• Tidak ada hasil yang ditemukan

Penelitian Besarnya Erosi Tanah dengan Menggunakan Formula Rose pada Tiga Macam Keadaan Penutupan Tanah dengan Mulsa

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Penelitian Besarnya Erosi Tanah dengan Menggunakan Formula Rose pada Tiga Macam Keadaan Penutupan Tanah dengan Mulsa"

Copied!
115
0
0

Teks penuh

(1)

.T ~uasnrnu , a d a l a h yang melayzrkan k a n a l - k e a a l d i l a u t a n untukxu,

k a ~ u menca-i s e b z h a ~ i a i ~ d a r i icaruniail~re, sesungguhnya D i a a 2 a l a . h 3Iaha 2en;raya.n~ t e r h a d a ? . ? ~ . (.%L-I53L

'

5 6 j

N e g e r i B k b i r a t ( k e b a h a g i a a n d a n k e n i k m a t z ) i t u , Sami j e d i k a n untuk orang-orang yang .,. bidak i n g i n menyomhngkan d i r i &an b e r b u a t k e r u s a k a n d i ( n u k a ) bumi. Dan kesudahan

(.janS b a i k ) iCu a d a l a h ba:ri 3rang-orang yz?~.: b e r t a g ~ a . (BL-;A~E$s?

83)

Untuk

...

Ea3ak dan I b u yang T e r c i n t a , 3 a t u k Zarun dan Xdikku

.7 3

(2)

PEXELITIAN BESARNYA EROSI TANAH DEITGAN KZNGGUHAKAN FO?.I.IULA ZOSE PADA

T I G A MACAM KZADAAN PENUTUPAN TANAH DENGAN MULSA

Oleh S U P O L O

F 20.0752

SXRIPSI

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r

SAR JANA 'PEKNOLOGI PZRTANIAN

pada J u r u s a n IQXANISASI FERTANIAN F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

1987

FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN INSFITUT PERTAWIAN BOGOR

(3)

INSTITUT PERTAIJIAN R G O R FAKULTAS TEKNOLOGI PE3TANIAN

DENELITIAN SESAaNYA EROSI TANAB S21U'GAN :5!3NGG UNAKAI\' FORMlJLA 30SZ ?ADA

T I G A :.:ACA!4 ETSADAAN PENUTUPAN TANA!l D2lJi;A!l :.';'fl,SA

SK!?IPSI

S e ' b a g a i ~ a i a i : -.st11 s y a r a t untilk -nernnerol.nh z e l a r

.;A:< JIiNk. TSrikiGI,C>I i'9? rA!'::;IAN n a d a J l r r i i s a n MEKAI"SASI PZRT.41JItZN

F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

O l e h

S u u o l o

F

2 0 . 0 7 5 2

3 l l a h i r k a n o a d a tanxiccal 1 7 J a n u a r i 1965 d i J a k a r t a

? ~ n c ~ ~ ~ a l l u l u s 1 2 O k t o b e r 1987

(4)

.

.

Supolo.

P

20.3752. ? e e n e l i t i a n b e s a r n g a e r o s r s a n a h denqan ,

.

mengguna!can f o r z s l a 3.0soada T;lga xacarn kzadaan =.enutu7z,n A

ana ah dengan mulsa. Diba-:!ah ' ~ i ! g b i n g a n

I?.

Dedi Kusnadi Xalsim,

.-.-.

I;!. Eng d a n Ir

.

S u k a n d i S u k a r t a a t m a j a , !?!a.

* . . ., ; ; , . . . . . , .

.

. . . 3 :.:

'.

.. ' ,. . % ,

. . .

Untuk n e n g e t a h u i b e s b n g a e r o s i danat d i l a k u k a n denqan . . . b e r b a g a i metoda yeng d a o a t d i k a t a g ' b r i k a n m e n j a d i .,: .;c:,. I,. dl&

.

k e l o m ~ o k

, . 7

y a i t u metoda l a n ~ s u n g dan metod2, % ' ; a k i l a n ~ s u n g . . . (ncfid.u,iaan). .

. ,. , . " .

-

Metoda l a n g s u n g d i t e n t u k a n dengan . ~ e n g u k w a n langsun.5 d i l a p a - ngan yang r e l a t i f a e m e r l u k a n waktu d a n S i a g a yacg cl.~kun b e s a r , sedangkan metoda t i d a k l a r i g s u n s r e l a t i f l e b i h c e p a t dan mura.h. Pendugaan b e s a r n y a e r o s i denq2.n men,?-zunakan r a i n f a l l s i - 3 u l a t o r x e n i l i k i kelmtungan, y a i t u i a m t d i l s k u k a n pada musirn

*,

k e m a a u . heru.%iannya, y a i t u m.embutu~kan te n a q a :rang caku? ba- ~ n t i J ! q

ef

ek+ii.r?:ra ?elcer 5aan; adar?pa k e z a l . i t a n "a1a.m men- s i m u l a s i a n g i n , c a h a y a , s u h u , kelernbaban, oengaruh v e ~ e t a s i , dan kelernbaban t a n a h ( S a b r i e l s , 1975 dalam E a r u s , I 9 E i O ) .
(5)

-- .

.

. . .

, . .

' a s i l e a r i ~ e n e l i t i a n i n 1 di!1era7:s:an danat cljaalk:an s e b a z a i mas ukan b a , % i ? e n ? a x b i l .* k e ? u t u s a n k o n v n r s i l a h a n .

P e n e l i t i a n i n i d i l a k u k a n d i l e a a n ? d e z z a n . , m e n e ~ u n z k a n .. .

q l o t - ? l o t yang m e n ~ u n y a i ~ k : l r a n 1.15

x

1.15

x

Q.7

z dengan l c e a i r i n g a n l a k n 11 . l l 26 ( k e m i r i n S a n l i h a n a l a m i pan% a d a d i l o k a s i ? e n e l i t i a n ) . j e l e i n i t u d i p u n a k a n r a i n f a l l s i s u l a t o r denqan besarn;?a i n t e n s i t a s h u j a n 11.5 c a / j a m .

l u n - o f f yang t e r j a d i ditamaung oada b o t o l samael s e l a n a 70 d e t i k pada s e l a n g ~:iaktu nengambilan s a n g e l

5,

1'7, 1 5 , 2 5 , 7 5 , 45, 5 5 ,

65

m e n i t s e t e l a h t e r j a d i n y a r u n - o f f .

D i s e r o l e h basil bah!.Ja h a s i l gendusaan e r o s i de.?gan h a s i l

.

. .

.

.

k7mulatif ti:<aIc aaun oerbe:la, dimana d a r i a n a l i s a r e . T r e s i ax- d a p a t k a n n i l a i k o e f i s i e n k o r e l a s i b e r k i s a r a n t a r a

0.09947

sampai 0.99999.

P e s a n g r a e r o s i h a s i l ?enr?.ur?aan dencan ru-us 3 o s e t e r g a n - t!mg nada n i l a i e f i s i e n s i p e n s a n c k u t a n ( n ) , j a r a k 2nban.g ke c l o v e yang lebi:? bawah s e t s l a ; i nengangkutan sedirnen d i m u l a i

(x-)

dan f r a k c i pernulcaan t a n a h g a n 5 t i d a k t e r l i n d u n g i ( C r ) . Dixana e r o s i akan senaki.1 k e c i l d e n s a n sema!cin :r;es~trn;.ra n i l a i

-.

+

.i dail semakin k e c i l n y a n i l a i . n d3n C r . Hilai C r Tian% k n c i l

menunjukkan bahwa o e r s e n t a s e nenutunannpa b e s a r .

.-.

(6)

P u j i dan syulcur o e n u l i s g a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l a h S':JT,

.

.

k a r e n a hanya dengan rakhmat d m k a r u n i a L y a maka s k r i p s i i n i d a p a t p e n u l i s s e l e s a i k a n .

3asa t e r i m a k a s i h gang s e t u l u s n y a n e n u l i s sam2aikan ke- oada :

1 . Ir

.

Dedi Icusnadi Xalsi:n, ;q.Eng.

,

d o s e n pexbim'cing m e n u l i s d i J u r u s a n filekanisasi F e r t a n i a n , ? a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n 3 o g o r ,

2 . I r . S u k a n d i S u k a r t a a t m a j a , MS., dosen penbimbing kedua o e n u l i s d i J m u s a n M e k a n i s a s i P e r t a n i a n , P a k u l t a s

T e k n o l o g i P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n S o g o r ,

3.

I r . Frans..YusuT Dagwin,

XSc.,

atas s e g a l a b a n t u a n ,

. .

s a r a n d a n bimbingan yang t e l a h d l a e r i k a n ,

4.

D r . Ir. Naik S i n u k a b a n b e s e r t a staf k o n s e r v a s i t a n a h &;a a i r , j'G'&zn ?a;;&, Fa:.:-&tas zert;fii&n, I z s t i t u l ; m

r e r t a n i a n Sogog, a t a s s e g a l a b a n t u a n n y a ,

5.

Baaak, I 5 u d a n a d i k p e n u l i s g a n t e l a h banyak memberi- kan dorongan dan b a n t u a n s e l a m a p e n u l i s b e l a 2 a r d i

I n s t i t u t P e r t a n i a n 3 o g o r ,

6 . 3ekan-rekan d a n semua o i h a k yang t i d z k d a p a t o e n u l i s s e b u t k a n s a t u - ? e r s a t u d i s i n i .

Bogor, Oktober

1987

(7)

U-TA

131T"S;iiiT.i7

. . .

.

.

. .

. .

.

. . . .

iii

DAZ'TA3

TA33L

.

.

. . . . .

. .

. . .

.

. . .

v1

3A?ThR

GARBAR

.

. . .

.

.

.

.

. . . . .

. . .

.

v i i

3.iJTBR M?dlPII1jI

. .

. . .

.

. . . . . . . . . .

i x

I.

F3Zi3Ai-iL%Uk.N

.

.

.

.

. . . .

.

. . . . .

I

8.

LAT.La

SXLA&\!TG.

. .

.

. . . .

. .

. .

. . .

.

1

5 . ?UJ!JAi,T P3HZLiTI-ilT

.

. . .

.

.

. .

. .

. .

.

.

d;

-,-.---

II

.

L 1::

j:.,UAK

PPuSTAjQI

.

.

. .

.

.

.

. . . .

.

. . . .

5

7

,

h 7>-?

-

- % T , > 0-1 f? ?

1

3 5

:

.

5

1 . T i o e D r i ? S i 3 ~ 1 l a t o r

.

.

. .

.

.

. .

.

.

.

21

2 . T i p e !Jozsl 5 i m u l a t o r

. . .

.

. . .

.

. . .

22

1 . P e n e t a o a n P e r s e n t a s e F e n u t u o a n Derrnilkaan

(8)

-

3 . "etoda Per:qituncan ! ? e s s r ? y a "snduga2.n

-.

4.

Cara a e r t a 3ainiall Simulator

. . . .

IJ'.

IL

3BN T)31.13AA-;14SAI':

. . .

4. 2L:L; V(jLLT<YTYIK

$IF:

pY2S.BTI1.41; LT;i3A?

5

.

I<CpTSziiTRaSI ST~IT>~)T y-&Ai-TG TZ?.A:\Tt>?,YGT

. . .

7

C . 3 3 ( r S )

. . .

" 1 ?-'in

3. ?A%TOR-P-iK?Oi2. Y:li,TG ? ~ b i l j . ;!;i;S3L?s_I M033L

.

? n

A .

P~'!~DG$AAI.T

~ 3 c s I

~ ~ ~ f3LIyi;S 3 0 ~ 3 ~ ~ j \ j

. . .

V.

:BSIXP'Jrl>.iT 3AW SARBII

. . .

A.

K33I:.!PbTA17

. . .

3. 3X?A.i?

. . .

LA:-l2ISA!,T

. . .

DAP'TAR PUSTAF-4

. . .

(9)

DAFTAR TABZL

Walaman 3

T a b e l 1 . A l i r a n permukaan (m / h a ) permusim tanam

.

.

12

T a b e l 2. Jumlah e r o s i ( t o n / h a )

. . . - .

12

T a b e l 3. Pengaruh ~ e n g e r j a a n t a n a h , x u l s a dan d o s i s pupuk N t e r h a d a o gulma, t i n g g i tanaman umur

. . .

s a t u b u l a n dan p r o d u k s i kacang t a n a h 1 3

Tabel

4.

K o n s e n t r a s i sedimen y a n g - d i d a p a t d a r i h a s i l

pendugaan dan pengukuran pada t a n a h t e r b u k a I 9

3+

.

Pa'3el

5.

S e s a r n y a n i l a i n , C r d a n X oada t a n a h t e r -

buka dan t e r t u t u o rnulsa

. . .

43

Tabel 6. Besarnya n i l a i ambang d a r i s t r e a m Bower yang

t e r j a d i pada t a n a h t e r b u k a dan t e r t u t u p m u l -

s a

. . . . . .

50

Tabel

7,

Besarnya e r o s i y a n s t e r j a d i m d a empat macam keadaan penutupan t a n a h denzan t i g a macam [image:9.513.19.491.120.764.2]
(10)

3SFTAR GAMBAR

G a q b a r 1 . Hubungan a n t a r a d i a m e t e r b u t i r h ~ l j a n d a n

k e c e n a t a n a k h i r l a r i \ , n t , i r h u j a n van,? j a t u h

6

?ambar 2 . P r i n s i n k e r j a d a r i b e h e r a n a s i m u l a t o r vanp:

men,ygunakan n o z e l

.

.

.

.

.

.

.

2 6

G?mb?r :. 7

.

B e n t u k r a n c a n , y a n b l o k l e n u k a n a c a k ..ant d i -

t e r a n k a n d i l o k a s i g e n e l i t i a n

. . .

3 0 Gaqbax 4 . ? a n , q k a i a n a l a t r a i n f a l l s i . ~ i l l a t o r

. . .

? 1 Garnbar

5 .

T a n g k i a i r v a n p a d a d i t r a i l e r d a n t a n m k i

vakum .,ran? a d a d i 1 . a t a r b e l a k a n p t r a i l e r .

.

32

(;ambar

6.

Xozel d a n b a t u du.:a, 1~?!1,~,ukiir t e k a n a n a i r

. . .

d a n h e s i n e n - h i s a n r a n - o f f 7 3 [image:10.513.21.451.132.680.2]

. . . .

G a m b a

7 .

3 e s i n e n p h i s a n d a n w t a k n e r c o h a a n 74 Gambar. ' 8 . Mesin ~ e n r . q e r a k ? e n y ; i l u r a n a i r ? ~ r i tanmki.

35

. . .

d a n m e s i n n e n y h i s a n r u n - o f f *

S a r ~ b a r 9 . Riesin n e n s n i s a n r u n - o f f h a v n a u d a r a

.

36 G 1 0 . A l a t ~ e n g a t u r t e l a n a n p a d a m e s i n n e n , ? h i s a ?

d a n n a d a q e s i n ~ e n y u n l a i a i r

.

77

. Gaqbar 11

.

G r a f i k h e s a r n y a n i l l a i c nada t i g a j e n i s ? i u l - . sa d a n b e r b a g a i n a c a n n e r s e n t a s ~ n e n u t u p a n

t a n a h ( u l a n g a n

1)

. . .

40

G a q b a r 1 2 . ' ; r a f i k b e s a r n , v a n i l a i c nada t i ? a , ' e n i s mu1.-

sa d a n b e r b a z a i macam q e r s e n t a s e n e n u t u p a n

t a n a h ( u l a n g a n 2 )

. . .

41 Garnhar 1 3

.

Graf i k hubunp;an a l t a r a r, d a n C r ~ a d a t a n a h

t e r b u k a d a n t e r t u t u p m u l s a j e r a m i

.

.

45

Gakbar .. 1 4

,

: ? 3 f i k !zubun,can a n t a r a n d a n 'Jr n a d a t a n a n

t e r b u k a <dan t e r t u t u r r v u l s a j a ~ u n u

.

46 Gambar 1 5 . S r a f i k h u b u n g a n a n t a r a q d a n

2r

n a d a t a n a h

. .

(11)

Gambar 1

6

a. Graf i k hubuncan a n t a r a h a s il oendupaan dengan metoda Rose dengan metoda ku-iula-tif

o a d a p e r l a k u a n m u l s a j e r a m i ~ a d i

. .

.

. .

5

3

~ i - ~ b x 1 6 b. G r a f i k h u b m e a n antara h a s i l pendugaan b e s a r n g s e r o s i dengan rumus ? o s e d e n s a n h a s i l ku-

2 u l a t i f o a d a a e r l a k u a n mulsa ja.yung

. . . .

- 5 ~ .

!>ambe I 6 c

.

Graf i k :2u>un,-an a n t a r a h a s i l oenducaan b e s a r -
(12)

Larnniran 1 . 3 e s a r n y a n i l a i volumt. r u n - o f ? , q d a n 2

ran.: t e r j a d i 7 a d a t a n a h te--Puka t a n t e r - s u t u p m l s a j e r a ~ i q a d i

. . .

6 2 . I t ~ m o i r a n 2. 3 e s a r n y z n i l a i vo1m.e r u n - o f f , o_ ?an

Q

y a n s t e r j a d i paria t a n a h t e r b u k a d a n t e r -

t u C u ~ m u l s a j a < u n g

. . .

54

-

i a m n i r a n

3.

S e s a r n ~ y a n i l a i ~ r o l u r e r u n - 0 3 , q d a n 2

yang t e r j a d i n a d a t a n a h t e r S u k a d a n t e r -

. . .

t i l t u p mul-sa d a u n ? i s a n ? 67

L a m o i r a n 4. B e s a r n y a k o n s e n t r a s i s e d i s e n :ran? t e r s n q - k u t o l e 3 r u n - o f f , d a n qs , n a d a t a n a h t e r -

3 ~ k a .'.an t e r t u t u n rnulsa j e r a m i 7 a d i

. .

7 0

.,.

L a ~ p i r a n

. 5 .

B e s a r n y z k o n s e n t r a s i sedimen :rail@ cera:.iq- k u t o l e h r u n - o f f , dar! cis q a . 3 ~ t a n a h t e r -

. .

buka & a n t e r t u t u p m l s a ?aun n i s a n z . 73

l a m g i r a n 6. S e s a r n g s k o n s e n t r a s i s e d i s e n :Tang t e r a n . ~ - k u t o l e h r u n - o f f , d a n % ?ad& t a n a h t e r -

. . .

buka d a n t e r t u t u r , -n.ulsaSjlffv_n..?

76

L a n p i r a n 75. 3 e s a r n y a s t r e a s ?03wer yan.? t e r i z d i pada

L

banah t e r t u t u n ~ u l s a jagung

.

81

L a m p i r a n 7 c . B e s a r n y a s t r e a m nower y R r s t a r i a d i q a d a

. . . .

t a n a h t e r t u t u p n u i s a d a u n . n i s a n g 82

T

u a m p i r a n 8. U j i k o n p a s u n t u k x e n g e t a h u i p e r s e n t a s e

?enutu?an :.ran? b a i k pada x u l s a j l r a ~ i .

.

83

L a , j p i r a n 9. U j i k o n t r a s u n t u k m e n ~ e t a h u i p o r ? e . ? t a s e

ae9utupa.n g a n g b a i k o a d a m u l s a jaquny.

.

86 -- .

.

L a m o i r a n 10.

u j l

k o n t r a s u n t u k rnengetzhui ? e r s e n t ? . s e 3 e n u t u o a n yang b a i k md.a v u l s a b a n n i -
(13)

T e l a h lama d i k e t a h u i bahwa usaha p e n i n g k a t a n p r o d u k s i p e r t a n i a n t e r u t a m a u n t u k p r o d u k s i bahan makanan d u n i a s e l a - l u t i d a k d a p a t mengejar k e c e p a t a n pertumbuhan penduduk du- n i a . H a l i n i a n t a r a l a i n k a r e n a k o n d i s i t a n a h dan a i r s e - b a g a i sumber daya alam a a d a umumnya sudah mengalami d e g r a - d a s i sedemikian r u p a s e h i n g g a memerlukan usaha-usaha kon- s e r v a s i yang sun,~guh-sungguh.

Pengaretan t a n a h dan a i r a d a l a h usaha-usaha untuli men- j a g a dan meningkatkan p r o d u k t i v i t a s t a n a h , k u a n t i t a s J a n k u a l i t a s a i r . A p a b i l a t i n g k a t p r o d u k t i v i t a s t a n a h menurun maka akan menurunkan h a s i l t a n a n a n yang d i u s a h a k a n pada l a -

han t e r s e b u t , sedangkan a p a b i l a a i r s u n y s i t e r c e m a r aka a i r b e r s i h untuk k e n e r l u a n manus i a akan s e n a k i n her:<-mang .

Tanah s e b a g a i t e x p a t tumbuh tanaman, merunaka.n s a l a h s a t u unsur alam. Adapun f a k t o r - f a k t o r yanc vempenyarxhi pem:?en';ukkan t a n a h a d a l a h bahan i n d u k , i k l i m , t o p o ~ r a l i , j a s a d renil-; dan waktu ( S o e p a r d i ,

1979).

a o s e s p e i ~ b e n t u k - kan t a n a h mexpunyai c o r a k t o r s e n d i r i . S i f a t - s i f a t y a n s d i - r n i l i k i t a n a h menjadikan t a n a h s e b s y a i 1ingkun.yan tempat tumbuh s e s u a i unt~7.k tumbuhnga e u a t u tanaman a t a u b e r b a g a i

j e n i s tanaman.

F u n g s i t a n a h d a l a m o e n i n g k a t a n produlcsi a d a l a h :

(14)

J.

'0. s e b a g i ath;rik tempat akar +zna?lan b e r j a n g k a r , ernp pat

air ta:zah t e r s i m p a n da-? t e n r a t unsm-ursTm h a r a dan a i r ditambahkan.

Kedua f ~ n g s . i t a n a h t e r s e b u t d a n a t h a b i s . Hilangn:ja f u n g s i kedua d a r i t a n a h o l e h e r o s i akan menyebabkan h i l a n g n y a t e n - p a t b e r j a n g k a r yang b a i k b a g i tuinbuhan ?an t e m p t t e r s i m - pannga air, dirnana h i l a n g n y a l u n g s i i n i t i d a k mudah d i p e r - b a i k i (.;uk:ard jo,

I978

dalam S a r i e f , 1.985).

S a h a y a e r o s i banyak t e r j a d i d i daerah-deerah l a h a n k e r i n g , t e r u t a m a p n e :

-

q e r n i l i k i k e q b i n g a n i e r e n g 1 5 5; a t a u l e b i h . 'Xeadaan i n i s e b a g a i a k i b a t d a r i o e n g e l o l a a n t a n a h dan a i r yang k e l i r u dan a k i b a t a o l a ? e r t s n i a n yang S e r n i n - dah-pineah. 3 e t i a p tahunnya usaha n e r t a n i a n t a n a a a n Fang- a n dan t a n a n a n semusix ~ a d a t a n a h k e r i n g t e l a h merunakan s a l a h s a t u s m b e r kerusakan-kerusakan t a n a h d i I n d o n e s i a , d i n a n a nanggunaan t e k n o l o g i gang r e n d a h dan o e l a n g g a r a n kaidah-kaic'ah k o n s e r r a s i t a n a h cneru_ca1:<an genyebzbnya.

Usaha t a n i t a n a n a n semusim a a d a t a n a h k e r i n q - s e r i n g

m,.

"oye- babkan t a n a h menjadi t e r b u k a d i s e b a b k a n t i n d a k a n pengolah- a n t a n z h dan penyiangan. Sehingga a ~ a b i l a llxjan tuz~l:1 ma- ka b u t i r - b u t i r hu jan yang j a t d ~ akan langsuni: men.:enai o e r ~ u k a a n t a n a h .
(15)

r a h h u j a n dan makin r e n d a k penguaaannya, s e h i n g g a menaer- b e s z r s e l i s i h c u r a h h u j a n dencan nenTuaoannya (?.!oilr lian Van Varen, 1954 dalam S a r i e f , 1 9 8 5 ) .

Silt i r - b u t i r :?u jan ;rang l a n g s u n g nenumbuk n e r ~ u k a a n t a n a h akan menqakibatkan o a r t i k e l - ? e r t i l r . e l t a n a h t e r l e r n n a r !.:e udara dan jatuil d i tempat yang l e b i l z r e n d a h , ha1 ili

t e r u t a n a t e r j a d i a a d a t a n a h - t a n a h t e r b u k a dan b e r l e r e n g . X r o s i ;rang t e r j a d i d i s u a t u d a z r a h akan mengakibatkan x a s a l a h yang p e r l u aenanganan s e c a r a s e r i u s . A d a ~ u n masa- lah-masal.ah gang t i m b u l a k i b a t adanpa e r c s i a d a l a h :

1 . Ivlenurunnya a r o d u k t i v i t z s t a n a h .

2 . Xendangkalkan s u n g a i - s u n ~ a i , s a l u r a n - 3 a l - m a n ?eng- a i r a n dan d r a i n a s e .

3 . S a n j i r pada musin h u j z n Zan kekmangan a i r n a a a musim k e r i n g .

Denqan adanya masalah t e r s e b u t maka g e r l u d i a d a k a n o e n e l i t i a n - p e n e l i t i a n untuk menduga b e s a r n y a e r o s i dan a l i - r a n permukaain yang t e r j a d i d i s u a t u d a e r a h , t e r u t a m a d a e r - ah-daerah yang m e m i l i k i l e r e n % pan% cukuo tajam.

Untuk menghitung besarnya e r o s i t a n a h t e r d a p a t dua me-

,.

bod2 y a i t u ; ~ e n g u k u r a n l a n g s u n g dan metode oendugaan.

. -

(16)

3. TUJUAN PEIIXLITIAIT

T e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n untuic menduga 'oesarnya e r o s i yang t e r j a d i oada t i g a macam keadaan penutiloan t a n a h deng- a n mulsa ( 3 0 i i , 60 :6, 90 36) dengan m e n g ~ l m a k a n rumus 3 o s e , yang k e z u d i a n h a s i l n y a d i b a n d i n g k a n clenzan

-

h a s i l k u m u l a t i f u n t u k m e l i h a t k e a b s a h a n d a r l rumus Yose. Disan;nin: it::

juga b e r t u j u a n u n t u k mengetahui n e r s e n t a s e ~ e n u t u p a n .Tang b a i k d a r i masing-masing q e r l a k u a n ~ u l s a . H a s i l d a r i oene-

-

(17)

11.

T I N J A U A N PUSTAKA

A . PAKTOX-F'AKTOR YANG T-B74?3NGAR

W I

ZXOSI TANAX

7

I;r o s i t a n a n merilpakan h a s i l d a r i i n t e r a k s i d i a n t a r a bermacaz-macam r ' a k t o r yang din:yatakan s e b a g a i b e r i k u t :

2 = f

( c ,

s ,

r,

v,

M )

dimana 3 a d a l a h e r o s i t a n a h , C a ? a l a h i k l i r n , S a d a l a h ta- nah, T a d a l a h t o n o g r a f i, V a 2 a l a h v e q e t a s i a t a u a e n u t u n a n t a n a h o l e h mulsa d a n fi a d a l a h a e n q e l o l ~ a n t e n a h . "ktor- f a k t o r i k l i m dan t a n a h a d a l a h f a k t o r - f a k t o r t e t a g , sedang- kan f a k t o r - f a k t o r d i n a n i s a d a l a h f a k t o r v e g e t a s i , o e n q e l o - l a a n t a n a h dan t o p o g r a f i (Schwab, 1981).

1. I k l i m

3 ' a k t o r - f a k t o r i k l i x y a n s m?rncen~;ar?ulli e r o s i . t a n a h a?a- l a h c u r a h h u j a n , s d l u , a n g i n , ksl.embaban c a n r a d i a s i s i n a r m a t a h a r i . Suhu 5:an a n g i n ?engaruhn:~a t e r l i h a t ngata a e l a - l u i e v a n o r a s i dan t r a n s o i r a s i . Angin juua d a o a t merubah k e c e p a t a n J a n s u d u t tw.bukan. Eelembaban d a n r a d i a s i s i - n a r m a t a h a r i t i d a k t e r l a m o a u b e r o e i l s a r u h (5c!li.iab, 1981 ) .

(18)

6

R e c e p a t v l akhir (cm/ j a m )

G a g b a r

1,

' abung2i'rl a n t a z a d i a m e t e r - d u t i r h u j a n t i a n ' k e c e p t a n a k n i r d a r i b u t i r h u j a n y a n g . j a t u h . ( a e r d a s k r k a n d a t a d a r i

&ws (134;) dan Gan dan K i n z e r

(1949)

(19)

~ a d a h a b a r 1 . L a w s dan P a r s o n s ( 1 9 4 9 ) dalam T i r t o ' n a d i - s u r j o ( 1 3 8 5 ) mendapatkzn bahwa c u r a h h u j a n a l a m i nemnunyai d i a m e t e r b u t i r a n d a r i l e b i h k e c i l

5.5

samaai 6.9 nm memou-

n y a i s i f a t yang t i d a k s t a b i l , h a 1 i n i d i s e b a b k a n adanya t u r b u l e n s i udara dan t e r j ' a d i n p a gerubahan b e n t u k sebelum menumbuk permukaan t a n a h .

Wischmeier ( 1 9 5 9 ) dalam Troeh e t a1 ( 1 9 8 0 ) mendaoatkan

- -

bahwa pengukuran k a r a k t e r i s t i k hu jan yang d a g a t menyebabkan e r o s i a d a l a h h a s i l perkralian a n t a r a e n e r g i t o t a l ( 3 ) dan i n t e n s i t a s hujan s e i a m a

70

menit ( I

.

I n d e k s e r o s i v i t a s

3 0

h u j a n ( 3 ) a d a l a h kemamousn o o t e n s i i l h u j a n untuk rnengerosi 7-

t a n a h . d d a ~ u n oersamsan untuk- n e n g h i t u n . hl39 a d a l a h :

E = 118.9

+

87.3 l o g I

...

( 1 )

EI

30

= E

x

IjO

. . .

( 2 )

dimana : 3 = e n e r g i t o t a l ( j o u l e ha-')

I = i n t e n s i t a s c u r a h h u j a n (mm jam-') Z17') = i n d e k s e r o s i v i t a s h u j a n ( j o u l e ha-')

I j O = i n t e n s i t a s h u j a n maksimum selama 30 m e n i t (mm jam-')

(20)

P r o s e s e r o s i t a n a h g a n s d i s e b a b k a n o l e h a i r m e l i p u t i t i g a t a h a n ganq t e r j a d i dalam keadaan normal d i l a p a n s a n y a i t u t a h a p nertama nemecahan bongkah-bongkah a t a u a g r e g a t t a n a h ke dalam b e n t u k b u t i r - b u t i r yang l e b i h k e c i l , talian kedua pemindahan a t a u pengangkutan b u t i r - b u t i r :rang k e c i l

2

s a ~ n a i s a n g a t h a l u s , bahap k e t i g a o e q e n d a p a n p a r t i k e l -

n a t i k e l t e r s e b u t 6 i ternoat :rang l e b i h r e n d a h (Schwab, 1981)

Ada dua ha1 oenyebab utama oada t a h a ? a e r t e m a d a r i ? r o s e s e r o s i t a n a h ?an t a h a a kedua, y a i t u t e t e s a n S u t i r - b u t i r a i r

rn

h u j a n dan a l i r a ? ? permukaan. i e t e s a n - t e t e s a n b u t i r - b u t i r a i r h u j a n jrang j a t u h d i a t a s t a n a h mennakibatkan o e c a h n y a a g r e : ~ a t - a g r e g a t t a n a h t e r s e b u t , seba'; t e t e s a n b n t i r h u j e n t w s s b u t m e m i l i k i e n e r g i k i n e t i k yang cukup b e s a r . I n t e n - s i t a s hu jail gang l e b i " S e s a r d a p a t membentuk b u t i r - b u t i r t e t e s a n h u j a n jranc l e b i h b e s a r l a g i dan mengakibatkan a l i r - a n a i r d i permukaan l e b i h banyak.

s i f a t f i s i k t a n a h memnengaruhi - k a a a s i t a s i n f i l t r a s i d a n k e t a h a n a n z y a t e r h a d a p p r o s e s d i s q e r s i dan pengangkutan o l e h a i r . S i f a t - s i f a t :fang rnemuengaruhi e r o s i m e l i p u t i s t r u k t u v t a n a h , t e k s t m , bahan o r z a n i k , k e l e z b a b a n d a n ke-

7,-

p a d a t a n t a n a h . r e p e k a a n e r o s i tanall ~ e r u p a k a n f u n s s i d a r i n i f a t - s i f a t f i s i k t a n a h dan o e n g e l o l a a n n y a (Hudson, 1 9 7 6 ) .

Kenekaan t a n a h t e r h a d a p e r o s i d i t e n t u k a n o l e h mudah t i d a k n y a b u t i r - b u t i r t a n a h a t a u a c r e g a t - a g r e g a t t a n a h d i -

(21)

d a n ukuran b u t i r - b u t i r t a n a h gang akan menentukan qudah a t a u t i d a k n y a terang1xv.t o l e h a i r . IIarena i t u t a n a h d e ? ~ a n

- ,

a g r e g a t yang rnudah d i d i s n e r s i k a n o i e n a i z ,$an m e z i l i k i da- g a i n f i l t r a s i k e c i l s e r t a ukurail S u t i r - 3 u t i r a g r e g a t Fans h a l u s akan pe%a t e r h a d a o e r o s i a t a u e r o d i b i l i t a s n j r a ‘:;tsar

( S a v e r - _ > e t

a1

1 9 7 2 ) .

s v a n s ( 1 9 ~ 0 ) dalam T i r t o h a d i s l ~ r ; ~ (IPFJ;), ~ e n d a n a t k a n bahwa tanail-tanah dengan kan?ungan l i a t l e b i : l b e s a r ? z i

30

s a n p a i 35

2

cmumnya k o h e r e n dan rnemounyai s t s b i l i t a s a e r e , ? a t g a n s t i n g g i yang %amnu menahan turnbukan ' z i l t i r - b u t i r h u j a n dan e r o s i n e r c i k a n .

- . A

VLsckneier ( 1 9 5 9 ) dalam alt,orus

- -

e t a l ( 1 9 8 0 ) d a ? a t i n e n g h i t u n ~ b e s a r n y a k e ~ e k a a n e r o s i va?F t s r j a d i ~ a d a t a z a h dengan k e n i r i n g a n l e r e n g 9 i< dan r ~ a n j a n g le r e n g 22 m e t e r , pada keadaa? t a n s h d i o l a h

t s t a a i

t i d a k d i t a n a m i . Pada ke- a d a a ~ l i n i 5 , 3 , C , Can

T

diangg?.n sama de?gan s a t u . ?.Tila; R d i h i t u n g dengan yersamaan b e r i k u t :

dimana :

X

= kenekaan e r o s i t a n a h ( m t ;oulz-' )

-1 \

A = b e s a r n y a e r o s i ,yanF t e r : a d i (mt h a i 3 = i n d e k s e r o s i v i t a s h u ; a : ~ ( 2 o u l e ha-' )

(22)

( ~ c h v a b , 1 9 2 1 ) . ? a l j a n g l e r e n g a d a l a h s a l a h s a t u v a r i a b e ? 'ran% memnengaruhi alirail perllukaan dan e r o s i . 31-:5waif;r .,

e t a 1 ( 1 3 2 2 ) dalarn i r t o h a d i s u r > o ( 1 9 ~ 5 ) mendaaatkan bah-

- -

w a k e h i i a n g a n t a n a h a k i b a t a l i r a n aernukazn ? e r s a t u a n l u a s umumnya l e b i h b e s a r aada l e r e n z yaile 7endek den ?er!<urany pada l e r e n g yanq pan j a n s . ?sertambahnya gan iang l o r e n g na-

t

d a b e b e r a p a t a n a h t i d a k memnenzaruhi l a j u r u n - o f f . 3 u l e y d a i ~ Achernan ( 7934) dalam T i r t o h a c i s w j o ( 1925 ) menyatakan ba5t1a s l o o e gang ~ a n j a n g -.e~iaik!tan e r o s i ~ a d a saat i n t e n s i - tas c u r a n h u j a n t i n g g i <an pada keadaan r m x n e z h i l i t a s t a - nah rendah.

F a k t o r kerniringan l e r e n g a d a l a h n e r b a n d i n g a n banyak- nya t a n a h yang h i l a n g pada s u a t u l e r e n g t e r t e n t u t e r h a d a o e r o s i yang t e r j a d i pada l e r e n g

9

% ( l i s i e h 't1e.n

.Sheni

1971)

Penggunaan sisa-sisa tanaman s e b a g a i mulsa penutup tanaman d a p a t mencegah t e r j a d i n y a e r o s i dengan menghindar- kan oengaruh-oengar uh l a n g s u n g d a r i

t

wnbukan b u t i r - b u t i r h u j a n t e r h a d a a t a n a h . S e l a i n i t u d a o a t meningkatkan ke- g i a t a n jasad h i d u p d a l a a t a n a h yang d a p a t menyebabkan t e r - bentuknya p o r i - p o r i makro d i d a l a n t a n a h ( S a r i e f , 19'35).

R

(23)

Xramer dan % e y e r (1969) menyatakan bahwa mulsa yang menutuai permukaan l e b i h b a i k d a r i o a d a mengurangi tumcuk- a n a i r h u j a n . S e l a n j u t n y a S i n g e r dail 2 l a c k h a r d ( 1 9 7 8 ) menyatakan bahwa b e n t u k penutugan t a n a h dengan d i s t r i b u s i r u a n g a n t a r a o e n u t u o m e n j a d i o e n t i n g l a l a m memoengaruhi

k e h i l a n g a n sedimen. Dar i h a s i l p e n e l i t i a n n y a d i d a a a t k a n hubungan a n t z r a p e r s e n t a s e penutuoan &an b e r a t s e d i m e n s e - b a g a i k u r v a l i n i e r dengan o e r s a n a a n :

dimana : Y a d a l a h sedimen o a d a a l i r a n o e r ~ u k a a n (t o n ha-' )

Xi a d a l a h o e r s e n t a s e o e n u t u g a n t a n a h ( $ )

Team K o n s e r v a s i Tanah d a n A i r , Lembaga F e n e i i t i a n Tanah Bogor ( 1 9 7 8 ) t e l a h melakukan o e n e l i t i a n n e n ~ a r u h n u l - s a s i s a tanaman d a n pengolahan t a n z h t e r h a d a o e r o s i .

Rasil yang d i d a o a t a d a l a h s e b a q a i b e r i k u t :

PerlaXuan : 2 3 = t a n a h t e r b u k a , 6 i r a t a k a n s e t e l a l i h u j a n TI = d i o l a h b i a s a dan d i t a n a m i J a f u w , S i l y k o n g T 2 = t a n a h t i d a k d i o l a i ? dalz menggunakan mulsa

J e r a n i , P a d i Jaqung

1 3 = t a n a h t i % k d i o l a h dan mensgunakan ~ u l s a S a t a n g ; a g u n ~ , jaqun.; d a n s i n ~ k o n ~ . 7

14

= t a n a h t i d a k d i o l a h da- menggunakan n u l s a

C a l o ~ a g o n i u m d a r i vnur

7

minsgu

m 15

(24)

12

z

T a b e l 1. l l i r a n P e r n u k a a n

(m'/ha)

p e r n u s i m Tanam ")

P e r l a k u a n J a g u n g S i n q k o n g J a . u u n . ~

(7@/79)

(79)

(77/.20)

\ ")

T a b e l

2.

Jumlah E r o s i ( t o n / h a j

E e r l a k u a n

T

o

250.34

222.49

124.29

T

1

129.96

18.90

129.4E

T

2

23.43

. .

3.20

1.21

Tj

23.52

4.63

3.45

4

14.20

10.113

'

.59

T

5

22-74

16.55

2.54

"

-)

-

..~

Surnber ;,a-~oran P r o g r e s P e n e l i t i a n K o n s e r v a s i Tanah d a n A i r

(1 978/1979)

Lenbaga P e n e l i t i a n Tanah,

1978.

3ari T a b e l 1

,

t e r l i h a t bahwa a l i r a n ~ e r m u k a a n t z r b e s b - t e r - j a d i n a d a t a n a h t e r 5 u l t a ~ m t u k g e r i o d e d a r i t r i h r ~ ?

1978

s a n -

T

oai

1979

y a i t u s e b e s a r 4

355.26

mJ

(sama d e n , ~ a n

2 6q7.11

+

1

778.15). Sedangkan a ? - i r a n 3er:nukaan

clan

e r o s i y a n g tw- k e c i l t e r d a p a t o a d a p e r l a k u z n rnulsa j e r a m i s a d i a t a u b a t a n g

i a f f u n g ~ a d a tana'? y a n . t i d a k d i o l a h ( (erlalcuan

T2

d a n

~ 7 ) .

[image:24.513.40.463.62.534.2]
(25)

2 e l a n j u t n i . a leain K o n s e r v a s i Tanah dan A i r , Li7T 30gOr (1960) t e l a h m e l ~ k u k a n n e n e l i t i a n t e n t a n g penqaruh o e n g e r - j a a n t a n a h dan m u l s a t e r l l a d a o gulma dan qrof+.uksi ICacang t a n a l l , J a ~ u n g (:an I b c a n g hi j a u . E a s i l yane d i d a p a t menun- jukkan bahwa mulsa c e n d e r u n g u c t u k menekan gulma d a n mening- k a t k a n produlrsi, sedangkan p e n g e r j a a n t a n a h b i a s a b e k a s n e n ~ e r j a a n t a n z h dalam dapar; memnsrtinggi y o d u k s i ( T a b e l

Tabei

3.

Pengaruh i x n g e r j a a n t a n & , n i ~ L s a dan d o s i s ?u?iik

i T L

berhadap g u l n a , t i n q g i tanaman unur sa-ku b u l a n <an p r o d u k s i k a c a n ~ t a n a h

i

b,

: , u l s a Penger jaan 3ulma( :<;?/ha) T i n g g i (cm) -3;.odu!:si

taiiah

50N

1 OOlT

50R

100N

50N

I O O N

Tan p a 1 3 i a s a

I 3 8

243

5 . e

5.1

1.72

1 . 8 ~

2 Sekas qeng-

olahan dalam

173

I A?

6.5

5.7

1.56

1.65

1 S i a s a

157

130 0.9

7.3

I

1.91

,P

l..Ul s 2. 2 3ekns peng-

olahan dalam

7 5

7 3

0.7

7.1

1.87

1.8:

;C

D a l a m s a t u a n ton/:ia

S a r i e f (1985) rnembagi o r o s e s e r o s i menjadi 2 g a i t u :

(26)

l a j u i n f i l t r a s i t a n a n , s e h i n g g a t e r j a d i a!<m,ulasi a i r &an kemut,ian b e r g e r a k ke l e r e n g b a y i a n Sawsh s e b a g a i a l i r e n permukaan.

T e r j a d i n y a sedimen s e p e r t i yang "kemukakan o l e h 3 o s e ( 1 9 8 5 ) a d a l a h s e b u a h n r o s e s d i n a n a a l i r a n na3.a t a n a h d i '32- g i a n atas me-ngangkut eedirnen d a r i neraukaan t a n a h . Xoss e t a 1 ( 1 980) dalam T i r t o h a d i s u r : ~ (1 C 6 5 ) mendapatkan Sahwa

- -

l a j u qengangkutan s e c i m e n rneruwakan s u a t u hubun+n l i e i e r t e r h a d a p s t r e a m power k e t i k a s e d i n e n t r a n s g o r t mencaaai t a h a p a l i r a r e r o s i a l u r . 3 t r e a m ?owe? d i d e f i - i s i k a n s a b a - g a i :

n

=.

p

g 3

a

L

...

( 5 )

diinana : f& = a d a l a h strearn power r u n - o f f

(N

m-' d e t - I

1

f = a d a l a h rnassa J e n i s a i r a l i r a n perrnukaan (kg rn-3)

-2 \ g = a d a l a h 2 e r c e n a t a n g r a v i t a s i bumi ( m 3 e t 1

3 = a d a l a h k e m i r i n q a n l s r e n g ( f r a k s i p e r s e n )

Q

= a d z l a h f l u x v o l u a e a i r n e r s a t u a n Luas ( 9 d e t - l )

L = a d a l a h p a n j a n g l e r e n g (rn)

-5elanju:ng;.^ 2ose ( 1907 ) q e n y e r l i h a t k a n hubungan a n t a r a f l u r r > .

s e a l a o n ( q s ) dan s t r e a s power (Q) s e S a g a i S e r i k u t :

-

1 dimana : fi, = a d a l a h n i l a i ambans d a r i str5am Fewer ( 3 m

0

(27)

2

K = a d a l a h k o e f i s i e n aembanding ( d e t T - I )

n = a d a i a h e f i s i e n s i pengangkutan

'1, = a d a l a h f l u x sedimen ( k g m-' d e t - ' )

'dendat, e t

- -

a1 ( 1 9 8 6 ) melakuksn o e n e l i t i a n t e n t a c g ke- ragaman run-off c a n k l h i i z n g a n t a n a h d a r i t a n a h t e r b s k a dengan inenggunakan p l o t - p l o t ( ?eta:< 9 e r c o b a a n ) . P l o t yaog di;v.naka~? ::er J u q l a h

4')

bush yang masins-masing b e r u k u r z n 2 7 . 4

x

3.2 m d a n d i ? a s a n y p a r a l e l s a t u dengan l a i n n - a u oada -

l a h a n dengan k a i r i n g a n

3

-

3.5

%.

S l i r a n oermukaan ( r u n - o f f ) d a n s e d i x e n :rang t s r j a d i & i t a n ? u n g 7 z d a k o t a k - k o t a i i penampucg.xn d a n t a n s k i yang d i 2 a s a n z s e r i . %da t a n a h gan: d i o l a h t e r j a d i g u l u d a n dan alur-a1.m iceci?. yanp d i h = s i l ! < a n o i e h n e r a l a t a n i?engolz:iaii t z n a h . Yendt m e l i h a t bahwa =urn- p a l a n t a n a h mempengarulli l a 5 u a l i r a i l ner-nukaan d a n k a o a s i -

J .

k a s mengangkut s e a i n e n . P e r b e d a a n pada l a j u pen.yhancuran

g m p a l z n - g u q ~ c . l a n t a n a h

?ads

alur-alur n e r i m b u l k a n f l u k t u - a s i yang k e c i l nada g e o m e t r i alilr yang mana menyebabkan p e r b e d a a n pada run-of f d a n k e i i i l a n s a n t a n a h pada o l o t - ? l 3 t

s e t e l a h d i o l a h .

Z r o s i t a n a h d a p a t d i n y a t a k a n d e n ~ a n meneranlian metoda metoda yane b e r b e d a oada b e r b a g a i s k a l a . 3angaknpa metode yang d i g u n a k a n u n t u k menyatakan e r o s i t a n s h d a n a t d i k a t a q o - r i k a n men j a d i dua k e l o m - ~ o k g a i t u metods iangsun!? d ? ~ t s k

."

(28)

r a n d i l a p a n s (Yiudson, 1971 ) . ?J!etoda t a k l a n , ~ s u n . ; &-at d i - k l a s i f i k a s i k a n men j a d i t i q a kelompok utama y a i t u ; qenduga- a n s e d i m e n yang t e r j a d i , n e r s a m a a a k e h i l a n ~ a n t a n a h , d a n -?enduqaan e r o s i t a n a h .

--

Untuk menduga b e s a r n y a e r o s i dzn j u q a n e n e n t ukan t i n - d a k a n u e z g e l o l a a n t - n a h s e l i i n q g a b e s a r n ~ r a e r o s i yang t e r ,;a- d i t i . 5 a k melamoaui b a t a s :ran. . . n a s i ! ~ d a o a t d i b i a r k a n , maka

S m i t h d a n ';iischmeier ( 1 9 6 0 ) d a l r m T r o e h : e t

- -

31. ( 1 9 8 0 ) 9 e n z e - .nuka!can rumus s e b a g a i b e r i k u t :

dimana : B = j u d a h t x n a h t z r e r c s i ( m e t r i k t o n ha-' )

3 = i n d e k s e r o s i v i t a s h u j a n , l r a i t u jurnlah s a t u a n

.

.

i n d s k s e r o s i '?u j a n ,

-

merunaicar o e r k a l i a n a n t a r a e n e r s i h u > a i l t o t a l (3) de:lgan i n t e n s i -

-1.

tas h u j a n n a k s i m u a

30

m e n i t ( I ? ~ ) d a l a ~ ( J h a j ..

3- = T a k t o r e r o d i b i l i t a s kana:?, g a i t i l i a j u e r o s i

t a n a h o e r i n d z k s e r o s i h u j a n ( 3 ) u n t u k s u a t u t a n a h d a l a m p e t a k p e r c o b a a n S a k u d e n c a n ?an- j a n g 22.1 m d a n t e r l e t a k ? a d z k e a i r i n g a n 9

76

t a n p a tetum'ouhzn ( m e t r i k t o n j o u l e - ' )

L = f a k t o r n a n j a n g l e r e n g , y a i t u n i s b a h a n t a r a b e s a r n y a e r o s i d a r i t a n a h d e n g a n s u a t u m n j a n g l e r e n g t e r t e n t u t e r ! ~ e d ? p b e s a r e r o s i ta- n a n d e n g a n p a n j a n g l-ersng; 22.1 -o d i 'oawzh ke- a d a a n t e r t e n t u y a a g i d e n t i k .

-,

(29)

C = f a k t o r t e t u m b u k a n p e n u t u ~ , d a n n e n g e l o l ~ a n ta:- narnan, y a i t u n i s b a h a n t a r a b e s a r n y a e r o s i d a - r i s u a t u l u a a a n d e n r a n t e t m b u h a n ~ e n u t u u ,clan

w n g e l o l a a n tanaman t e r t e n t l ~ t e r h a d a o b e s a r n y a e r o s i d a r i s u ~ . t u i u a s a n terken", t a n ? a t e t u m -

3 uhan

= f a k t o r k h u s u s gengawetan t a n a h , y a 4 t 1 i n i s b a i l

a n t s c s 'oesarnya e r o s i d a s i t a n a h :rang d i b e r i o e r l a k u a n t i n d a k a n a e n y a w e t a n t a n a h k h u s u s

s e p e r t i ? e n g o l s k w ! menurut g a r i s t i n g g i , pe- nanaman dalam g a r i s , p e n t e r a s a n t e r h a d a p be-

s a r n y a e r o s i t a n a h g a n g d i o l s h s e a r a h l e r e n g . 2

.

3 o s e .

(19e5)

t e l a h membuat s u a t u model f i s i k un t u k %e?duqa k e h i l a n g a n t a n a h d a n n e n e n t u k z c ~ e r u b a h a n k o n s e - v a s i massa d a r i s e d i m e n nada s u a t u u n i t a l i r a n permukaan, dikom'cinasi- k a n d e n g a n t e o r i endtipzn sediinen dan. k i d r 01 o g i . P e r s a ~ z a n k o n s e r v a s i rnassa t e r s e b u t a d a l a h s e b a g e i b e r i k u t :

7 .

dimana : q = f l u x volume a i r p e r s a t i l ~ n l e b a r s t r i p (m-

set-')

O i = k o n s e n t r a s i s e d i m e n ( k q rn-3)

D = t e b a l n y a o v e r l a n d f l o w ~ a d a s e l a n g i-taktu (rn)

x

= 9an:ang b i d a n g (m) t = wzkfu ( d e t i k )

el,

d , , . r . masinc-masing s d a l a h l a j u p o l e n a s a n 2- 1 .

t a n a h o l e h b u t i r I l u j a n , lz,;'u ?eneendam:!n s e d t m e n ,

(30)

Ilenentukan k o n s e n t r a s i s e d i -en s e b a g a i b e r i k u t :

-

-,

h

c ( L , I ; ) = n ,o

s

F: C r (I

-

-L-), (kg m ' 3 )

....

( 1 0 )

xX

C ( i , t ) = 2 700 S n % ( ?

-

,

( k g nl

-9

..

( 1 1 )

dimana : Cir a d e l a h f r ~ k s i i a r i nermukaan t a n a h yang talc

C b e r l i n d u n g i o l e h tanaman a t a u mulsa.

s

X

adala'n

nc/

~ g S 5

.

.

a

a d a l a h r a t a - r a t 2 f l u k s a i r volu%etrr?.;: persa-lu- an l u z s p l o t .

--

'i Y

A n a b i l a Ak tter?Lam?a~~ k e c i l b i l a d i b a n d i n f f l ~ a n

L ,

maka

X

/L

d a n a t d i a b a i k a n , s e l i i n g g a nerssmaan ( 1 1 ) menjadi :

7

* l u x sedimen p e r s a t u a n l e h a r c l o t (a.,) a d a l a h :

7 . . - I dimana : o_ a d a l a h f l u x volume a i r ( m- aeT

C a d a l a h k o n s e n t r a s i sediemen ( k c m-')

(31)

T a b e l d. K o n s e n t r a s i sedimen yang d i d a ~ a t d a r i h a s i l ?en- dugaan dan oengukuran pada t a n a h t e r b u k a

"

'-)

S l o ~ e I n t e n s i t a s c u r a h h u j a n k o n s e n t r a s i sedirnen

($1

(cm/ jam) o e ~ g u k ~ a n nendugaan

3 12.95

3 -

6 3 - 5 2

8 12.95

3.7

3 . A 0

1 5 12.95 23.8 2 0 . E9

.

* ) ~ u m b e r I ! i r t o h a d i s u r j o ( 1 9 8 5 )

X" )

dalam s a t u a n K g / m 2

D. FACAM

-

1QICA.M RAINFALL SIMULATOR

P e n e l i t i a n e r o s l dan r u n - o f f yang d i l a k u k a n denzan menggunakan h u j a n alami oada n e t a k - n e t a k ~ e r c o b a s n yang S e r b e n t u k empat n e r s e g i p a n j a n g , oada u!numn:ia ~ e m b u t u h k a n waktu gang cukuo lama dan b i a y a yanq cukun b e s a r (Xe;rer,

1360 dala-i S a r u s , 19EO).

Sermacam-macam r a i n f a l l s i m u l a t o r t e l a h d i b u a t &an digunakan untuk o e n e l i t i a n e r o s i dan run-oft'.

(32)

gang d i p i l i h u n t u k d i u j i d a n a t memberikan i n f o r m a s i yang l e b i h c e p a t

,

sedangkan o e n e l i t i a n e r o s i dengan melggunakan h u j a n alami akan membutuhkan viaktu b e b e r a o a t a h u n untulc mendaoatkan h a s i l . Dengan r a i n f a l l s i m u l a t o r d a o a t d i a t u r

i n t e n s i t a s , keadaan ~ e r l a k u a n s e s u a i dengan yang d i i n g i n k a n . \

3 e b e r a n a f a k t o r yang s u l i t u n t u k d i t i r u ( d i s i - n u l a s i l r a n ~ a d a l a h ; a n g i n , c a h a y a , s u h u , kelembaban u d a r a , 'ielernbab- a n t a n a h , dan b e n t u k p e r z u k a a n t a n a h ( ~ a b r i e l s , 1975 dalam B a r u s , 1960).

Xeyer (1,365) dalam B a r u s ( ? 980) rner?.gernukakan bahwa k a r a k t ? r i s t i k ilu j a n yanq nemnengaruhi e r o s i h a r u s d i k e t a - h u i sebelum s e b u a h r a i n f a l l s i m u l a t o r dii-ancang. Karakte- r i s t i k c v r a h h u j a n t e r s e b u t h a r u s d i u s a h a k a n m e n l e k a t i k a r a k t e r i s t i k 5ar i hu j a n alami

.

3 e b e r a o a k a r a k t e r i s t i k yang y e n t i n e a d a l a h :

1 . D i s t r i b u s i ukuran b u t i r a n dan k e c e o a t a n j a t u h gang m e n d e k a t i keadaan c u r a h h u j a n a l a m i .

2 . I n t e n s i t a s nada s e l a n g h u j a n l e b z t menqhasilkan l a j u r u n - o f f d a n e r o s i d a r i yang s e d a n g samoai t i n g g i

(33)

A. Xeseragaman d a r i i n t e n s i t a s dan k a r a k t e r i s t i k da-

r i b u t i r h u j a n yang t e r j a d i oada d a e r e h o e n e l i t i a n .

5.

Curah, hujan yang digunakan mendekati keadaan a l a m i

curah hujan.

6. Xeakuratan dalam membuat h u j a n l e b a t .

Ada dua t i p e d a r i r a i n f a l l s i m u l a t o r yang b i a s a d i - gunakan y a i t u t i n e d r i o dan n o z z l e . Pembaqian i n i berda- s a r k a n oada oembentuk t e t e s a n .

1. T i p e D r i - p S i m u l a t o r

D r i u s i m u l a t o r t e r d i r i d a r i tabung p e n g e l u a r a n b u t i r - b u t i r h u j a n dan s e l a n g oenghubung d a r i t a n g k i a i r ke tabung p e n g e l u a r a n . A i r d i a l i r k a n d a r i t a n g k i oenamoungan a i r ke t a b u n g pen,qelu=an yan? d i ~ a n t u n g d i a t a s a e t a k , 32n a i r j a t u h s e b a g a i b u t i r - b u t i r h u j a n . Tabung l e n g e l u a r a n b u t i r - b u t i r h u j a n b i a s a n g a t ~ r b u a t d a r i jarum s u n t i k .

B u t i r - b u t i r hu jan d a r i d r i o s i m u l a t o r cenderung j a t u h berulang-ulang

?ads

temoat yang sama. D i s t r i b u - s i yang seragam d i d e k a t i densan c a r a mengqerakkan lem-

pengan o e n g a t u r ( S t e i h a r d t dan S i l l e l , 1956 dalam B a r u s , 1980).

(34)

itCorin

- -

s t a l ( 1 9 6 7 ) menyatakan bahwa k e ! ~ n t u n q z n i ~ t a m a d a r i &Fin s i m u l a t o r aSa72ah ' o a h ~ a d r i p s i m u l a t o r ~ e m b e r i k a n kombinasi b u t i r - b u t i r h u j a n --anq r e l a t i f b e s a r nada i n t e n s i t a s yang r e n d a h . S e d a n q k a l k e r u g i a n - ny?. a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t , b u c i r - b u - k i r h u j a n merr,bui;uh- kan k e t i n g g i a n k i r a - k i r a 10 m e t e r u n t u k mencapai kece- o a t a n a k h i r . :~lembutuhkan n e l i n d u n g a n g i n u n t u k mence- ?en:rimnangan a r a i l b u t i r - b u t i r 3u.jan. 'Pabung s i n u - l a t o r itvzang da-yat d i n a k a i u n t u k ? e n e l i t i a n d i l a 8 o r a -

Corium yarg membut~~hkan k e t e l i t i a n dalam z z n ~ e n d a l i k a n ulwran b u t i r - b u t i r h l ~ j z n .

2 . l i n e 2iozel S i m u l a t o r

Terrnasuk ketialarn t i p e s i ~ n u l a t o r i n i a r i a l a b siwd- l a t o r n o z s l k l a s i k dan s i x u l a t o r n o z s l t e r b a r u (luie.ysr, 1960 dala:n Z a r u s , 1 9EO)

.

Pa.da s i m u l a t o r :rang menno;u?akan 2 o z s l k l a s i k r e n - n u n g a i k a ~ a k t e k i s t i k y z i t u none1 d i p a s a n g aeng:?ada.n ke a t a s , d i a a n a p a n j a g j a r a k yai23- 6itkmnuh o i e h Su-:ir h u j a n s e h i n g g a t u r b u l e n s i u d a r a akan nencam?ur 'outir8.n &an dihtirapkan akan n e n g h a s i l k a n d i s t r i ' o u s i h u j a n ya.ng

s e r a g a - 1 ?&a. ? l o t :rang berada. dm?-x.rci:?nga. rIozel ?enyo-m- g r o t t i d a k mensimulasi d i s t r i b u s i . ukuran b u t i r a n dan

A L e r j a d i nembelokan o l s h a n g i n t e r h z d a p a r a h b u t i r h u j a n .

S i m u l a t o r t i p e E (Zudson, 196a dalam B a r u s , 1989)

(35)

merunakan n e r a l & t a n y a n g c u k u n b e s s r se:ring=a rnembutuh- kan waktu y a n g cu'xun lama uni t u k menasangn:rn :j.an n l o t yang d i z u n a k m - b e r u k u r a n 72.5

x

6 f e e t .

'dilm ( ?

543)

d a l ~ m 3 a r u s (1350; t e l s : ? n e r a n c a n g s i n u l a t o r t i p e

F,

a i n a n a d i s t r i 3 u s i u k u r a n b u t i r hu j a n d a r i n o z e l n e n y e m y o t r e l a t i ? leki:? b e s a r d a . r i p a d a

A .

yang d i h a s i l k a n n o z e l Line 2.

Pada s i m u l a t o r g a n g menggunskan n o z ? l n o d e l baru,

r o z e l %efighasilk$+n u k u r a n b u t i x - b u t i . ~ . hu;aq y a n z b e r c a - r i a s i s e ~ e r t i p a d a h u j a n alami. Lkuran d a r i l u b a n g n o z e l d a n b e s a r n y a t e k a n a n menentukan l a j u q e n g e l u a r a n dan 2 i s t r i b u s i ukwan ' 2 u t i r - b u t i r h j a n y a n g d i s e m c r o t - k a n

.

i,

,,!eyer ( 1

958)

d a l m S a r u s ( 1 980) menciapatIran bahwa n

n o z e l v e e g e t l e b i r l b a i k d a r i n s d a n o z e l l u l l j e t , k e t i k a

--

d i s e m n r o t k a n kebawah d a r i ke t i a g g i a n 2 . 4 m d i a t a s n e r - mukaan t a n a h o a j a t e k a c l n 6 p s i . R o z e l v e e j e t t i d a k b e r v a r i a s i o a d a d i s i r i b u s i u k u r a n b u t i r - b u t i r h u j a n d e n g a n i n t e n s i t a s g a n g sama d e n g a n h u j a n alami.

(36)

P i o a b e r n o z e l yanq b e r q s r a k b u l a k b a l i k

l'ozel yang b e r o u t a r

Soom yang S e r v u t a r

Nozel yang mei1:remnrot t e r u s menerus

r

i

',

.

,

- _

1 1;s

, _,-

P i r i n ~ a n yang b e r o u t a r

[image:36.505.21.457.57.769.2]
(37)

3 e b e r a n a inasalah gang p e n t i n ? k e t i k a rnenggunakan n o z e l u n t u k merrsinulasikan ':lujan d i a n t a r a n g a i a l a h ; banyakn~ra n o z e l menentukan c i i s t r i b u s i xkilran h u t i r a n ya!?g rnirio dengan yang d i h a s i l k a i l c w a h hujan a l a m i , t e ' s a a i

pad2 b a g i a n t e n g a h c u r a h a n m ~ m i l i k i , i i s t r i b u s i y a ~ g r e n d a h . Sebuah n o z e l denyan semprotan :fang s e r a g a z x x l a n o l a dan d i s c r i j u s i u i - w a n b u t i r a n n y a t i d a k d a n a t d i q u n a k a n (Yutch- I e r dan Iierqsmeier

,

1963 d a l m ? a r c s 1981;). 3 i s r t i b u s i
(38)

& -;lxl<T LT D!i:T Tz;.l.pAT F,z;TxL iTI-h;<

- .

P e n e l i t i a n i n i t e r d i r i d a r i 3 e r c o b a a n d i l a q a n g $an a n a l i s a d i 1 a b o r a t o r i v . m . F e r c o b a a n d i l a l i u l r a n d i !cel?un o e r c o b a a n IEB D a n a q a , 3 0 , ~ o r . Wrktu q e n e l i t i a n d i l r k s a - n a k a n s e l a m a s a t u b u l a n ( J u l i - B g u s t u s ) . A n a l i s a konsen- t r a s i s e d i m e n yang t e r a n g k u t r u n - o f f d i l z k s a n a k a n d i l a b o - r a t o r i u n 7 i s i k a d a n ?+lekanika T a n a h , JUT US^^ iYleka.nisasi P e r t a n i a n , 1 3 .

S a h a n dan a l a t yang digunalcan d i d a l a l n n e n e l i t i a n i n i m e l i n u t i : I ) n u l s a , 2 ) t a n a h l a t o s o l Darmaga, 3 ) r a i n f a l l s i m u l a t o r , A ) g e l a s u k w , p e n ~ z a r i s , e - b e r , E:anton,a-!can-

. .

t o n g p l a s t i k , l a b e l , t i m b a n q a n , oven d a n c a u a n a l n e l n l u m .

Tanah yang d i g u n a k a n a d a l a h t a n a h L a t o s o l Dar~asa.. Pada t a n a h i n i d i l e t a k k a n o e t a k p e r c o b a a n Tang b e r b e n t u k empat 3 e r s e g i ~ a n j a n q ::an% b e r u k u r a n 1 . 1 5

x

1 . I

5

x

0.3 9.

S e t e l a h i t u t a n a h d i b e r i p e r l a k u a n m u l s a d e n q a n o e r s e n t a s e 0 , 30, 6 0 , 90 o e r s e n . Adanun mulsa yang d i q u n a k a n a d a l a h mulsa j e r a m i , c l u l s a j a g , u ~ g d a n inulsa d a u n o i s a n q .

S e b e r a o a d a t a :rang d i ~ u n a k a n dalarn o e n e l i t i a n t s r d i r i a t a s : 1 . Tanah :rang d i t a m p u n q h e r d a s a r k a n metoda !cxniala-

(39)

L"..

2 . ?olume run-OLL yanq d i t a m i m q dan t a n a h yanE t e r a n 5 k u t .

3. E o n s e n t r a s i sedimen.

Dalarn melakukan o e n e l i t i a n i n i o l o t - o l o t ganq d i g u - nakan mem?unyai ukuran o a n j a n g , l e b a r d a n t i n g g i ? i a s i n s - masing 1 . I 5 m , 1.75rn, 0.3 m. E o t - ? l o t t e r s e h u t d i l s t a k - kan nade t a n a h denqan j a l a n meaasukkannga sedalam 1 5 cm.

3 a i n f a l l s i m u l a t o r d i l e t a k k a n t e o a t d i atas n e t a k 3 e r c o b a - a n , d i n a n a l u b a n g n o z e l diarra:l!ian ke";n~s;ah-te-..ga!~ o l o t .

.,

.

> ! u l s a .gang akan d i a m a t i 3engaruhn:ra t e r h a d a ? e r o s i d i t z k a r d i ? t a s ner-nukaan t a n a h :fang a d a d i dalam n l o t . Adal;iln mulsa >rang d i g u n a k a n d a l a n a e n e l i t i a r i n i a d a l a h j e r a r , i o a d i , jagung d a n daun o i s a n g .

1 . Penetaoan P e r s e n t a s e P e ~ u t u p a n Fernukaan Tanah D e n ~ a n i~! u l s a

(40)

S e t e l a h i t u 2 u l s a d i s e b a r d i a t a s q e t a k - p e t a k g e r c o b a - a n yang memgunyai k e m i r i n c a n 1 1 . 1 1 '6 ( s e s u a i d e n ~ a n k e m i r i n g a n l a n a n alami pan,z aaa d i l o k a s i o e n e l i t i - a n ) .

S e t e l a h semua n e t a k s e s u 2 . i d e n g a n p e r l a k u a n y a n z d i i n q i n k a n , makz r a i n f a l l s i m u k a t o r d i h i d u p k a n d e n s a n i n t e n s i t a s s e b e s a r q l . 5 cmljam.

Gambar t a t a letal.: . ? l o t 7 e r c o S a a n ,?ail r a i n f a l l s i m u l a t o r t e r t e r a pada Gamb= 2 d a n

3.

2. ? $ e t o d a P e n g a m b i l a n Sarnpel Run-of _f Yang T e r j a d i D i e t a k

m .zercobaan

Sampel d a r i r u n - o f f y a n g t e r j a d i d i o e t a k o e r c o - b a a n d i a m b i l d e n q a n j a l a n memasukkan h a s i l h i s a a a n d a - r i mesin vakum ke dalaril S o t o l s a m p e l . Pen_aambilan sam-

o e l d i l a k u k a n n a d a waktu

5 ,

1 0 , 1 5 , 2 5 ,

35,

4 5 ,

55, 65

- . e n i t s e t e l a h t e r ja.dinya r i m - o f f , dimana s a l p e l d i a m b i l selaina

70

d e t i k .

3.

?le t o d a P e r h i t u n g a n Y e s a r n y a Pendugaan 2 r o e i

Adaoun u r u t - w u t a n 7ieto;ia v e r h i t u n ~ a n bespxnya qenduq3an e r o s i a d a l a n s e b a y a i b e r i k u t ;

(41)

h. P e n e t a v a n f l u x v o l l m e t r i k r-ir o e r s a t u a n l : ~ a s a l o t , d i s i - . b o l k a n d e n x a n

.

? a r a m e t e r i n i d i t z t a a k a n -la.-

r i r u n - o f f yang t e r j a d i d i b a q i !.uas o l o t o e r s a t u a n

-

1

a e n g a m b i l a n s e x o e l (m d e t

1 .

\

c

.

F l u x s e d i n e n (Os / , n a r a m e t e r i n i d i d a o a t k a n d & ~ i

h a s i l n e r k a l i a n a n t a r a a_ den-an ! c o n s e n t r a s i s e d i n e n

( c ) 6 a l a m s a t u a n Xg m-? d e t - ' .

s 3,

d

.

i z o n s e l t r a s i s e d i n e n p r i g t e r a n z k u t r u n - o ~ L ( c )

.

P z r a n e t e r i n i d i d a n a t l r a n t a r i h e r a t k e r i n q s a m q e l t a n a h ;ran% t e r r n ~ i r u t r u z - o f f d i b a z i d e n g a n v o l : m e

-3

) r n n - o f f

..

v a n e .. n e n q a n z k u t n y a

( K ~

m

.

e.. S t r e a m Dower d a r i r a n - o f f ((2). P a r a m e t e r i-i d i 3 a - n a t k a n d e w a n . - menfl.,zunakan p e r s a 3 a a n = ogSQL

,

d i -

n a n a 3 a d a l a h s l o o e ( k e x i r i n ~ a n l e r e n g ! ,

L

a d a l a h ~ a n j a n g p l o t (m).

f .

:Jilai arnbanc d a r i s t r e a m qower

(a,)

d a n e r ^ i s i e n s i ~ e n q e n z k u t a n ( n ) d i t e n t u k a n n e l a l ~ i i a n a l isa r e s r e s i d a r t y e r r ; a a a a n : a = (-.$Zen

+

n f i ) x (3.276

'S

J a r a k ambang ke s l o p e y a n p l e b i h b a v a h s e t e l a h n e n z - X

a n g k u t a n s e d i m e n d i m u l a i

(X

) d i d a a a t k a n d a r i p e r s a - x i a n :

*

7;

=no/

q g

s

g

(42)
[image:42.505.31.455.80.481.2]

Gambar

3 .

Bentuk r a n c a n g a n b l o k l e n g k a n a c a k ya~qg d i t e r a ? - kan d i l o k a s i ~ e n e l i t i a n

.

Keterangan gambar :

A 1 a d a l a h n e r l a k u a n mulsa j e r a m i

8 2 a d a l a h p e r l a k u a n mulsa jagung

A 7 a d a l a h rs?rlakuan n u l s a daun n i s a n g 31 a d a l a h nenutupan 0

%

3 2 . ' a d a l a h ~ e n u t u o a n 3 0 74

B3 a d a l a h penutupan 50 %

(43)

Pengulcur

t e k a n a n +---

T

i a n g

penyangga

s e l a n g 7.m.ghisa.a

lambar

4 .

Rangkaian a l a t r a i n f a l l s i m u l a t o r

Keterangac gamjar :

1 ) a d a l a h mesin penghisao 2 ) a d a l a h b o t o l samoel

(44)

Cara %er ja ! l a i n f a l l S i m u l a t o r

S a i n f a l l s i m u l a t o r yang digunakan a d a l a h t i n e n o z e l yang b e r t e k a n a n dan run-off yang t e r j a d i d i h i s a p o l e h ne- s i n a e n g h i s a p .

[image:44.505.45.465.170.634.2]

413% r a i n f a l l i n i t e r d i r i d a r i t r a i l e r ( t e r d i r i d a r i roesin vakum n e n g h i s a p run-off dan mesin pen2iuglai a i r ke n o z e l s e r t a t a n q k i a i r ) s e n e r t i t e r l i b a t oada Gamba

5 ,

Gambar

5.

Tangki a i r yang ada d i t r a i l e r dkn t a n q k i vakum yanE a d a d i l a t m belakan:? t r a i l e r
(45)

b a j a s e b a g a i ? l o t - p l o t , s e r t a b e s i q z n g h i s a p .

Adapun

urut- ruta an

k e r j e d a r i a l a t r a i n f a l l s i m u l a t o r a d a l a h s e b e g a i b e r i k u t :

1 . Tanglri a i r yan>y a d a j,i t r a i l e r d i i s i sempai ?en121 den%- ar? rnecggunaka2 ?ompa s e n t r i f u g a l gang n e c y a l u r k a n a i r d a r i sumber a i r (Genbar

5 ,

2. T i a n g - t i a n g penyanqga d i 3 a s a n g d i a t a s t a n a h gang zkan d i z a d i k a n o e t a k qercoSaan denqan j a l a n n e n ~ a t u r

S LIT-

b o b ( 5 a t u d u ~ a ) tens? ke ten,gah n e t a k . F o z e l , . pen$u!sn

(46)

3 . 3 e s i o e n g h i s a n d i l e t a k k a n pad8 u j u n e bawah d a r i o e t a k percobaan

amba bar

7 )

d a n dihubungkan ke t a n g k i vaklm d a n b o t o l sampel

"anbar

7 .

S e s i q e n q h i s a n (ganz d i l e t a k k a x a a d a u:unq ba~t;a5 d a r i n e t & z e r c o b a a n ) dan p e t a k c e r c o b a a n ( t e r - b u a t d a r i o e l a t b a j a )

"

A. a e l a n ~ ., yang mengalurkan a i r d a r i t a n q k i a i r ke n o z e l d i o a s a n g , b e g i t u a u l a s e l a n g yen: nenghubunqkan m e s i n ? e n g h i s a n dengan t a n ~ k i vakum d i 3 a s a n g .

5.

K e s i n pens,zerali o e n y a l u r a n a i r d a r i t z n k i .- ke n o z e l d z n mesig vakum d i h i 2 u p k a n (Gambar

e

&an

9)

(47)

.7:ambar 8. Nesin ?enggere:r y e n g a l u r a n a i r d a r i t a n g k i a i r ?an mesin p e n g h i s a p r u n - o f f

juza. d i a t u r s e h e s a r 4 n s i , h a 1 i n i d i - s e s u a i k a n dencan k e k u a t a n d a r i h c a va.!:um :rang a d a ?a32 tanq!<i valcum y a i t u se'oesar

4

~ s i . Kaca v a k m i n i k e r h a a t d a r i mika, B l a t l e n g a t u r t e k a n a n n a d a mesin ? e n s h i s a p dan mesin -cen:.ru?lai a i r t e r l i h a t q a d a Gambar 10.
(48)
[image:48.505.45.452.69.637.2]

Gambar

9.

:%sin oenghisay, run-of f baxna u d a r a (valrum)

i

3 . Run-off gang ~ e r j a d i d i h i s a n n e l a l u i b e s i a e n ~ l l i s a p

?rang dihubungkan ke t a n g k i p e n g h i s a n dan x e s i n i2enghi- sa?. D e w n .nem.bllka. k l e ? :rang adz pada s e l a n c nenzhi- sar, maka r u n - o f f a k a ~ a a s u k ke b o t o l s a m p e l , s e s ~ ? a i dengan s e l a n g waktu nengambilan c o n t o h

( 5 ,

10, 15, 2 5 ,

35,

65, 55, 65

n e n i t s e t e l a h t e r j a d i n y a r u n - o f f ).

Sedangkzn d i l u a r s e l a n g waktu pensambilan c o n t o h t e r s e - bv,t naka a i r d i s a l u r k a n ke pellaxpunzan r u n - o f f .

9. S e t e l a h 0 5 menit t e r J a d i n g a r u n - o f f maka mesin aenyun- l a i a i r dim?.tikan, sedangkan a e s i i o e n g h i s a ? t e t a n $.i-

j a l a n k a n untuk x n q h i s a r , k e l e b l h a n a t a u r u n - o f f p a n s 3

(49)

Gdmbar 1 0 . A l a t s e n y a t u r t e k a n a n a a d a ~ e s i n p e n p h i s a g d a n pada n e s l n a e n p u q l a i a i r

3 a n c a n g a n a e r c o b a a n yang d i q u n a k a n a d a l e h r s n c n n a a n b l o k l e n g k a o a c a k d e n p a n d u a k a l i u l a n g a n . 3 e r s a m a a n n y a a d a l a h : Y . . = u + 3 .

+

T.

+ - .

. .

1 3 1 J - i j . .

d i 2 a n a :

P.

= v a r i a b e l g a n g ,Atiukur 1 j

u = e f e k r a t a - r a t a ( u ~ u n ) 3 . = e f e k b l o k k e i

1

T.

J = e f e k o e r l a k u a n ke j

e .

.

= e f e k u n i t o e r c o b a a ? d a l a ~ b l o k 4- L k q r e ? a

l J nerlal.<uan ke j

(50)

B e s a r n y a q d a r i r u n - o f f g e r s a t u a n l e b z s oermukaan t a -

n a h y a n q a d a d i d a l a m o l o t a e r s a t u a n w a k t u d i d a o a t k a n deng- a n c a r a mengukur j e s a r n y a volume a i r >rang masuk ke d a l a m b o t o l s a m a e l s e l a m a 30 d e t i k . R a s i l y a n q d i d a n a t d a r i n e n z u k u r a n d i l a a a n g t e r t e r a a a d a L a m p i r a n 1

-

7 . P f i l a i q

b e r t a a b a h d e n g a n b e r t a n b a h n y a w a k t u d a r i a e r a u l a a n sarnnai

35

a e n i t s e t ? l a h t e r j z d i n y a r u n - o f f , :ran? mana n a d a s e l a n g w a k t u t e r s e b u t f l u x a i r helum m a n t a p , d a n s e t e l a h i t u b e s a r - n g a f l u x a i r a k a n .xenurun. Xal i n i d i s e b a b k a n a d a n y a n u l s a yan.5 m e m ? e n ~ a r ! ~ h i keleinbaban t a n a h , dimana t a n a h d e g ~ a n ke- LexbaSan y a n z r e n d a h a k a n memerlukan w a k t u y a n q lama u n t u k m e n c a n a i k e a d a a h J e n u h d a n n_ :;an.? manta?, se?an-.-kan t a n a h d e n g a n kelembaban y a r g t i n g g i a k a n ~ e m e r l u k a n wantu g a n g r e l a t i f 1 e S i h n e n d e k u n t u k m e n c a n a i :?a1 t e r s e b u t . P l d a ta- n a h t e z b u k a waktu :ran<< d i p e r l u k a n n n t u k z e n c a ~ a i q yang mac- t a g d i d u g a s e k i t a r

35

m e n i t , s e d a n ~ k a n q a d a t a n a h t e r t : l t u p n i i l s a a n t a r a

25

-

35

m e r i t ( L a n ~ i r a n

7-71

gann; mana h a 1

t e r s e b u t d i k a n e n a k a n s a l a h s a t u f u n g s i m u l s a a d a l a h

Gambar

Tabel 3 . . 1 .  Aliran permukaan (m /ha) permusim tanam . . . . . . - .
Gambar. ' 8. Mesin ~ e n r . q e r a k  ?eny;iluran a i r  ? ~ r i  . . . . . . . .  tanmki
Tabel 1. l l i r a n  Pernukaan Perlakuan
Gambar 2. P r i n s i o  k e r j a  d a r i  beberana simulator yang
+7

Referensi

Dokumen terkait

Sepeda motor merupakan moda yang paling banyak dimiliki oleh rumah tangga responden, diikuti oleh sepeda, dan mobil. Dari responden yang diwawancara, terdapat 97% yang

Unsur P yang terkandung dalam abu vulkanik gunung Sinabung dapat membantu dalam proses pertumbuhan vegetatif bagi pertambahan tinggi bibit tanaman kelapa sawit

Pembuatan alat pengatur suhu dan kelembaban otomatis dilakukan untuk mengetahui suhu dan kelembaban pada ruangan budidaya jamur tiram untuk mengetahui kondisi saat itu yang

dalam proses pembelajaran. 3) Mempermudah guru untuk menyampaikan bahan ajar di kelas. 4) Meningkatkan pemahaman materi kepada pesrta didik. Bagi Peserta Didik di MI

Untuk melakukan implementasi sistem ini pada jaringan yang belum menggunakan VLAN, dimana seluruh karyawan dari divisi yang berbeda-beda terhubung satu sama lain dalam satu

Metode yang digunakan ceramah, tanya jawab waktu yang digunakan untuk penyuluhan adalah 60 menit menggunakan media power point materi yang disampaikan 5 (lima)

Meskipun dalam tulisan ini, sering disebutkan istilah Bugis Pagatan, namun hal tersebut tidaklah merujuk pada orang-orang Bugis yang hanya tinggal di Dsa Pagatan sebab