K A M E
P AIANKONJUNGS IPADAKOLOMTAJUK
2 1 0 2 N U H A T S U T S U G A N A L U B A J G O J N A I R A H R A B A K T A R U S
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a j r a S r a l e G h e l o r e p m e M
h a r e a D n a d , a i s e n o d n I a r t s a S , a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P
h e l o n u s u s i
D :
i r a s a ti g g n A a ti n a u Y a i s y o l A
2 1 0 4 2 2 1 8 0
H A R E A D N A D , A I S E N O D N I A R T S A S , A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
I N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
i K
A M E
P AIANKONJUNGS IPADAKOLOMTAJUK
2 1 0 2 N U H A T S U T S U G A N A L U B A J G O J N A I R A H R A B A K T A R U S
I S P I R K S
t a r a y S u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i D
n a k i d i d n e P a n a j r a S r a l e G h e l o r e p m e M
h a r e a D n a d , a i s e n o d n I a r t s a S , a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P
h e l o n u s u s i
D :
i r a s a ti g g n A a ti n a u Y a i s y o l A
2 1 0 4 2 2 1 8 0
H A R E A D N A D , A I S E N O D N I A R T S A S , A S A H A B N A K I D I D N E P I D U T S M A R G O R P
I N E S N A D A S A H A B N A K I D I D N E P N A S U R U J
N A K I D I D N E P U M L I N A D N A U R U G E K S A T L U K A F
A M R A H D A T A N A S S A T I S R E V I N U
A T R A K A Y G O Y
1 0 2 3
ii i
v i
P
E
R
S
E
M
B
A
H
A
N
g
n
e
d
g
n
ir
ie
S
a
n
u
c
a
p
a
n
s
y
u
k
u
r
k
e
p
a
d
a
T
u
h
a
n
Y
e
s
u
s
K
r
si
t
u
s
,
k
a
r
y
a
i
n
i
:
k
u
t
n
u
n
a
k
h
a
b
m
e
s
r
e
p
u
k
j
B
a
p
a
k
B
l
a
s
si
u
s
T
o
t
o
D
j
a
t
m
i
k
o
y
a
n
g
s
le
a
l
u
m
e
n
d
o
a
k
a
n
k
u
.
j
I
b
u
E
l
si
a
b
e
t
h
A
s
m
i
Y
u
il
a
n
i
y
a
n
g
s
le
a
l
u
m
e
n
d
o
a
k
a
n
,
m
e
n
d
u
k
u
n
g
,
d
a
n
u
k
i
n
a
m
e
n
e
m
u
l
a
le
s
,
s
e
r
t
a
m
e
m
e
n
u
h
i
s
e
g
a
l
a
k
e
b
u
t
u
h
a
n
k
u
.
j
K
a
k
a
k
k
u
V
si
is
a
R
i
a
n
ti
a
P
ir
m
a
s
a
r
i
y
a
n
g
t
le
a
h
m
e
m
b
e
ir
k
a
n
d
u
k
u
n
g
a
n
.
a
o
d
n
a
d
j
K
a
k
a
k
i
p
a
r
k
u
A
g
u
s
it
n
u
s
A
ir
e
B
u
d
i
y
a
n
t
o
y
a
n
g
t
le
a
h
m
e
m
b
e
ir
k
a
n
t
a
g
n
a
m
e
v
O
T
T
O
M
a
d
a
p
e
k
u
t
a
u
s
e
s
a
t
n
i
m
e
m
u
m
a
k
a
k
iJ
-
K
u
d
a
l
a
m
n
a
m
a
- u
K ,
a
y
n
n
a
k
u
k
a
l
e
m
n
a
k
a
u
k
A
.
4
1:
4
1
h
o
Y
(
)
a
g
r
a
h
r
e
b
h
i
b
e
l
h
a
l
a
d
a
n
a
k
a
d
n
it
i
a
t
r
e
s
i
d
n
a
u
h
a
t
e
g
n
e
p
t
i
k
i
d
e
S
n
a
k
a
d
n
it
a
d
a
k
a
d
it
n
u
m
a
n
,
n
a
u
h
a
t
e
g
n
e
p
k
a
y
n
a
b
a
d
a
p
i
r
a
d
.
n
u
p
a
p
a
)
n
a
r
b
i
G
l
il
h
a
K
(
.l
i
s
a
h
r
e
b
k
u
t
n
u
h
a
l
n
a
k
u
b
a
ti
k
s
a
g
u
T
a
b
o
c
n
e
m
m
a
l
a
d
i
d
a
n
e
r
a
k
,
a
b
o
c
n
e
m
k
u
t
n
u
h
a
l
a
d
a
a
ti
k
s
a
g
u
T
n
a
k
u
m
e
n
e
m
a
ti
k
h
a
l
u
ti
d
a
n
b
e
l
a
j
a
r
m
e
m
b
a
n
g
u
n
k
e
s
e
m
p
a
t
a
n
.
li
s
a
h
r
e
b
k
u
t
n
u
)
h
u
g
e
T
o
i
r
a
M
(
i v
PERNYATAANKEASLIANKARYATULISSKRIPSI
i n i s il u t a y a s g n a y i s p ir k s a w h a b a y n h u g g n u s e s n a g n e d n a k a t a y n e m a y a S
d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d
it isebutkan
. h a i m li a y r a k a y n k a y a l a n a m i a g a b e s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a d
7 2 , a tr a k a y g o
Y Me i2013
s il u n e P
ii v
H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A A T A Y N R E P
S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U
a g n a t a d n a tr e b g n a
Y nd ibawahi n,is ayamahasiswaUniverstia sSanataDharma: a
m a
N :AloysiaYuantiaAnggtiasair a
w s i s a h a M r o m o
N :081224012
n a a k a t s u p r e p a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s , n a u h a t e g n e p u m li n a g n it n e p e k i m e d
l u d u j n a g n e d a y a s h a i m li a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n
U Pemakaian
n u h a T s u t s u g A n a l u B a j g o J n a i r a H r a b a K t a r u S k u j a T m o l o K a d a p i s g n u j n o K
2 1 0
2 . Dengan demikian saya membeirkan kepada perpustakaan Universtia s , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m , n a p m i y n e m k u t n u k a h a m r a h D a t a n a S
d n a l a k g n a p k u t n e b m a l a d a y n a l o l e g n e
m ata ,mendist irbusikannyasecarat erbatas , s i m e d a k a n a g n it n e p e k k u t n u n i a l a i d e m u a t a t e n r e t n i i d a y n n a k i s a k il b u p m e m n a d
a y a s a d a p e k i tl a y o r n a k ir e b m e m n u p u a m a y a s i r a d n i z i a t n i m e m u lr e p a p n a t
.s il u n e p i a g a b e s a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m a m a l e s
a y n r e p n a i k i m e
D taani nis ayabua tdengans ebenarnya.
a tr a k a y g o Y i d t a u b i D
3 1 0 2 i e M 7 2 l a g g n a t a d a P
, n a k a t a y n e m g n a Y
ir a s a ti g g n A a ti n a u Y a i s y o l A
ii i v A
K TAPENGANTAR
h a l e t g n a y , s u t s ir K s u s e Y n a h u T a d a p e k n a k t a j n a p s il u n e p r u k u y s i j u P
r a k t a m h a r n a d t a k r e b n a k h a p m il e
m u -niaNya sehingga dapa t menyelesaikan
k u t n u t a r a y s u t a s h a l a s i h u n e m e m k u t n u n a u j u tr e b i n i i s p ir k s n a s il u n e P . i n i i s p ir k s
a rt s a S , a s a h a B n a k i d i d n e P i d u t S m a r g o r P a d a p a n a jr a s r a l e g h e l o r e p m e m
n U , n a k i d i d n e P u m lI n a d n a u r u g e K s a tl u k a F , h a r e a D n a d , a i s e n o d n
I iverstia s
. a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S
i l a k e s k a y n a b s il u n e p i n i i s p ir k s n a s il u n e p n a k i a s e l e y n e m m a l a D
, u ti a n e r a k h e l O . k a h i p i a g a b r e b i r a d n a h a r a n a d , n a g n i b m i b , n a u t n a b t a p a d n e m
: a d a p e k a g g n i h r e t k a t g n a y h i s a k a m ir e t n a k p a c u g n e m s il u n e p
.
1 Rohandi , Ph.D. , selaku Dekan Fakutla s Keguruan dan lImu Pendidikan
. a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U
.
2 Dr .Yuilana Seityaningsih ,selaku Ketua Program Stud iPendidikan Bahasa ,
. a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U h a r e a D n a d , a i s e n o d n I a rt s a S
.
3 Dr .Y .Karmin ,M.P d,. dan D .r R .Kunjana Rahardi ,M.Hum. ,selaku Dosen
m a l a d s il u n e p u t n a b m e m a tr e s g n i b m i b m e m h a l e t g n a y 2 n a d 1 g n i b m i b m e P
.i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m
.
4 Seluruh Dosen Program Stud i Pendidikan Bahasa , Sasrta Indonesia , dan
r a j a l e b s e s o r p a m a l e s i s a ri p s n i n a d u m li s a t a h a r e a
D penuil .s
.
5 Robetru sMarsidiq selaku Sta fSekretaira tProgram Stud iPendidikan Bahasa ,
x i
n a k ij u g n e m t a p a d s il u n e p a y n ri h k a i a p m a s n a t a r a y s r e p n a d i s a rt s i n i m d a
.i n i n a it il e n e p
.
6 Perpustakaan Universtia sSanataDharmayangt elah menyediakan buku-buku
.i s a m r o f n i n a d i s n e r e f e r r e b m u s i a g a b e s
.
7 Bapak dan Ibu penuils ,yang senanitasa member icinta dan kasih sayang ,
a d a it g n a y a o d a tr e s , t a g n a m e s , li ir e t a m n a d l ir o m n a g n u k u d k i a b , n a g n u k u d
n i h e s a y n s u t u
p ggapenuil sdapa tmenyelesaikans k irpsii n idenganbaik.
.
8 Kakak penu il s Vissia dan kakak ipar penuil s A ire , teirma kasih telah
m n a d u t n a b m e
m enyemangat,is e tramembeirkandoa.
.
9 Nenekpenuilsyangs enanitasamembeirkandoadandukungan.
. 0
1 Temandeka tpenuil ,s Bernardu sDw iSantosoyangt elahmembe irkan bantuan
.t a g n a m e s n a d
. 1
1 Sauda -ra saudara penuils , Pakde , Budhe , Om , Tante , sepupu-sepupu , dan
n a k a n o p e
k semua yang itdak dapa tpenuil ssebutkan satu pe rsatu ,teirma
h u r u l e s s a t a h i s a
k dukungan,s etradoa.
. 2
1 Teman-teman penu ils ,Galuh Asitka Sair ,Yusu fBudiwriawan ,Elysabeth
, a jr a h a R a rt i
C Al .EkaNopin ,Ch irsitnaSusliowait ,VeronikaTasyaDeirwtia ,
. a y n n a k k u s a m n a d , t a g n a m e s , a o d s a t a h i s a k a m ir e t
. 3
1 Teman-teman Program Stud i Pendidikan Bahasa , Sasrta Indonesia , dan
e a
D rahangkatan2008 ,yangt elahmenjadit eman belaja rselamapenyelesaian
s il u n e p i d u t
s .
x .
4
1 Teman-teman Mudika Santa Theresia Kanak-kanak Yesu s Lingkungan
t a p a d s il u n e p a g g n i h e s t a g n a m e s n a d a o d n a k ir e b m e m h a d u s g n a y n a d u y o t o N
.i n i i s p ir k s n a k i a s e l e y n e m
. 5
1 Semuapihakyang itdakdapa tpenuilss ebutkans atupers atu.
a w h a b i r a d a y n e m s il u n e
P sk irps iin imasih banyak terdapa tkekurangan .
. a c a b m e p i g a b t a a f n a m r e b i n i i s p ir k s a g o m e S
, a tr a k a y g o
Y 27Me i2013
i x
I S I R A T F A D
Halaman N
A M A L A
H JUDUL ... i N
A M A L A
H PERSETUJUANPEMBIMBING ... ii N
A H A S E G N E P N A M A L A
H ... iii N
A M A L A
H PERSEMBAHAN ... v.. i O
T T O
M ... v S
I L U T A Y R A K N A I L S A E K N A A T A Y N R E
P ... iv PERNYATAANPERSETUJUANPUBLIKASI ... iiv
R A T N A G N E P A T A
K ... iiv i I
S I R A T F A
D ... ix L
E B A T R A T F A
D ... vx i N
A R I P M A L R A T F A
D ... vx ABSTRAK... i....xv
T C A R T S B
A ... ii..x v B
A
B I PENDAHULUAN ... 1 g
n a k a l e B r a t a L 1 .
1 ... 1 h
a l a s a M n a s u m u R 2 .
1 ... 4 n
a it ri l e n e P n a u j u T 3 .
1 ... 4 n
a it il e n e P t a a f n a M 4 .
1 ... 5 h
a li t s I i s i n if e D 5 .
1 ... 5 n
a ij a y n e P a k it a m e t s i S 6 .
1 ... 6 N
A S A D N A L I I B A
B TEORI ... 7 u
l u h a d r e T n a it il e n e P 1 .
2 ... 7 i
s g n u j n o K 2 .
2 ... 9 i
s g n u j n o K m a c a M 1 . 2 .
2 ... 1.... 1 n
a m u k g n a R 2 . 2 .
2 ... 31 i
s g n u j n o K i s g n u F 3 . 2 .
2 ... 51 i
s i s o p e r P n a d i s g n u j n o K 4 . 2 .
2 ... 12 .
2 .
ii x I
B A
B I IMETODOLOG IPENELITIAN ... 62 ti
l e n e P s i n e J 1 .
3 i an ... 62 n
a it il e n e P a t a D n a d a t a D r e b m u S 2 .
3 ... 72 n
a it il e n e P e d o t e M 3 .
3 ... 72 n
a it il e n e P n e m u rt s n I 4 .
3 ... 82 a
t a D n a l u p m u g n e P k i n k e T 5 .
3 ... 9.. 2 a
t a D s i s il a n A k i n k e T 6 .
3 ... 03 I
B A
B V HASILPENELITIANDANPEMBAHASAN ... 23 a
t a D i s p ir k s e D 1 .
4 ... 23 s
il a n A 2 .
4 i sData ... 33 r
a b a K t a r u S a d a p i a k a p i D k a y n a B g n a y i s g n u j n o K 1 . 2 . 4
a j g o J n a ir a
H BulanAgustu sTahun2012 ... 3.. 3 i
s g n u j n o K 1 . 2 . 4 .
4 adalahi/alah ................................................. 3 5 i
s g n u j n o K 2 . 2 . 4 .
4 apalag i ........................................................ 3 5 i
s g n u j n o K 3 . 2 . 4 .
4 atau/ataupun ................................................. 3 6 i
s g n u j n o K 4 . 2 . 4 .
4 bahkan .......................................................... 3 6 2
. 4 .
4 .5Konjungs ibahwa ........................................................... 3 6 i
s g n u j n o K 6 . 2 . 4 .
4 dan ... 73 i
s g n u j n o K 7 . 2 . 4 .
4 hanya ... 73 i
s g n u j n o K 9 . 2 . 4 .
4 jadi ... 73 i
s g n u j n o K 0 1 . 2 . 4 .
4 kecuail ... 83 i
s g n u j n o K 1 1 . 2 . 4 .
4 kemudian l/alu/setelah tiu/sesudah tiu/ a
y n t u j n a l e
s ................................................................. .... 3 8 i
s g n u j n o K 2 1 . 2 . 4 .
4 malah/malahan ........................................... 3 8 i
s g n u j n o K 3 1 . 2 . 4 .
4 melainkan ... 93 i
s g n u j n o K 4 1 . 2 . 4 .
4 namun ... 93 i
s g n u j n o K 5 1 . 2 . 4 .
4 sambli ... 93 i
s g n u j n o K 6 1 . 2 . 4 .
4 sebailknya ... 05 i
s g n u j n o K 7 1 . 2 . 4 .
4 sedangkan ... 05 i
s g n u j n o K 8 1 . 2 . 4 .
4 serta ... 15 i
s g n u j n o K 9 1 . 2 . 4 .
ii i x n
u j n o K 0 2 . 2 . 4 .
4 gs iyakn/iyatiu ... 25 i
s g n u j n o K 1 2 . 2 . 4 .
4 yang ... 35 i
s g n u j n o K 2 2 . 2 . 4 .
4 agar ... 45 i
s g n u j n o K 3 2 . 2 . 4 .
4 asal ... 55 i
s g n u j n o K 4 2 . 2 . 4 .
4 hingga/sehingga ... 65 i
s g n u j n o K 5 2 . 2 . 4 .
4 ijka/kalau ... 65 i
s g n u j n o K 6 2 . 2 . 4 .
4 karena ... 75 i
s g n u j n o K 7 2 . 2 . 4 .
4 keitka ... 85 4
.
4 .2.28Konjungs imeskipun/mesk/iwalaupun/walau ... 95 i
s g n u j n o K 9 2 . 2 . 4 .
4 sebab ... 95 i
s g n u j n o K 0 3 . 2 . 4 .
4 sebelum ... 06 i
s g n u j n o K 1 3 . 2 . 4 .
4 sejak ... 16 i
s g n u j n o K 2 3 . 2 . 4 .
4 seperit ... 16 i
s g n u j n o K 3 3 . 2 . 4 .
4 setelah/sesudah ... 26 i
s g n u j n o K n a i a k a m e P n a h a l a s e K 2 . 2 .
4 dalamSura tKaba r
2 1 0 2 n u h a T s u t s u g A n a l u B a j g o J n a ir a
H ... 7.. 6 P
U T U N E P V B A
B ... 16 n
a l u p m i s e K 1 .
5 ... 26 i
s a k il p m I 2 .
5 ... 26 n
a r a S 3 .
5 ... 26 A
K A T S U P R A T F A
D ... 46 N
A R I P M A
L ... 66 S
I L U N E P A T A D O I
v i x
DAFTARTABEL
n a m a l a H r
a t n a n a a d e b r e P 1 l e b a
T akonjungs idanpreposisi ... 42 l
e b a
v x
N A R I P M A L R A T F A D
n a m a l a H n
a ri p m a
L 1 :ScanKolomTajukSura tKaba rHairanJ ogjaselamaBulan T
s u t s u g
A ahun2012 ... 76 n
a ri p m a
L 2 :AturanPenggunaanKonjungsi ... 29 s
i s il a n A : 3 n a ri p m a
i v x
K A R T S B A
. 3 1 0 2 . a ti n a u Y a i s y o l A , i r a s a ti g g n
A Pemakaian Konjungs ipada Kolom Tajuk 2
1 0 2 n u h a T s u t s u g A n a l u B a j g o J n a i r a H r a b a K t a r u
S . Skripsi .
a y g o
Y karta :PBSID ,FKIP ,Universtia sSanataDharma.
t a r u s k u j a T m o l o k a d a p i s g n u j n o k n a i a k a m e p i j a k g n e m i n i n a it il e n e P
k u t n u n a u j u tr e b i n i n a it il e n e P . 2 1 0 2 n u h a t s u t s u g A n a l u B a j g o J n a ir a H r a b a k
l a s e k , n a k a n u g i d k a y n a b g n a y a j a s a p a i s g n u j n o k n a k i s p ir k s e d n e
m ahan
. A M S i d s il u n e m n a r a j a l e b m e p m a l a d a y n i s a t n e m e l p m i n a d , i s g n u j n o k n a i a k a m e p
h a k g n a l n u p a d A . fi t a ti l a u k f it p ir k s k e d n a it il e n e p n a k a p u r e m i n i n a it il e n e P
n a k i s p ir k s e d n e m n a d s i s il a n a g n e m ) 1 ( ; h a l a d a i ti l e n e p h e l o h u p m e ti d g n a y
a b g n a y a j a s a p a i s g n u j n o
k nyak dipakai , dan (2 ) menganailsi s dan n
a i a k a m e p m a l a d n a k u m e ti d g n a y n a h a l a s e k i a g a b r e b n a k i s p ir k s i d n e
m konjungsi.
tr e p : a w h a b n a l u p m i s e k k ir a ti d t a p a d s i s il a n a l i s a h i r a
D ama , secara
a d a n a h u r u l e s e
k 9 94 kal i pemakaian konjungs i dan 32 jeni skonjungs iyang .
i a k a p i
d Keitgapuluhduakonjungsit ersebuti alah konjungs iyangbanyakdipaka i h
a l a
i adalah (48) ,agar (13 ,) asa l(1) ,apalagi (11) ,atau/ataupun (40) ,bahkan ,
) 5 2
( bahwa (9) ,dan (182) ,hanya(50) ,hingga/sehingga(29) ,jadi(3) , ijka/kalau ,
) 4 3
( karena (23) ,kecuail (1) ,kemudianl/alu (11) ,keitkat/atkala/sewaktu (6) , n
a h a l a m / h a l a
m (3) ,melainkan (3) ,meskipun/mesk/iwalaupun/walau(15 ,) namun ,
) 9 1
( sambli(1) ,sebab(2) ,sebailknya (4) ,sebelum(5) ,sedangkan (5) ,sejak(5) , it
r e p e
s (20) ,serta(7) ,setelah/sesudah(11) ,tapit/etapi(38) ,yatiu/yakn i(11) ,dan g
n a
y (360 .) Dar i32 jeni skonjungs iyang dtiemukan , ijka diilha tdar ijumlah a
y n e s a t n e s r e
p sepuluh konjungs iyang banyak dipakai i alah yang (36,22%) ,dan (18,31%) , hanya (5,03%) , adalah (4,83%) , atau/ataupun (4,02%) , tapit/etapi
, ) % 2 8 , 3
( ijka/kalau(3,42 ,)hingga(2,92%) ,bahkan(2,51%) ,dankarena(2,31%.) i
s g n u j n o k n a i a k a m e p n a h a l a s e k 6 3 t a p a d r e t , a u d e
K yang terdri idar ikesalahan
i s g n u j n o k n a i a k a m e
p tapit/etap i(11) ,konjungs idan(6) ,konjungs iijka/kalau(5) , i
s g n u j n o
k yang (5) ,konjungs ibahkan (2) ,pemakaian konjungs isedangkan (4) , i
s g n u j n o k n a i a k a m e p n a
d namun )( . 3
n a k ir e b m e m i ti l e n e p , n a k u k a li d h a l e t g n a y n a it il e n e p l i s a h n a k r a s a d r e B n a r a
s kepada redaks i(penuil skolom Tajuk) ,edtio r sura t kabar , dan penelti i .
a y n t u k ir e
b Redaks i(penu il skolom Tajuk )dan edtio rsura tkaba rhendaknya t a r u s m a l a d a n a c a w n a s il u n e p m a l a d i s g n u j n o k n a a n u g g n e p n a k it a h r e p m e m
n a i a k a m e p i r a d a y n a h k a d it i ti l e n e m t a p a d , a y n t u j n a l e s i ti l e n e P . r a b a k
t e t , a y n i s g n u j n o
k ap ibisa juga dar ikesalahan pemiilhan kata ataupun kesalahan k it n e d i g n a y a p a i s g n u j n o k i ti l e n e m t a p a d a tr e s , a y n a c a b a d n a t n a i a k a m e p
ii v x ABSTRACT
. 3 1 0 2 . a ti n a u Y a i s y o l A , i r a s a ti g g n
A The Usage o fConjungiton sin Tajuk .
2 1 t s u g A n o r e p a p s w e N y li a D a j g o J n a i r a H f o n m o l o
C Skripsi .
. a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U , P I K F , D I S B P : a t r a k a y g o Y
d e i d u t s h c r a e s e r s i h
T theusageo fconjuncitonsi n Tajukcolumno fHairan a
j g o
J newspape ron Augus t2012ediiton .sI taimedtodescirbewha tconjunciton s e
s r u o c s i d e h t n i d e s
u anderrorsi nt heuses.
. d o h t e m e v it a ti l a u q e v it p ir c s e d d e il p p a h c r a e s e r s i h
T The step staken by
, d e s u s n o it c n u j n o c t n e r e f fi d g n i b ir c s e d d n a g n i z y l a n a ) 1 ( : r e h c r a e s e r e h
t and (2 )
d n a g n i z y l a n
a descirbingvairou serrorsfoundi nt heuse .s n
o d e s a
B the analysis ,i twa sconcluded :frist , there were 994 itme s t s o m y tr i h t e h T . d e s u n o it c n u j n o c f o s e p y t 2 3 e r e w e r e h t d n a s e s u n o it c n u j n o c
; e r e w s n o it c n u j n o c d e s
u adalah (48) , agar (13 ,) asa l (1) , apalagi (11) , a
t a / u a t
a upun (40) , bahkan (25) , bahwa (9) , dan (182) , hanya (50) , a
g g n i h e s / a g g n i
h (29) , jadi (3) , ijka/kalau (34) , karena (23) , kecuail (1) , u
l a l/ n a i d u m e
k (11) ,keitkat/atkala/sewaktu(6) ,malah/malahan(3) ,melainkan(3) , u
a l a w / n u p u a l a w /i k s e m / n u p i k s e
m (15 ,) namun (19) , sambli (1) , sebab (2) , a
y n k il a b e
s (4) ,sebelum (5) ,sedangkan (5) ,sejak (5) ,seperit (20) ,se tra (7) , h
a d u s e s / h a l e t e
s (11) ,tapit/etapi (38) ,yatiu/yakn i(11) ,dan yang (360) .From 32 e
r t s o m t a h t s n o it a t n e s e r p e g a s u e h t e e s n a c e w , s n o it c n u j n o c f
o cenltyused :yang
, ) % 2 2 , 6 3
( dan (18,31%) ,hanya (5,03%) ,adalah(4,83%) ,atau/ataupun (4,02%) , i
p a t e t/ i p a
t (3,82%) , ijka/kalau (3,42 ,) hingga (2,92%) , bahkan (2,51%) , dan a
n e r a
k (2,31%) .Second ,there were 36 inaccuracie sin the use o fconjunciton s e
t/ i p a
t tap i(11) ,conjunciton dan(6) ,conjunciton ijka/kalau(5) ,conjuntcionyang n
o it c n u j n o c , ) 5
( bahkan (2) , use o f conjunciton sedangkan (4) , and use o f n
o it c n u j n o
c namun(3).
e h t f o t l u s e r e h t n o d e s a
B research, t her esearche rsuggestedt o newspape r o
c s i
d urse wrtiers , newspape r edtiors , and othe r researchers . The newspape r r o f g n it ir w n i s u o i c s n o c e r o m e b d l u o h s s r o ti d e e h t d n a s r e ti r w e s r u o c s i d
r e p a p s w e n r o f g n it ir w n i e g a s u n o it c n u j n o c e h t y ll a i c e p s e e s r u o c s i d r e p a p s w e n
c s r e h c r a e s e r r e h t o e h T . e s r u o c s i
d ould study no tonly about the usages ,bu talso s
r o r r
e in word schoiceort he errors of t hepunctuaiton mark ,and could research d
e if it n e d i t a h t s n o it c n u j n o
c fo rnewspape rdiscourse.
1 I B A B
PENDAHULUAN
1 .
1 LatarBelakangMasalah
a i s u n a m i g a b g n it n e p n a h u t u b e k n a k a p u r e m a s a h a
B .K irdalaksana(2008 :
g n e m ) 4
2 atakan bahwa bahasaadalah sistem l ambang buny iyang dipergunakan a d , i s k a r e t n ir e b , a m a s a jr e k e b k u t n u t a k a r a y s a m u t a u s a t o g g n a a r a p h e l
o n
. ir i d n a k i s a k if it n e d i g n e
m Kera f(2004 :1 )mengemukakan bahwa bahasa adalah t
n a i s a k i n u m o k t a l
a ara anggotamasyaraka tberupa simbo lbuny iyang dihaslikan a
l a h e l
o tucap manusia. Dar idua pengeritan tersebu tdapa tdisimpulkan bahwa n
a k a p u r e m a s a h a
b sistemlambang buny iyang berfungs isebaga iala tkomunikas i a
y ng digunakan untuk berkomunikasi dan beirnteraksi ,setramengidenit ifkasikan i
ri
d olehmanusia.
Bahasa bersfia tarbirte ryang beratr isewenang-wenang atau manasuka ,
I B B K
( 2008 : 84) . In i beratr i itdak adanya hubungan antara nama dengan i
n i a l e S . a y n a n k a
m tu ,bahasa juga bersfia tkonvensional atau ada persetujuan r
u t u n e p a r a t n a i d t a ri s r e
t -penutu rbahasauntukmempergunakankaidahyangs ama k
i n u m o k m a l a
d as i(Kirdalaksana ,2008 :136) .In ibera tr ipenggunaan bahasa tiu .
a y n a n u g g n e p h u r u l e s h e l o i u j u t e s i d h a l e t i ri d n e
s Kegiatan komunikas i
merupakan ha l yang sanga t mendasar bag i manusia . Dengan berkomunikasi a
i s u n a
m dapa t beirnteraksi ,berpendapa t dan mengemukakan gagasan kepada .
2
a ti k i tr e p e
S tahu , menuru t pendapa t Chomsky a kn ia dlah rik an sudah l
a k e b i
d idengan ala tpemerolehan berbahasa. Ala ttersebu tbiasa disebu tLAD (Language Acquisiiton Devices) (Chaer , 2009 : 222) . Dengan adanya sistem
k i m a h a m e m n a d , n a k li s a h g n e m , i a k g n a r e m t a p a d a i s u n a m t u b e s r e
t ata atau
. a y n r a g n e d i d h a n r e p m u l e b a y n m u l e b e s g n a y t a m il a
k Berbahasa pada dasarnya
h a l a d
a melakukani nteraks iatauberkomunikas idenganorangl ain.
Bahasa dapa tdibag imenjad idua yatiu bahasa pe trama atau yang biasa a
s a h a b h a l a d a u b i a s a h a b n a g n e d t u b e s i
d yang diperoleh karena diajarkan oleh .
a u t g n a r
o Keduaatau yang biasadisebu tdengan bahasakeduaatau bahasayang o
r e p i
d leh karena prose spembelajaran. Setelah melalu iprose s perkembangan a
k t a p a d n e m n a k a n a d n a r a j a l e b m e p s e s o r p i m a l a g n e m a i s u n a m h a li t s a
p n bahasa
. a y n a u d e k
u ti n i a l e
S , bahasa dapa tdibag imenjad idua yatiu bahasa tuil sdan ilsan . k
g n e L . n a s il a s a h a b a d a p ir a d p a k g n e l h i b e l g n u r e d n e c s il u t a s a h a
B ap maksudnya
s il u t a s a h a b m a l a
d selalu memperhaitkan kaidah-kaidah d i dalamnya sepetr i k
n a h il i m e
p ata ,penggunaanejaan ,kohesi ,koherensi ,dankonjungs.i
Hierark ikebahasaan yang menempait t ataran pailng itnggi ialah wacana . a
n a c a
W dapa tdibedakanmenjad iduayatiuwacanal isandanwacanat uils .Dalam h
a d i a k n a k it a h r e p m e m u l a l e s s il u t a n a c a
w -kaidah didalamnyasepetr ipemiilhan g n il a p g n a y l a H . i s g n u j n o k n a d , i s n e r e h o k , i s e h o k , n a a j e n a a n u g g n e p , a t a k
m a l a d g n it n e
p membentuk koherensidalam suatu kailmati alah dengan hadrinya .
g n u b u h g n e p a t a k i a g a b e s i s g n u f r e b g n a y a t a k
i m e m a s a h a b p a it e s a y n r a s a d a d a
P ilk ikekhasannyamasing-masing .Tidak ir
a d n i h i d t a p a
d bahwa adapersamaan pada seitap bahasa yang ada d idunia i ni , a
s a h a b a d a p u ti a
y -bahasa yang ada memiilk ikata penghubung atau yang biasa t
u b e s i
d konjungsi . Konjungs i dapa t befrungs i sebaga i pelanca r dalam r a c n a l k a d it i d a j n e m n a k a i s a k i n u m o k i s g n u j n o k a y n a d a a p n a T . i s a k i n u m o k r e b
s u t u p r e t n a
d -putuss ehinggamenimbulkanhambatandalamberkomunikas.i n
a i a k a m e
P konjungs imenjad iha lyangcukup penitngdalamwacanatuils . i
s g n u j n o
K dapa t menentukan hubungan antarbagian suatu pernyataan atau .
t a m il a
k Pe lru disadar ibahwapemakaianatau penu ilsankata-katayang t ermasuk t a p a d n e p i tr e p e S . s u s u h k i s g n u f i a y n u p m e m i s g n u j n o k u a t a g n u b u h g n e p a t a k
) 3 5 : 0 9 9 1 ( r e a h
C konjungs imempunya iatr iyatiu kata atau gabungan kata yang n
a i g a b n a k g n u b u h g n e m i s g n u f r e
b -bagian ujaran yang mungkin berupa kata n a g n e d t a m il a k n u p u a m , a s u a l k n a g n e d a s u a l k , e s a r f n a g n e d e s a r f , a t a k n a g n e d
.t a m il a
k Hadrinya konjungsi yang tepa t dapa t mendukung koherens i dalam m
r a g a a n a c a
w enjad ipadu setra logi ssehingga ide yang disampaikan dalam a
n a c a
w menjad imudahdipaham.i t
a r u s a d a
P - rsua tkaba rbanyak terdapa twacana ,entah tiu pada kolom i
m o l o k n u p u a m , k u j a t m o l o k , i n i p o m o l o k , a ti r e
b klan .Dalam kolom-kolom tiu
m e p a n a m i a g a b i ti l e ti d n a d i t a m a i d t a p a
d akaian konjungsinya. Penggunaan t
a r u s m a l a d a s a h a
b -sura tkaba rmemiilk ikekhasan sendri.i Tetapi , itdak dapa t t a r u s a d a p s il u t a n a c a w m a l a d i s g n u j n o k n a a n u g g n e p a w h a b a g u j ir i k g n u p i
d -sura t
. n a h a l a s e k i m a l a g n e m k a y n a b h i s a m r a b a
k Sepetr i pendapa t Sumadiira
a w h a b n a k a k u m e g n e m a i , ) 7 2 1 : 4 0 0 2
4
. u k a b a s a h a b a k it e n a d h a d i a k a d a p e k k u d n u t k it s il a n r u
j Oleh sebab tiu ,dalam
.t a p e t a g u j a y n i s g n u j n o k n a i a k a m e p a y n k a d n e h k u j a t m o l o k i d n a s il u n e p
s a t a i d n a i a r u n a k r a s a d r e
B ,penuil sakan mengkaij t entang pemakaian konjungsi a
d a
p kolomt ajuks ura tkaba rHairanJ ogjabulanAgustustahun2012.
2 .
1 RumusanMasalah
i ti l e n e m k u t n
U pemakaian konjungs idalam wacana tuils banyak yang j
b o n a k i d a ji d t a p a
d eknya .Berdasarkan l ata rbelakang yang t elah disampaikan d i a
j ir a c i d n a k a g n a y h a l a s a m , s a t
a wabannyaadalahs ebaga ibeirku.t .
1 Konjungs iapasajakahyangbanyakdigunakanpadaKolomTajukSura t r
a b a
K Ha iranJ ogjabu lanAgustus tahun2012? .
2 Konjungs iapa sajakah yang salah pemakaiannya pada Kolom Tajuk J
n a ir a H r a b a K t a r u
S ogjabulanAgustus tahun2012?
3 .
1 TujuanPeneilitan
d i n i n a it il e n e p n a u j u t a k a m , a y n h a l a s a m n a s u m u r n a g n e d n a l a j e
S apa t
.t u k ir e b i a g a b e s n a k s u m u ri d
.
1 Mendesk irpsikan konjungs iyang banyak dipaka ipada Kolom Tajuk ir
a H r a b a K t a r u
S anJ ogjabulanAgustusTahun2012. .
2 Mengidenitifkas i kesalahan-kesalahan pemakaian konjungs i pada m
o l o
K TajukSura tKaba rHa iranJ ogjabulanAgustusTahun2012.
4 .
1 Manfaa tPeneilitan
n a it il e n e
P in i diharapkan dapa t menjad i sumber informas i dan n
a u h a t e g n e
p b iag limubahasa ,bag igurubahasa ,danbag ipeneilits elanjutnya. .
1 Bag i limu bahasa , hasi l peneilitan in i dapa t menambah pengetahuan t
a p e t g n a y i s g n u j n o k n a i a k a m e p g n a t n e
t .
.
2 Bag iredaks idanedtiors urat-sura tkabar ,hasi lpeneilitani n idapa tmenjad i k
n a h a
b oreks idalampenuilsanwacanadalams ura tkaba.r .
3 Bag i peneilit selanjutnya , diharapkan hasi l peneilitan in i dapa t n a it il e n e p n a k a d a g n e m k u t n u n a u c a u a t a n a g n a b m it r e p n a h a b n a k t a a f n a m i
d yang
.s i n e j e s
5 .
1 DeifnisiIstliah
a b r e b i a n e g n e m i s p e s e r p n a k u t a y n e m a n u
G ga i istliah yang akan
n a k a n u g i
d dalampeneilitani ni ,penuil smembeirkanbeberapabatasanistliahyang m
a l a d t a p a d r e
t peneilitani nis ebaga ibeirku .t .
1 Konjungsi
Konjungs iadalah kata-kata yang digunakan untuk menghubungkan a
t a k n a g n e d a t a
k ,klausa dengan klausa ,atau kailma tdengan kailmat (Chaer , .)
0 4 1 : 1 1 0 2
.
2 TajukRencana
g n a y r a b a k t a r u s m a l a d n a g n a r a k u t a u s n a k a p u r e m a n a c n e r k u j a T
6
n a i d a j e k u a t a a n e m o n e
f -kejadian yang fenomena l dan aktua l d i tengah .t
a k a r a y s a m
.
3 Koherensi
p h a l a d a i s n e r e h o
K engatian atau tersusunnya suatu uraian antara dua a
t a k n a i g a
b ataul ebih,t etap iketerkatiand iantarabagiankata-bagiankatat ersebu t )
s il u tr e t( t a r u s r e t a r a c e s k a d
it dinyatakan dalam kailmat-kailma tyang dipaka i .)
1 4 : 3 0 0 2 , k k d i w l A (
6 .
1 Sistema itkaPenya ijan
i s p ir k s n a ij a y n e
P init erdri idar i ilma bab .Bab IPendahuluan, be irsi lata r k
a l e
b ang masalahyangakandtielti,irumusan masalah ,tujuan peneilitan,manfaa t ,
n a it il e n e
p batasan istliah nd , a sistemaitka penyaijan. Bab I ILandasan Te , o ir p
i s ir e
b eneilitan t erdahulu dan kaijan t eo ir .Bab II IMetodolog iPeneilitan, beirs i ,
n a it il e n e p k e j b u s , n a it il e n e p s i n e
j metode peneilitan , sumbe r data dan data ,
n a it il e n e
p insrtumen peneilitan , et knik pengumpulan data ,setra teknik anailsi s .
a t a
d BabI VHasi lPeneilitandan Pembahasanbeirs idesk irps idata ,hasi lanailsis, p
n a
d embahasan. Terakhri, BabVPenutupyangbeirs ikesimpulan,i mpilkasi ,dan saran.
7
I I B A B
I R O E T N A S A D N A L
n a d u l u h a d r e T n a it il e n e P s a h a b i d n a k a i n i b a b a d a
P KerangkaTeo iryang
, i s g n u j n o K : it u p il e
m Macam Konjungsi , Fungs i Konjungsi , Konjungs i dan
, i s g n u j n o K n a a n u g g n e P n a r u t A , i s i s o p e r
P danTajukRencana.
1 .
2 PeneilitanTerdahulu
n a it il e n e
P yang sejeni s dengan peneilitan in i adalah peneilitan yang
h e l o n a k u k a li
d Nadia Sep itna (2009 )dan peneilitan yang dliakukan oleh Esthe r
) 9 0 0 2 ( i t a W a n it s ir
K .Peneilitan Nadia Sepitna (2009 )bejrudu l“Penggunaan
r a H r a b a K t a r u S m a l a d f it a n i d r o b u S i s g n u j n o
K ian Pag i Padang Ekspres” ,
n a it il e n e p n a k g n a d e
s Esthe r K irsitna Wat i (2009 ) bejrudu l “Perbedaan
3 i r e g e N P M S I I I V s a l e K a w s i S a r a t n a i s g n u j n o K n a k a n u g g n e M n a u p m a m e K
n a r a j A n u h a T , a tr a k a y g o Y , a n a c a W a y d u B P M S a w s i S n a d i l a B , o y o d n e M
” 9 0 0 2 / 8 0 0
2 . Kedua peneltiian tersebu t sama-sama membahas pemakaian
. a n a c a w u t a u s m a l a d i s g n u j n o
k jObek yang dtielti ipadapeneilitan NadiaSep itna
) 9 0 0 2
( yatiu dalam sura tkabar ,sedangkan pada peneilitan Esthe rK irsitna Wat i
) 9 0 0 2
( yatiu berbaga isoa ltentang penggunaan konjungsi dalam kailmat bahasa
i r a d t a h il i D . a i s e n o d n
I judu ldua peneilitan d iata sdapaltah terilha tbahwa yang
j b u s i d a j n e
m ekpeneilitannyas amayatiukonjungs iataukatapenghubung.
Tujuan dar ipeneilitan Nadia Sepitna (2009 )adalah (1 )mendesk irpsikan
s g n u j n o
8
e r p s k
E s ,(2 )mendesk irpsikan hubungan makna yang tejrad iakiba tpenggunaan
i g a p n a ir a h r a b a k t a r u s m a l a d i s g n u j n o
k Padang Ekspres . Adapun ha lsi
n a it il e n e
p n (ya 1 )konjungs isubordinait fyang dt aer pa tdalam sura tkaba rhairan
i g a
p Padang Ekspres , yatiu : konjungs i subordinait f waktu , syarat , tujuan ,
, t a l a , li s a h , b a b e s , fi s e s n o
k atirbutfi ,danoptait,f (2 )hubunganmaknayangt ejrad i
m a l a d t a p a d r e t g n a y f it a n i d r o b u s i s g n u j n o k n a a n u g g n e p t a b i k
a sura tkaba rhairan
i g a
p Padang Ekspres ,yatiu :hubungan makna waktu ,syarat ,tujuan ,konsesfi ,
, b a b e
s hasli ,alat ,cara ,komplementas iatirbutfi ,danoptait .f
Peneilitan Esthe r K irsitna Wat i (2009) betrujuan (1 )mendesk irpsikan
u j n o k n a k a n u g g n e m n a u p m a m e
k ngs isiswa kela sVII ISMP Neger i3 Mendoyo ,
, il a
B (2 )mendesk irpsikan kemampuan menggunakan konjungs isiswakela sVII I
, a n a c a W a y d u B P M
S Yogyaka tra setra (3 ) mendesk irpsikan perbedaan
3 i r e g e N P M S I I I V s a l e k a w s i s a r a t n a i s g n u j n o k n a k a n u g g n e m n a u p m a m e k
n e
M doyo ,Bal idan siswa kela sVII ISMP Budya Wacana ,Yogyakatra .Hasi l
a w h a b n a k k u j n u n e m n a it il e n e
p (1 )kemampuan siswa kela sVII ISMP Neger i3
i r o g e t a k a d a p a d a r e b i s g n u j n o k n a k a n u g g n e m m a l a d i l a B , o y o d n e
M hampi r
g n a d e
s ,(2 )kemampuansiswakela sVII ISMP BudyaWacana ,Yogyakatradalam
i r o g e t a k a d a p a d a r e b i s g n u j n o k n a k a n u g g n e
m hampi rsedang ,(3 )ada perbedaan
P M S I I I V s a l e k a w s i s i s g n u j n o k n a k a n u g g n e m n a u p m a m e k a r a t n a n a k if i n g i s
. a tr a k a y g o Y , a n a c a W a y d u B P M S I I I V s a l e k a w s i s n a d i l a B , o y o d n e M 3 i r e g e N
a u d e
K peneilitan terdahulu d i ata s membe irkan gambaran bahwa
t u j n a l h i b e l i ti l e ti d k u t n u n a v e l e r h i s a m i ti l e n e p h e l o n a k u k a li d g n a y n a it il e n e p
il a k g n ir e s a n e r a
l e n e p h e l o n a k u k a li d g n a y n a it il e n e p n a ti a k r e t e
K ti idengan kedua peneilitan id
s a t
a bahwa yang menjad isubjek peneilitan sama-sama berupa konjungs idalam
a j a s a y n a H . a n a c a w u t a u
s kedua peneilitan d i ata s dengan peneilitan yang
i ti l e n e p h e l o n a k u k a li
d memiilk iperbedaan pada objek yang dtielti.i Selain itu ,
i n i n a it il e n e
p akan menemukan konjungs iyang banyak digunakan dalam sura t
H r a b a
k airan Jogja bulan Agustu stahun 2012 ,dan kesalahan-kesalahan dalam
i s g n u j n o k n a i a k a m e
p .
2 .
2 Konjungsi
a y n k u t n e b r e
T koherensi dalam wacanat erutama dalam wacana t uil sera t
n a g n e d a y n n a g n u b u
h penanda hubunga n yang biasa disebu tkonjungs.i Banyak
.i s g n u j n o k n a it r e g n e p n a k a k u m e g n e m g n a y r e b m u
s Penyebutan kata yang
g n u b u h a d n a n e p i a g a b e s i s g n u f r e
b a nin ipunbermacam-macam .Alw i(2003 :296 )
i s g n u j n o k t u b e y n e
m dengan istliah konjungtor .Chae r(2011 :140 )dan Ramlan
t u b e y n e m ) 9 3 : 8 0 0 2
( nyakatapenghubung.
i w l A t u r u n e
M (2003 : 296) konjungtor adalah kata tuga s yang
n a g n e d a s a r f , a t a k n a g n e d a t a k : t a j a r e d e s g n a y a s a h a b n a u t a s a u d n a k g n u b u h g n e m
r
f asa ,atau klausa dengan klausa .Chaer (2011 :140 )konjungs iadalah kata-kata
, a s u a l k n a g n e d a s u a l k , a t a k n a g n e d a t a k n a k g n u b u h g n e m k u t n u n a k a n u g i d g n a y
.t a m il a k n a g n e d t a m il a k u a t
a Ramlan( 2008 :39 )mengemukakanbahwakonjungsi
n a g n e d a s u a l k / a s a r f/ a t a k n a k g n u b u h g n e m i s g n u f r e b g n a y a t a k h a l a i
. n i a l a s u a l k / a s a r f/ a t a
k K irdalaksana( 2008 :131 )mengemukakanbahwakonjungs i
0 1
n a g n e d f a r g a r a p u a t a , t a m il a k n a g n e d t a m il a k , a s u a l k n a g n e d a s u a l k , e s a r f n a g n e d
.f a r g a r a
p
Berbagai pendapa td iata smempunya iint iyang sama bahwa konjungs i
u a t a g n u b u h g n e p i a g a b e s i s g n u f r e b g n a y l e k it r a p u a t a a t a k u t a u s n a k a p u r e m
a t a k u t a u s n a k g n u b u h g n e m k u t n u i s g n u f r e
b dengan kata ,frasa dengan frasa ,
a s u a l
k dengan klausa , atau kailma t dengan kailmat dalam suatu wacana .
t u b e s r e t t a p a d n e p a p a r e b e b i r a d n a a d e b r e
P hanyat elretak padapenyebutanistliah
.i ri d n e s u ti i s g n u j n o
k Namun ,peneilitl ebihmeniitkberatkanpadapendapa tChae r
i s g n u j n o k a w h a b n a k a k u m e g n e m g n a
y adalah kata-kata yang digunakan untuk
n a g n e d t a m il a k u a t a , a s u a l k n a g n e d a s u a l k , a t a k n a g n e d a t a k n a k g n u b u h g n e m
t a m il a
k .
g n a y l a h n a k a p u r e m i s g n u j n o
K penitngdalamt erbentuknyasuatuwacana
u f r e b i s g n u j n o k a n e r a k s il u t a n a c a w m a l a d a m a t u r e
t ngs isebaga i pembentuk
i s n e r e h o
k .Berbaga ikataf/rasa/klausa dapa tterhubung dengan baik ijka terdapa t
g n u b u h a d n a n e p u t a u
s atau konjungsi . Contoh-contoh d i bawah in i dapa t
.t u b e s r e t n a g n u b u h n a k k u j n u n e m
) a
( Pana sataudinginyangkamus uka?
) b
( Ayahmembeils epedamoto rdani bumembeill emar ipendingin.
) c
( Anir aijnbelajars upayaAn inaikkelas.
) d
( Ias anga tkaya .Namun ,haitnya itdaks ombong.
a d s a t a i d t a m il a k h o t n o
C pa t mempejrela s bagaimana pemakaian
. a s u a l k / a s a r f/ a t a k i a g a b r e b n a k g n u b u h g n e m k u t n u i s g n u j n o
k Kata atau pada
a t a k n a k g n u b u h g n e m ) a ( h o t n o
a s a r f n a k g n u b u h g n e m ) b
( sepeda motor dengan frasa lemar ipendingin ;kata
a y a p u
s pada contoh (c )menghubungkan klausa An iraijn belajar dengan klausa
s a l e k k i a n i n
A ;kata namun pada contoh (d )menghubungkan kailma tia sanga t
k aay dengankailma thaitnya itdaks ombong.
1 . 2 .
2 MacamKonjungsi
a y n a h k a d it i s g n u j n o
K terdri idar isatu macam .Menuru tRamlan (2008 :
, ) 0
4 berdasarkan sfia,t konjungsi dibedakan menjad idua ,yatiu (1 )konjungs i
n a d ) fi t a n i d r o o k ( a r a t e
s (2 )konjungs iitdaksetara( subordinatfi). Konjungs isetara
g n a y a s u a l k u a t a , a s a r f , a t a k n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o k h a l a d a ) fi t a n i d r o o k (
y n n a t a k g n it a m a s ( a r a t e s u a t a r a j a j e
s adankedudukannya) .Konjungs i itdaksetara
i s g n u j n o k h a l a d a ) fi t a n i d r o b u s
( yang menghubungkan klausa atau kailma tyang
n a d t a m il a k k a n a n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o k u a t a a r a t e s k a d it a y n n a k u d u d e k
. t a m il a k k u d n
i Apablia diilha tdar ifungsinya dibedakan adanya dua macam
i s g n u j n o
k , yatiu (1 )konjungsi yang menghubungkan kata ,klausa ,atau kailma t
e k g n a
y dudukannyasederaja tatausetaradan( 2 )konjungsiyangmenghubungkan
t a k g n it r e b n a k n i a l e m , t a j a r e d e s k a d it a y n n a k u d u d e k g n a y a s u a l k n a g n e d a s u a l k
0 4 1 : 1 1 0 2 ( r e a h
C -141). Konjungsi yang menghubungkan kata , klausa , atau
t a t a j a r e d e s a y n n a k u d u d e k g n a y t a m il a
k au setara beratr ikonjungsi yang hanya
g n a y t a m il a k u a t a , a s u a l k , a t a k n a k g n u b u h g n e
m sama itngkatan dan
. a y n n a k u d u d e
k Konjungsi yang menghubungkan klausa dengan klausa yang
t a k g n it r e b n a k n i a l e m , t a j a r e d e s k a d it a y n n a k u d u d e
2 1
n e
m ghubungkan klausa atau kailmat yang kedudukannya itdak setara atau itdak
. a y n n a k u d u d e k n a d n a t a k g n it a m a s
, a y n i s i s o p t u r u n e m a k i
J konjungs idapa tdibag iata s(1 )konjungs iin rta
-n a d t a m il a
k (2 ) konjungs i eksrta-kailmat K irdalaksana (2005 : 102–103).
g n u j n o
K si i nrtakailma tadalah konjungs iyang ada pada satu kailmat .Konjungs i
n
a tarkailma tatau konjungs ieksrtakailma tadalah konjungs ipada kailma tyang
a d e b r e
b atau antarparagraf. Alwi ,dkk (2003 :297) ,apablia diilha tdar iperliaku
,t a m il a k m a l a d a y n s it k a t n i
s konjungs i dapa t dibag i yatiu ( )1 konjungs i
, fi t a n i d r o o
k yatiu konjungs iyang menghubungkan dua unsu ratau lebih yang
a m a s g n a y s u t a t s i k il i m e m u a t a , a y n g n it n e p a m a
s , contoh : Kakak sedang
, i y n a y n e
m sedangkan adik belaja r membaca; (2 ) konjungs i korelatfi , y ua ti
s u t a t s i k il i m e m g n a y a s u a l k u a t a , a s a r f , a t a k a u d n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o k
i d r e t i n i i s g n u j n o K . a m a s g n a y s it k a t n i
s r iata sdua bagian yang dipisahkan oleh
n a k g n u b u h i d g n a y a s u a l k u a t a , a s a r f , a t a k u t a
s ,contoh :Ktia itdak hanyaberkata
, u j u t e
s tetapi juga haru staat ; (3 )konjungs isubordinatfi ,yatiu konjungs iyang
a s u a l k a u d n a k g n u b u h g n e
m atau lebih ,dan klausa tiu itdak memiilk i statu s
a m a s g n a y s it k a t n i
s .Salah satu dar iklausa tiu merupakan anak kailmat ,contoh :
a y a s i r a d n i h g n e m a i
D seolah- hola saya i n iseorang penjahat .D isamping keitga
a l u p a d a u ti i s g n u j n o
k (4 )konjungs iantarkailmat ,yatiukonjungs iyangberfungs i
g n a y t a m il a k n a g n e d u t a s g n a y t a m il a k n a k g n u b u h g n e m u a t a a n a c a w n a r a t a t a d a p
n i a
2 . 2 .
2 Rangkuman
a d t a h il i d t a p a d i s g n u j n o k a w h a b n a k l u p m i s i d t a p a d n a h u r u l e s e k a r a c e
S r i
t a p m
e s isi yatiu dar isfiat ,fungsi ,posisi ,dan perliaku sintaksisnya .Jika diilha t
t a fi s ir a
d dapa tdibedakanmenjad iduayatiu(1 )konjungs isetara( koordinatfi )dan
) 2
( konjungs i itdak setara (subordinatfi) .Konjungs isetara (koordinatfi )ialah
a r a t e s g n a y a s u a l k n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o
k (samakedudukannya), yakn i
a w a b a s u a l k n a g n e d n a h a w a b a s u a l k u a t a i t n i a s u a l k n a g n e d i t n i a s u a l
k han .
. n a k g n u b u h i d g n a y a s u a l k a r a t n a i d k a t e lr e t u l a l e s i n i i s g n u j n o
K Konjungs i itdak
) fi t a n i d r o b u s ( a r a t e
s adalah konjungs iyang berfungs imenghubungkan klausa
a r a t e s k a d
it (itdak samakedudukannya) ,maksudnyamenghubungkan klausa i nt i
h a w a b a s u a l k n a g n e
d a n.Apabliadiilha tda irj eni ,sdapa tdibag imenjad iduayatiu
) 1
( konjungsi yang menghubungkan kata , klausa , atau kailma t yang
n a d a r a t e s u a t a t a j a r e d e s a y n n a k u d u d e
k (2 )konjungsi yang menghubungkan
, t a j a r e d e s k a d it a y n n a k u d u d e k g n a y a s u a l k n a g n e d a s u a l
k melainkan beritngkat.
a li b a p
A diilha tdar i posis,i dapa tdibag imenjad idua yatiu (1 )konjungs iinrta
-n a d t a m il a
k ( 2) konjungs i eksrta-kailmat . Konjungs i inrta-kailma t adalah
i s g n u j n o
k yangmenghubungkan satuan-satuankatadankata,f rasedanf rase ,atau
n a d a s u a l
k klausa ,sedangkan konjungs ieksrta-kailma tadalah konjungs iyang
m il a k n a k g n u b u h g n e
m a tdan kailma tatau paragraf nd a paragraf ,dan bliadiilha t
d t a p a d , t a m il a k m a l a d a y n s it k a t n i s u k a li r e p i r a
d ibag imenjad iempatj eni syatiu
(1 )konjungs ikoordinatfi ,(2 )konjungs ikorelatfi ,(3 )konjungs isubordinatfi ,dan
4 1
s u t a t s i k il i m e m u a t a , a y n g n it n e p a m a s g n a y h i b e l u a t a r u s n u a u d n a k g n u b u h g n e m
. a m a s g n a y
Contoh :Akuyangmeilhatnyaa uta kamuyangmeilhatnya?
u a t a , a s a r f , a t a k a u d n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o k h a l a d a f it a l e r o k i s g n u j n o K
. a m a s g n a y s i s k a t n i s s u t a t s i k il i m e m g n a y a s u a l k
Contoh :Baikayahmaupunibus ama-sama itdaks etujudenganpiilhan tiu.
h a l a d a f it a n i d r o b u s i s g n u j n o
K konjungs iyang menghubungkan dua klausa atau
. a m a s g n a y s i s k a t n i s s u t a t s i k il m e m k a d it u ti a s u a l k n a d , h i b e l
Contoh :Iabukanorangs ombongmeskipunias eorangyangkaya.
n a k g n u b u h g n e m g n a y i s g n u j n o k h a l a d a t a m il a k r a t n a i s g n u j n o
K satu kailma t
l a k n a g n e
d ima tyangl ain.
Contoh : Mereka perg i berilbu r ke pantai . Setelah tiu , mereka perg i
.r a s a p e k a j n a l e b r e b
n a i a r u i r a
D -uraian d iata sdapa tdisimpulkan bahwa macam konjungs i
t a p m e i r a d t a h il i d u a t a n a k a d e b i d t a p a
d sis i yang berbeda . Pada dasarnya
t a p a d n e
p -pendapa tmengena imacam-macam konjungs ihampi rsama .Konjungs i
n a k a d e b i d g n u r e d n e
c menjad idua yatiu konjungs iyang penggunaannya setara
n a d t a j a r e d e s u a t
a konjungs i yang penggunaannya itdak setara atau itdak
, n u m a N . t a j a r e d e
s ada yang membedakan konjungsi menjad ilebih lua s lag i
.) 7 9 2 : 3 0 0 2 ( i w l A h e l o n a k a r a t u i d g n a y i tr e p e
s Pendapa tyangdikemukakan oleh
.s a u l h i b e l n a k a r a t u i d g n a y l a h a n e r a k p a k g n e l h i b e l i w l
A Dapa tdisimpulkan
f it a n i d r o o k i s g n u j n o k ) 1 ( a w h a
b adalahkonjungs iyangmenggabungkankataatau
f it a l e r o k i s g n u j n o k ) 2 ( , a n a h r e d e s g n a y a s u a l
t a m il a k u a t a a s a r
f ,(3 )konjungs isubordinait fadalah konjungs iyang membentuk
i s g n u f r e b g n a y i s g n u j n o k h a l a d a t a m il a k r a t n a i s g n u j n o k ) 4 ( n a d , t a m il a k k a n a
l a k a u d n a k i a k g n a r e
m imat ,tetap i masing-masing merupakan kailma tsendiir
-.i ri d n e s
a d a p n a k t a r e b k it i n e m h i b e l i ti l e n e p , s a t a i d n a r a p a m e p i a g a b r e b i r a D
e
p neilit l ebih condong padapendapa tChaer .Penelti imerasa lebih mengetr idan
n u j n o k a w h a b , r e a h C t a p a d n e p n a g n e d i m a h a m e
m gs i diilha t dar i fungsinya
i s g n u j n o k ) 1 ( u ti a y , m a c a m a u d a y n a d a n a k a d e b i
d yang menghubungkan kata ,
k u d u d e k g n a y t a m il a k u a t a , a s u a l
k annyasederaja tatau setara dan (2 )konjungsi
, t a j a r e d e s k a d it a y n n a k u d u d e k g n a y a s u a l k n a g n e d a s u a l k n a k g n u b u h g n e m g n a y
e
m lainkanberitngkat
3 . 2 .
2 Fungs iKonjungsi
g n i p m a s i
D terdapa t perbedaan jenis , ep makaian konjungs i juga
i a y n u p m e
m fungs imasing-masing .Sesua idengan makna satuan-satuan yang
i
d hubungkan oleh konjungsi , fungs i atau tuga s konjungsi dapa t dibedakan
d a j n e
m idelapan belasfungsi .Adapun kedelapanbelasf ungs iatau t uga stersebu t
: u ti a
y (1 )penambahan ,(2 )urutan ,(3 )piilhan ,(4 )gabungan ,(5 )perlawanan,
k a t ) 1 1 ( , t a r a y s ) 0 1 ( , t a b i k a ) 9 ( , b a b e s ) 8 ( , n a g n i d n a b r e p ) 7 ( , l a r o p m e t ) 6 (
i a d n a g n e p ) 2 1 ( ,t a r a y s r e
b an,( 13 )harapan,( 14 )perluasan,( 15 )penganta robyek ,
) 8 1 ( n a d , n a il a u c e k r e p ) 7 1 ( , a r a c ) 6 1
( penganta rwacana K irdalaksana (2005 :
4 0
6 1
) 1
( Penambahan.
Konjungs iyang berfungs isebaga ipenambahan iin menerangkan l
a h a y n k a y n a b u a t a h a l m u
j juga benda yang dimaksud .Contoh .
n a k h a b , i g a l n a h a b m a t , n i a l e s , n a d : a y n i s g n u j n o k ) 2
( Urutan.
Konjungs iyang berfungs isebaga iurutan i n imempejrela surutan a
k it a m e t s i s u a t
a suatu ha l yang djielaskan misalkan urutan n
a i d a j e
k atau urutan membua tsesuatu .Contoh konjungsinya: .
n a i d u m e k , s a t n a l , u l a l ) 3
( Piilhan
Konjungs iyang berfungs isebaga ipiilhan iin mempejrela sh al a
n a m g n a y u t a u s e s u a t
a yangakandipiilh .Contohkonjungsinya : .
h a t n e , u a t a ) 4
( Gabungan
Konjungs iyang berfungs i sebaga igabungan in i mempejrela s b
a g a y n a d
a ungan antara dua ha lyang mempunya isfia tyang C
. a m a
s ontohkonjungsinya :baik…maupun. )
5
( Pe lrawanan.
Konjungs iyang berfungs isebaga ipe lrawanan iin mempejrela s C
. n a n a w a lr e b g n a y g n a y u t u
s ontohkonjungsinya:t etapi ,hanya , .
a y n k il a b e s ) 6
( Tempora.l
Konjungs iyang berfungs i sebaga itemporal in ihampi r sama k u t n u u ti a y n a t u r u i a g a b e s i s g n u f r e b g n a y i s g n u j n o k i tr e p e s
C . n a i d a j e k u t k a w s a l e jr e p m e
m ontoh konjungsinya : keitka , .
u ti h a l e t e s ) 7
( Perbandingan.
Konjungs iyang berfungs isebaga iperbandingan i n imempejrela s i
a g a
b mana perbandingan antara dua ha l atau lebih . Contoh h
a l o e s , a n a m i a g a b e s : a y n i s g n u j n o
k -olah.
) 8
( Sebab.
Konjungs iyang berfungs isebaga isebab in imempejrela sapa C
. a d a g n a y t a b i k a i r a d b a b e y n e
p ontoh konjungsinya :karena , .
n a r a t n a l ) 9
( Akiba.t
Konjungs iyang berfungs isebaga iakibati n imempejrela sakiba t C . n a t a u b r e p u t a u s i r a d n a k l u b m it i d g n a y a p
a ontoh
i a p m a s , a g g n i h e s : a y n i s g n u j n o
k -sampa.i
) 0 1
( Syarat.
Konjungs iyang berfungs isebaga isyarat i n imempejrela ssyara t l
a h u t a u s n a k u k a l e m k u t n
u . Contoh konjungsinya : ijkalau , s
a alkan. )
1 1
( Takbersyara.t