Pemerataan Peningkatan Produksi
Padi Antar Wilayah Melalui Penerapan
Teknologi Spesifik Lokasi
Prof. Dr. Zulkifli Zaini
PERMASALAHAN PANGAN
Penduduk Indonesia terus meningkat, 1,49%/tahun
Tahun
Jumlah penduduk
(juta)
Waktu
Sensus
1930
60.7
Zaman Belanda
1961
97.1
Sensus I
1971
119.2
Sensus II
2000
205.1
Sensus III
2010
237.6
Sensus IV
2035
305.7
Perkiraan
2
Produksi padi per kapita vs. Persentase luas panen padi
/ total luas panen semua komoditas, ASEAN
0
10
20
30
40
50
60
70
80
100
0
200
300
400
500
600
Percent rice harvested to the total harvested commodities
Kilograms rice/capita
y = 774.33x – 8.1522
R
2= 0.92
Malaysia
Philippines
Indonesia
Myanmar
Vietnam
Thailand
Lao PDR
Cambodia
Mainland
exporters
Insland/peninsular
importers
David Dawe, 2014
3
Luas lahan sawah terlalu kecil
Usahatani padi sawah/ha/MT (Rp. 000). Nilai produksi Rp. 17.174.660 dan biaya usahatani
Rp. 12.677.270 (BPS, 2015)
3%
10%
2%
48%
30%
3%
1%
3%
Benih
Pupuk
Pestisida
Tenaga kerja
Sewa lahan
Sewa alat
Bahan bakar
Lain-lain
4
Pengaruh Perubahan Iklim terhadap Lingkungan Tanaman Padi
TEMPERATURE
INCREASE
CHANGES IN
RAINFALL
WEATHER HAZARDS
SEA
LEVEL
RISE
6
0 kilometers 50 100 Cirebon Cirebon CirebonCirebonCirebonCirebonCirebonCirebonCirebonPemalang Pemalang PemalangPemalangPemalangPemalangPemalangPemalangPemalang Indramay u
Indramay u Indramay uIndramay uIndramay uIndramay uIndramay uIndramay uIndramay u
Pekalongan Pekalongan PekalonganPekalonganPekalonganPekalonganPekalonganPekalonganPekalongan
Karangany ar Karangany ar Karangany arKarangany arKarangany arKarangany arKarangany arKarangany arKarangany ar Sukoharjo Sukoharjo SukoharjoSukoharjoSukoharjoSukoharjoSukoharjoSukoharjoSukoharjo Magelang Magelang MagelangMagelangMagelangMagelangMagelangMagelangMagelang
Sleman Sleman SlemanSlemanSlemanSlemanSlemanSlemanSleman Purw orejo Purw orejo
Purw orejoPurw orejoPurw orejoPurw orejoPurw orejoPurw orejoPurw orejo WonogiriWonogiriWonogiriWonogiriWonogiriWonogiriWonogiriWonogiriWonogiri Grobogan Grobogan GroboganGroboganGroboganGroboganGroboganGroboganGrobogan Pati Pati PatiPatiPatiPatiPatiPatiPati
Probolinggo Probolinggo ProbolinggoProbolinggoProbolinggoProbolinggoProbolinggoProbolinggoProbolinggo
Jember Jember JemberJemberJemberJemberJemberJemberJember Subang
Subang SubangSubangSubangSubangSubangSubangSubang Bekasi
Bekasi BekasiBekasiBekasiBekasiBekasiBekasiBekasi
Karaw ang Karaw ang Karaw angKaraw angKaraw angKaraw angKaraw angKaraw angKaraw ang
Jepara Jepara JeparaJeparaJeparaJeparaJeparaJeparaJepara
Purbalingga Purbalingga PurbalinggaPurbalinggaPurbalinggaPurbalinggaPurbalinggaPurbalinggaPurbalingga
Gresik Gresik GresikGresikGresikGresikGresikGresikGresik
Sidoarjo Sidoarjo SidoarjoSidoarjoSidoarjoSidoarjoSidoarjoSidoarjoSidoarjo Magetan
Magetan
MagetanMagetanMagetanMagetanMagetanMagetanMagetan NganjukNganjukNganjukNganjukNganjukNganjukNganjukNganjukNganjuk Trenggalek Trenggalek TrenggalekTrenggalekTrenggalekTrenggalekTrenggalekTrenggalekTrenggalek
Pamekasan Pamekasan PamekasanPamekasanPamekasanPamekasanPamekasanPamekasanPamekasan
Kota Blitar Kota Blitar Kota BlitarKota BlitarKota BlitarKota BlitarKota BlitarKota BlitarKota Blitar
Kota Probolinggo Kota Probolinggo Kota ProbolinggoKota ProbolinggoKota ProbolinggoKota ProbolinggoKota ProbolinggoKota ProbolinggoKota Probolinggo Pandeglang
Pandeglang PandeglangPandeglangPandeglangPandeglangPandeglangPandeglangPandeglang LebakLebakLebakLebakLebakLebakLebakLebakLebak
Kategori Daerah Serangan
Wereng Coklat MK Endemis (19) Sporadis (33) Potensial (24) Aman (29)
SWASEMBADA
BERAS
Penurunan
konsumsi per
kapita
1,5%/tahun
Penurunan
kehilangan hasil
1.5 %/tahun
Perbaikan
infrastruktur
irigasi
Implementasi
teknologi PTT
pada 60% dari
luas tanam
Benih
besertifikat
60% dari luas
tanam
Peningkatan
diseminasi
Pembukaan
lahan sawah
baru
Peningkatan
produktivitas
padi dari 5,1 ke
5,7 t/ha dan IP
dari 1.5 ke 1.7
Senjang hasil antar provinsi di Indonesia
0
10
20
30
40
50
60
70
Ba
ng
ka
B
eli
tu
ng
Ce
nt
al
Ka
lim
an
ta
n
We
st
Ka
lima
nt
an
Ri
au
Is
lan
d
Ea
st
Nu
sa
Te
ng
ga
ra
Ri
au
No
rth
M
alu
ku
Pa
pu
a
We
st
Pa
pu
a
Ea
st
Ka
lima
nt
an
Be
ng
ku
lu
M
alu
ku
SE
Su
law
es
i
Ja
mb
i
So
ut
h K
ali
ma
nt
an
So
ut
h S
uma
tra
Ce
nt
ra
l S
ula
we
si
Ac
eh
Go
ro
nt
alo
La
mp
un
g
No
rth
Su
ma
tra
No
rth
Su
la
we
si
We
st
Su
law
es
i
We
st
NT
We
st
Su
ma
tra
So
ut
h S
ul
aw
es
i
Ba
nt
en
Ce
nt
ra
l J
av
a
Ba
li
DK
I J
ak
ar
ta
We
st
Ja
va
Ea
st
Ja
va
D.
I. Y
ok
ya
ka
rta
45,60% 54,40%Persentase dari total areal panen, 13.4 juta ha
(kuintal/ha)
JAWA TIMUR, 17% JAWA BARAT, 15% JAWA TENGAH, 15% SULAWESI SELATAN, 7% SUMATERA SELATAN, 6% SUMATERA UTARA, 5% LAMPUNG, 5%
Produksi padi (%)
JAWA TIMUR JAWA BARAT JAWA TENGAH SULAWESI SELATAN SUMATERA SELATAN SUMATERA UTARA LAMPUNG SUMATERA BARAT NUSA TENGGARA BARAT ACEH BANTEN KALIMANTAN SELATAN KALIMANTAN BARAT SULAWESI TENGAH NUSA TENGGARA TIMUR DI YOGYAKARTA KALIMANTAN TENGAH BALI SULAWESI UTARA SULAWESI TENGGARA BENGKULU JAMBI SULAWESI BARAT KALIMANTAN TIMUR RIAU GORONTALO PAPUA MALUKU KALIMANTAN UTARA MALUKU UTARA KEP. BANGKA BELITUNG PAPUA BARAT DKI JAKARTA KEP. RIAU