v DAFTAR ISI
LEMBAR PENGESAHAN LEMBAR PERSEMBAHAN KATA PENGANTAR
ABSTRAK ABSTRACT
DAFTAR ISI
DAFTAR LAMBANG DAN SINGKATAN DAFTAR TABEL
DAFTAR GAMBAR DAFTAR BAGAN DAFTAR LAMPIRAN
BAB I PENDAHULUAN ... 1
1.1 Latar Belakang ... 1
1.2 Pembatasan Masalah ... 6
1.3 Identifikasi Masalah ... 6
1.4 Tujuan Penelitian... 6
1.5 Metodologi dan Teknik Penelitian ... 7
1.5.1 Metode Pengumpulan Data ... 8
1.5.2 Metode Analisis Data ... 8
1.5.3 Metode Hasil Analisis Data... 10
1.6 Data ... 10
BAB II LANDASAN TEORI ... 12
2.1 Sejarah Perkembangan Pemerolehan Bahasa... 12
2.1.1 Periode Buku Harian ... 12
2.1.2 Periode Sampul Besar ... 13
2.1.3 Periode Sampul Longitudinal... 13
vi
2.3Fonologi ... 16
2.4Fonetik ... 17
2.4.1 Macam- macam Fonetik ... 17
2.4.1.1 Fonetik Organis ... 18
2.4.1.2 Fonetik Akustis ... 18
2.4.1.3 Fonetik Auditoris ... 18
2.5Bunyi Vokal ... 19
2.5.1 Bagan Vokal Bahasa Indonesia ... 19
2.5.2 Klasifikasi Bunyi Vokal ... 20
2.5.2.1Tinggi Rendahnya Lidah ... 20
2.5.2.2Bagian Lidah yang Bergerak ... 20
2.5.2.3Striktur... 21
2.5.2.4Bentuk Bibir ... 21
2.6 Bunyi Konsonan ... 22
2.6.1 Klasifikasi Bunyi Konsonan... 22
2.6.1.1Bunyi Konsonan Hambat Letup ... 23
2.6.1.1.1 Konsonan Hambat Letup Bilabial ... 23
2.6.1.1.2 Konsonan Hambat Apiko Alveolar ... 23
2.6.1.1.3 Konsonan Hambat Medio Palatal ... 23
2.6.1.1.4 Konsonan Hambat Dorso Velar ... 24
2.6.1.2Bunyi Konsonan Nasal ... 24
2.6.1.2.1 Konsonan Nasal Bilabial ... 24
2.6.1.2.2 Konsonan Nasal Apiko Alveolar ... 24
2.6.1.2.3 Konsonan Nasal Medio Palatal ... 25
2.6.1.2.4 Konsonan Nasal Dorso Velar ... 25
2.6.1.3Bunyi Sampingan/ Lateral... 25
2.6.1.4Bunyi Konsonan Geseran/ Frikatif... 25
2.6.1.4.1 Konsonan Geseran Labio Dental ... 26
2.6.1.4.2 Konsonan Geseran Lamino Alveolar ... 26
2.6.1.4.3 Konsonan Geseran Dorso Velar ... 26
vii
2.6.1.5Bunyi Konsonan Getar/ Trill... 27
2.6.1.5.1 Konsonan Getar Apiko Alveolar ... 27
2.7 Bunyi Rangkap ... 27
2.8 Otot-Otot Lidah Manusia ... 28
2.9 Sosiolinguistik ... 29
2.10 Struktur Suku Kata Dalam Bahasa Indonesia ... 31
BAB III ANALISIS DATA ... 34
3.1 Analisis dan Klasifikasi Fonetis Artikulatoris Konsonan Rangkap Pada Awal Kata ... 34
3.1.1 Hambat Letup Bilabial + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar... 35
3.1.1.1Hambat Letup Bilabial + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [bl] ... 36
3.1.1.2Hambat Letup Bilabial + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [pl] ... 36
3.1.2 Hambat Letup Bilabial + Getar (Trill) Apiko-Alveolar ... 37
3.1.2.1Hambat Letup Bilabial + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [br] ... 37
3.1.2.2Hambat Letup Bilabial + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [pr] ... 38
3.1.3 Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar (Trill) Apiko-Alveolar ... 39
3.1.3.1Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [dr] ... 39
3.1.3.2Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [tr] ... 40
3.1.4 Hambat Letup Apiko-Alveolar + Semi Vokal Bilabial [dw] ... 41
3.1.5 Geseran (Frikatif) Labio-Dental + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [fl] ... 42
3.1.6 Geseran (Frikatif) Labio-Dental + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [fr] ... 43
3.1.7 Geseran (Frikatif) Labio-Dental + Semi Vokal Medio-Palatal [fy] ... 44
3.1.8 Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar ... 45
3.1.8.1Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [gl] ... 45
3.1.8.2Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [kl] ... 46
3.1.9 Hambat Letup Dorso-Velar + Nasal Apiko-Alveolar [kn] ... 47
3.1.10 Hambat Letup Dorso-Velar + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [kr]... 48
3.1.11 Hambat Letup Dorso-Velar + Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar [ks] ... 49
viii
3.1.13 Hambat Letup Bilabial + Nasal Apiko-Alveolar [pn] ... 51
3.1.14 Hambat Letup Bilabial + Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar [ps] ... 52
3.1.15 Hambat Letup Bilabial + Hambat Letup Apiko-Alveolar [pt] ... 53
3.1.16 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Hambat Letup Dorso-Velar [sk] ... 54
3.1.17 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Sampingan (Lateral) Apiko-Alveolar [sl]... 55
3.1.18 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Nasal Bilabial [sm] ... 55
3.1.19 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Nasal Apiko-Alveolar [sn] ... 56
3.1.20 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Hambat Letup Bilabial [sp] ... 57
3.1.21 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Getar (Trill) Apiko-Alveolar [sr] ... 58
3.1.22 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Hambat Letup Apiko-Alveolar [st] ... 59
3.1.23 Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar + Semi Vokal Bilabial [sw] ... 59
3.1.24 Hambat Letup Apiko-Alveolar + Geseran (Frikatif) Lamino-Alveolar [ts] ... 60
3.2 Penyisipan [ə] oleh Anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam Pengucapan Konsonan Rangkap pada Awal Kata ... 61
3.2.1 Analisis Penyisipan [ə] oleh Anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam Pengucapan Konsonan Rangkap pada Awal Kata... 62
3.2.1.1. Hambat Letup Bilabial + Sampingan Apiko-Alveolar... ... 63
3.2.1.1.1 Hambat Letup Bilabial + Sampingan Apiko-Alveolar [bl] ... 63
3.2.1.1.2 Hambat Letup Bilabial + Sampingan Apiko-Alveolar [pl] ... 64
3.2.1.2. Hambat Letup Bilabial + Getar Apiko-Alveolar... 64
3.2.1.2.1 Hambat Letup Bilabial + Getar Apiko-Alveolar [br]... 64
3.2.1.2.1 Hambat Letup Bilabial + Getar Apiko-Alveolar [pr]... 65
3.2.1.3. Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar Apiko-Alveolar ... 66
3.2.1.3.1 Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar Apiko-Alveolar [dr] ... 66
3.2.1.3.2 Hambat Letup Apiko-Alveolar + Getar Apiko-Alveolar [tr] ... 66
3.2.1.4.Hambat Letup Apiko Alveolar + Semi Vokal Bilabial [dw] ... 67
3.2.1.5.Geseran Labio-Dental + Sampingan Apiko-Alveolar [fl]... 67
3.2.1.6.Geseran Labio-Dental + Getar Apiko-Alveolar[fr]... 68
ix
3.2.1.8.Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan Apiko-Alveolar ... 70
3.2.1.8.1 Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan Apiko-Alveolar [gl] ... 70
3.2.1.8.1 Hambat Letup Dorso-Velar + Sampingan Apiko-Alveolar [kl] ... 70
3.2.1.9. Hambat Letup Dorso-Velar + Nasal Apiko Alveolar [kn] ... 71
3.2.1.10. Hambat Letup Dorso-Velar + Getar Apiko-Alveolar [kr] ... 72
3.2.1.11. Hambat Letup Dorso-Velar + Geseran Lamino-Alveolar [ks] ... 72
3.2.1.12. Hambat Letup Bilabial + Geseran Lamino-Alveolar [ps] ... 73
3.2.1.13. Geseran Lamino-Alveolar + Hambat Letup Dorso-Velar [sk] ... 74
3.2.1.14. Geseran Lamino-Alveolar + Sampingan Apiko-Alveolar [sl]... 74
3.2.1.15. Geseran Lamino-Alveolar + Nasal Bilabial [sm] ... 75
3.2.1.16. Geseran Lamino-Alveolar + Nasal Apiko Alveolar [sn] ... 76
3.2.1.17. Geseran Lamino-Alveolar + Hambat Letup Bilabial [sp] ... 76
3.2.1.18. Geseran Lamino-Alveolar + Getar Apiko-Alveolar [sr] ... 77
3.2.1.19. Geseran Lamino-Alveolar + Hambat Letup Apiko Alveolar [st] ... 77
3.2.1.20. Geseran Lamino-Alveolar + Semi Vokal Bilabial [sw] ... 78
3.2.1.21. Hambat Letup Apiko Alveolar + Geseran Lamino-Alveolar [ts] ... 79
3.3 Faktor Penyebab Penyisipan [ə] oleh Anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam Pengucapan Konsonan Rangkap pada Awal Kata ... 79
3.3.1 Struktur Suku Kata Konsonan Rangkap (KKV) bukan Struktur Suku Kata Asli Bahasa Indonesia ... 80
3.3.2 Konsonan Rangkap dalam Bahasa Indonesia adalah Bentuk Serapan Bahasa Asing ... 83
3.3.3 Lidah sebagai Artikulator Aktif yang Masih Kaku ... 85
3.3.4 Pengaruh Sosial Informan ... 89
3.4 Ketidakcenderungan Penyisipan [ə] oleh anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam Pengucapan Konsonan Rangkap pada Awal Kata ... 91
x
BAB IV SIMPULAN ... 93 4.1 Simpulan... 93 4.1.1 Proses Penyisipan [ə] oleh Anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam Pengucapan
Konsonan Rangkap pada Awal Kata secara Fonetis ... 93 4.1.2 Konsonan Rangkap pada Awal Kata yang Disisipi [ə] oleh Anak Usia 5 s.d.
6 Tahun ... 94 4.1.3 Faktor Penyebab Penyisipan [ə] oleh Anak Usia 5 s.d. 6 Tahun dalam
Pengucapan Konsonan Rangkap pada Awal Kata ... 95 DAFTAR PUSTAKA