BAHAN AJAR BAHAN AJAR
MATA PELAJARAN : FISIKA MATA PELAJARAN : FISIKA
KELAS/SEMESTER : XI/2 KELAS/SEMESTER : XI/2 ALOKASI WAKTU : ALOKASI WAKTU : STANDAR KOMPOTENSI : STANDAR KOMPOTENSI : KOMPOTENSI DASAR : KOMPOTENSI DASAR : MATERI MATERI
SUHU DAN KALOR SUHU DAN KALOR
Keadaan derajat ana! dan d"n#"n $an# d"a%a&" !'at' (enda Keadaan derajat ana! dan d"n#"n $an# d"a%a&" !'at' (enda ata' )eadaan d"na&a)an
ata' )eadaan d"na&a)an suhusuhu* S'+' $an# d"a%a&" ada !'at'(enda* S'+' $an# d"a%a&" ada !'at'(enda ter#ant'n# ener#" ana! $an# &a!') ada
ter#ant'n# ener#" ana! $an# &a!') ada (enda ter!e('t*(enda ter!e('t* Bendad")ata)an ana! j")a (er!'+' t"n##" !edan#
Bendad")ata)an ana! j")a (er!'+' t"n##" !edan# (enda d")ata)an d"n#"n(enda d")ata)an d"n#"n j")a (er!'+'r
j")a (er!'+'renda+*enda+*
Pada '&'&n$a (enda $an# (er!'+' t"n##" ,ana!-. a Pada '&'&n$a (enda $an# (er!'+' t"n##" ,ana!-. a)an)an &en#a%"r)an
&en#a%"r)an
!'+'n$a )e (enda $an# &e&"%")" !'+' %e("+ renda+* A"r a !'+'n$a )e (enda $an# &e&"%")" !'+' %e("+ renda+* A"r ana!na! $an#d"a&'rden#an a"r d"n#"n a)an &enjad" a"r +an#at*Ha% "n"
$an#d"a&'rden#an a"r d"n#"n a)an &enjad" a"r +an#at*Ha% "n" (erart"(erart" ada!e!'at' $an#(er"nda+ ata' &a!') ada a"r d"n#"n. $a"t' ana!
ada!e!'at' $an#(er"nda+ ata' &a!') ada a"r d"n#"n. $a"t' ana! ata'ata' )a%0r
)a%0r* A"r * A"r +an#at &er'a)an)e!e"&+an#at &er'a)an)e!e"&(an#an antara (an#an antara !'+' ana! !'+' ana! dan d"n#"n*dan d"n#"n*
A*
A* SUHSUHU DU DAN TAN TERMERMOMEOMETERTER
A%at $an# daat &en#')'r !'+' !'at' (enda d"!e('t
A%at $an# daat &en#')'r !'+' !'at' (enda d"!e('ttermometer termometer ** T
3!"! (enda
3!"! (enda a)"(at er'(a+an a)"(at er'(a+an !'+'* T!'+'* Ter&0&er&0&eter(er'a ta('n# eter(er'a ta('n# )aa)aa $an# d" da%a&n$a (er"!"4at a"r. $a"t' ra)!a
$an# d" da%a&n$a (er"!"4at a"r. $a"t' ra)!a ata' a%)0+0%* Pada !'+'ata' a%)0+0%* Pada !'+' $an# %e("+ t"n##". ra)!a
$an# %e("+ t"n##". ra)!a da%a& ta('n# &e&'a"!e+"n##a &en'nj')da%a& ta('n# &e&'a"!e+"n##a &en'nj') an#)a $an# %e("+ t"n##"ada !)a%a* Se(a%")n$a. ada !'+' $an# %e("+ an#)a $an# %e("+ t"n##"ada !)a%a* Se(a%")n$a. ada !'+' $an# %e("+ renda+ ra)!a da%a& ta('n# &en$'!'t !e+"n##a&en'nj') an#)a $an# renda+ ra)!a da%a& ta('n# &en$'!'t !e+"n##a&en'nj') an#)a $an# %e("+ renda+ ada
%e("+ renda+ ada !)a%a*T!)a%a*Terdaat e&at !)a%a erdaat e&at !)a%a $an# d"#'na)an $an# d"#'na)an da%a&da%a& en#')'ran !'+'. $a"t' !)a%a 5e%"'!.Fa+ren+e"t. Rea&'r. dan Ke%6"n* en#')'ran !'+'. $a"t' !)a%a 5e%"'!.Fa+ren+e"t. Rea&'r. dan Ke%6"n*
B*
B* PPEMEMUUAIAIAANN
Pe&
Pe&'a"an &er'a)an 'a"an &er'a)an #era)an at0& en$'!'n #era)an at0& en$'!'n (enda )arena&en#a%a&"(enda )arena&en#a%a&" e&ana!an* Ma)"n ana! !'+' !'at' (enda.
e&ana!an* Ma)"n ana! !'+' !'at' (enda. &a)"n eat&a)"n eat T
Tan#)a" )aan#)a" )aaa den#an d"nd"n# den#an d"nd"n# Pent0%an Pent0%an den#an d"nd"n# den#an d"nd"n# Ra) Ra) R'an# R'an# P"a P"a 7a&(ar * 7a&(ar * T Ter&0&eterer&0&eter
#etaran antarat0& $an# &en$e(ar )e !e#a%a ara+* Karena adan$a #etaran antarat0& $an# &en$e(ar )e !e#a%a ara+* Karena adan$a
#etaranat0& "n"%a+ $an# &enjad")an (enda ter!e('t &e&'a" )e !e#a%a #etaranat0& "n"%a+ $an# &enjad")an (enda ter!e('t &e&'a" )e !e#a%a ara+*Pe&
ara+*Pe&'a"an daat d"a%a&" 4at 'a"an daat d"a%a&" 4at adat. a"r. dan #a!*adat. a"r. dan #a!*
Pemuaian zat padat Pemuaian zat padat
Pe&
Pe&'a"an 4at ada 'a"an 4at ada da!arn$a )e !e#a%a ara+* Na&'n d" !da!arn$a )e !e#a%a ara+* Na&'n d" !"n" )"ta +an$a"n" )"ta +an$a a)an &e&e%ajar" e&'a"an anjan#. %'a!. dan
a)an &e&e%ajar" e&'a"an anjan#. %'a!. dan 60%'&e*Be!ar60%'&e*Be!ar
e&'a"an$an# d"a%a&" !'at' (enda ter#ant'n# ada t"#a +a%. $a"t' e&'a"an$an# d"a%a&" !'at' (enda ter#ant'n# ada t"#a +a%. $a"t' ')'ran a8a% (enda.)ara)ter"!t") (a+an. dan (e!ar er'(a+an
')'ran a8a% (enda.)ara)ter"!t") (a+an. dan (e!ar er'(a+an !'+'!'+' (enda*
(enda*
Set"a 4at adat &e&'n$a" (e!aran $an# d"!e('t
Set"a 4at adat &e&'n$a" (e!aran $an# d"!e('t koefsien muaikoefsien muai panjang
panjang*K0e3*K0e3!"en &'a" anjan# !'at' !"en &'a" anjan# !'at' 4at ada%a+ an#)a $an#4at ada%a+ an#)a $an#
&en'nj'))anerta&(a+an anjan# 4at aa("%a !'+'n$a d"na"))an 95* &en'nj'))anerta&(a+an anjan# 4at aa("%a !'+'n$a d"na"))an 95* Ma)"n (e!ar)0e3!"en &'a" anjan# !'at' 4at aa("%a
Ma)"n (e!ar)0e3!"en &'a" anjan# !'at' 4at aa("%a d"ana!)an.d"ana!)an. &a)a &a)"n (e!arerta&(a+an anjan#n$a* De&")"an '%a
&a)a &a)"n (e!arerta&(a+an anjan#n$a* De&")"an '%a
!e(a%")n$a. &a)"n )e"% )0e3!"en&'a" anjan# 4at aa("%ad"ana!)an. !e(a%")n$a. &a)"n )e"% )0e3!"en&'a" anjan# 4at aa("%ad"ana!)an. &a)a &a)"n )e"% '%a erta&(a+ananjan#n$a*
&a)a &a)"n )e"% '%a erta&(a+ananjan#n$a* K0e3!"
K0e3!"en &'a" anjan# en &'a" anjan# (e(eraa 4at daat (e(eraa 4at daat d"%"+at ada d"%"+at ada TTa(e%a(e% ;*9* (er")'t* Sedan#)an )0e3!"e
;*9* (er")'t* Sedan#)an )0e3!"en &'a" %'a! dan &'a" %'a! dan 60%'&e 4at adat.n 60%'&e 4at adat.
&a!
>?- T
Ta(e% ;*9 )a(e% ;*9 )0e1e!"en &'a" anjan#0e1e!"en &'a" anjan# N
N00 JJeenn""! ! ((aa++aann KK00ee11ee!!""een n &&''aa"" anjan#/ anjan#/0055 9
9 AA%%''&&""nn""''&& @@**@@@@@@@@22;; 2 2 BBaajjaa @@**@@@@@@@@9999 > > BBee!!"" @@**@@@@@@@@9922 EE&&aa!! @@**@@@@@@@@99 KKaaaa @@**@@@@@@@@@@CC ; ; KK''nn""nn##aann @@**@@@@@@@@99 TTee&&((aa##aa @@**@@@@@@@@99 PP%%aatt""nnaa @@**@@@@@@@@@@CC C C TT""&&aa++ @@**@@@@@@@@@@>> 9 9@@ SSeenn## @@**@@@@@@@@22CC 9 999 PP$$rree== @@**@@@@@@@@@@>> 9 922 PPeerraa)) @@**@@@@@@@@@@22 a*
a* PPe&e&'a'a"a"an ann anjajan#n#
Pada 4at adat $an# (er')'ran anjan# den#an %'a!
Pada 4at adat $an# (er')'ran anjan# den#an %'a! ena&an#ena&an# )e"%. !eert" ada )a(e% dan
)e"%. !eert" ada )a(e% dan re% )erre% )ereta a". eta a". )"ta ("a! &en#a(a")an)"ta ("a! &en#a(a")an e&'a"an ada %'a! ena&an#n$a*
e&'a"an ada %'a! ena&an#n$a* Pe&Pe&'a"an $an# )"ta'a"an $an# )"ta er+at")
er+at")an +an$a e&'a"an an +an$a e&'a"an ada erta&(a+an anjan#n$a*ada erta&(a+an anjan#n$a* Per
Perta&(a+an anjan# ta&(a+an anjan# ada 4at ada 4at $an# d" ana!)an $an# d" ana!)an re%at"6re%at"6e )e"%e )e"% !e+"n##a ('t'+
!e+"n##a ('t'+ )ete%")ete%"t"an 'nt') t"an 'nt') &en#eta+'"n$a*&en#eta+'"n$a* J")a !e('a+ (atan# &e&'n$a" anjan# &'%
J")a !e('a+ (atan# &e&'n$a" anjan# &'%a&'%aa&'%a ll99. )0e3!"en. )0e3!"en &'a" anjan# ,
&'a" anjan# ,- !'+' &'%a&'%a- !'+' &'%a&'%a T T 11. %a%' d"ana!)an !e+"n##a. %a%' d"ana!)an !e+"n##a anjan#n$a &enjad"
anjan#n$a &enjad" ll22 dan !'+'n$a &enjad" dan !'+'n$a &enjad" T T 22. &a)a a)an. &a)a a)an (er%a)'
(er%a)' er!a&aan. er!a&aan. !e(a#a" !e(a#a" (er")'t*(er")'t* l l l l l l 22 == 11++∆∆ Karena Karena ∆Τ ∆Τ × × = = ∆ ∆l l l l 11α α
( (
T T))
l l l l 22 == 11 11++α α ××∆∆Ma)a er!a&aann$a a)an &enjad" Ma)a er!a&aann$a a)an &enjad"
Keteran#an Keteran#an
ll99 : anjan# (atan# &'%a&'%a ,&- : anjan# (atan# &'%a&'%a
,&-
ll : !e%"!"+ anjan# (atan# <: !e%"!"+ anjan# (atan# < ll99– l– l22
: )0e3!"en &'a" anjan# ,: )0e3!"en &'a" anjan# ,ll5- 5-T
T 99 : !'+' (atan# &'%a&'%a , 5- : !'+' (atan# &'%a&'%a , 5-T
T 22 : !'+' (atan# !ete%a+ d"ana!)an , 5- : !'+' (atan# !ete%a+ d"ana!)an , 5-
TT : !e%"!"+ !'+' , 5- <: !e%"!"+ !'+' , 5- < T T 22 T T 99
50nt0+ !0a% 50nt0+ !0a%
Se('a+ (enda $an#
Se('a+ (enda $an# ter('at dar" (aja &e&"%")" anjan# 9@@@ &*ter('at dar" (aja &e&"%")" anjan# 9@@@ &* Beraa)a+erta&(a+an anjan# (aja "t'. j")a terjad" er'(a+an Beraa)a+erta&(a+an anjan# (aja "t'. j")a terjad" er'(a+an !'+'!e(e!ar @5G !'+'!e(e!ar @5G D")eta+'" : D")eta+'" : ll11< 9@@@ &< 9@@@ & TT < @ 5< @ 5 <92 9@<92 9@; O; O5599 D"tan$a : D"tan$a :l =……..?l =……..? Jawab : Jawab : l = ll = l11 x x T T =1000m x 1! x 10 =1000m x 1! x 10"#o"#o$$"1"1 =#0 m =#0 m
Jad". erta&(a+an anjan# (enda ter!e('t !e(e!ar ;
Jad". erta&(a+an anjan# (enda ter!e('t !e(e!ar ;@ &*@ &*
(*
(* ee&'&'a"a"an %an %'a'a!!
Unt') (enda(enda $an# (er(ent')
Unt') (enda(enda $an# (er(ent') %e&en#an %at ,d'a d"&en!"-.%e&en#an %at ,d'a d"&en!"-. a)anterjad" e&'a"an da%a& ara+
a)anterjad" e&'a"an da%a& ara+ anjan# dan anjan# dan %e(ar%e(ar* Ha% * Ha% "n" (erart""n" (erart" %e&en#anter!e('t &en#a%a&" erta&(a+an %'a! ata' e&'a"an %'a!* %e&en#anter!e('t &en#a%a&" erta&(a+an %'a! ata' e&'a"an %'a!* Ser'a den#anerta&(a+an anjan# ada )a8at. erta&(a+an %'a! ada Ser'a den#anerta&(a+an anjan# ada )a8at. erta&(a+an %'a! ada (enda daat
( (
++ ××∆Τ∆Τ))
= = 11 11 β β 2 2 AA A Ad"r'&'!)an !e(a#a" (er")'t* d"r'&'!)an !e(a#a" (er")'t*
( (
++ ××∆Τ∆Τ))
= = 11 11 22α α 2 2 AA A A D")eta+'"D")eta+'" < 2 < 2 &a)a er!a&aann$a &enjad" : &a)a er!a&aann$a &enjad" :
Keteran#an: Keteran#an:
%
%99 : %'a! ("dan# &'%a&'%a ,& : %'a! ("dan# &'%a&'%a ,&22
-- %
%22 : %'a! ("dan# !ete%a+ d"ana!)an ,& : %'a! ("dan# !ete%a+ d"ana!)an ,&22
--: )
: )0e3!"en &0e3!"en &'a" %'a! 'a" %'a! ,/5- ,/5-
TT : !e%"!"+ !'+' , 5-: !e%"!"+ !'+' ,
5-50nt0+ !0a% 50nt0+ !0a%
Pada !'+' >@ 5 !e('a+ e%at (e!" %'a!n$a 9@ &
Pada !'+' >@ 5 !e('a+ e%at (e!" %'a!n$a 9@ &22* Aa("%a !'+'n$a* Aa("%a !'+'n$a
d"na"))an &enjad" C@ 5 dan )0e3!"en &'a" anjan#
d"na"))an &enjad" C@ 5 dan )0e3!"en &'a" anjan# (e!" !e(e!ar(e!" !e(e!ar @.@@@@92
@.@@@@92/ 5. &a)a tent')an %'a! / 5. &a)a tent')an %'a! e%at (e!" ter!e('te%at (e!" ter!e('t D")eta+'" :
D")eta+'" : % %9 9 < < 9@ 9@ &&22
T T 9 9 < < >@ >@ 55 T T 2 2 < < C@ C@ 55 TT << T T 2 2 T T 9 < C@ >@ < ;@ 59 < C@ >@ < ;@ 5 < @.@@@@92/ 5< @.@@@@92/ 5 < 2< 2< 2 @.@@@@92/ 5 < @.@@@@2< 2 @.@@@@92/ 5 < @.@@@@2 D"tan$a)an : D"tan$a)an : % %2 2 < < *** *** GG Ja8a( : Ja8a( : % %2 2 << % %11,9,9 = = T&T& < 9@,9 @.@@@@2 < 9@,9 @.@@@@2 ;@-< 9@,9 < 9@,9 @.@@9- < 9@ 9.@@9 < 9@ 9.@@9
< 9@.@9 & < 9@.@9 &22
Jad". %'a! e%at (e!" !ete%a+ d"ana!)an ada%a+ 9@
Jad". %'a! e%at (e!" !ete%a+ d"ana!)an ada%a+ 9@.@9 &.@9 &22**
*
* PPe&e&'a"'a"an an 6060%'%'&e&e
at adat $an# &e&'n$a" t"#a d"&en!" ,anjan#. %e(ar. dan t"n##"-. at adat $an# &e&'n$a" t"#a d"&en!" ,anjan#. %e(ar. dan t"n##"-. !eert" (0%a dan (a%0).
!eert" (0%a dan (a%0). j")a d"ana!)an a)an &en#a%a&" &'a" 60%'&e.j")a d"ana!)an a)an &en#a%a&" &'a" 60%'&e. $a)n"(erta&(a+n$a anjan#. %e(ar. dan t"n##"
$a)n"(erta&(a+n$a anjan#. %e(ar. dan t"n##" 4at adat ter!e('t* Karena4at adat ter!e('t* Karena &'a"60%'&e &er'a)an en'r'nan dar" &'a" anjan#. &a)a &'a" r'an# &'a"60%'&e &er'a)an en'r'nan dar" &'a" anjan#. &a)a &'a" r'an# j'#ater#ant'n# dar" jen"! 4
j'#ater#ant'n# dar" jen"! 4at*at* J")a 60%'&e (enda &'%a&
J")a 60%'&e (enda &'%a&'%a'%a ' ' 9. !'+' &'%a&'%a9. !'+' &'%a&'%a T T 9. )0e3!"en &'a"9. )0e3!"en &'a" r'an#
r'an# ϒ ϒ. &a)a !ete%a+ d"ana!)an 60%'&en$a &enjad". &a)a !ete%a+ d"ana!)an 60%'&en$a &enjad" ' ' 2. dan2. dan !'+'n$a&enjad"
!'+'n$a&enjad"T T 2 2 !e+"n##a a)!e+"n##a a)an (er%an (er%a)' ea)' er!a&aan. !e(r!a&aan. !e(a#aa#a
( (
++ ××∆Τ∆Τ))
= = 11 11 γ γ 2 2 V V V V (er")'t* (er")'t*( (
++ ××∆Τ∆Τ))
= = 11 11 33α α 2 2 V V V V KarenaKarena ϒ ϒ < > < > &a)a er!a&aann$a a)an &enjad" &a)a er!a&aann$a a)an &enjad"
Keteran#an: Keteran#an:
'
' 9 : 60%'&e (enda &'%a&'%a ,&>-9 : 60%'&e (enda &'%a&'%a
,&>-'
' 2 : 60%'&e (enda !2 : 60%'&e (enda !ete%a+ d"ana!)an ,&>-ete%a+ d"ana!)an ,&>- ϒ
ϒ :)0e3!"en &'a" :)0e3!"en &'a" r'an# r'an# ,/5- ,/5-
TT : !e%"!"+ !'+' , 5-: !e%"!"+ !'+' , 5-50nt0+ !0a%
50nt0+ !0a%
Se('a+ (ejana &e&"%")" 60%'&e 9 %"ter ada !'+'
Se('a+ (ejana &e&"%")" 60%'&e 9 %"ter ada !'+' 2 5* J")a )0e3!"en2 5* J")a )0e3!"en &'a" anjan# (ejana 2 9@
&'a" anjan# (ejana 2 9@/5. &a)a tent')an 60%'&e (ejana ada/5. &a)a tent')an 60%'&e (ejana ada
!'+' 5 !'+' 5
D")eta+'" : D")eta+'" : ϒ ϒ<><>< ; 9@< ; 9@/5/5 T T < 5 25 < @ 5< 5 25 < @ 5 ' ' 9 < 99 < 9 ll D"tan$a)an : D"tan$a)an :' ' 2 < ***G2 < ***G Ja8a( : Ja8a( : ' ' !!<<' ' 99,,==T&T& < 9 ,9 ; 9@ < 9 ,9 ; 9@ @- @-< 9 @.@@> < 9 @.@@> < 9.@@> %"ter < 9.@@> %"ter
Jad". 60%'&e (ejana !ete%a+ d"ana!)
Jad". 60%'&e (ejana !ete%a+ d"ana!)an ada%a+ 9.@@> %"teran ada%a+ 9.@@> %"ter**
5
5** KKAALLOORR
Pada da!arn$
Pada da!arn$a )a%0r ada%a+ er"nda+an a )a%0r ada%a+ er"nda+an ener#" )"net") dar" !at' (endaener#" )"net") dar" !at' (enda $an# (er!'+' %e("+ t"n##" )e (enda $an#
$an# (er!'+' %e("+ t"n##" )e (enda $an# (er!'+' %e("+ renda+* Pada(er!'+' %e("+ renda+* Pada 8a)t'4at &en#a%a&" e&ana!an.
8a)t'4at &en#a%a&" e&ana!an. art")art")e%art")ee%art")e% (enda % (enda a)an (er#etara)an (er#etar dan&en'&(') art")e% tetan##a $an# (er!'+' renda+* Ha% "n"
dan&en'&(') art")e% tetan##a $an# (er!'+' renda+* Ha% "n"
(er%an#!'n# ter'!&ener'! &e&(ent') ener#" )"net") ratarata !a&a (er%an#!'n# ter'!&ener'! &e&(ent') ener#" )"net") ratarata !a&a antara (enda ana!
antara (enda ana! den#an(enda $an# !e&'%a d"n#"n* Pada )0nd"!"den#an(enda $an# !e&'%a d"n#"n* Pada )0nd"!" !eert" "n" terjad" )e!e"&(an#anter
!eert" "n" terjad" )e!e"&(an#anter&a% dan &a% dan !'+' )ed'a (enda !'+' )ed'a (enda a)ana)an !a&a*
!a&a* 9*
9* H'(H'('n#'n#an )an )a%0a%0r der den#an n#an !'+!'+''
Seara "nd')t"1. &a)"n (e!ar )ena")an !'+' !'at'(enda. &a)"n Seara "nd')t"1. &a)"n (e!ar )ena")an !'+' !'at'(enda. &a)"n (e!ar '%a )a%0r $an# d"!eran$a* Se%a"n "t'.
(e!ar '%a )a%0r $an# d"!eran$a* Se%a"n "t'. )a%0r $an#)a%0r $an#
d"!era(enda j'#a (er#ant'n# &a!!a (enda dan (a+an en$'!'n d"!era(enda j'#a (er#ant'n# &a!!a (enda dan (a+an en$'!'n (enda* Seara&ate&at"! daat d"
(enda* Seara&ate&at"! daat d" t'%"! !eert" (er")'t*t'%"! !eert" (er")'t* ∆Τ ∆Τ × × × × = = mm cc Q Q Keteran#an: Keteran#an: (
,J-m
m : &a!!a (enda ,)#-: &a!!a (enda
,)#-
: )a%0r jen"! (enda ,J/)#5-: )a%0r jen"! (enda
,J/)#5-
TT : er'(a+an !'+' , 5-: er'(a+an !'+' ,
5-Ka%0r jen"! (enda ,4at- &en'nj'))an (an$a)n$a )a%0r $an# Ka%0r jen"! (enda ,4at- &en'nj'))an (an$a)n$a )a%0r $an# d"er%')an0%e+ 9 )# 4at 'nt') &ena"))an !'+'n$a
d"er%')an0%e+ 9 )# 4at 'nt') &ena"))an !'+'n$a !e(e!ar !at'!e(e!ar !at'
!at'an !'+' ,
!at'an !'+' , 5-* Ha%"n" (erart" t"a (enda ,4at- &e&er%')an )a%0r5-* Ha%"n" (erart" t"a (enda ,4at- &e&er%')an )a%0r $an# (er(eda(eda &e!)"'n'nt') &ena"))an !'+' $an# !a&a dan $an# (er(eda(eda &e!)"'n'nt') &ena"))an !'+' $an# !a&a dan &a!!a $an# !a&a* Ka%0r jen"!(e(eraa 4at daat Anda %"+at ada &a!!a $an# !a&a* Ka%0r jen"!(e(eraa 4at daat Anda %"+at ada ta(e% (er")'t*
ta(e% (er")'t*
50nt0+ !0a% 50nt0+ !0a%
Beraa (e!ar )a%0r $an# d"er%')an 'nt') &ena"))an !'+' !
Beraa (e!ar )a%0r $an# d"er%')an 'nt') &ena"))an !'+' !e(atan#e(atan#
(e!" $an# &a!!an$a 9@ )#
(e!" $an# &a!!an$a 9@ )# dar" 2@ 5 &enjad" 9@@ 5. j")a )a%0r jen"!dar" 2@ 5 &enjad" 9@@ 5. j")a )a%0r jen"! (e!" @ J/)#G (e!" @ J/)#G D")eta+'" : D")eta+'" :mm< 9@ )#< 9@ )# TT < 9@@ 2@ < @ 5< 9@@ 2@ < @ 5
< @ J/)#< @ J/)# D"tan$a)an : D"tan$a)an :(( < ***G< ***G Ja8a( : Ja8a( : ( ( << m ) m ) T T < 9@ @ @ < 9@ @ @ < >;@ )J < >;@ )J
Jad". )a%0r $an# d"('t'+)an !e(atan# (e!" t
Jad". )a%0r $an# d"('t'+)an !e(atan# (e!" ter!e('t !e(e!ar >;@er!e('t !e(e!ar >;@ )J*
)J*
2*
2* KaKaaa!"!"ta! ta! )a)a%0%0rr
Kaa!"ta! )a%0r !e(enarn$a (an$a)n$a ener#" $an# d"(er")an Kaa!"ta! )a%0r !e(enarn$a (an$a)n$a ener#" $an# d"(er")an da%a& (ent') )a%0r 'nt') &ena"))an !'+' (enda !e(e!ar !at' da%a& (ent') )a%0r 'nt') &ena"))an !'+' (enda !e(e!ar !at' derajat* Pada!"!te& SI. !at'an )aa!"ta!
derajat* Pada!"!te& SI. !at'an )aa!"ta! )a%0r ada%a+ JK)a%0r ada%a+ JK9* Na&'n.9* Na&'n. )arena d" Ind0ne!"a!'+' ("a!a d"n$ata)an da%a& !)a%a 5e%!"'!. &a)a )arena d" Ind0ne!"a!'+' ("a!a d"n$ata)an da%a& !)a%a 5e%!"'!. &a)a
!at'an )aa!"ta! )a%0r$an# d"a)a" da%a& (')' "n" ada%a+ !at'an )aa!"ta! )a%0r$an# d"a)a" da%a& (')' "n" ada%a+
∆Τ ∆Τ × × = =C C Q Q J/5* Kaa!"ta! )a%0r daat d"r'&
J/5* Kaa!"ta! )a%0r daat d"r'&'!)an!e(a#a" (er")'!)an!e(a#a" (er")'t*'t*
Keteran#an: Keteran#an:
(
( : )a%0r $an# d"!era/d"%ea! ,J-: )a%0r $an# d"!era/d"%ea! ,J-$
$ : )aa!"ta! )a%0r (enda ,J/5-: )aa!"ta! )a%0r (enda ,J/5-
TT : er'(a+an !'+' (enda , 5-: er'(a+an !'+' (enda ,
5- J")a er!a&aan )aa!"t
J")a er!a&aan )aa!"ta! )a%0r d"(and"n#)an den#an er!a&aana! )a%0r d"(and"n#)an den#an er!a&aan )a%0r jen"!. &a)a Anda daat)an er!a&aan !e(a#a" (er")'t* )a%0r jen"!. &a)a Anda daat)an er!a&aan !e(a#a" (er")'t*
cc m m C C == ××
Keteran#an: Keteran#an:
$
$ : )aa!"ta! )a%0r (enda ,J/5-: )aa!"ta! )a%0r (enda
,J/5-m
m : &a!!a (enda ,)#-: &a!!a (enda
,)#-
: )a%0r jen"! (enda ,J/)# 5-: )a%0r jen"! (enda ,J/)# 5-0nt0+ !0a%
0nt0+ !0a%
Se0t0n# (e!" $an# &e&"%")" &a!!a > )#. d"ana!)an dar" !'+' Se0t0n# (e!" $an# &e&"%")" &a!!a > )#. d"ana!)an dar" !'+' 2@ 5 +"n##a 92@ 5*
2@ 5 +"n##a 92@ 5* J")a )a%0r $an# d"!era (e!" !e(e!ar 9> )J*J")a )a%0r $an# d"!era (e!" !e(e!ar 9> )J* T
Tent')an )aa!"ta! )a%0r (e!" ent')an )aa!"ta! )a%0r (e!" dan )a%0r jen"! (e!"Gdan )a%0r jen"! (e!"G
D")eta+'" : D")eta+'" :mm < > )#< > )# TT < 92@ 2@ < 9@@ 5< 92@ 2@ < 9@@ 5 ( ( < 9> )J< 9> )J D"tan$a : D"tan$a : a* 5 <**G a* 5 <**G (* <G (* <G Ja8a( : Ja8a( : a* a* ∆Τ∆Τ = = QQ C C Kaa!"ta! )a%0r Kaa!"ta! )a%0r C C J J o o 100 100 000 000 .. 135 135 = = C C J J //oo 1350 1350 = = (*
(* KaKa%0%0r jr jenen"! "! (e(e!"!"
m m C C cc = =
C C Kg Kg J J // oo 450 450 = = Kg Kg C C J J oo 3 3 // 1350 1350 = = D*
D* PERPERUBAUBAHAN HAN WUJWUJUDUD
Ka%0r $an# d"!era (enda d"#'na)an 'nt')
Ka%0r $an# d"!era (enda d"#'na)an 'nt') d'a )e&'n#)"nan. $a"t'd'a )e&'n#)"nan. $a"t'
'nt') &ena"))an !'+' ata' 'nt') &en#'(a+ 8'j'd (enda* M"!a%n$a. !aat 'nt') &ena"))an !'+' ata' 'nt') &en#'(a+ 8'j'd (enda* M"!a%n$a. !aat e! &ena"r. )et")
e! &ena"r. )et")a "t' (enda a "t' (enda (er'(a+ 8'j'd. teta" !'+' (enda(er'(a+ 8'j'd. teta" !'+' (enda t"da)(er'(a+&e!)" ada ena&(a+an
t"da)(er'(a+&e!)" ada ena&(a+an )a%0r)a%0r* Ka%0r $an# * Ka%0r $an# d"(er")an )e e! t"da)d"(er")an )e e! t"da) d"#'na)an'nt') &en#'(a+ !'+' e!. teta" 'nt') &en#'(a+ 8'j'd (enda* d"#'na)an'nt') &en#'(a+ !'+' e!. teta" 'nt') &en#'(a+ 8'j'd (enda* Ka%0r "n"d"!e('t )a%0r %aten*
Ka%0r "n"d"!e('t )a%0r %aten* *alor laten*alor laten &er'a)an )a%0r $an# d"('t'+)an 9&er'a)an )a%0r $an# d"('t'+)an 9 )# 4at'nt') (er'(a+ 8'j'd*Ka%0r %aten ada d'a &aa&. $a"t' )a%0r %e('r dan )# 4at'nt') (er'(a+ 8'j'd*Ka%0r %aten ada d'a &aa&. $a"t' )a%0r %e('r dan )a%0r d"d"+*
)a%0r d"d"+* *alorlebur *alorlebur &er'a)an )a%0r $an# d"('t'+)an 9 )# 4at &er'a)an )a%0r $an# d"('t'+)an 9 )# 4at 'nt')'nt') &e%e('r
&e%e('r* Ka%0r $an#d"('t'+)an * Ka%0r $an#d"('t'+)an 'nt') &e%e('r !ej'&%a+ 4at 'nt') &e%e('r !ej'&%a+ 4at $an# &a!!an$a$an# &a!!an$a
m
m dan )a%0r%e('rn$adan )a%0r%e('rn$a*+*+daat d"r'&'!)an !e(a#a" daat d"r'&'!)an !e(a#a" (er")'t*(er")'t* m m Q Q atauK atauK K K m m Q Q== ×× L L L L == Keteran#an: Keteran#an: (
( : )a%0r $an# d"er%')an ,J-: )a%0r $an# d"er%')an
,J-m
m : &a!!a 4at ,)#-: &a!!a 4at
,)#-*+
*+ : )a%0r %e('r 4at ,J/)#-: )a%0r %e('r 4at
,J/)#-Ber")'t ta(e% $an# &en'nj'))an )a%0r %e('r (e(eraa Ber")'t ta(e% $an# &en'nj'))an )a%0r %e('r (e(eraa 4at*4at*
T
Sa
Sa&&a a +a+a%n%n$a $a ))a%a%0r 0r %e%e('('r.r. kakalolor r ,i,i,i,ihh &er'&er'a)aa)an n )a%)a%0r 0r $an$an## d"
d"('('t't'+)+)an an 9 9 )# )# 4a4at t 'n'nt't') ) &e&endnd"d"d"+"+/&/&enenjajad" d" 'a'a* * KaKa%0%0r r "n"n" " !a!a&a&a den#an )a%0r $an# d"er%')an ada 4at 'nt') &en#e&('n* Jad". )a%0r den#an )a%0r $an# d"er%')an ada 4at 'nt') &en#e&('n* Jad". )a%0r $an# d"('t'+)an 9 )# a"r 'nt') &en#'a !e%'r'+n$a !a&a den#an $an# d"('t'+)an 9 )# a"r 'nt') &en#'a !e%'r'+n$a !a&a den#an )a%
)a%0r 0r $an$an# # d"(d"('t''t'+)a+)an n 'nt'nt') ') &e&en#en#e&('&('n n !e%!e%'r''r'+n$+n$a* a* Ka%Ka%0r 0r $an$an## d"(
d"('t''t'+)+)an an 'nt'nt') ') &en&en#'a#'a))an an !ej!ej'&%'&%a+ a+ 4at 4at $an$an# # &a!&a!!an$!an$aa mm dandan )a%0r d"d"+ ata' 'an$a
)a%0r d"d"+ ata' 'an$a *u*u. daat d"n$ata)an !e(a#a" . daat d"n$ata)an !e(a#a" (er")'t*(er")'t*
Q Q==mm .. K K u u Keteran#an : Keteran#an : Q
Q : )a%0r $an# d"er%')an ,J-: )a%0r $an# d"er%')an
,J-m
m : &a!!a 4at ,)#-: &a!!a 4at ,)#- K
K uu : )a%0r d"d"+/'a 4at ,J/)#-: )a%0r d"d"+/'a 4at
,J/)#-Ber")'t ta(e% $an# &en'nj'))an )a%0r d"d"+/'a (er(a#a" 4at* Ber")'t ta(e% $an# &en'nj'))an )a%0r d"d"+/'a (er(a#a" 4at*
T
Ta(e% * Ka%0r D"d"a(e% * Ka%0r D"d"+/Ua Be(eraa at+/Ua Be(eraa at
50nt0+ S0a% : 50nt0+ S0a% :
Beraa (an$a) )a%0r $an# d"er%')an 'nt') &en#'(a+ 2 #ra& e! ada Beraa (an$a) )a%0r $an# d"er%')an 'nt') &en#'(a+ 2 #ra& e! ada !'
!'+'+' 00℃℃ &en&enjadjad" 'a a"r ada !'+'" 'a a"r ada !'+' 100100℃℃ G ,,G ccairair==42004200J J //kgkg℃℃ ..
K
K L L==336336J J //gg
. dan
Pen$e%e!a"an : Pen$e%e!a"an : D D""))eetta+a+''"" :: mm < 2 # < 2< 2 # < 2 ..1010−−33 )# )# ∆ ∆ T T << 100100℃℃−−00℃℃==100100℃℃ K K uu==22602260J J //gg K K L L==336336J J //gg ccairair==42004200J J //kgkg℃℃ D
D""ttaann$$aa :: QQtot tot **G**G
Ja8a(
Ja8a( ::
Q
Q11 Pr0!e! Le('r Pr0!e! Le('r Q Q11==mm .. K K L L Q Q11==22gg ..336336J J //gg Q Q11==672672J J Q
Q22 Pr0!e! &ena"))an !'+' Pr0!e! &ena"))an !'+'
Q Q22==mm .. ccairair.. ∆∆ T T Q Q22==22..1010 − −33 kg kg ..42004200 J J kg kg ℃ ℃..100100℃℃ Q Q22==840840J J Q
Q33 Pr0!e! en#'aan Pr0!e! en#'aan Q
Q Q33==22gg ..22602260J J //gg Q Q33 < 2@ J < 2@ J Q Qtot tot ==QQ11++QQ22++QQ33 Q Qtot tot ==672672J J ++840840J J ++44204420J J Q Qtot tot ==¿¿ ;@>2 J ;@>2 J
Jad". )a%0r $an# d"('t'+)an !e(e!ar ;
Jad". )a%0r $an# d"('t'+)an !e(e!ar ;@>2 J*@>2 J*
a.
a. AsAsas Bas Blalack ck
T
Te%a+ e%a+ )eta+'" )eta+'" (a+8a (a+8a )a%0r )a%0r (er"nda+ (er"nda+ dar" dar" !at' !at' (enda (enda $an#$an# (e
(er!r!'+'+' ' t"t"n#n##" #" ))e e (e(endnda a $a$an# n# (e(er!r!'+'+' ' rrenendada+* +* PPerer""ndnda+a+an an "n"n"" &en
&en#a)#a)"(a"(at)t)an an terter(en(ent')t')n$a n$a !'+!'+' ' a)+a)+"r "r $an$an# # !a&!a&a a antantara ara )e)ed'ad'a (enda ter!e('t* Perna+)a+ Anda &e&('at !'!' ata' )0"G Se8a)t' (enda ter!e('t* Perna+)a+ Anda &e&('at !'!' ata' )0"G Se8a)t' !'!' d"(er" a"r ana!.
!'!' d"(er" a"r ana!. )a%0r a)an &en$e(ar )e !e%'r'+ a"ran !'!' $an#)a%0r a)an &en$e(ar )e !e%'r'+ a"ran !'!' $an# d"n#"n. !e+"n##a !'!' tera!a +an#at* S'+' a)+"r !ete%a+ era&'ran d"n#"n. !e+"n##a !'!' tera!a +an#at* S'+' a)+"r !ete%a+ era&'ran antara !'!' den#an a"r ana! d"!e('t !'+' ter&a% ,)e!e"&(an#an-* antara !'!' den#an a"r ana! d"!e('t !'+' ter&a% ,)e!e"&(an#an-* Ka%
Ka%0r 0r $an$an# # d"%d"%eaea!)a!)an n a"r a"r anana! a! a)a)an an !a&!a&a a (e!(e!ararn$a n$a denden#an #an )a%)a%0r0r $an# d"ter"&a !'!' $an# d"n#"n* Ka%0r &er'a)an ener#" $an# daat $an# d"ter"&a !'!' $an# d"n#"n* Ka%0r &er'a)an ener#" $an# daat (er
(er"n"nda+da+. . r"r"n!"n!" "n" "n" &er&er'a'a)an )an r"r"n!"n!" +')+')'& '& )e)e)e)e)a%)a%an an eneenerr#"*#"* H')'& )e)e)a%an ener#" d" r'&'!)an erta&a )a%" 0%e+ J0!e+ B%a) H')'& )e)e)a%an ener#" d" r'&'!)an erta&a )a%" 0%e+ J0!e+ B%a) ,9
,92 2 99CCCC-* -* O%O%e+ e+ )ar)arena ena "t'"t'. . erern$an$ataan taan terter!e(!e('t 't j'#j'#a a d" d" )e)ena%na% !e(
!e(a#a" a#a" a!aa!a! ! B%aB%a)* )* J0!J0!e+ e+ B%B%a) a) &er&er'&''&'!)a!)an n erer"n"nda+ada+an n )a%)a%0r0r antara d'a (enda
antara d'a (enda $an# &e&(ent') !'+' ter&a% !e(a#a" (er")'t :$an# &e&(ent') !'+' ter&a% !e(a#a" (er")'t :
Keteran#an : Keteran#an :
Q
Qlepaslepas : (e!ar )a%0r $an# d"(er")an ,J-: (e!ar )a%0r $an# d"(er")an ,J-Q
Qterimaterima : (e!ar )a%0r $an# d"ter"&a ,J-: (e!ar )a%0r $an# d"ter"&a
,J-Q
Qlepaslepas==QQ terima terima
50nt0+ S0a% : 50nt0+ S0a% : A"
A"r r !e!e(a(an$n$a) a) @.@. )# )# $a$an# n# (e(er!r!'+'+'' 100100℃℃ d"td"t'an'an#)a#)an n )e )e da%da%a&a& (ejana dar" a%'&"n"'& $an# &e&"%")" &a!!a @. )#* j")a !'+' a8a% (ejana dar" a%'&"n"'& $an# &e&"%")" &a!!a @. )#* j")a !'+' a8a% (ejana !e(e!ar
(ejana !e(e!ar 2525℃℃ . )a%0r jen"! a%'&"n"'& C@@ J/)#. )a%0r jen"! a%'&"n"'& C@@ J/)# ℃℃ . )a%0r jen"!. )a%0r jen"! a"r 2@@ J/)#
a"r 2@@ J/)# ℃℃ . &a)a tent')an !'+' )e!et"&(an#an $an# teraa". &a)a tent')an !'+' )e!et"&(an#an $an# teraa" ,an##a t"da) ada
,an##a t"da) ada )a%0r $an# &en#a%"r )e %"n#)'n#an-)a%0r $an# &en#a%"r )e %"n#)'n#an-Pen$e%e!a"an :
Pen$e%e!a"an : D"
D"))eteta+a+'"'" :: mmbjnbjn : @. )#: @. )#
m mairair : @. )#: @. )# T T airair :: 100100℃℃ T T bjnbjn :: 2525℃℃ a"ra"r: 2@@ J/)#: 2@@ J/)# ℃℃ (jn(jn : C@@ J/)#: C@@ J/)# ℃℃ D
D""ttaann$$aa : : TTter&a%ter&a%*G*G Ja8a( :
Ja8a( :
d"%ea!d"%ea! < < d"ter"&ad"ter"&a
bjn bjn bjn bjn air air air air mm cc cc m m×× ××∆Τ∆Τ == ×× ××∆Τ∆Τ
( (
−−))
== ×× ×× × × × ×44..200200 100100 00..55 900900 5 5 .. 00 T T Termal Termal
( (
T T Termal Termal −−2525))
11250 11250 450 450 2100 2100 000 000 .. 210210 −− T T termal termal == T T termal termal −−
250 250 .. 222 222 2550 2550T T termal termal == 2550 2550 250 250 .. 222 222 = = termal termal T T C C o o 156 156 .. 87 87 = =
Jad". !'+' )e!et"&
Jad". !'+' )e!et"&(an#ann$a ada%a+ . 9;(an#ann$a ada%a+ . 9; ℃℃ **
E.
E. PERPERPINPINDAHDAHAN KALAN KALOROR
And
Anda a te%te%a+ a+ &e&&e&e%e%ajaajar" r" (a+(a+8a 8a )a%)a%0r 0r &e&er'r'a)aa)an n eneener#r#" " $an$an## da
daat at (e(err"n"nda+ da+ dadar" r" (e(endnda a $a$an# n# (e(er!r!'+'+' ' t"t"n#n##" #" ))e e (e(endnda a $a$an#n# (er!'+' renda+* Pada 8a)t' &e&a!a) a"r. )a%0r (er"nda+ dar" a" )e (er!'+' renda+* Pada 8a)t' &e&a!a) a"r. )a%0r (er"nda+ dar" a" )e an" %a%' )e a"r* Pada 8a)t' &en$etr")a. )a%0r (er"nda+ dar" !etr")a an" %a%' )e a"r* Pada 8a)t' &en$etr")a. )a%0r (er"nda+ dar" !etr")a )e a)a"an* De&")"an j'#a ada 8a)t' (erje&'r. (adan Anda tera!a )e a)a"an* De&")"an j'#a ada 8a)t' (erje&'r. (adan Anda tera!a +an#at )arena )a%0r (er"nda+ dar" &ata+ar" )e (adan Anda* Ada t"#a +an#at )arena )a%0r (er"nda+ dar" &ata+ar" )e (adan Anda* Ada t"#a a
ara ra )a)a%0%0r r (e(err"n"ndada+ + dadar" r" !a!at' t' (e(endnda a ))e e (e(endnda a $$anan# # %a%a"n"n. . $a$a"t"t'' )0nd')!". )en6e)!". dan rad"a!"*
)0nd')!". )en6e)!". dan rad"a!"*
a.
a. KKONONDUDUKSKSII Ka
Ka%0%0r r dadaat at AnAnda da rara!a)!a)an an da%da%a& a& ))e+e+"d"d''an an !e!e+a+ar"r"++arar"* "* 5050(a(a e#an# %e+er Anda
e#an# %e+er Anda TTera!a +an#at. era!a +an#at. (')a(')anG nG Ha% "n" Ha% "n" &en'&en'nj'))nj'))an an adaada )a%0r $an# &en#a%"r )e tan#an Anda* De&")"an j")a !e0t0n# !end0) )a%0r $an# &en#a%"r )e tan#an Anda* De&")"an j")a !e0t0n# !end0) &a)an $an# Anda (a)ar ada a" %"%"n. %a&a )e%a&aan tan#an Anda &a)an $an# Anda (a)ar ada a" %"%"n. %a&a )e%a&aan tan#an Anda &era!a)an +an#at dan a)+"rn$a ana!*
7a&(ar >* Uj'n# (e!" $an# d"ana!)an &en$e(a()an 'j'n# $an# %a"n 7a&(ar >* Uj'n# (e!" $an# d"ana!)an &en$e(a()an 'j'n# $an# %a"n ")'t ana!
")'t ana! P
Perer"!t"!t"8"8a a erer"n"nda+da+an an )a)a%0r %0r &e&e%a%%a%'" '" !'a!'at' t' 4at 4at tantana a d"!d"!ererta"ta" den#an er"nda+an
den#an er"nda+an art")e%art")e%art")e%n$art")e%n$a a d"!e('td"!e('t kon,uksikon,uksi** P
Perer""ndnda+a+an an ))a%a%0r 0r deden#n#an an arara a ))0n0nd'd')!)!" " d"d"!e!e(a(a()()an an ))ararenenaa art")e%art")e% en$'!'n 'j'n# 4at $an# (er!ent'+an den#an !'&(er art")e%art")e% en$'!'n 'j'n# 4at $an# (er!ent'+an den#an !'&(er )a%0r (er#etar* Ma)"n (e!ar #etarann$a. &a)a ener#" )"net")n$a j'#a )a%0r (er#etar* Ma)"n (e!ar #etarann$a. &a)a ener#" )"net")n$a j'#a &a)"n (e!ar* Ener#" )"net") $an# (e!ar &en$e(a()an art")e% ter!e('t &a)"n (e!ar* Ener#" )"net") $an# (e!ar &en$e(a()an art")e% ter!e('t &en$ent'+ art")e% d" de)atn$a. de&")"an !eter'!n$a !a&a" a)+"rn$a &en$ent'+ art")e% d" de)atn$a. de&")"an !eter'!n$a !a&a" a)+"rn$a And
Anda a &e&era!ra!a)a)an an anana!* a!* Be!Be!ararn$a n$a a%"a%"ran ran anana! a! !e!eara ara &at&ate&ae&at"!t"! daat d"n$ata)an !e(a#a"
daat d"n$ata)an !e(a#a" (er")'t*(er")'t*
( (
))
d d T T T T A A k k t t Q Q .. 22 −− 11 = = J")a J")a t t Q Q &e&er'r'a)a)an an ))e%e%ajaj'a'an n eerr"n"ndada+an +an aanana! ! ,(,(an$an$a)a)n$n$a a )a)a%0%0rr $an
$an#&e#&en#a%n#a%"r "r er !at'aer !at'an n 8a)8a)t'- dant'- dan ∆∆T T ==T T 22T T 99. &a)a er!a&aan d". &a)a er!a&aan d"
ata!&enjad" !eert" (er")'t* ata!&enjad" !eert" (er")'t*
d d T T A A k k H H == .. ..∆∆ Keteran#an: Keteran#an: (
( : (an$a) )a%0r $an# &en#a%"r ,J/!-: (an$a) )a%0r $an# &en#a%"r
,J/!- %
% : %'a! : %'a! er&')er&')aan ,&2-aan
,&2-∆ ∆
T
T : er(edaan !'+' d'a : er(edaan !'+' d'a er&')er&')aan ,K-aan
,K-,
,&-⋅⋅
k
k : )0nd')t"6"ta! ter&: )0nd')t"6"ta! ter&a% da$a +antar a% da$a +antar ana! ,J/&! K-ana! ,J/&!
K-tt : %a&an$a )a%0r &en#a%"r ,!-: %a&an$a )a%0r &en#a%"r
,!-
- - : )e%aj'an +antaran )a%0r ,J/!-: )e%aj'an +antaran )a%0r
,J/!-50nt0+ S0a% : 50nt0+ S0a% :
D")eta+'" !'+' er&')aan (a#"an da%a& dan %'ar !e('a+ )aa jende%a D")eta+'" !'+' er&')aan (a#"an da%a& dan %'ar !e('a+ )aa jende%a $an# &e&"%")" Panjan# 2 & dan %e(ar 9. & (ert'r't t'r't 2 5 dan $an# &e&"%")" Panjan# 2 & dan %e(ar 9. & (ert'r't t'r't 2 5 dan 2; 5* J")a te(a% )aa ter!e('t >.2 && dan )0nd')t"6"ta! ter&a% )aa 2; 5* J")a te(a% )aa ter!e('t >.2 && dan )0nd')t"6"ta! ter&a% )aa !e(e!ar @. W/& 5. &a)a tent')an %aj' a%"ran
!e(e!ar @. W/& 5. &a)a tent')an %aj' a%"ran )a%0r $an# %e8at jende%a)a%0r $an# %e8at jende%a ter!e('t
ter!e('t
D")eta+'" : a*
D")eta+'" : a* ,, < >.2 && < >.2 * 9@< >.2 && < >.2 * 9@>> & &22
(* A < 2 & *
(* A < 2 & * 9. & < > &9. & < > &22
* * ∆∆TT < 2< 2 C C 0 0 2; 2; C C 0 0 < 9 < 9 C C 0 0 d* d* kk < @. W/& 5< @. W/& 5 D"tan$a)an : D"tan$a)an : -- < ***G< ***G Ja8a( : Ja8a( : d d T T A A k k H H == .. ..∆∆ < @. W/& < @. W/& C C 0 0 * > & * > &22 * * 2 2 3 3 0 0 10 10 .. 2 2 ,, 3 3 1 1 m m C C − − < < @ @ J/!J/! Set
Set"a "a 4at 4at &e&&e&"%""%")" )" )0)0nd'nd')t")t"6"6"ta! ta! terter&a% &a% $an$an# # (er(er(ed(eda(ea(eda*da* K0nd')t"6
T
Ta(e% * Ta(e% * Ta(e% K0nd')t"6a(e% K0nd')t"6"ta! T"ta! Ter&a% Be(erer&a% Be(eraa ataa at N
Naa&&a a aatt KK00nndd''))tt""66""ttaa!! T
Ter&a%,Wer&a%,W/&5- /&5-U Uddaarraa @@..@@22 H H""ddrr00##eenn @@..99 O O))!!""##eenn @@..@@22>> Bata Bata &era+ &era+ @.; @.; B Beett00nn @@.. K Kaaaa @@.. E E!! 99..;; B Baatt'' @@..@@ K Kaa$$'' @@..992 2 @@..99 T Te&(a#ae&(a#a >> B Baajjaa @@..22 A%'&'n"' A%'&'n"' & & 2@ 2@ D"t
D"t"nj"nja' a' dardar" " )0)0nd'nd')t")t"6"t6"ta! a! terter&a% &a% ,da,da$a $a +an+antar tar )a%)a%0r-0r-. . (en(endada d"
d"(e(edada)a)an n &e&enjnjadad" " d'd'a a &a&aaa&. &. $a$a"t"t'' konkon,u,uktktor or kakalolorr ddaann isolator isolator kalor
kalor * * KK0n0nd'd')t)t0r 0r )a)a%0%0r r adada%a%a+ a+ (e(endnda a $a$an# n# &'&'dada+ + &e&en#n#+an+antatar)r)anan )
)a%a%0r0r* * HaHa&&"r "r !e!e&'&'a a %0%0#a#a& & teterr&a&a!'!') ) ))0n0nd'd')t)t0r 0r ))a%a%0r0r. . !e!eeertrt"" a%'&"n"'&. t"&(a%. (e!". (aja. dan te&(a#a* I!0%at0r )a%0r ada%a+ 4at a%'&"n"'&. t"&(a%. (e!". (aja. dan te&(a#a* I!0%at0r )a%0r ada%a+ 4at $an# !'%"t &en#+antar)an )a%0r* Ba+an(a+an (')an %0#a& ("a!an$a $an# !'%"t &en#+antar)an )a%0r* Ba+an(a+an (')an %0#a& ("a!an$a ter&a!') "!0%at0r )a%0r. !eert" )a$'. )aret. %a!t"). )aa. &")a. dan ter&a!') "!0%at0r )a%0r. !eert" )a$'. )aret. %a!t"). )aa. &")a. dan )erta!*
Ber")'t 0nt0+ a%ata%at $an# &en##'na)an (a+an "!0%at0r dan Ber")'t 0nt0+ a%ata%at $an# &en##'na)an (a+an "!0%at0r dan )0nd')t0r )a%0r*
)0nd')t0r )a%0r*
a* A%ata%at $an# &en##'na)an (a+an "!0%at0r )a%0r. antara %a"n: a* A%ata%at $an# &en##'na)an (a+an "!0%at0r )a%0r. antara %a"n: 9- e#an#an an" re!t0.
9- e#an#an an" re!t0. 2- e#an#an !etr")a. dan 2- e#an#an !etr")a. dan >- e#an#an !0%der*
>- e#an#an !0%der*
(* A%ata%at $an# &en##'na)an (a+an )0nd')t0r )a%0r. antara (* A%ata%at $an# &en##'na)an (a+an )0nd')t0r )a%0r. antara %a"n: %a"n: 9- )a8at )a!a. 9- )a8at )a!a. 2- a%ata%at 'nt') &e&a!a). 2- a%ata%at 'nt') &e&a!a). >- !etr")a %"!tr"). dan >- !etr")a %"!tr"). dan - )0&0r %"!tr")* - )0&0r %"!tr")* .
. KKONON!E!EKSKSII
*oneksi
*oneksi ada%a+ er"nda+an )a%0r $an# d"!erta" den#an er"nda+anada%a+ er"nda+an )a%0r $an# d"!erta" den#an er"nda+an art")e%art")e% 4at* Per"nda+an )a%0r !eara )0n6e)!" daat terjad" art")e%art")e% 4at* Per"nda+an )a%0r !eara )0n6e)!" daat terjad" ada 4at a"r dan #a!*
ada 4at a"r dan #a!*
K"n#eksi pada $at %ai& K"n#eksi pada $at %ai&
Unt') &e&a+a&" )0n6e)!" ada 4at a"r daat d"%a)')an )e#"atan Unt') &e&a+a&" )0n6e)!" ada 4at a"r daat d"%a)')an )e#"atan ada LKS 9* Tern$ata 4at 8arna (er#era) &en#a%"r (er%a8anan ara+ ada LKS 9* Tern$ata 4at 8arna (er#era) &en#a%"r (er%a8anan ara+ jar'& ja&* M'%a
jar'& ja&* M'%a &'%a a &'%a a"r $an# d"ana!)an "r $an# d"ana!)an na"). )e&'d"an &e&(e%0)na"). )e&'d"an &e&(e%0) )e )"r" &en#")'t" (ent') a%at )0n6e)!". %a%' t'r'n. dan &e&(e%0) %a#" )e )"r" &en#")'t" (ent') a%at )0n6e)!". %a%' t'r'n. dan &e&(e%0) %a#" )e te&at $an# d"ana!)an. (e#"t' !eter'!n$a* Ha% "n" daat terjad" )e te&at $an# d"ana!)an. (e#"t' !eter'!n$a* Ha% "n" daat terjad" )arena &a!!a jen"! art")e%art")
)arena &a!!a jen"! art")e%art")e% a"r $an# e% a"r $an# d"ana!)an a)an &en#e"%d"ana!)an a)an &en#e"% !e+"n##a (a#"an a"r "n" a)an teran#)at )e ata!. !edan#)an (a#"an a"r !e+"n##a (a#"an a"r "n" a)an teran#)at )e ata!. !edan#)an (a#"an a"r $an# !e&'%a (erada d" ata! a)an t'r'n )arena &a!!a jen"! art")e% $an# !e&'%a (erada d" ata! a)an t'r'n )arena &a!!a jen"! art")e% ar
art")t")e%e%n$a n$a %e(%e("+ "+ (e!(e!arar* * It'It'%a+ %a+ $an$an# # &en&en$e($e(a()a()an an a%"a%"ran ran arart")t")e% e% art")e% a"r ada a%at
art")e% a"r ada a%at )0n6e)!" terjad"*)0n6e)!" terjad"* Jad".
Jad". er"nda+an er"nda+an )a%0r )a%0r !eara !eara )0n6e)!" )0n6e)!" terjad" terjad" )arena )arena adan$aadan$a er(edaan &a!!a jen"! 4at* K0n6e)!" a"r (an$a) d"&an1aat)an da%a& er(edaan &a!!a jen"! 4at* K0n6e)!" a"r (an$a) d"&an1aat)an da%a&
e
e&&('('atatan an !"!"!t!te& e& a%a%"r"ran an a"a"r r anana! a! d" d" +0+0tete%%. . aaarartete&&enen. . atata'a' er'!a+aaner'!a+aan
er'!a+aaner'!a+aan (e!ar(e!ar**
•• K"n#eksi pada 'asK"n#eksi pada 'as
Unt') &e&a+a&" )0n6e)!" ada #a! daat d"%a)')an )e#"atan Unt') &e&a+a&" )0n6e)!" ada #a! daat d"%a)')an )e#"atan ada
ada LKS LKS 2* 2* TTerern$an$ata ta a!aa!a d" d" ataata! ! erer0(00(0n# n# $an$an# # t"dt"da) a) d"d"ana!ana!)a)ann a)an (er#era) t'r'n )e da%a& )0ta) %a%' &en#a%"r )e ata! %"%"n dan a)an (er#era) t'r'n )e da%a& )0ta) %a%' &en#a%"r )e ata! %"%"n dan )e%'ar %a#" &e%a%'" er0(0n# $an# d"ana!)an* Ha% "n" terjad" )arena )e%'ar %a#" &e%a%'" er0(0n# $an# d"ana!)an* Ha% "n" terjad" )arena 'd
'darara a d" d" dada%a%a& & ))0t0ta) a) $a$an# n# teter)r)enena a aanana! ! %"%"%"%"n. n. &&a!a!!a !a jejen"n"!n!n$$aa &en#e"% dan teran#)at )e ata! &e%a%'" er0(0n# $an# d"ana!)an. &en#e"% dan teran#)at )e ata! &e%a%'" er0(0n# $an# d"ana!)an. !edan#)an &a!!a jen"! a!a %e("+ (e!ar !e+"n##a a)an (er#era) t'r'n !edan#)an &a!!a jen"! a!a %e("+ (e!ar !e+"n##a a)an (er#era) t'r'n &a!') )e da%a& )0ta)*
&a!') )e da%a& )0ta)*
50nt0+ )0n6e)!" 'dara da%a& )e+"d'an !e+ar"+ar". antara %a"n 50nt0+ )0n6e)!" 'dara da%a& )e+"d'an !e+ar"+ar". antara %a"n !e(a#a" (er")'t:
!e(a#a" (er")'t:
9-9- S"!S"!te& 6entte& 6ent"%a"%a!" r'&a+!" r'&a+* * UdaUdara ana! d" ra ana! d" da%da%a& a& r'&r'&a+ a)an a+ a)an (er(er#er#era)a) na") dan )e%'ar &e
na") dan )e%'ar &e%a%'" %a%'" 6ent"%a!"* T6ent"%a!"* Te&at $an# d"t"n##a%)an a)an d""e&at $an# d"t"n##a%)an a)an d""!"!" 0%e+ 'dara d"n#"n &e%a%'" 6ent"%a!" $an# %a"n !e+"n##a 'dara d" da%a& 0%e+ 'dara d"n#"n &e%a%'" 6ent"%a!" $an# %a"n !e+"n##a 'dara d" da%a& r'&a+ %e("+ !e#ar*
r'&a+ %e("+ !e#ar*
2-2- 5e5err0(0(0n0n# # a!a!a a aa(r(r")")* * PPadada a aa(r(r")")a(a(r"r"). ). 'd'darara a d" d" !e!e)")"tatar r t't'n#n#))'' e&
e&anaana! ! !'+'!'+'n$a n$a %e%e("+ ("+ t"nt"n##" ##" dardar"a"ada da 'da'dara ra %'a%'ar. r. !e+!e+"n#"n##a #a a!aa!a a(r") $an# &a!!a jen"!n$a %e("+ )e"% dar" 'dara %'ar a)an (er#era) a(r") $an# &a!!a jen"!n$a %e("+ )e"% dar" 'dara %'ar a)an (er#era) na") &e%a%'" er0(0n# a!a*
na") &e%a%'" er0(0n# a!a*
>->- An#"n %a'An#"n %a't dan an#"n dart dan an#"n darat* Pat* Pada !"an# +arada !"an# +ar" daratan %e" daratan %e("+ eat an("+ eat ana!a! dar"ada
dar"ada %a'tan* %a'tan* Udara Udara d" d" daratan daratan &e&'a" &e&'a" !e+"n##a !e+"n##a &a!!a &a!!a jen"!n$ajen"!n$a &en#e"% dan (er#era) na") )e ata!* Te&at $an# d"t"n##a%)an a)an &en#e"% dan (er#era) na") )e ata!* Te&at $an# d"t"n##a%)an a)an d""!" 0%e+ 'dara d"n#"n dar" %a't. &a)a terjad"%a+ an#"n %a't* Se(a%")n$a. d""!" 0%e+ 'dara d"n#"n dar" %a't. &a)a terjad"%a+ an#"n %a't* Se(a%")n$a. ada &a%a& +ar" daratan %e("+ eat d"n#"n dar"ada %a'tan* Udara d" ada &a%a& +ar" daratan %e("+ eat d"n#"n dar"ada %a'tan* Udara d" ata
ata! ! %a'%a't t &e&e&'a&'a". ". &a!&a!!a !a jenjen"!n"!n$a $a &en&en#e#e"% "% dan dan (er(er#er#era) a) )e )e ataata!*!* T
Te&at e&at $an# $an# d"t"n##a%)ann$a d"t"n##a%)ann$a a)an a)an d""!" d""!" 0%e+ 0%e+ 'dara 'dara d"n#"n d"n#"n dar" dar" darat.darat. &a)a terjad"%a+ an#"n darat*
//aa& & %%nnggiin n ,,aarraatt //bb& & %%nnggiin n llaauut t
7a&(ar >*Pr
7a&(ar >*Pr0!e! terjad"n$a an#"n darat da0!e! terjad"n$a an#"n darat dan %a'tn %a't
Ada'n !eara e&"r"! %aj' er"nda+an )a%0r !eara )0n6e)!" Ada'n !eara e&"r"! %aj' er"nda+an )a%0r !eara )0n6e)!" daat d"r'&'!)an !e(a#"
daat d"r'&'!)an !e(a#" (er")'t*(er")'t*
4 4 .. .. A A T T h h H H == ∆∆ Keteran#an : Keteran#an :
- - : %aj' er"nda+an )a%0r ,W-: %aj' er"nda+an )a%0r
,W- %
% : %'a! er&')aan (enda ,& -: %'a! er&')aan (enda ,& -T
T
∆ ∆
:: T T !! – T – T 11< er(edaan !'+' ,K ata' 5-< er(edaan !'+' ,K ata'
5-h
h : )0e3!"en )0n6e)!" ,W&: )0e3!"en )0n6e)!" ,W&22K K ata' W& ata' W&22,5-,5-
--50nt0+ S0a% : 50nt0+ S0a% :
Udara da%a& !e('a+ )a&ar &en'nj'))an !)a%a 2 5. !edan#)an !'+' Udara da%a& !e('a+ )a&ar &en'nj'))an !)a%a 2 5. !edan#)an !'+' er&')aan jende%a )aa )a&ar ter!e('t 9 5* J")a )0e3!"en )0n6e)!" er&')aan jende%a )aa )a&ar ter!e('t 9 5* J")a )0e3!"en )0n6e)!" .
. *9*9@@ W&W&22 ,5- ,5-. . &a)&a)a a tentent')t')an an %aj%aj' ' )a%)a%0r 0r $an$an# # d"td"terer"&a "&a 0%e0%e++
jende%a )aa !e%'a! @.; & jende%a )aa !e%'a! @.; &
D")eta+'": a* D")eta+'": a* ∆∆TT < 2< 2 005 95 9005 < 9@ 55 < 9@ 5 (* (* % % < @.; &< @.; & * * hh < . *9@< . *9@ W& W&22,5-,5-
D"tan$a)an : D"tan$a)an : -- < ****G< ****G Ja8a( : Ja8a( : -- << hh ** % % ** ∆∆T T <
< . . * * 9@9@ W& W&22,,005-5- * @.; & * @.; &22 * ,9@ * ,9@ 005-5-
-- < @. W< @. W
Radiasi Radiasi
Perna+)a+ Anda (er")"r. (a#a"&ana ana! &ata+ar" !a&a" )e Perna+)a+ Anda (er")"r. (a#a"&ana ana! &ata+ar" !a&a" )e ('&
('&"G "G AndAnda a )e)eta+ta+'" '" (a+(a+8a 8a d" d" antantara ara &at&ata+ara+ar" " dan dan ('&('&" " terterdadaatat %a
%a"!a"!an n at&at&0!10!1er er $an$an# # !'%!'%"t "t &e&en#+n#+antantar)ar)an an anana! a! !e!eara ara )0)0nd'nd')!")!" &a
&a'''n 'n ))0n0n6e6e)!)!"* "* SeSe%a%a"n "n "t"t'. '. d" d" anantatara ra &&atata+a+arar" " dadan n ('('&" &" j'j'#a#a te
terrdadaaat t rr'a'an# n# +a+a&&a a $$anan# # t"t"dada) ) &&ee&&'n'n#)#)""n)n)an an teterrjjadad""n$n$aa er"nda+an )a%0r* Den#an de&")"an. er"nda+an )a%0r dar" &ata+ar" er"nda+an )a%0r* Den#an de&")"an. er"nda+an )a%0r dar" &ata+ar" !a&a" )e ('&" t"da) &e&er%')an erantara* Per"nda+an )a%0r $an# !a&a" )e ('&" t"da) &e&er%')an erantara* Per"nda+an )a%0r $an# t"da) &e&er%')an 4at erantara ,&ed"'&- d"!e('t
t"da) &e&er%')an 4at erantara ,&ed"'&- d"!e('t ra,iasira,iasi** Se
Set"t"a a (e(endnda a &e&en#n#e%e%'a'ar)r)an an enenerer#" #" dada%a%a& & (e(entnt') ') rarad"d"a!a!"" e%e)tr0&a#net")* Laj' rad"a!" dar" er&')aan !'at' (enda (er(and"n# e%e)tr0&a#net")* Laj' rad"a!" dar" er&')aan !'at' (enda (er(and"n# %'
%'r'r'! ! deden#n#an an %'%'a! a! eenana&&anan#. #. (e(er(r(anand"d"n# n# %'%'r'r'! ! deden#n#an an anan#)#)atat e&
e&aat t !'+!'+' ' &'&'t%t%a)a)n$n$a. a. dadan n teterr#a#antnt'n'n# # !"!"1at 1at eerr&'&')a)aan an (e(endndaa ter!e('t* Seara &ate&at"! daat d" t'%"! !e(a#a"
ter!e('t* Seara &ate&at"! daat d" t'%"! !e(a#a" (er")'t*(er")'t*
-- << %e %e σ σ ∆ ∆T T Keteran#an: Keteran#an:
-- : %aj' rad"a!" ,W-: %aj' rad"a!"
,W- %
% : %'a! ena&an# (enda ,&: %'a! ena&an# (enda ,&22 --T
T : !'+' &'t%a) ,K-: !'+' &'t%a)
,K-e
e : e&"!"ta! (a+an: e&"!"ta! (a+an
σ σ
: tetaan
: tetaan Ste1anB0%t4Ste1anB0%t4&ann ,.;@99C *9@&ann ,.;@99C *9@ W/&K W/&K
--50nt0+ S0a% : 50nt0+ S0a% :
Se('a+ %at t""! &e&"%")" t0ta% %'a! er&')aan @.@2 &2* P%at ter!e('t Se('a+ %at t""! &e&"%")" t0ta% %'a! er&')aan @.@2 &2* P%at ter!e('t d" ana!)an den#an !e('a+ t'n#)' +"n##a !'+'n$a &enaa" 9*@@@ K* d" ana!)an den#an !e('a+ t'n#)' +"n##a !'+'n$a &enaa" 9*@@@ K* J")a e&"!"ta! %at @.;. &a)a tent')
J")a e&"!"ta! %at @.;. &a)a tent')an %aj' rad"a!" $an# d"anar)an %atan %aj' rad"a!" $an# d"anar)an %at ter!e('t
ter!e('t
D")eta+'" : a*
D")eta+'" : a* % % < @.@2 &< @.@2 &22 (* (* TT < 9*@@@ K < 9*@@@ K * * ee < @.;< @.; d* d* σ σ = = .;@99C * 9@.;@99C * 9@ W/&K W/&K D"tan$a)an : D"tan$a)an : -- < ***G< ***G Ja8a( : Ja8a( : -- << %e %e σ σ T T <
< @.@2&@.@2&22 * @.; * * @.; * ,.;@9,.;@99C * 9@9C * 9@W/&K W/&K -- *,9*@@@ K- *,9*@@@ K- <
< ;*@ ;*@ WW
Jad". %aj' rad"a!" $an# d"anar)an %at !e(e
