SIKEP BASA KULAWARGA DINA NGUKUHAN BASA SUNDA DI DÉSA LEBAKMUNCANG KACAMATAN CIWIDÉY KABUPATÉN BANDUNG.

(1)

Abhurizal Muhammad Yusuf , 2014

Sikap Basa kulawarga dina ngukuhan basa sunda di desa lebak muncang kacamatan ciwidiey kabupaten bandung

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

SIKEP BASA KULAWARGA DINA NGUKUHAN BASA SUNDA DI DÉSA LEBAKMUNCANG KACAMATAN CIWIDÉY

KABUPATÉN BANDUNG

SKRIPSI

diajukeunpikeunnyumponansalahsahijisarat nyangkinggelarSarjanaPendidikan

ku

Abhurizal Muhammad Yusuf NIM 1000126

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA 2014

(2)

Sikep Basa Kulawarga dina Ngukuhan

Basa Sunda di Désa Lebakmuncang

Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung

Oleh

Abhurizal Muhammad Yusuf

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Maret 2014

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(3)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN SKRIPSI

ABHURIZAL MUHAMMAD YUSUF NIM 1000126

SIKEP BASA KULAWARGA DINA NGUKUHAN BASA SUNDA DI DÉSA LEBAKMUNCANG KACAMATAN CIWIDÉY

disaluyuanjeungdisahkeunku :

Pangaping I,

Dr. H. YayatSudaryat, M.Hum. NIP 196302101987031001

Pangaping II,

Drs. H Oleh Solehudin, M.Pd. NIP 195701011980021004

Kauningaku

PupuhuJurusanPendidikanBahasa Daerah FakultasPendidikanBahasadanSeni

UniversitasPendidikan Indonesia,

(4)

Sikap Basa kulawarga dina ngukuhan basa sunda di desa lebak muncang kacamatan ciwidiey kabupaten bandung

abSIKEP BASA KULAWARGA DINA NGUKUHAN BASA SUNDA

wilayahKabupaten Bandung yang

banyakdikunjungiolehparawisatawan.Penelitianinibertujuanuntukmendeskripsikan

r yang mendukungpemertahananbahasaSunda di

DesaLebakmuncangadalahfaktorloyalitaskeluarga, faktorkebudayaanlokal,

(5)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 1)

Skripsiini di bawahbimbingan Dr. H. YayatSudaryat, M.Hum. danDrs. H. Oleh Solehudin, M.Pd

2)

MahasiswaJurusanPendidikanBahasa Daerah FPBS UPI Bandung angkatan 2010

FAMILY LANGUAGE ATTITUDE IN MAINTAINING SUNDANESE LANGUAGE IN LEBAKMUNCANG VILLAGE, SUB DISTRICT OF

CIWIDEY IN BANDUNG REGENCY1)

Abhurizal Muhammad Yusuf2)

ABSTRACT

Background of the research to describes family language attitude in maintaining Sundanese in Lebakmuncang village. Lebakmuncang is a village that visited by many tourists because this village provides wide cropland as farming educational tour in Bandung Regency. The method of this research is using descriptive method with qualitative approach. Observation and interview also conducted in this research. The result of the study shown that family language attitude in maintaining Sundanese is fairly positive, it is proven by people and family who still using Sundanese in their daily communication. Moreover, there are some factors that endorse Sundanese maintenance in DesaLebakmuncang, such as family loyalty in using Sundanese, local culture, concentration of population settlement, occupation, and regent or headman regulation which is require people to use Sundanese every Friday. Meanwhile, development of technology and education are became obstacle in maintaining Sundanese language.

(6)

1) This researchpaper is guided by Dr. H. YayatSudaryat, M.Hum. andDrs. H. Oleh Solehudin, M.Pd

(7)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR EUSI

Kaca

PANGJAJAP ... i

CATUR NUHUN ... ii

ABSTRAK ... vi

DAPTAR EUSI ... vii

DAPTAR TABÉL ... xi

DAPTAR BAGAN ... xii

DAPTAR DIAGRAM... xiii

DAPTAR LAMPIRAN ... xiv

BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah ... 3

1.2.1 Watesan Masalah ... 3

1.2.2 Rumusan Masalah ... 4

1.3 Tujuan Panalungtikan ... 4

1.3.1 Tujuan Umum ... 4

1.3.2 Tujuan Husus ... 4

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 5

1.4.1 Mangpaat Téoritis ... 5

1.4.2 Mangpaat Praktis... 5

1.5 Sistematika Nyusun Skripsi ... 5

BAB II ULIKAN TIORI, RARAGA MIKIR, JEUNG ANGGAPAN DASAR 2.1 Ulikan Tiori ... 7

2.1.1 Basa, Fungsi Basa, Komunikasi Basa, jeung Ragem Basa... 7

(8)

viii

2.1.1.2 Fungsi Utama Basa pikeun Pakakas Komunikasi... 8

2.1.1.3 Komunikasi Basa ... 9

2.1.1.4 Rinéka Basa ... 10

2.1.2 Masarakat Basa ... 11

2.1.2.1 Basa jeung Omongan ... 11

2.1.2.2 Verbal Repertoire ... 13

2.1.2.3 Masarakat Tutur ... 14

2.1.3 Makéna Basa di Masarakat ... 15

2.1.3.1 Basa Minangka Alat Komunikasi ... 15

2.1.3.2 Basa di Jero Kulawarga ... 15

2.1.3.3 Robahna, Ngésérna, jeung Ngukuhan Basa…... 16

2.1.4 Sikep ... 21

2.1.4.1 Komponén Sikep... 22

2.1.5 Sikep Basa ... 22

2.1.5.1 Ciri-Ciri Sikep Basa... 23

2.1.5.2 Faktor-Faktor dina Sikep Basa... 24

2.2 Raraga Mikir ... 25

2.3 Anggapan Dasar ... 27

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN 3.1 Lokasi Panalungtikan jeung Sumber Data... 28

3.1.1 Lokasi Géografis Tempat Panalungtikan... 28

3.1.2 Sumber Data Panalungtikan... 28

3.2 Desain Panalungtikan ... 29

3.3 Métode Panalungtikan ... 30

3.4 Wangenan Operasional ... 30

3.5 Instrumén Panalungtikan ... 31

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 33

(9)

ix

BAB IV ANALISIS JEUNG DÉSKRIPSI SIKEP BASA

KULAWARGA DINA NGUKUHAN BASA SUNDA DI DÉSA

LEBAKMUNCANG KACAMATAN CIWIDÉY

4.1 Kaayaan Administratif Désa Lebakmuncang... 35

4.1.1 Letak Géografis ... 35

4.1.2 Kondisi Sosial Budaya Masarakat Désa Lebakmuncang... 36

4.1.2.1 Demografi ... 36

4.1.2.2 Pakasaban... 37

4.1.2.3 Atikan... 38

4.1.2.4 Agama jeung Kapercayaan... 39

4.1.2.5 Basa... 39

4.1.3 Sistem Kekerabatan ... 39

4.2 Sikep Basa Kulawarga di Désa Lebakmuncang... 40

4.2.1 Kasatiaan Basa (language loyality)... 40

4.2.2 Kareueus Basa (language pride) ... 42

4.2.3 Kasadaran Ayana Norma Basa... 43

4.2.4 Skala Sikep Basa ... 44

4.2.5 Kaayaan Basa Sunda di Désa Wisata Lebakmuncang... 47

4.2.6 Patalina Makéna Basa jeung Wanda Jinis ... 48

4.2.7 Patalina Makéna Basa jeung Wanda Umur... 49

4.2.8 Patalina Makéna Basa jeung Pakasaban... 50

4.2.9 Pola Makéna Basa Kulawarga dina Kahirupan Sapopoé ... 51

4.3 Faktor-Faktor nu Ngalantarankeun Robahna Basa jeung Ngésérna Basa di Désa Lebakmuncang ... 57

4.3.1 Faktor Kamekaran Téknologi ... 57

4.3.2 Faktor Pendidikan ... 57

4.4 Faktor-Faktor nu Ngarojong jeung Nyandet Kana Ngukuhan Basa Sunda di Désa Lebakmuncang... 58

4.4.1 Faktor nu Ngarojong Kana Ngukuhan Basa Sunda... 58

(10)

x

4.5 Pedaran ... 61

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1 Kacindekan ... 65

5.2 Saran ... 67

DAPTAR PUSTAKA ... 68

LAMPIRAN ... 70

(11)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Masalah

Manusa mangrupa mahluk sosial anu hirup kumbuh sapopoéna teu weléh pagilinggisik jeung manusa séjénna. Manusa ngagunakeun basa pikeun ngawangun komunikasi jeung papada manusa lianna. Ku kituna, basa téh minangka produk tina hasil mikir manusa pikeun nepikeun maksud, udagan, jeung kahayang. Basa téh bisa dipaluruh kalayan dua cara, nyaéta sacara internal jeung eksternal. Maluruh basa sacara internalnyaéta maluruh basa kalayan ngagunakeun tiori-tiori jeung prosedur-prosedur disiplin linguistik wungkul, saperti struktur fonologisna, struktur morfologisna, atawa struktur sintaksisna. Sedengkeun maluruh basa sacara eksternal mah, maluruh hal-hal atawa faktor-faktor anu aya di saluareun basa, tapi raket patalina jeung pola pamakéan basa ku nu makéna di sajeroning kelompok-kelompok sosial kamasarakatan.

Maluruh basa sacara eksternal kudu ngagunakeun dua disiplin élmu atawa leuwih, lantaran ayana faktor-faktor anu mangaruhan di saluareun basa. Saperti dina ieu panalungtikan, ngagunakeun dua disiplin élmu nyaéta antara sosiologi jeung linguistik. Sosiologi mangrupa pedaran anu maluruh manusa di masarakat sacara objektif tur ilmiah. Sedengkeun linguistik mah museur maluruh sajeroning basa. Ku kituna Abdul Chaer jeung Agustina, (2010: 2) nétélakeun yén sosiolinguistik téh nyaéta hiji widang antardisiplin élmu anu maluruh basa anu aya patalina jeung pamakéan basa di masarakat (sosial).

(12)

2

152) yén sikep basa téh mibanda tilu ciri, nyaéta: (1) KasatiaanBasa (language loyality), anu ngarojong hiji masarakat tetep maké hiji basa kalayan dipertahankeun;(2) Kareueus Basa (language pride), anu ngarojong hiji jalma mekarkeun basana katut maké hiji basa salaku lambang idéntitas hiji masarakat; (3) Kasadaran ayana norma basa (awareness of the norm), anu ngarojong hiji masarakat ngagunakeun hiji basa kalayana sopan jeung santun luyu jeung tetekon.

Ngukuhanjeung ngésérnabasa mangrupa dua gejala dina basa anu silih patali di papadana. Kiwari masarakat geus loba kapangaruhan ku budaya-budaya deungeun kaasup basa, balukarna masarakat kiwari geus mimiti mopohokeun tur ninggalkeun kana budayana sorangan, kaasup dijerona aya basa indungna sorangan. Dina ulikan Sosiolinguistik robahna basa, ngésérna basa, jeung ngukuhan basageus mangrupa hiji hubungan anu silih ngabeungkut. Saupama niténan kaayaan basa anu dipaké ku masarakat kiwari, geus katémbong pisan ayana kila-kila robahnabasa jeung ngésérnabasa. Ieu kaayaan geus katémbong ogé dina kahirupan masarakat Sunda sacara umum. Basa Sunda anu jadi basa Indung di Jawa Barat saeutik-saeutik geus mimiti ditinggalkeun tur katutup ku basa-basa anu leuwih loba dipaké ku masarakat sacara umum khususna bahasa Indonesia (ngésérna basa). Saupama geus katémbong tanda-tanda saperti kitu, kudu aya tarékah pikeun tetep ngukuhan atawa maké basa Sunda salaku basa Indungna. Chaer jeung Agustina, (2010: 134) nétélakeun yén ngukuhan basa (pemertahanan basa) téh nyaétatarékah, sikep atawa ajén masarakat kana hiji basa, pikeun tetep ngagunakeun/maké hiji basa sok sanajan dilingkung ku basa-basa séjén anu sipatna mayoritas anu hirup masarakat.

(13)

3

kituna kumaha sikep jeung makéna basa Sunda di ieu désa masih dipaké atawa geus loncér, ieu hal perluna ayana panalungtikan.

Panalungtikan ngeunaan sikep basa samodél kieu, saméméhna geus aya nu nalungtik, saperti ku Amanda (2012) anu maluruh sikep basa barudak PAUD di Désa Sariréja Kacamatan Jalan Cagak Kabupatén Subang. Prof. Abigail Cohn (2013), anu nalungtik basa Sundadi Jawa Barat. Nina Setyaningsih (2010) anu maluruh ngukuhan basa Jawa Samin di Kabupatén Blora. Tuluy ku Panca Dewi (2011), anu maluruh ngeunaan strategi ngukuhanjeungmekarkeun Basa Jawangaliwatan pangajaran siswa kana sastra. Tapi éta panalungtikan can pati maluruh ngeunaan tarékah sadar dina kahirupan sapopoé masarakat, salian ti éta leuwih maluruh basa Jawa.

Dumasar kana pedaran di luhur, panalungtikan ngeunaaan “Sikep Basa Kulawarga dina Ngukuhan Basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan

Ciwidéy Kabupatén Bandung”perlu dilaksanakeun.

1.2 Watesan jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah

(14)

4

Sunda di kulawarga anu aya di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung pikeun maké basa Sunda.

1.2.2 Rumusan Masalah

Dumasar kana watesan masalah, masalah panalungtikananadirumuskeun dina kalimah pananya ieu di handap.

1) Kumaha kaayaan administratif Désa Lebakmuncang Kecamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung?

2) Kumaha sikep basa kulawarga di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung dina ngukuhan (pemertahanan) basa Sunda?

3) Naon waé anu nglantarankeun ayana robahna basa jeung ngésérnabasa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung?

4) Faktor-faktor naon waé anu ngarojong jeung nyandet kana ngukuhan (pemertahanan) basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung?

1.3 Tujuan Panalungtikan

1.3.1 Tujuan Umum

Tujuan umum tina ieu panalungtikan nyaéta pikeun numuwuhkeun deui rasa kareueus jeung kasadaran masarakat Sunda ngeunaan pentingna maké basa Sunda dina kahirupan sapopoé. Ari sababna, basa Sunda téh basa indung urang anu salawasna kudu dimumulé sangkan henteu nepi ka tumpur.

1.3.2 Tujuan Husus

Anu jadi tujuan husus dina ieu panalungtikan nyaéta pikeun mikanyaho jeung ngadeskripsikeun:

1) kaayaan administratif Désa Lebakmuncang Kecamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung.

(15)

5

3) faktoranu nglantarankeun ayana robahna basa jeung ngésérnabasa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung.

4) faktor-faktoranu ngarojong jeung nyandet dina ngukuhan (pemertahanan)basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung.

1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Téoritis

Mangpaat tioritis tina ieu panalungtikan nyaéta sangkan bisa méré hiji gambaran yén tiori sosiolingusitik téh mangrupa gabungan tina dua antardisiplin élmu nyaéta sosiologi jeung lingusistik, anu bisa digunakeun pikeun maluruh gejala-gejala atawa kaayaan basa anu aya di masarakat.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Dipiharep ku ayana ieu panalungtikan, bisa ngahudangkeun deui masarakat Sunda anu geus mimiti ninggalkeun basa Sunda salaku basa indungna. Salian ti éta ku ayana ieu panalungtikan bisa maluruh sikep basa masarakat dina ngukuhan basa indungna maké élmu sosiolingusitik. Salian ti éta, mangpaat praktis tina ieu panalungtikan bisa ngeuyeuban tur ngadeudeul bahan ajar atawa matéri di sakola. Pikeun pangajaran ieu hasil panalungtikan gé bisa dijadikeun artikel di sakola atawa perpustakaan.

1.5 Sistematika Nyusun Skripsi

Dina ieu panalungtikan disusun dina lima bab. Bab I mangrupa bagéan mimiti tina skripsi anu eusina medar ngeunaan bubuka. Bubuka dina skripsi eusina ngeunaan kasang tukang panalungtikan, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung sistematika nyusun skripsi.

(16)

6

kasatiaanbasa (language loyality), anu ngarojong hiji masarakat tetep maké hiji basa kalayan dipertahankeun;(2) kareueus basa (language pride), anu ngarojong hiji jalma mekarkeun basana katut maké hiji basa salaku lambang idéntitas hiji masarakat; (3) kasadaran ayana norma basa (awareness of the norm).

Bab III medar ngeunaan métode panalungtikan anu ngawengku sababaraha komponen.

1. Lokasi Panalungtikan jeung Sumber Data 2. Desain Panalungtkan

3. Metode Panalungtkan 4. Wangenan Oprasional 5. Instrumen Panalungtikan 6. Teknik ngumpulkeun data 7. Teknik ngolah data

Bab IV mangrupa eusi jeung analisis sikep basa kulawarga pikeun ngukuhan basa Sunda, anu didadasaran kana tilu sikep basa. Kaasup maluruh faktor-faktor anu ngarojong jeung nyandet kana ngukuhan basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung.

(17)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Lokasi Panalungtikan jeung Sumber Data 3.1.1 Lokasi Géografis Tempat Panalungtikan

Lokasi anu dipaké panalungtikan nyaéta Désa Lebakmuncang di kiduleun Bandung, perenahna di Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung Provinsi Jawa Barat. Désa Lebakmuncang aya dinaketinggian 1200 meter di atas permuakaan laut (dpl). Ieu désa legana 800,26 Ha. Pakasaban masarakat désa Lebakmuncang lalobana kana tatanén, lantaran di ieu désa lega ku kebon jeung sawah pikeun tatanén. Désa Lebakmuncang dipilih jadi lokasi panalungtikan lantaran mangrupa désa wisata édukatif tatanén anu loba dijugjug ku wisatawan ti wewengkon séjén. Ku kituna perlu ayana panalungtikan pikeun mikanyaho sikep basa kulawarga dina ngukuhan basa Sunda kaasup faktor-faktor anu ngarojong jeung nyandet kana ngukuhan basa Sunda, naha aya pangaruh atawa henteu tina kaayaan Désa Lebakmuncang salaku désa wisata. Wates wilayah Désa Lebakmuncang nyaéta: lebah kalér, Désa Rawabogo jeung Néngkélan; lebah kidul, Désa Alaméndah; lebah kulon, Désa Mekarwangi Kacamatan Sindangkerta Kabupatén Bandung Barat; jeung leabah wétan, nyaétaDésa Panyocokan.

3.1.2 Sumber Data Panalungtikan

Nu dimaksud sumber data dina panalungtikan nyaéta subjék ti mana éta data dipiboga ku panalungtik. Saupama panalungtik ngagunakeun kuisioner atawa wawancara dina prosés panalungtikanna, sumber datana disebut réspondén, nyaéta jalma anu ngaréspon atawa ngajawab patalékan-paatalékan ti panalungtik, boh éta anu sipatna lisan atawa tinulis. Saupama panalungtik ngagunakeun téknik observasi, sumber datana bisa mangrupa hiji benda, atawa hiji hal nu sipatna parobahan (Arikunto, 2010: 172).

(18)

29

anggota masarakat anu dijadikeun réspondén aya dalapan réspondén, lima lalaki jeung tilu awéwé.

1. Imas Masofah (46 taun), awéwé, pakasaban Kepala Désa Lebakmuncang.

2. Téja Sumana (50 taun), lalaki, pakasaban PNS (guru).

3. Geuis Haraliah (47 taun), awéwé, pakasaban wirausaha kopi luwak/IRT. 4. Ujang Saéful (51 taun), lalaki, pakasaban tani.

5. Dodi Hidayat (26 taun), lalaki, pakasaban wirausaha isi ulang galon/buruh tani.

6. Déri (15 taun), lalaki, pakasaban siswa kelas 3 SMP. 7. Nunu (54 taun), lalaki, pakasaban supir.

8. Anisa Agustiani (16 taun), awéwé, pakasaban siswi kelas 1 SMK.

3.2 Desain Panalungtikan

Désain panalungtikan dina ieu panalungtikan dimimitian ku nangtukeun masalah, ngawatesanan jeung ngarumuskeun masalah, nangtukeun jeung nyieun instrumén, ngumpulkeun data, nganalisis data, ngadéskripsikeun data, jeung nyieun kacindekan. Desain dina ieu panalungtikan bisa dibagankeun saperti ieu di handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

Nangtukeun masalah

Ngawatesanan jeung ngarumuskeun masalah

Nangtukeun jeung nyieun instrumén

Ngumpulkeun data

(19)

30

Ieu panalungtikan ngagunakeun pamarekan kualitatif, nyaéta pamarekan anu ngandelkeun kana data nu dimeunangkeun sarta nafsirkeun data sacara narasi jeung ngingkahan cara statistik jeung itungan, Suwandi jeung Baswori (2008: 21).

3.3 Métode Panalungtikan

Métode nyaéta cara nu digunakeun pikeun ngahontal tujuan gumantung kana tujuan panalungtikan, sipat masalah nu digarap, sarta alternatif-alternatif séjénna. Métodenu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta métode déskriptif. Panalungtikan deskriptif mangrupa panalungtikan nu bener-bener medar tur ngadéskripsikeun naon-naon nu aya tur lumangsung di lapangan atawa wilayah nu tangtu. Data nu geus kakumpul dipasing-pasing dumasar kana jenis, sipat, jeung kondisina. Sanggeus lengkep léngkah pamungkas nyaéta nyieun kacindekan. Istilah “deskriptif” asalna tina basa Inggris to describe nu hartina ngajéntrékeun atawa ngagambarkeun hiji hal, misalna kaayaan, kondisi, situasi, kajadian, kagiatam , jrrd (Arikunto, 2010: 3).

Data nu didéskripsikeun nyaéta data dina wangun omongan résponden, anu dijabarkeun sacara déskriptif ngeunaan sikep basa kulawarga/masarakatna. Kaasup faktor-faktor naon anu mangaruhan kana ngukuhan basa éta sorangan.

3.4 Wangenan Operasional

Judul ieu panalungtikan nyaéta“Sikep Basa Kulawarga dina Ngukuhan

Basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung”.

Sangkan aya gambaran, perlu dijéntrékeun wangenan-wangenan istilah dina ieu panalungtikan, diantarana.

Ngadéskripsikeun data

(20)

31

a. Sikep Basa Kulawarga

Sikep basa kulawarga téh nyaéta tata kayakinan atawa kognisi papada anggota kulawarga kana hiji basa, anu saupama sipatna positif bisa ngajamin kalumangsungan hiji basa, tug kitu deui sabalikna saupama sipatna negatip. Dina ieu panalungtikan maluruh sikep basa kulawarga kana basa Sunda dumasar kana komponén-komponén sikep nyaéta kognitif, afektif, jeung konatif. Ogé dumasar kana tilu ciri sikep basa nyaéta kasatiaan basa (language loyality), kareueus basa(language pride), jeung kasadaran ayana norma basa(awareness of the norm).

b. Ngukuhan Basa (Pemertahanan Basa)

Ngukuhan basa (pemertahanan basa) téh nyaéta tarékah, sikep atawa ajén masarakat kana hiji basa, pikeun tetep ngagunakeun/maké hiji basa sok sanajan dilingkung ku basa-basa séjén anu sipatna mayoritas nu dipaké di masarakat. Hiji usaha anu némbongkeun tarékah pikeun ngamumulé hiji basa, dina hal ieu nyaéta basa Sunda salaku basa Indung.

Jadi panalungtikan“Sikep Basa Kulawarga dina Ngukuhan Basa Sunda di

Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung”nyaéta

panalungtikan anu nalungtikngeunaan sikep basa masarakat (kulawarga) katut tarékah masarakat pikeun ngukuhan basa indungna nyaéta basa Sunda.

3.5 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan nyaétasagala fasilitas nu digunakeun ku panalungtik dina enggoning ngumpulkeun data, sangkan pagawén leuwih gampang tur hasilna ogé leuwih hadé, dina segi waktu leuwih gancang/éféftif, sistematis, sangkan leuwih gampang diolah (Arikunto, 2010: 203).

Alat nu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta: a. Recorder

(21)

32

b. Kaméra Digital

Kaméra digital digunakeun pikeun ngadokuméntasikeun sagala kagiatan panalungtikan dina wangun foto atawa video.

c. Pedoman Wawancara

Pedoman wawancara digunakeun dina kagitan wawancara pikeun meunangkeun data basaku cara nepikeun pananya-pananya ka résponden. Interviewer gé biasana nuliskeun eusi jawaban résponden sacara gurat badagna dina pedoman wawancara. Dina pedoman wawancara ngawengku genep bagian nyaéta, 1) persetujuan respondén; 2) kasangtukang réspondén; 3) pananya terbuka; 4) pancakaki Kulawarga; 5) pola makéna basa; jeung 6) sikep ngeunaan basa. 4. Kognitif Dipaluruh babarengan jeung

aféktif, konatif

(22)

33

-Bagian 6 no: 1 s/d 10

5. Aféktif Sikep ngeunaan basa -Bagian 6 no:

1 s/d 10 6. Konatif Dipaluruh sacara lakulampah

sapopoé

-Bagian 3 no: 9, 10, 12, 13  Pedoman wawancara sagemblengna ayadina lampiran

3.6 Téhnik Ngumpulkeun Data

Dina ieu panalungtikan digunakeun dua téhnik ngumpulkeun data, nyaéta téhnik observasi, jeung téhnik wawancara.

a. Téhnik Observasi

Observasi dipaké pikeun meunangkeun data kaayaan désa Lebakmuncang sacara gembleng jeung meunangkeun réspondén dumasar kana kritéria nu geus ditangtukeun, nyaéta dumasar kana wanda jinis, umur, jeung pakasaban.

Dina ngalaksanakeun ieu panalungtikan saméméhna nataharkeun heula sagalarupana sasadiaan pikeun ngumpulkeun data ku cara observasi. Léngkah-léngkahna saperti ieu di handap.

1) Ngalakukeun survey ka désa Lebakmuncang ngeunaan kaayaan jumlah populasi pikeun nangtukeun jumlah réspondén.

2) Ngajéntrékeun maksud jeung tujuan panalungtik ka pihak-pihak nu kalibet ngeunaan ieu panalungtikan.

3) Ngumpulkeun data-data administrasi ngeunaan désa Lebakmuncang (kaasup ngadokuméntasikeun)

4) Nyadiakeun alat instrumén kaasup pedoman wawancara pikeun meunangkeun data nu dipimaksud.

b. Téhnik Wawancara

(23)

34

basa kulawarga/masarakat dina ngukuhan basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung. Kaasup meunangkeun data ngeunaan faktor-faktor nu mangaruhan kana robahna jeung ngésérna basa di éta désa.

Léngkah prak-prakan ngumpulkeun data, saperti ieu di handap.

1) Ngajéntrékeun tatacara jeung maksud wawancara ka unggal réspondén.

2) Ngajéntrékeun gurat badag ka réspondén tina panalungtikan nu keur dilakukeun.

3) Ngawawancara langsung réspondén pikeun meunangkeun data nu dimaksud.

4) Méré aprésiasi jeung layang pangajén ka réspondén.

5) Masing-masing data nu geus diwawacara dumasar kana idéntitas réspondén.

3.7 Téhnik Ngolah Data

Data nu geus kakumpul tina hasil panalungtikan satuluyna dianalisis maké téhnik déskripsi. Anu didéskripsikeunna nyaéta sikep basa kulawarga dina ngukuhan basa Sunda di Désa Lebakmuncang Kacamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung.Léngkah-léngkah anu dilaksanakeun dina ngolah data panalungtikan saperti ieu di handap.

a. Nyatet sakabeh data hasil rékaman wawancara jeung réspondén.

b. Ngaregepkeun sacara taliti unggal bagian wawancara ti unggal réspondén. c. Nyieun papasingan data dumasar kana bagian per bagian pedoman

wawancara nu nyoko kana sikep basa kulawarga.

(24)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Dumasar hasil analisis jeung déskripsi data dina bab IV, aya sababaraha hal anu bisa dicindekkeun.

a. Kaayaan administratif Désa Lebakmuncang Kecamatan Ciwidéy Kabupatén Bandung aya dina ketinggian 1200 meter di atas permuakaan laut (dpl). Ieu désa legana800,26 Ha. Pakasaban masarakat désa Lebakmuncang lalobana kana tatanén, lantaran Désa Lebakmuncangmangrupa désa wisata édukatif tatanén di Kabupatén Bandung. Jarak ti pamaréntahan kacamatan 1 KM, jarak ti ibu kota kabupatén 15 KM, jarak ti ibu kota provinsi 35 KM, sedengkeun jarak ti ibu kota Nagara 215 KM. Kondisi topografina kaasup kana wilayah dataran luhur, nu nyababkeun iklim di ieu wilayah tiis. Suhu udara di Désa Lebakmuncang rata-rata 18o-20oC, sedengkeun curah hujanna rata-rata 60 mm

/th. Kabutuhan cai di ieu désa kawilang cukup loba lantaran langsung ti pagunungan. Désa Lebakmuncang ngawengku 28 RW jeung 90 RT, jadi ieu désa téh mangrupa désa nu panglegana diantara genep désa lainna nu aya di Kecamatan Ciwidéy. Sedengkeun wates wilayah désa Lebakmuncang nyaéta: lebah kalér, désa Rawabogo jeung Néngkélan; lebah kidul, Désa Alaméndah; lebah kulon, désa Mekarwangi Kacamatan Sindangkerta Kabupatén Bandung Barat; jeung lebah wétan, nyaéta désa Panyocokan. Jumlah sakabéh penduduk Désa Lebakmuncang nyaéta 12.840 urang, nu ngawengku 7.032 urang lalaki jeung 5.808 urang awéwé. Tina jumlah penduduk nu sakitu téh kabagi kana 4.087 kepala keluarga (KK) anu sumebar di 28 RW jeung 90 RT.

(25)

66

kahiji nudipaké sapopoé.Dumasar kana wanda jinis dina hal frekuensi makéna basa Sunda sarua 90%, atawa taya bédana.Dumasar kana umur dina makéna basa Sunda, kalangan budak leuwih héngkér nyaéta 60%, rumaja 75%, jeung kolot pangluhurna nyaéta 95%. Ieu hal nandakeun yén umur mangaruhan pisan kana frekuensi makéna basa Sunda dina kahirupan sapopoé. Mingkin kolot umur, mingkin sering ogé maké basa Sunda, sabalikna umur budak jeung rumaja leuwih héngkér persentasena lantaran loba kapangaruha ku kaayaan lingkungan, saperti pendidikan, pergaulan, kamekaran téknologi, jsb. Sedengkeun dumasar kana pakasaban, dina hal makéna basa Sunda, pakasaban nu paling luhur tingkat persentasena nyaéta supir 100%, lantaran tara pisan maké basa Indonesia jeung teu pati bisa ngawasa basa Indonesia. Nu kadua pakasaban tani 95%, lantaran patani teu loba pagilinggisik jeung basa Indonésia, geus tangtu sapopoéna maké basa Sunda kaasup istiah-istilah dina tatanén maké basa Sunda. Wirausaha 90% sedengkeun nu pakasabana kades, PNS, jeung sakola kelas SMP jeung SMK 85%. Kasieun yén ku lobana wisatawan ngajugjug Désa Lebakmuncang ngajadikeun masarakatna ninggalkeun basa Sunda, justru éta teu kasampak tina hasil panalungtikan.

c. Faktor nu ngalantarankeun ayana robahna basa jeung ngésérna basa di Désa Lebakmuncang nyaéta, 1) faktor kamekaran téknologi, nu loba mangaruhan barudak dina hal ngawasa basa Sunda salaku basa indungna, lantaran produk kamekaran jaman saperti internet, game online, point blank, facebook, twitter, jrrd, kacida mangaruhan pisan kana frékuensi makéna basa Sunda di tataran barudak, kitu ogé pangaruh tayangan televisi/tv; 2) faktor pendidikan, lantaran loba sakola-sakola kaasup PAUD anu ngagunakeun basa Indonesia salaku basa panganteurna di sakola, ieu hal ngabalukarkeun barudak miboga perspektif yén basa Indonesia leuwih luhung kalungguhanana ti batan basa Sunda.

(26)

67

satia pikeun maké basa Sunda dina kahiruan sapopoéna, ngajadikeun basa Sunda tetep diwariskeun ka genérasi-genérasi nu bakal datang. Kulawarga jeung masarakat di Désa Lebakmuncang ngarasa reueus saupama maké basa Sunda, lantaran basa Sunda mangrupa basa indung nu kudu dimumulé tur dipaké; 2) faktor kabudayaan Désa Lebakmuncang, ayana seni kabudayaan asli ti Désa Lebakmuncang saperti “Bangkong Réang”, kacapi suling, gamelan mangrupa media pikeun ngawanohkeun basa Sunda ka kalangan barudak. Lantaran dina ieu kasenian medium basa nu dipakéna nyaéta basa Sunda; 3) faktor museurna padumukan penduduk, faktor ieu ngabalukarkeun masarakat leuwih babari dina hal silih ajénan sasama kulawarga maké basa Sunda; 4) faktor pakasaban, pakasaban masarakat nu umumna kana tani ngajadikeun inténsitas pagilinggisik jeung basa Indonesia jarang pisan. Lantaran istilah-istilah dina tatanén gé ngagunakeun istilah dina basa Sunda, saperti ngawaluku, tandur, jrrd, jeung 5) faktor peraturan bupati jeung kadés, anu ngawajibkeun sakabéh masarakat unggal poé Jumaah ngagunakeun basa Sunda. Sedengkeun faktor anu nyandetna nyaéta, 1) faktor kamekaran téknologi; jeung 2) faktor pendidikan, anu umumna sakola-sakola di Désa Lebakmuncang kaasup PAUD, ngagunakeun basa Indonesia salaku basa panganteurna. Ieu hal ngabalukarkeun barudak miboga perspektif yén basa Indonesia leuwih luhung kalungguhanana ti batan basa Sunda.

5.2 Saran

Dumasar kana panalungtikan anu geus dilaksanakeun, aya sawatara saran anu hayang ditepikeun ku panalungtik pikeun kamekaran basa Sunda sangkan tetep nanjeur.

a. Salian panalungtikan ngeunaan sikep basa, dina ulikan sosiolinguistik masih kénéh loba nu bisa ditalungtik dumasar kana fenomenamasarakat, boh éta di désa boh éta di désa. Saperti pemeroléhan basa jeung tindak tutur nu kudu leuwih dieuyeuban deui ngeunaan panalungtikanna.

(27)

68

wisatawan, masarakat Désa Lebakmuncang leuwih hade saupama ngawanohkeun ogé basa Sunda ka wisatawan, sok sanajan dina hal leutik saperti dina kandaga keca, babasan jeung paribasa, jrrd.

c. Hasil ieu panalungtikeun dipiharep bisa dijadikeun référénsi pikeun panalungtikan-panalungtikan séjénna anu sajenis, tur bisa dijadikeun bahan ajar di sakola.

(28)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Alwasiah, A.C. (1985). Sosiologi Bahasa. Bandung: Angkasa.

Arikunto, S. (2010).Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta.

Aslinda jeung Syafyahya, L. (2007). Pengantar Sosiolinguistik.Bandung: PT. Refika Aditama.

Bahri, S. (2004).Pola Kumunikasi Orang Tua & Anak Dalam Keluarga. Jakarta: Rineka Cipta.

Chaer, A. jeung Agustina, L.(2010). Sosiolinguistik Perkenalan Awal.Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2006). KamusBasaSunda. Bandung: CV. Kiblat.

Fasya, M. Jeung Zifana, M. (2013). “Perkembangan Bahasa Daerah dalam Konteks Pendidikan Anak Usia Dini: Kajian Sosiolinguistik”. Makalah pada Peringatan Hari Bahasa Ibu Internasional 2012 di Universitas Katolik Atmajaya.

Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI.(2008). Palenggeran Éjahan Basa Sunda.Bandung: Sonagar Press.

Nababan, P.W. (1986). Sosiolinguistik Suatu Pengantar.Jakarta: Gramedia.

Nursyamsiah, N. (2010). Makéna Basa Sunda di SD Negeri 3 Bojong Kacamatan Langkaplancar Kabupatén Ciamis.Skripsi S1 JPBD FPBS UPI Bandung: teu diterbitkeun.

Rohayani, W. (2013). Struktur Intrinsik jeung Unsur Budaya dina Novel Tanjeur Na Juritan Jaya Di Buana Karangan Yoséph Iskandar Pikeun Pangajaran Aprésiasi Sastra di SMA. Skripsi S1 JPBD FPBS UPI Bandung: teu diterbitkeun.

Solehudin, O.(2009). Handout Sosiolinguistik.Handout Mata Kuliah Sosiolinguistik JPBD FPBS UPI Bandung: teu diterbitkeun.

Sudaryat, Y. (2004). ÉlmuningBasa. Bandung: CV. Walatra.

(29)

69

Suwandi jeung Baswori.(2008). MemahamiPenelitian Kualitatif.Bandung: Rineka Cipta.

Tresnawati, M. (2013). Pangaruh Basa di Kulawarga Kana Kamampuh Ngalarapkeun Undak Usuk Basa Sunda Siswa SMP Negeri 1 Katapang.Skripsi S1 JPBD FPBS UPI Bandung: teu diterbitkeun.

UniversitasPendidikan Indonesia.(2013).

PedomanPenulisanKaryaIlmiahUniversitasPendidikan Indonesia. Bandung: UniversitasPendidikan Indonesia.

Utari, N. S. (2010).

AnalisisStrukturjeungAjénBudayadinaWawacanPanjiKusumahpikeunBa hanPangajaran di SMP. SkripsiSarjanapada FPBS UPI Bandung: tidakditerbitkan.

Sumber ti Internét:

Fatuhurokmah. (2009). Bahasa dan Masyarakat. [Online]. Tersedia:

http://fathurrokhmancenter.wordpress.com/2009/05/27/masyarakat-bahasa/[4Januari 2014)

Jaya. (2012). Bahasa dan Masyarakat. [Online]. Tersedia:

http://jayussimelue.blogspot.com/2012/05/bahasa-dan-masyarakat.html[4Januari 2014)

Tanpa Nama. (2009). Sosiolinguistik: Masyarakat Bahasa. [Online]. Tersedia: