KATA GANTI
DALAM KUMPULAN CERPEN MA INUNG NÉWAK CAHAYA KARTA MAMAT SASMITA UNTUK BAHAN PEMBELAJARAN DI SMP1
Resna Setiawati2
ABSTRAK
Penelitian ini dilatarbelakangi oleh adanya tugas orang Sunda untuk menjaga dan memelihara serta menggunakan bahasanya yaitu bahasa Sunda, agar tidak tergeser oleh bahasa lain. Hal ini dikarenakan bahasa Sunda adalah salah satu aset budaya bangsa yang bisa mendukung pembelajaran bahasa nasional dan sebagai lambang jati diri masyarakat Sunda yang tentunya perlu dipelihara dan digunakan. Oleh karena itu, diadakan penelitian yang bertujuan untuk menganalisis dan mendeskripsikan kata ganti yang terdapat dalam kumpulan cerpen Sunda yang berjudul Ma Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita untuk dijadikan bahan pembelajaran. Metode yang digunakan dalam penelitian ini yaitu metode deskriptif. Teknik yang digunakan untuk mengumpulkan data yaitu teknik studi pustaka, sedangkan untuk menganalisis data digunakan teknik analisis unsur langsung. Instrumen yang digunakan dalam penelitian ini yaitu kartu data. Berdasarkan hasil penelitian, dari 12 cerpen Sunda yang dianalisis, ditemukan 51 kata ganti yang frekuensi penggunaannya 1209 kali. Deskripsi kata ganti ini meliputi bentuk (kata ganti asal, kata ganti turunan, kata ganti ulang, dan kata ganti gabung), fungsi kata ganti (persona, kepunyaan, penunjuk, penanya, dan yang tidak tentu) dan ma’na kata ganti yang ditemukan terdiri dari ma’na persona (orang ke I, II, II tunggal dan jamak) ada 18 kata, ma’na kepunyaan (orang ke I, II, II), ma’na penunjuk (hal/cara, tempat, jumlah, dan umum) ada 15 kata, ma’na penanya (alasan/sebab, cara, orang, jumlah, waktu, dan umum) ada 10 kata dan ma’na yang tidak tentu ada 8 kata. Hasil penelitian ini juga bisa digunakan sebagai bahan pembelajaran dari sub bahasan jenis atau warna kata.
Kata kunci: kata ganti, Kumpulan Cerpen Ma Inung Néwak Cahaya
1
1
▸ Baca selengkapnya: kecap kantetan anu mangrupa babasan nyaeta
(2)PRONOUNS CONSIST
IN COLLECTION ENTITLED MA INUNG NÉWAK CAHAYA BY MAMAT SASMITA
FOR THE MATERIAL OF STUDY ON JUNIOR HIGH SCHOOL1
Resna Setiawati2
ABSTRACT
This study is conducted in order to preserve Sundanese Language from another language to Sundanese people. This situasion is considering important due to the role of Sundanese language as an asset of people’s culture which suport the learning of national language and as syimbol of Sundanese society that should be maintained. Therefore, it needed to examine and describe the fronoun in the short story of Sundanese collection entitled Ma Inung Néwak Cahaya by Mamat Sasmita the material of study. The method used in this study is descriptive method. The thechnique used for collecting the data is literature review analysis, mean while for analysing the data used direct analysis technique. The instrument used is this study is card data. The result found from twelve short stories analysed that fity one pronouns ware used from the frequency of 1209 times. The desciption of these pronouns consist of forms (person, possesion, information, asking and uncertainty), and meaning of found pernouns consist of personal meaning (first, second, third person of singular and plural) there are 18 words, possesion meaning (first, second, third person), (informative meaning (adverb, place, amount and general) there are 15 words for asking meaning (reason, way, person, amount, time and general) there are 10 words and uncertain meaning. The result of this study can be used as a learing material from subdiscussion of part of speech and type of words.
Keywords: pronouns consist, collection entitled Ma Inung Néwak Cahaya
2
1
Skripsi dibawah bimbingan Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum. dan Hernawan, M.Pd. 2
BAB I
BUBUKA
1.1 Kasang Tukang Panalungtikan
Basa nya éta sistem lambang omongan nu dihasilkeun ku pakakas ucap manusa kalawan puguh éntép seureuhna (sistematis) tur ragem (konvénsional) antaranggota masarakat pikeun tujuan patali marga atawa komunikasi (Sudaryat, 2004, kc. 6). Nurutkeun Tarigan (2009, kc. 3) manusa ngagunakeun basa salaku alat komunikasi pital dina kahirupan sapopoé, basa téh milik manusa, basa nya éta salah sahiji ciri pangbéda nu utama antara umat manusa jeung mahluk hirup lianna. Hartina, basa téh dijadikeun alat pikeun ngébréhkeun kahayang jeung maksud ka jalma lian dina kahirupan sapopoé. Dina penjelasan Pasal 36 UUD 1945 (Sumantri, 1993, kc. 5) salah sahiji basa anu aya di nagara Indonesia téh basa Sunda anu kaasup kana basa daérah nu dipaké, dipiara, tur dimekarkeun ku masarakat basana. Ku kituna, nagara ogé miara jeung ngajén kana basa Sunda anu mangrupa salah sahiji kabudayaan nasional.
Pedaran di luhur nétélakeun yén basa Sunda téh boga kalungguhan salaku basa daérah nu jadi cicirén bangsa sarta dipaké jadi alat komunikasi di masarakat nu ngagunakeun basana. Basa Sunda miboga pancén jeung fungsi nya éta (1) lambang kareueus masarakat Sunda, (2) lambang jati diri (idéntitas) masarakat Sunda, (3) alat paguneman di lingkungan kulawarga jeung masarakat Sunda, (4) pangdeudeul basa nasional, (5) basa panganteur di sakola dasar pikeun ngalancarkeun pangajaran basa Indonesia jeung pangajaran lianna, (6) alat pamekar jeung pangdeudeul budaya Sunda (Sudaryat, Prawirasumantri, jeung Yudibrata, 2011, kc. 2).
Resna Setiawati, 2015
mangrupa kaparigelan basa anu silih pangaruhan antara kaparigelan nu hiji jeung nu séjénna.
Fungsi utama basa téh nya éta alat komunikasi pikeun nepikeun pesen anu ngawengku eusi pikiran, rasa, jeung kahayang ti hiji jalma ka jalma séjénna boh sacara lisan atawa sacara tulisan. Basa sacara tulisan bisa dipaké dina wangun fiksi jeung wangun non fiksi. Basa anu dipaké dina wangun fiksi tangtuna aya dina karya sastra.
Basa dina karya sastra mangrupa wujud ékspresi pangarang anu tujuanna nepikeun amanat tina carita ka anu maca. Patalina basa jeung sastra bisa katitén ku ayana runtuyan kecap-kecap anu ngawangun jalan carita. Kecap mangrupa bagian kalimah pangleutikna anu sipatna bébas sarta ngandung harti anu tangtu (Sudaryat, spk., 2011, kc. 48). Élmu anu ngulik ngeunaan kecap, kandaga kecap, jeung lélsikon nya éta léksikologi. Sedengkeun tata basa (gramatika) kaasup widang élmuning basa anu ngulik tata kecap jeung kalimah. Tata kecap minangka salah sahiji bagéan tina tata basa, maluruh jeung medar adegan kecap, cara ngawangunna, jeung warna kecap.
Tata kecap mangrupa bagian tina tata basa anu maluruh ngeunaan dua hal utama nya éta wangun kecap jeung warna kecap. Wangun kecap téh wujud kecap anu disawang tina morfém anu jadi unsur pangwangunna. Kecap anu diwangun ku hiji morfém bébas disebut kecap salancar, kecap anu diwangun ku dua morfém atawa leuwih disebut kecap rékaan atawa jembar. Sedengkeun warna kecap mangrupa bagian tina kalimah anu jadi tatapakan keur nangtukeun wangunan frasa jeung klausa.
Warna kecap téh dibagi jadi dua nya éta kecap lulugu jeung kecap pancén. Hal ieu dumasar kana sipat, fungsi sarta paripolah dina kalimah. Anu kaasup kana kecap lulugu nya éta kecap barang (nomina), kecap pagawéan (vérba), kecap sipat (adjéktiva), kecap bilangan (numeralia). Dina wanda kecap barang (nomina) diwincik jadi opat subwarna nya éta kecap sesebutan, kecap sulur, kecap panuduh, jeung kecap pananya.
bisa kapanggih dina karya sastra. Panalungtikan téh dipatalikeun jeung bahan ajar pikeun SMP. Ku ayana ieu panalungtikan dipiharep siswa leuwih maham kana harti atawa eusi anu aya dina karya sastra contona carpon. Lian ti éta pangajaran nurutkeun kurikulum 2013 nungtut siswa sangkan bisa nyangkem eusi bacaan dina karya sastra jeung bisa ngulik kabasaana hususna basa Sunda.
Carpon mangrupa salah sahiji sumber pangajaran pikeun SMP kelas VIII. Kecap sulur nu aya dina carpon téh bisa dimangpaatkeun pikeun alternatif bahan ajar sarta bisa digunakeun ku siswa dina ngébréhkeun eusi carpon, éta hal luyu jeung KIKD kurikulum 2013 nya éta KI 8.4 Mencoba, mengolah, dan menyaji
dalam ranah konkret (menggunakan, mengurai, merangkai, memodifikasi, dan
membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung, menggambar, dan
mengarang) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama
dalam sudut pandang/teori. Jeung KD 8.3.8 mengidentifikasi dan menganasilis
Carpon sesuai dengan kaidah-kaidahnya, nu aya dina silabus kelas 8 (Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat, 2013, kc. 19).
Analisis ngeunaan kecap sulur dina karya sastra Sunda geus aya nu nalungtik, di antarana waé, Kecap Sulur dina Novél Sekar Karaton Karangan Aam Amalia
pikeun Bahan Pangajaran Basa Sunda di SLTP (Evi Nopianti Gantika, 2002);
Kecap Sulur dina Novél Payung Butut Karangan Ahmad Bakri pikeun bahan
Pangajaran Basa Sunda di SMP (Ida Yuliani, 2005); Analisis Kecap Sulur dina
Novél Pipisahan Karangan RAF pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMP (Kania
Nurlatifah, 2013).
Panalungtikan ngeunaan kecap sulur perlu dilakukeun sangkan jadi pangdeudeul élmu pangaweruh ngeunaan kabasaan jeung pangdeudeul bahan ajar basa Sunda. Lantaran bahan ajar ogé dijieun dumasar kana kamekaran élmu pangaweruh jeung téhnologi komunikasi anu leuwih maju.
Resna Setiawati, 2015
sangkan hayang maca. Ku kituna, ieu panalungtikan dibéré judul “Kecap Sulur dina Kumpulan Carpon Ma Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita pikeun Bahan Ajar di SMP”.
1.2 Rumusan Masalah
Warna kecap mangrupa bagian kalimah atawa unsur sintaksis pangleutikna tur jadi tatapakan keur nangtukeun wangunan frasa jeung klausa. Warna kecap téh dibagi jadi dua nya éta kecap lulugu jeung kecap pancén. Anu kaasup kecap lulugu nya éta kecap barang, kecap pagawéan, kecap sipat, jeung kecap bilangan. Kecap barang dibagi jadi opat subwarna salah sahijina kecap sulur atawa gaganti, kecap anu dipaké nyuluran atawa ngaganti kalungguhan kecap barang. Kecap sulur téh bisa digunakeun sacara lisan atawa tulisan dina basa Sunda. Sacara tulisan bisa kapanggih dina karya sastra contona carpon. Masalah nu aya dina ieu panalungtikan diwatesanan kana warna kecap anu kaasup kana wanda kecap barang nya éta kecap sulur dumasar kana wangun, fungsi jeung ma’na katut patalina kecap sulur dina carpon Ma Inung Néwak Cahaya jeung bahan ajar basa Sunda di SMP.
Ieu panalungtikan medar ngeunaan kecap sulur. Aya sawatara masalah anu dirumuskeun patali jeung kecap sulur nu disusun dina wangun pertanyaan ieu di handap.
1) Kecap sulur naon waé anu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya Karya Mamat Sasmita?
2) Kumaha wangun, fungsi, jeung harti kecap sulur basa Sunda dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita?
3) Kumaha saupama kecap sulur dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita dijadikeun bahan ajar di SMP?
1.3 Tujuan Panalungtikan
Luyu jeung rumusan masalah di luhur, tujuan umum ieu panalungtikan nya éta pikeun nganalisis ngeunaan kecap sulur dina kumpulan carpon Ma Inung
Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita dumasar kana wangun, fungsi jeung
ngeunaan kecap sulur anu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya Karya Mamat Sasmita, fungsi jeung ma’na kecap sulur anu kapanggih
dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita pikeun bahan ajar ngeunaan kecap sulur di SMP. Ari déskripsina ngawengku:
1) Jumlah kecap sulur anu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya Karya Mamat Sasmita;
2) Wangun, fungsi jeung ma’na kecap sulur dina kumpulan carpon Ma Inung
Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita; jeung
3) Bahan ajar kecap sulur dina maca carpon di SMP kelas VIII.
1.4 Mangpaat Panalungtikan
Mangpaat anu dipiharep tina ieu panalungtikan nyoko kana mangpaat téoritis jeung mangpaat praktis.
1.4.1 Mangpaat Tioritis
Sacara téoritis, anu dipiharep tina ieu panalungtikan nya éta: 1) Ngeuyeuban tiori tata basa nu aya, hususna ngeunaan kecap sulur. 2) Pikeun ngajembaran conto-conto kecap sulur.
3) Bisa dijadikeun tatapakan dinya nyusun panalungtikan séjénna ngeunaan kecap sulur.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Sacara praktis, ieu panalungtikan miboga mangpaat pikeun:
1) Pikeun guru bisa ngaronjatkeun atikan pangajaran basa Sunda utamana dina pangajaran kecap sulur.
2) Pikeun siswa bisa méré pangaweruh ngeunaan kecap sulur.
3) Pikeun panalungtik boga pangalaman langsung nganalisis kecap sulur dina karya sastra.
4) Pikeun lembaga, mangrupa sumbangan ilmiah pikeun panaratas panalungtikan ngeunaan kecap sulur;
Resna Setiawati, 2015
1.5 Sistematika Tulisan
Ieu di handap diébréhkeun ngeunaan sistematika tulisan dina ieu panalungtikan anu disusun dina lima bab.
Bab I mangrupa bubuka atawa tahap munggaran dina ieu panalungtikan. Dina ieu bab dipedar ngeunaan kasang tukang panalungtikan, rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung sistematika tulisan.
Bab II ulikan tiori, eusina ngeunaan kecap sulur dina basa Sunda katut patalina kecap sulur pikeun bahan ajar di SMP, panalungtikan saméméhna, jeung kalungguhan tioritis.
Bab III mangrupa métode panalungtikan anu eusina ngeunaan desain panalungtikan, data jeung sumber data panalungikan, instrumén panalungtikan, téknik ngumpulkeun data, jeung analisis data.
Bab IV ngawengku hasil panalungtikan jeung pedaran anu eusina ngeunaan kecap sulur anu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya katut bahan ajar ngeunaan kecap sulur jeung analisis kecap sulur dumasar kana wangun, fungsi jeung ma’nana.
BAB II
ULIKAN PUSTAKA
Ieu bab medar ngeunaan ulikan tiori perkara kecap sulur katut patalina jeung bahan ajar basa Sunda pikeun SMP, panalungtikan saméméhna ngeunaan kecap sulur, jeung kalungguhan tiori nu dipaké dina ieu panalungtikan.
2.1Tiori Kecap Sulur jeung Bahan Ajar
Tiori-tiori nu dipaké dina ieu panalungtikan ngawengku kecap, kecap sulur, jeung bahan ajar.
2.1.1 Kecap
2.1.1.1 Wangenan Kecap
Aya sawatara wangenan kecap nu ditétélakeun ku para ahli basa di antarana waé: Bloomfield dina Hernawan (2009, kc. 9) nétélakeun yén nu disebut kecap ték nya éta wangun bébas anu lain frasa: biasana disebut ogé wangun bébas anu teu diwangun ku dua atawa leuwih wangun bébas anu pangleutikna.
Wirjosoedarmo (1984, kc. 86) nétélakeun kecap mangrupa wangun anu boga harti léksikal jeung bisa mandeg mandiri dina kalimah.
Sudaryat, spk. (2011, kc. 48) nétélakeun yén kecap mangrupa bagian kalimah pangleutikna anu sipatna bébas sarta ngandung harti anu tangtu. Sedengkeun Tamsyah (2010, kc. 606) dina kamus lengkep Sunda-Indonesia, Indonesia-Sunda, Sunda-Sunda méré wangenan kecap téh bagian kalimah nu bisa mandeg mandiri sarta ngandung pangartian anu tangtu.
Chaer (2008, kc. 5) nétélakeun kecap dina sintaksis mangrupa bagian pangleutikna anu bisa nempatan salah sahiji fungsi sintaksis (subjek, predikat, objek atawa katerang); dina morfologi mangrupa bagian panggedéna diwangun ngaliwatan salah sahiji prosés morfologi (afiksasi, reduplikasi, komposisi, akronimisasi, jeung konversi).
basa nu bisa mandeg mandiri, diwangun ku hiji atawa gabungan sababaraha morfém. Ku kituna, pedaran ngeunaan kecap teu bisa leupas tina pedaran morfém, sabab kecap diwangun ku hiji atawa sababaraha morfém tur bisa mandeg mandiri dina omongan. Morfém bébas anu bisa mandeg mandiri dina omongan disebut kecap. Sakabéh kecap téh mangrupa morfém, tapi teu sakabéh morfém mangrupa kecap.
Tina sawatara pamadegan di luhur, bisa dicindekkeun yén kecap nya éta bagian kalimah anu diwangun ku hiji atawa sababaraha morfém sarta bisa mandeg mandiri jeung miboga harti nu tangtu.
2.1.1.2 Sipat Kecap
Kecap téh mibanda sipat kompleméntér. Ku kituna, upama salah sahiji prinsip teu bisa dilarapkeun kana hiji wangun, éta wangun téh lain mangrupa kecap (Hernawan, 2009, kc. 11). Sipat kompleméntér dina kecap téh nya éta kecap mangrupa wangun katatabasaan bébas pangleutikna. Kecap mangrupa wangun basa nu mibanda adegan fonologis jeung adegan semantis. Kecap mangrupa wangun basa anu mibanda stabilitas fonologis anu angger. Kecap mangrupa wangun katatabasaan anu mibanda mobilitas sintagmatis, nya éta 1) bisa dipisahkeun atawa dipindahkeun tempatna, 2) bisa dipatuturkeun tempatna, 3) bisa disuluran atawa disubstitusian, jeung 4) bisa mandeg mandiri dina omongan. Sangkan leuwih jéntré kecap mibanda sipat mobilitas sintagmatis di handap aya contona:
1) Kecap bisa dipisahkeun atawa dipindahkeun tempatna. (01) Tuti mésér acuk lebaran kamari.
(02) Tuti kamari mésér acuk lebaran. (03) Kamari Tuti mésér acuk lebaran.
2) Kecap bisa dipatuturkeun tempatna. (04) Imahna loba.
3) Kecap bisa disuluran atawa disubstitusian. (06) Kuring melak sawo.
(07) Kuring panén sawo. (08) Kuring dagang sawo.
4) Kecap bisa mandeg mandiri dina omongan. (09) Réngsé?
(10) Halik!
(11) Sumedang.
2.1.1.3 Wangun Kecap
Nurutkeun Wirjosoedarmo (1984, kc. 88) wangun kecap téh aya lima rupa di antarana waé:
1) Kecap salancar (tunggal), nya éta kecap anu diwangun ku hiji morfém.
2) Kecap jembar (kompleks), nya éta kecap anu diwangun ku dua morfém atawa leuwih.
3) Kecap asal, nya éta kecap nu can ngalaman parobahan wangun, mangrupa wangun nu pangleutikna tina kecap jembar (kompleks).
4) Kecap dasar, nya éta kecap nu jadi dasar wangun kecap jembar (kompleks). 5) Kecap asal nu dirarangkénan, mangrupa kecap dasar nu ditambahan ku
rarangkén hareup, tengah, jeung tukang.
Nurutkeun Sudaryat, spk. (2011, kc. 58) minangka bagian kalimah pangleutikna, kecap miboga wangun atawa adegna nu tangtu. Ari wangun atawa adegan kecap téh mangrupa wujud kecap disawang tina morfém anu jadi unsur pangwangunna. Kecap anu diwangun ku hiji morfém bébas disebut kecap
salancar, ari nu diwangun ku dua morfém atawa leuwih disebut kecap rékaan
Bagan 2.1 Wangun Kecap
(Sudaryat, spk., 2011, kc. 59)
a. Kecap Salancar
Kecap salancar nya éta kecap anu diwangun ku hiji morfém dasar bébas, anu sok disebut léksém salancar, tanpa parobahan nanaon (Sudaryat, spk., 2011, kc. 59). Prosés ngawangun kecap salancar disebut ngarékamaya (derivasi zero). Tina jumlah engangna aya rupa-rupa kecap salancar, di antarana:
1) kecap salancar saengang, contona: ah, dug, jung, jig, jrut. 2) kecap salancar dua engang, contona: ucing, diuk, korsi.
3) kecap salancar tilu engang, contona: awéwé, olohok, teureugeus. 4) kecap salancar opat engang, contona: barakatak.
5) kecap salancar lima engang, contona: bolokotondo.
b. Kecap Rékaan 1) Kecap Rundayan
Numutkeun Sudaryat, spk. (2011, kc. 59) kecap rundayan nya éta kecap anu diwangun ku cara ngawuwuhkeun rarangkén (afiks) kana wangun dasarna. Prosés ngawangun kecap rundayan disebut ngararangkénan (afiksasi). Dumasar kana wanda rarangkénna, kecap rundayan bisa diwangun ku lima cara, nya éta ngararangkénan hareup (préfiksasi), ngararangkénan tengah (infiksasi), ngararangkénan tukang (sufiksasi), ngararangkénan barung (konfiksasi), jeung ngararangkénan bareng (ambifiksasi). Contona:
Kecap salancar Kecap rékaan
baca + di- dibaca (rarangkén hareup) tulis + -in- tinulis (rarangkén tengah).
2) Kecap Rajékan
Sudaryat, spk. (2011, kc. 60) nétélakeun yén kecap rajékan nya éta kecap anu diwangun ku cara nyebut dua kali atawa leuwih wangun dasarna, sabagian atawa sagemblengna, boh binarung jeung robahna sora atawa rarangkén boh henteu. Prosés ngawangun kecap rajékan disebut ngarajék (réduplikasi). Aya rupa-rupa kecap rajékan salah sahijina rajékan dwilingga nu kaasup dwimurni (nyebut dua kali wangun dasarna) contona: ibu-ibu.
3) Kecap Kantétan
Kecap kantétan nya éta kecap anu diwangun ku cara ngantétkeun dua wangun dasar, boh cakal jeung cakal boh kecap jeung kecap, atawa campuran duanana, sarta ngandung hiji harti mandiri. Prosés ngawangun kecap kantétan disebut ngantétkeun (komposisi). Kecap kantétan boga dua ciri utama, nya éta adegan (struktur) jeung ciri harti (sémantis). Contona: seuri konéng.
4) Kecap Wancahan
Kecap wancahan nya éta kecap anu diwangun ku cara mondokkeun kecap atawa kantétan kecap. Prosés ngawangun kecap wancahan disebutna ngawancah (abréviasi). Contona:
Kecap wancahan (singgetan) Sakola Dasar SD Kecap wancahan (tingkesan) déwék mah dékah.
Cindekna, wangun kecap téh bisa dipasing-pasing dumasar kana morfém nu ngawangunna, aya nu disebut kecap salancar jeung kecap rékaan (rundayan, rajékan, kantétan jeung wancahan).
2.1.1.4 Warna Kecap
sintaksis pangleutikna tur jadi tatapakan keur nangtukeun wangun frasa jeung klausa. Mun aya kecap barang, upamana, aya frasa barang jeung klausa barang (Sudaryat, spk., 2011, kc. 64).
Nurutkeun Chaer (2008, kc. 64) kecap téh bisa dipasing-pasing lantaran miboga karakter, ciri, atawa sipat nu béda. Sacara tradisional kecap-kecap dipasing-pasing dumasar kritéria semantik jeung kritéria fungsi. Kritéria semantik dipaké pikeun ngelompokkeun kelas verba, kelas nomina, jeung kelas ajektiva. Kritéria fungsi dipaké pikeun kelas preposisi, konjungsi jrrd.
Warna kecap nya éta papasingan kecap dumasar kana sipat, fungsi, katut paripolahna dina kalimah (Ramlan dina Hernawan, 2009, kc. 17). Sacara fungsional paripolah kalimah ngawengku:
1) Posisi wangun katatabasaan, boh anu mungkin boh nu nyata dina wangun katatabasaan nu leuwih jembar. Upamana baé; kecap pangantét (préposisi) nya éta kecap-kecap anu salilana aya di saheulaeun nomina dina tatarn frasa: di Bandung.
2) Kamungkinan bisa henteuna wangun katatabasaan séjén dina kontruksi frasa. Upamana baé: kecap barang (nomina) nya éta kecap nu bisa dibarengan atawa dipiheulaan ku kecap bilangan (numera).
3) Kamungkinan wangun katatabasaan disubstitusian ku/kana wangun katatabasaan séjénna. Upamana waé: kecap sipat (ajektiva) nya éta kecap-kecap anu bisa ngaganti kalungguhan kecap-kecap baraseuh dina kalimah
“Papakéanana baraseuh”.
4) Fungsi sintaksis, boh fungsi utama kayanig: jejer, caritaan, objek, panglengkep, katerangan, boh fungsi panambah kayaning: koordinatif, subordinatif, atributif, apositif. Upamana waé: sagala kecap anu bisa nyicingan fungsi jejer jeung caritaan, kagolong kana nomina.
5) Paradigma sintaksis kayaning: aktif-pasig, déklaratif, imperative. Upamana waé: sagala kecap anu dsarna bida diimperatifkeun kagolong kana vérba. 6) Infléksi. Upamana: kecap-kecap anu ngandung konfiks paN—an kagolong
Umumna, tata basa Sunda nyieun papasingan warna kecap dumasar kana babagian warna kecap ti Aristoteles, papasingan warna kecapna téh sok disebut warna kecap tradisional. Ari salah sahiji sipat tata basa tradisional téh nya éta analisisna dumasar kana filsafat jeung harti. Di handap manngrupa papasingan warna kecap nurutkeun tata basa tradisional:
Coolsma dina Hernawan (1904) ngabagi warna kecap jadi salapan golongan. 1) Kecap Pagawéan, contona: ngedeng, ceurik, diuk;
2) Kecap Barang, contona: jalma, sato, bibi, raja; 3) Kecap Bilangan, contona: hiji, dua, tilu, salapan;
4) Kecap Gaganti, anu ngawengku a) kecap gaganti persona, b) kecap gaganti milik, c) kecap gaganti réplésif, d) kecap gaganti panuduh, e) kecap gaganti pananya, f) kecap gaganti teu tangtu, jeung g) kecap gaganti relative, contona:
kuring, bapana, indit sorangan, ieu, naha, naon, nu (anu);
5) Kecap panambah, contona: di dieu, kamari, ayeuna; 6) Kecap pangantét, contona: di Bandung, ka cai; 7) Kecap panyambung, contona: malah, lamun, jeung;
8) Kecap panyeuluk, ngawengku: a) tiruan rasa: wah, b) tiruan sora kérésék, c) kecap anteuran: jung nangtung;
9) Kecap panganteb, contona: nya mah, téa, ogé, téh.
Ardiwinata dina Hernawan (1916) ngabagi warna kecap jadi dua golongan gedé, nya éta:
1) Kecap Utama (Pokok) anu ngawengku lima subgolongan.
a) Kecap Barang nya éta kecap anu nuduhkeun barang, contona: jelema,
imah, batu, lalaki.
b) Kecap Pagawéan nya éta kecap anu nuduhkeun paripolah barang, contona:
nulis, ngajar, nungtung.
c) Kecap sipat nya éta kecap anu nyirian barang, bisa ngajawab pananya kumaha, sarta nuduhkeun rupa, rasa, jeung bau, contona: beureum, pelem,
d) Kecap Gaganti nya éta kecap anu bisa dipaké ngaganti kecap séjén, ngawengku kecap gaganti jalma, kecap panuduh, kecap pananya, kecap gaganti teu tangtu, contona: kuring, itu, saha, saha-saha.
e) Kecap Bilangan nya éta kecap anu nuduhkeun jumlah barang, contona:
hiji, dua, tilu, opat.
2) Kecap Pancén (Partikel) nya éta bagian-bagian kalimah anu lalauetik tapi ngalengkepan kasampurnaan kalimah. Kecap pancén aya opat rupa.
a) Kecap Panuduh (Katerangan) nya éta kecap anu ditambahkeun kana kecap séjén sarta ngabalukarkeun robahna harti, ngawengku katerangan tempat jeung waktu, contona: ti ditu, ka dinya, kamari, isukan.
b) Kecap Tatali nya éta kecap anu matalikeun kalimah katut babagianana, ngawengku kecap pangantét saperti: di, ka, ti jeung kecap panyambung saperti jeung atawa lamun.
c) Kecap Panyeluk nya éta kecap anu diseselkeun dina tengah-tengah kalimah, sok disebut ogé sora pangréwong.
d) Kecap Panganteb, contona: nya, pon, téh, mah, pisan, teuing, sotéh.
Tisnawerdaya dina Hernawan (1975) dina bukuna Tatabasa Sunda ngabagi warna kecap jadi sapuluh golongan.
1) Kecap barang nya éta kecap anu nuduhkeun aya buktina atawa dianggap aya, tur bisa dipaké ngajawab pananya naon, contona: cai, mobil, kadaék jeung
kapinteran.
2) Kecap Sipat (kaayaan) nya éta keap paranti nerangkeun kaayaan atawa ciri barang, saperti hideung, bodo, pinter.
3) Kecap Pagawéan nya éta kecap nuduhkeun usikna atawa kalakuanana barang, bisa dipaké ngajawab “keur naon”, contona: meuncit, maca, mukakeun.
4) Kecap Gaganti (sulur) nya éta kecap paranti ngaganti ngaran barang jeung naon-naon nu dianggap barang, contona: kuring, manéhna, anjeun.
6) Kecap Panambah nya éta kecap anu sok ditambahkeun kana kecap pagawéan, bilangan, sipat, jeung kecap panambahan sorangan, contona: nulis gancang,
saeutik pisan, teuas kacida, maca rusuh teuing.
7) Kecap Pangantét nya éta kecap anu gunana paranti ngantétkeun antara kecap-kecap, contona: dina méja, di pasar, ka sakola.
8) Kecap Panyambung nya éta kecap anu gunana pikeun nyambungkeun kecap jeung kecap atawa omongan jeung omongan, contona: Maman jeung Umar, ti
dinya, ku sabab.
9) Kecap Sandang nya éta kecap anu dipaké paranti ngabarengan kecap barang sarta nuduhkeun éta barang anu dicaritakeun téh geus tangtu henteuna, contona: hiji poé, nu éta, nu beureum téa, si manis.
10)Kecap Anteuran nya éta kecap pamuka rasa nepi ka omongan téh geus kacipta pikaresepeunana, contona: gék diuk, térékél naék, berebet lumpat.
Sudaryat, spk. (2011, kc. 64) nétélakeun papasingan warna kecap ditangtukeun dumasar kana wangun, sipat, fungsi, sarta paripolahna dina leunjeuran kalimah atawa konstruksi sintaksis. Dumasar kana sipat, fungsi, sarta paripolahna dina leunjeuran kalmia, kecap dina basa Sunda bisa dipasing-pasing jadi dua warna, nya éta kecap lulugu jeung kecap pancén.
Kecap Barang (nomina) Kecap Pagawéan (vérba) Kecap Lulugu Kecap Sipat (adjéktiva)
Kecap Bilangan (numéralia) Warna Kecap
Kecap Panambah (advérbia) Kecap Pancén Kecap Panyambung (konjungsi)
Kecap Pangantét (préposisi)
Kecap Panyeluk (interjéksi)
Bagan 2.2 Warna Kecap
(Sudaryat, spk., 2011, kc. 64)
Kecap lulugu (utama) nya éta warna kecap anu mibanda harti léksikal, sipatna peka alam, budaya, jeung tempat, sarta umumna bisa dirobah wangunna. Ari kecap pancén (sarana, partikel) nya éta warna kecap anu umumna jadi pakakas kalimah, ilaharna teu miboga harti léksikal, tapi harti gramatikal, sarta hésé dirobah wangunna (Sudaryat, spk., 2011, kc. 64). Ari kecap pancén (sarana,
partikel) nya éta warna kecap anu umumna jadi papakas kalimah, ilaharna teu
miboga harti léksikal, tapi harti gramatikal, sarta dirobah wanguna.
2.1.1.5 Kecap Sulur
2.1.1.5.1 Wangenan Kecap Sulur
Aya sawatara wangenan kecap sulur nurutkeun para ahli basa di antarana waé, nurutkeun Wirjosoedarmo (1984, kc. 176) kecap sulur nya éta kecap nu nyiluran hiji barang nu teu tangtu atawa umum. Sedengkeun nurutkeun Chaer (2008, kc. 87) nétélakeun yén kecap sulur téh pronomina anu disebut kecap gaganti, tugasna pikeun ngaganti kecap barang nu aya.
Nurutkeun Danadibrata (2009, kc. 658) harti sulur téh nya éta jelema nu jadi gaganti jelema séjén, bisa disebut ogé wakil; nyuluran, ngawakilan, ngagantian.
Sudaryat ogé dina bukuna Pedaran Basa Sunda (2010, kc. 66) nétélakeun kecap sulur nya éta kecap anu dipaké nyuluran atawa ngaganti kalungguhan kecap barang jeung naon-naon nu diangap barang. Anu disuluranana disebut anteseden, boh aya méméh kecap sulurna (anaforis) boh aya sabada kecap sulurna (kataforis). Sanajan réa pamadegan ngeunaan kecap sulur, cindekna mah kecap sulur mangrupa bagian tina kecap barang. Cindekna, wangenan kecap sulur nya éta kecap nu dipaké pikeun nyuluran naon-naon nu dianggap kecap barang.
2.1.1.5.2 Papasingan Kecap Sulur
Unsur-unsur gramatikal wacana téh nya éta kalimah, klausa, frasa, kecap, jeung morfém. Sudaryat dina bukuna Élmuning Basa (2004, kc. 22) nétélakeun yén dina adegan (struktur) basa kalibet ayana wangunan (konstruksi) jeung babagian (konstituénsi) tina unit-unit basa. Unit-unit basa téh pakait, boh ku cara datar (linear, horizontal, sintagmatis) boh ku cara tegak (Vértikal, paradigmatik). Jaba ti éta, unit-unit basa téh ngawangun hubungan hiérarkial, nya éta unit basa panggedéna diwangun ku unit basa sahandapeunana.
Sudaryat dina bukuna Makna dalam Wacana (2014, kc.153) ngébréhkeun
yén “keutuhan wacana dapat diungkapkan dengan unsnur-unsur gramatikal,
seperti: referensi, substitusi, ellipsis, paralelisme, dan konjungsi.”
Référénsi mangrupa patalina antara kecap jeung acuanna. Kecap-kecap anu fungsina salaku pengacu disebut deiksis sedengkeun unsur-unsur nu diacuna disebut antésédén Sudaryat (2014, kc.153).
Référénsi bisa diébréhkeun ku pronomina atawa kecap anu fungsina pikeun nyuluran kecap barang (kecap gaganti). Aya sawatara ahli basa nu ngawincik kecap sulur di antarana waé:
Wirjosoedarmo (1984, kc. 80) nétélakeun yén kecap sulur atawa pronomina nya éta kecap nu ngaganti barang atawa hiji hal nu dianggap barang. Kecap gagantina dibédakeun kana 8 golongan nya éta:
Tamsyah, spk. (2010, kc. 73), kecap sulur dibédakeun jadi:
1) Kecap gaganti ngaran nya éta kecap anu dipaké pikeun ngagantingaran jalma. Ieu ogé bisa dibagi deui jadi sababaraha golongan, saperti di handap.
a) Kecap gaganti jalma kahiji: kuring, déwék, urang; b) Gaganti jalma kadua: manéh, hidep, di dinya; c) Gaganti jalma katilu: maranéh, aranjeun; d) Kecap sesebutan: bapa, ema, emang, aki.
2) Kecap gaganti milik nya éta kecap gaganti jalma nu dipaké tukangeun kecap barang pikeun némbongkeun hubungan milik (anu …) salian ti kecap gaganti jalmma jeung kecap sesebutan, dipaké rarangkén tukang-na, nu ngandung harti „nu manéhna‟. Conto katut larapna dina kalimah:
a) “Imah kuring di sisi jalan karéta api.”
b) “Kamari kuring nginjeum buku manéhna.”
3) Kecap panuduh dina basa Sunda bisa dibagi jadi: a) Kecap panuduh dina wacana: ieu, éta, kitu, kieu; b) Kecap panuduh luareun wacana: dieu, dinya, ditu.
4) Kecap pananya nya éta kecap nu dipaké pikeun ngaganti hal anu ditanyakeun atawa pikeun ngukuhan anu geus dikanyahona.
a) Naon nanyakeun barang, hal, sasatoan, jeung tutuwuhan; b) Saha nanyakeun jelema, malaikat, pangéran;
c) Mana nanyakeun tempat atawa hal; d) Iraha nanyakeun waktu;
e) Ku naon nanyakeun kalakuan jeung sabab-musabab hiji kajadian; f) Naha nanyakeun kalakuan jeung sabab-musabab;
g) Kumaha nanyakeun kaayaan hiji hal; h) Sabaraha nanyakeun jumlah jeung bilangan.
Sudaryat dina bukuna Ulikan Wacana Basa Sunda (2010, kc. 37) ngawincik kecap sulur (pronomina) jadi lima bagian nya éta;
1) Kecap gaganti jalma nya éta kecap gaganti nu nuduhkeun jalma. Kecap gaganti jalma ngawengku:
b) Gaganti jalma II (pamiarsa): anjeun, salira, manéh;
c) Gaganti jalma II (nu dicaritakeun): anjeunna, manéhna, inyana.
2) Kecap gaganti milik (posésif) nya éta gaganti anu nuduhkeun milik. Kecap gaganti milik umumna kecap gaganti jalma nu ditempatkeun ditukangeun kecap barang. Najan kitu, basa Sunda boga kecap gaganti milik husus kayaning:
a) Gaganti milik jalma I: pun anak, pun biang; b) Gaganti milik jalma II: tuang putra, tuang ibu; c) Gaganti milik jalma III: anakna, indungna.
3) Kecap gaganti panuduh (démonstratif) nya éta kecap anu dipaké nuduhkeun naon-naon nu aya jeroeun atawa luareun wacana. Kecap gaganti panauduh ngawengku:
a) Panuduh jeroeun wacana (éndoforis): itu, éta, ieu, kitu, kieu, sakitu, sakieu,
ku kituna;
b) Panuduh luareun wacana (éksoforis): dieu, dinya, ditu.
4) Kecap gaganti pananya (interogratif) nya éta kecap anu gunana pikeun nyuluran naon-naon anu hayang dipikanyaho, anu dinyatakeun bisa mangrupa jalma, barang, pilihan, sabab, waktu, tempat, cara suasana.
a) Saha nanyakeun pangéran, malaikat, manusa;
b) Naon nanyakeun barang, tutuwuhan, sasatoan;
c) Mana nanyakeun tempat, hal, pilihan;
d) Iraha nanyakeun waktu;
e) Kumaha nanyakeun kaayaan atawa suasana;
f) Ku naon nanyakeun alesan, sabab atawa kalakuan;
g) Sabaraha nanyakeun jumlah.
5) Kecap gaganti nu teu tangtu nya éta kecap anu nuduhkeun naon-naon nu can tangtu. Contona: naon-naon, saha-saha, sakur, saniskara.
pronominal persona, kecap panuduh atawa demonstrativa, fungsi waktu, sawatara ciri gramatkal jeung léksikal séjéna anu matalikeun omongan, tempat, jeung waktu nalika komunikasi basa. Naon-naon anu disuluran atawa dituduhkeun ku
déiksis disebut antésédén. Dumasar kana antésédénna, déiksis dibédakeun jadi
lima jenis, nya éta: déiksis persona, déiksis temporal déiksis lokatif, déiksis
wacana, jeung déiksis social (Levinson dina Sudaryat, 2014, kc. 121). Sangkan
leuwih jéntré di handap ieu aya bagan ngeunaan papasingan déiksis.
Déiksis persona Déiksis temporal Éksoforis
Déiksis lokatif Déiksis sosial Déiksis
Déiksis anaforis Éndoforis
Déiksis kataforis Bagan 2.3
Wanda Déiksis
(Sudaryat, 2010, kc. 11)
Déiksis anu bisa dieusian atawa diasupan kecap sulur disebutna déiksis persona. Contona: kuring jeung manéhna uplek ngobrol bari nutur-nutur bujur budak, milihan buku (Ma Inung Néwak Cahaya, 2011, kc. 15).
2.1.1.5.3 Fungsi Kecap Sulur
Tiori ngeunaan fungsi jeung ma‟na kecap sulur téh kapanggih dina tiori
1) Fungsi Kecap Gaganti Ngaran
Fungsi kecap gaganti ngaran nya éta fungsi kecap sulur dina nyuluran atawa nuduhkeun jalma. Fungsi kecap gaganti ngaran jalma dibagi jadi sababaraha golongan saparti diébréhkeun di handap.
a) Kecap Gaganti Jalma Kahiji
Fungsi kecap gaganti jalma kahiji nya éta pikeun nyuluran ngaran jalma kahiji (nu nyarita atawa panyatur). Dilarapkeunana diluyukeun jeung kaayaan, anu raket patalina jeung tatakrama (undak-usuk) basa Sunda. Aya kecap gaganti jalma kahiji tunggal jeung kecap gaganti jalma kahiji jama.
(a) Kecap gaganti jalma kahiji tunggal: kuring, déwék, urang, kami, di dieu,
sorangan, abdi, sim kuring, kaula, aing;
(b) Kecap gaganti jalma kahiji jama: urang, kuring saréréa, abdi sadayana,
sim kuring saparakanca.
b) Kecap Gaganti Jalma Kadua
Fungsi kecap gaganti jalma kadua nya éta pikeun nyuluran ngaran jalma kadua (nu diajak nyarita atawa pamiarsa). Aya kecap gaganti jalma kadua tunggal jeung kecap gaganti jalma kadua jama.
(a) Kecap gaganti jalma kadua tunggal: manéh, hidep, di dinya, anjeun; (b) Kecap gaganti jalma kadua jama: maranéh, aranjeun.
c) Kecap gagani Jalma Katilu
Fungsi kecap gaganti jalma katilu nya éta pikeun nyuluran ngaran jalma katilu (nu dicaritakeun). Kecap gaganti jalma katilu ogé dilarapkeunana diluyukeun jeung kaayaan, anu raket patalina jeung tatakrama (undak-usuk) basa Sunda. Aya kecap gaganti jalma katilu tunggal jeung kecap gaganti jalma katilu jama.
(a) Kecap gaganti jalma katilu tunggal: anjeuna, inyana, manéhna; (b) kecap gaganti jalma katilu jama: aranjeunna, arinyana, maranéhna.
2) Fungsi Kecap Gaganti Milik
a) Kecap gaganti milik jalma kahiji, pikeun ngaganti milik jalma minangka panyatur, contona: pun anak, pun biang, pun bapa;
b) Kecap gaganti milik jalma kadua, pikeun ngaganti milik jalma minangka pamiarsa, contona: tuang putra, tuang ibu;
c) Kecap gaganti milik jalma katilu, pikeun ngaganti milik jalma minangka nu dicaritakeun, contona: budakna, bapana, indungna.
3) Fungsi Kecap Gaganti Panuduh
Kecap gaganti panuduh miboga fungsi pikeun nyuluran nanaon anu dituduhkeun ku kecap barang. Fungsi gaganti panuduh wacana dibagi jadi dua nya éta:
a) Kecap gaganti panuduh éksoforis nya éta kecap anu nuduhkeun naon-naon nu aya luareun wacana, contona: dieu, dinya, ditu;
b) Kecap gaganti panuduh éndoforis nya éta kecap nu nuduhkeun naon-naon anu aya dijeroeun wacana. Ieu kecap gaganti téh aya dua kayaning:
(a) Anaforis (anu nudhkeun acuan saméméhna), contona: éta, kitu, anu
(b) Kataforis (anu nuduhkeun acuan sabadana), contona: ieu, kieu, sakieu.
Sudaryat, spk. (2011, kc. 67) nétélakeun yén dumasar kana perenahna tina acuan (Anaforis jeung Kataforis) sarta jarak ti panyatur, nya éta deukeut (proksimal), anggang (semi-proksimal), jeung jauh (distal), kecap panuduh bisa ditabélkeun kieu.
Proksimal Semi-proksimal Distal Teu tangtu
alat, jeung panyarta (Sudaryat, 2010, kc. 67). Contona: saha, naon, mana, ku
naon, iraha, kumaha, sabaraha.
5) Fungsi Kecap Gaganti Nu Teu Tangtu
Fungsi dina kecap gaganti nu teu tangtu nya éta pikeun nuduhkeun naon-naon nu can tangtu.
2.1.1.5.4 Ma’na Kecap Sulur
Tamsyah dina kamus lengkep Indonesia, Indonesia-Sunda, Sunda-Sunda (2010, kc. 572) méré wangenan harti atawa ma‟na téh nya éta maksud nu dikandung ku kecap, omongan, lambing. Samsuri dina Nurlatifah (2013, kc. 24) nétélakeun yén ma‟na kecap sulur nya éta harti gramatikal atawa harti anu kapanggih tina sagemblengna hubungan distribusi atawa wangun-wangun basa. Upamana dina kalimah aya kecap pun biang, fungsina salaku gaganti milik,
Kahiji (Panyatur) abdi, déwék, kuring, kula, kami, aing
uarng, saréréa, urang saréréa,
Kadua (Pamiarsa) anjeung, manéh, salira, (s)ilaing, hidep, andika,
aranjeun, maranéh, (s)arilaing, arandika Katilu (Nu dicaritekun) anjeunna, inyana, manéhna,
mantenna
Proksimal Semi-prosimal Distal Teu tangtu
Umum ieu éta itu anu
Tempat dieu dinya ditu
Hal/cara kieu - kitu -
Tabél 2.7
1. saha nanyakeun pangéran, malaikat, manusa 2. naon nanyakeun barang, tutuwuhan, sasatoan 3. mana nanyakeun tempat atawa hal
4. ku naon nanyakeun kalakuan jeung sabab
5. iraha nanyakeun waktu
6. kumaha nanyakeun kaayaan
7. sabaraha nanyakeun jumlah jeung bilangan
(Sudaryat, 2010, kc. 67)
1) Fungsi jeung Tujuan Pangajaran Basa Sunda
pangajaran basa Indonesia; c) nyebarkeun sastra katut budaya Sunda; d) ngabina jeung ngabakukeun ragam basa Sunda (Sudaryat, spk., 2007).
Ari tujuan pangajaran basa Sunda di antarana sangkan siswa a) ngajén jeung ngarasa reueus kana basa jeung sastra Sunda; b) paham kana basa jeung sastra Sunda (wangun, harti, jeung fungsi); sarta c) mampuh make basa jeung sastra Sunda kalawan bener tur merenah (Sudaryat, 2004, kc. 12).
2) Bahan Ajar
Bahan ajar mangrupa salah sahiji komponén nu bisa ngarojong kana kahontalna tujuan pangajaran (Haerudin jeung Kardana, 2013, kc. 77). Ku ayana bahan ajar dipiharep siswa bisa maham hiji kompetensi dasar kalawan ngéntép seureuh jeung sistematis nepi ka sacara akumulatif mampuh ngawasa sakabéh kompetensi sacara gembleng. Lian ti éta, Rahman (2011, kc. 30) nétélakeun yén bahan ajar dirumuskeun sabada jelas kagiatan anu bakal dilakonan boh ku guru, boh ku siswa. Bahan ajar diarahkeun pikeun ngahontal tujuan instruksional.
3) Nangtukeun jeung Milih Bahan Ajar
a) Prinsip Nyusun Bahan Ajar
Sudaryat (2004, kc. 32) nétélakeun yén dina nyusun bahan ajar basa Sunda didadasaran ku opat prinsip, nya éta (1) prinsip spiral, (2) prinsip tématis, (3) prinsip kominikatif, jeung (4) prinsip gumulung (intergratif).
(1) Prinsip Meulit (spiral) dilaksanekeun ku cara nimbang-nimbang bahan dumasar kana hal-hal nu beuki undak, nya éta ti mimiti hal-hal: (a) nu deukeut ka nu jauh, (b) nu basajan ka nu ruwed, (c) nu heureut ka nu lega, (d) nu nembrak ka nu nyumput, (e) nu kauni ka nu nyamuni, (f) nu apal ka nu teu apal, (g) nu wewengkon ka nu lulugu, (h) nu regional ka nu nasional.
(2) Prinsip Tématis dilaksankeun ku cara milih-milih bahan dumasar kana (a) téma, (b) bahan gembleng, (c) racikan rupining widang bahan, (d) sumaér (fleksibel), (e) kamampuh dasar, sarta (f) karep (minat) jeung kabutuh siswa. (3) Prinsip Komunikasif dilaksanakeun dumasar kana prinsip yén basa téh
mangrupa prosés panyatur nepikeun pesen (rasa, pikiran, kahayang) ka pamiarsa nepi ka jadi amanat ngaliwatan medium (basa atawa pepeta).
(4) Prinsip Gumulung nya éta ngadumaniskeun rupining bahan (a) kaweruh basa (adegan basa, kandaga kecap), (b) kaparigelan basa (maca, nulis, nyarita, ngaregepkeun), (c) kaparigelan sastra (kaweruh, apresiasi, jeung ékspési).
Bahan ajar kaweruh basa jeung sastra diadumaniskeun atawa diintergasikeun kana kagiatan aspék makéna basa. Boh bahan ajar basa boh bahan ajar sastra duanana jadi dadasar dina kamahéran basa atawa aspék makéna basa.
b) Milih Bahan Ajar
Cara milih bahan pangajaran téh pohara diperlukeunana lantaran pangajaran nu saéstuna moal bisa kalaksanakeun kalawan hadé lamun sakabéh bahan nu diajarkeun téh teu kawatesanan. Ku kituna, guru kudu bisa milah-milah bahan nu kudu diajarkeun luyu jeung tujuan nu hayang dihontal. Nurutkeun Nasution dina Haérudin, D & Kardana (2013, kc. 77) bahan ajar kudu dipilih dumasar kana lima hal, nya éta (a) tujuan nu hayang kahontal, (b) dianggap mibanda ajén pikeun kahirupan manusa, (c) dianggap mibanda ajén minangka warisan entragan saméméhna, (d) aya gunana pikeun ngawasa hiji paélmuan, jeung (e) luyu jeung kabutuh katut minat murid.
Kritéria nu di luhur bisa dilarapkeun kana sakabéh bahan pangajaran, tapi pikeun milih pangajaran basa, utamana nu patali jeung adegan basa tangtu diperlukeun kritéria husus. Ku kituna, Burhan dina Haérudin, D & Kardana (2013, kc. 78) ngébréhkeun kritéria dina milih bahan pangajaran basa téh patali jeung hal-hal ieu di handap.
(1) Adegan basa nu kudu diajarkeun
(2) Lobana bahan pangajaran adegan basa nu kudu diajarkeun (3) Hal nu jadi dasar dina milih bahan pangajaran adegan basa
sarua pentingna jeung milih bahan pangajaran, lantaran bakal jadi pituduh keur guru sangkan bahan pangajaran nu ditepikeun ka siswa téh katarima kalawan bener.
Luyu jeung cara milih bahan pangajaran, aya sawatara hal anu perlu dititénan dina nangtukeun runtuyan bahan pangajaran adegan basa, nya éta:
(1) Adegan basa kudu diajarkeun leuwih ti heula;
(2) Jumlah bahan pangajaran adegan basa nu kudu dibikeun leuwih ti heula tinimbang bahan anu lianna.
Husen jeung Rahman dina Nurlatifah (2013, kc. 28) nétélakeun yén kriteria milih bahan ajar di antarana ieu di handap.
(1) Eusi bahan pangajaran kudu patula-patali jeung tujuan husus pangajaran, lantaran bahan téh mangrupa sarana pikeun ngahontal tujuan pangajaran. (2) Eusi bahan pangajaran kudu valid jeung réliable atawa bisa dipercaya.
(3) Susunan bahan pangajaran kudu logis atawa bisa dipikaharti ku murid, ulah kaluar tina pedaran.
(4) Eusi bahan pangajaran kudu bisa dipertanggungjawabkeun, boh dumasar élmuj jiwa diajar boh dumasar kamekaran jiwa.
(5) Basa nu digunakeun dina bahan pangajaran kudu bener tur luyu jeung bahan nu rék ditepikeun.
(6) Runtuyan kagiatan pangajaran kudu luyu jeung nu geus dirarancang nurutkeun ambahanana.
(7) Bahan pangajaran kudu pikaresepeun.
(8) Bahan pangajaran kudu mampuh ngarojong kamekaran mikir kritis siswa. (9) Ngagunakeun pamarekan nu bisangarangsang multi alat indra. Pamarekan nu
digunakeun dina kagiatan diajar ngajar kudu mampuh ngahudang sagala kasadaran murid.
4) Ambahan Bahan Ajar Basa jeung Sastra Sunda
Nurutkeun Sudaryat ( 2004, kc. 36) nétélakeun yén Bahan ajar (matéri pokok) basa jeung sastra Sunda ngawengku tilu widang utama, nya éta:
a) Pangaweruh basa, anu ngawengku:
(1) Adegan sora: ucapan, éjahan;
(2) Adegan kecap: wangun kecap, warna kecap;
(3) Adegan kalimah: wangun, warna, fungsi, jeung wanda kalimah;
(4) Kandaga kecap: warna harti, robahna harti, patali harti, kecap serepan, kecap ulikan (istilah), pakeman basa, undak-usuk basa, jeung gaya basa. b) Pangaweruh, aprésiasi, jeung éksprési sastra, anu ngawengku:
(1) Puisi (wangun ugeran): jangjawokan, sisindiran, kakawihan, pupujian, guguritan, jeung wawacan;
(2) Prosa (wangun lancaran): unsur, warna (carita pantun, carita wayang, dongéng, carpon, novél);
(3) Drama: unsur, warna (purnadrama, gending karesmén);
c) Kaparigelan basa: maca(keun), nulis(keun), nyarita(keun), tur ngaregepkeun.
Lian ti éta, Nurutkeun Haérudin jeung Kardana (2013, kc. 82) ngébréhkeun dina nyusun bahan ajar basa Sunda didadasaran ku opat prinsip: prinsip spiral, prinsip tématis, prinsip komunikatif, jeung prinsip gumulung (integratif).
Konsép basa anu bisa dijadikeun matéri poko téh ngawengku (1) adegan sora basa: lafal, éjahan, engang; (2) adegan kecap: wangun kecap, warna kecap; (3) adegan kalimah: wangun kalimah, warna kalimah, fungsi kalimah, wanda kalimah; (4) kandaga kecap: warna harti, parobahan harti, tatali harti léksikal, kecap serepan, istilah, pakeman basa, gaya basa, tatakrama basa; (5) wacana: fiksi (prosa narasi, puisi drama); non fiksi (déskripsi, éksposisi, arguméntasi, pérsuasi).
Ambahan bahan kabasaan nu ditétélakeun ku Haérudin jeung Kardana (2013, kc. 84) nya éta:
1) Lafal jeung éjahan: lafal (vokal/swara, konsonan/wianjana), éjahan (ngagunakeun aksara, nuliskeun kecap, ngagunakeun tanda kecap), pola engang (sampakan, serepan);
2) Wangun kecap: kecap asal, kecap rundayan, kecap kantétan;
3) Warna kecap: kecap lulugu (kecap barang jeung kecap lulur, kecap pagawéan, kecap sipat, kecap bilangan), kecap pancén (kecap panuduh, kecap pangantét, kecap panyambung, kecap panyeluk);
4) Wangun kalimah: kalimah salancar jeung kalimah ngantét;
5) Warna kalimah: kalimah barang, kalimah pagawéan, kalimah sipat, kalimah bilangan, kalimah pangantét;
6) Wanda kalimah: kalimah aktif jeung pasif, kalimah réfléktif jeung résifrokatif, kalimah langsung jeung teu langsung, kalimah transitif jeung intransitive, kalimah sampurna jeung teu sampurna;
7) Fungsi kalimah: kalimah wawaran, kalimah pananya, kalimah paréntah, kalimah panyeluk;
8) Wacana: narasi, déskripsi, éksposisi, arguméntasi;
9) Warna harti: harti denotative jeung konotatif, harti léksikal jeung gramatikal; 10) Parobahan harti: ngalegaan jeung ngaheureutan, ngaluhuran jeung
ngahandapan;
11) Hubungan harti: kecap sharti, kecap sabalikna, kecap sangaran;
12) Wanda kabeungharan kecap: keccap sampakan jeung serepan, keccap umum jeung kecap husus, kecap popular jeung istilah;
13) Ungkapan kecap: babasan, paribasa, ungkapan séjén;
14) Gaya basa: ngumpamakeun lalandian, mijalma, rautan, ngasor, rarahulan, kadalon, silib, ocon, raguaman, mindoan; sarta
15) Tatakrama basa: basa hormat, basa teu hormat.
SMP disaluyukeun jeung kurikulum nu dipaké jeung dumasar tinimbang nu geus ditétélakuen di luhur.
5) Pangajaran Kecap Sulur dina Kurikulum
Hasan, spk. (2012, kc. 2) dina buku Kurikulum dan Pembelajaran ngébréhkeun yén kurikulum miboga opat diménsi harti salah sahijina nya éta harti kurikulum dipatalikeun jeung diménsi rancangan. Dina éta diménsi kurukulum téh mangrupa rancangan jeung cara ngaadministrasikeun tujuan, eusi, jeung bahan ajar, sarta cara digunakeun pikeun pedoman diayakeuna kagiatan diajar-ngajar anu gunana pikeun ngahontal tujuan pendidikan.
Kurikulum mangrupa salah sahiji alat pikeun ngahontal tujuan pangajaran, ogé mangrupa cecekelan dina ngalaksanakeun pangajaran dina sakabéh jinis jeung jenjang pendidikan (Arifin, 2011, kc. 1). Kurikulum kudu luyu jeung falsafah dasar nagara, nya éta Pancasila jeung UUD 1945. Salian ti éta, Arifin (2011, kc. 2) ogé nétélakeun yén kurikulum téh kudu miboga sipat dinamis, hartina kurikulum salawasna ngalaman parobahan luyu jeung mekarna jaman, élmu pangaweruh, téknologi, tingkat kecerdasan peserta didik, kultur, sistem nilai, jeung kabutuhan masarakat. Ku kituna, pihak-pihak nu kalibet kana tim pamekaran kurikulum kaasup guru kudu miboga wawasan anu lega jeung jero.
Luyu jeung hal di luhur, kurikulum nu lumaku di Indonesia geus ngalaman sababaraha kali parobahan, di antarana kurikulum 1974, 1952, 1964, 1968, 1975, 1984, 1994, KBK 2004, KTSP 2006, sarta kurikulum 2013.
Luyu jeung lumakuna kurikulum 2013, aya tilu kurikulum nu kudu dicumponan, nya éta Kurikulum Tingkat Nasional, Kurikulum Tingkat Daérah, jeung Kurikulum Tingkat Sakola. Kurikulum Tingkat Nasional disusun sarta lumaku sacara nasional. Kurikulum Tingkat Daérah disusun sarta lumaku di daérah dumasar Kurikulum Tingkat Nasional luyu jeung kawijakan daérah séwang-séwangan. Ari Kurikulum Tingkat Sakola disusun jeung lumaku dina unggal jengang sakola.
Sunda diajarkeun di jenjang sakola dasar jeung menengah, nya éta Peraturan Gubernur Jawa Barat no. 69 taun 2013 (Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, 2013, kc. 3).
Minangka pangajaran basa jeung sastra, basa Sunda téh miboga prinsip anu gumulung (integratif), nya éta ngadumaniskeun rupining bahan kaweruh basa (adegan basa jeung kandaga kecap), kaparigelan basa (maca, nulis, nyarita, jeung ngaregepkeun), sarta kaparigelan sastra (kaweruh, aprésiasi, jeung éksprési) (Sudaryat, 2004, kc. 35). Ku kituna, kecap sulur kaasup kana kaweruh basa nu kudu dicangking ku siswa ngaliwatan pangajaran carpon.
2.2 Panalungtikan Saméméhna
Analisis ngeunaan kecap sulur dina karya sastra Sunda, saéstuna henteu kakara ditalungtik. Saméméhna aya sawatara panalungtikan ngeunaan kecap sulur, di antarana waé:
Dina panalungtikan Evi Nopianti Gantika (2002) nu judulna “Kecap Sulur dina Novél Sekar Karaton Karangan Aam Amalia pikeun Bahan Pangajaran Basa
Sunda di SLTP” Evi Novianty, medar yén kecap sulur dina Novél Sekar Karaton Karangan Aam Amalia téh kapanggih 4 kecap sulur (kecap gaganti) anu frékuénsi makéna 607 kali. Déskripsi kecap sulurna nya éta (1) wangun (asal, rundayan, rajékan, jeung kantétan); (2) fungsi (kecap gaganti jalma, milik, pananya, panuduh, jeung kecap gaganti teu tangtu); (3) ma‟na (kecap gaganti jalma ka I, II, III, kecap gaganti milik jalma ka I, II, III, panuduh umum, cara, tempat, jumlah, pananya jalma, barang, pilihan/tempat/hal, waktu, sabab/alesan/kalakuan, kaayaan/suasana, jumlah, nu teu tangtu, barang, jumlah, waktu, jeung tempat); sarta (4) distribusi (di awal frasa, di ahir frasa, di awal klausa/kalimah, di tengah klausa/kalimah, jeung di ahir klausa/kalimah). Dina éta panalungtikan ogé dipedar kumaha kecap sulur dipaké bahan pangajaran basa Sunda tina sub bahasan jenis kecap pikeun SMP. Métode anu dipaké dina éta panalungtikan nya éta métode deskriftif dilengkepan ku téhnik studi pustaka atawa ulikan pustaka jeung téhnik analisis korpus.
SMP” Ida Yuliani, medar yén kecap sulur dina Novél Payung Butut Karangan Ahmad Bakri téh kapanggih 39 kecap sulur anu frékuénsi makéna 656 kali. Kecap sulur nu di déskripsikeuna nya éta: (1) wangun [wangun asal 25 kecap (84%), frékuénsi makéna aya 522 kali; wangun rundayan aya 5 kecap (13%), frékuénsi makéna 17 kali (3%); wangun rajékan aya 5 kecap (13%) frékuénsi makéna 16 kali (2%); jeung kantétan aya opat kecap (10%) frékuénsi makéna 101 kali (15%)]. (2) fungsi infleksi aya 10 kecap (26%), frékuénsi makéna 33 kali (5%).
(3) ma‟na [kecap gagantinjalma ka I, II, III tunggal jeung jama aya 16 kecap
(41%), frékuénsi makéna 149 kali (23%); kecap gaganti milik jalma ka I, II, III aya 3 kecap (8%), frékuénsi makéna 99 kali (15%) ; kecap gaganti panuduh umum, cara, tempat, aya 8 kecap (20%), frékuénsi makéna 255 kali (34%); kecap gaganti pananya jalma, barang/hal, pilihan/hal/tempat, waktu, alesan/sabab, kaayaan/suasana aya 9 kecap (23%), frékuénsi makéna 171 kali (26%); kecap gaganti teu tangtu hal, barang/hal, cara aya 3 kecap (8%), frékuénsi makéna 12 kali (2%)] jeung (4) distribusi [ di awal aya 102 (15%); di tengah aya 475 (73%); di ahir klausa/kalimah aya 77 kali (12%)]. Dina éta panalungtikan ogé dipedar kumaha kecap sulur dipaké bahan pangajaran basa Sunda tina sub bahasan jenis kecap pikeun SMP. Métode anu dipaké dina éta panalungtikan nya éta métode deskriftif dilengkepan ku téhnik analisis téks, téhnik analisis korpus jeung téhnik studi dokumén.
Dina panalungtikan Kania Nurlatifah (2013) nu judulna “Analisis Kecap
Sulur dina Novél Pipisahan Karangan RAF pikeun Bahan Pangajaran Maca di
SMP” Kania Nurlatifah, medar yén kecap sulur dina novel Pipisahan karangan
RAF aya 58 kecap sulur anu frekuensi makéna 2982 kali.
sulur dipaké bahan pangajaran maca basa Sunda pikeun siswa SMA kelas XI. Métode anu dipaké dina éta panalungtikan nya éta métode analisis deskriftif jeung téhnik studi pustaka atawa ulikan pustaka.
2.3 Kalungguhan Tioritis Panalungtikan
Kecap sulur téh mangrupa subwarna kecap barang anu dina fungsina bisa nyuluran kecap barang. Posisi kecap sulur luyu jeung posisi kecap barang dina kalimah. Minangka salah sahiji subwarna kecap barang, kecap sulur mibanda wangun, fungsi, jeung harti nu tangtu.
Kecap sulur bisa kapanggih dina rupa-rupa wacana basa Sunda, boh wacana lisan, boh wacana tinulis. Ieu panalungtikan medar kecap sulur nu kapanggih dina buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita. Éta kecap sulur téh dianalisis tina segi wangun, fungsi jeung ma‟nana. Jaba ti éta, kecap sulur nu aya dina buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita téh disusun deui pikeun dijadikeun bahan ajar di SMP.
Bagan 2.10
Kalungguhan Tioritis Panalungtikan
Kecap Sulur Tiori Kecap Sulur
Bahan Ajar Kecap Sulur
Kecap sulur salancar, rundayan, rajékan, kantétan katut fungsi jeung ma‟nana nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma
Inung Néwak Cahaya.
Wacana
Kumpulan Carpon Ma Inung Néwak Cahaya
Wangun Kecap Sulur: Salancar, Rundayan, Rajékan jeung kantétan.
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1 Desain Panalungtikan
Ieu panalungtikan kagolong kana panalungtikan kualitatif anu ngagunakeun matode déskriptif. Desain anu dipakéna ogé mangrupa desain kualitatif. Desain panalungtikan mangrupa prosés dina ngararancang jeung ngalaksanakeun panalungtikan. Moleong dina Arikunto (2010, kc. 22) anu nétélakeun yén panalungtikan kualitatif téh nya éta panaluntikan anu datana atawa sumber datana mangrupa kecap-kecap dina wangun lisan atawa tulisan, sarta barang-barang anu
ditalungtik sacara rinci sangkan ma’na nu nyamuni tina éta dokumén atawa tina éta barang bisa kacangkem.
Di luhur geus disebutkeunyén dina ieu panalungtikan digunakeun métode déskriptif. Métode déskriptif nya éta métode panalungtikan anu maksudna pikeun ngungkulan jeung ngaréngsékeun pasualan-pasualan aktual ku cara ngumpulkeun data, nyusun papasingan, nganalisis, sarta nafsirkeun data (Arikunto, 2010, kc. 3).
Resna Setiawati, 2015
Masalah 1) Kecap sulur naon waé anu kapanggih?
2) Kumaha wangun, fungsi, jeung harti kecap sulur?
3) Kumaha saupama kecap sulur dijadikeun bahan ajar di SMP?
Bagan 3.1 Desain Panalungtikan
3.2 Data jeung Sumber Data Panalungtikan
Data dina ieu panalungtikan nya éta kecap sulur nu disusun tina wangun,
fungsi jeung ma’nana. Data kecap sulur dicokot tina sumber data.
Sumber data panalungtikan mangrupa subjék ti mana nyungsi éta data. Sumber data dina ieu panalungtikan nya éta buku kumpulan carpon Ma Inung
Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita. Ari datana Sakabéh kalimah anu ngandung
kecap sulur dina buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya.
Kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya mangrupa buku kumpulan carpon Sunda anu medal taun 2011. Ieu buku diterbitkeun ku Kiblat Buku Utama Bandung, citakan ka-1, kandelna 107 kaca. Aya 12 judul carpon nu dicaritakeun nya éta Nini Jumsih Moro Langlayangan, Silang Sigeung, Basa Mamah Rék
Ngajua Imah, Ateul, Kang Sabri Leungiteun Kalangkang, Kang Sabri Mati Suri,
Tehnik Ngumpulkeun Data Ulikan Pustaka
Instrument Panalungtikan Kartu Data
Deskripsi Data
1) Wangun kecap sulur 2) Fungsi kecap sulur 3) Ma’na kecap sulur Tehnik Ngolah Data
Analisis unsur langsung
Gagal, Wastu di Wastu, Ma Inung Néwak Cahaya, Onyét, Nguseup, jeung Basa
Mamah Jadi Caleg.
3.3 Ngumpulkeun Data
3.3.1 Instrumen Panalungtikan
Instrumén panalungtikan nya éta alat atawa fasilitas anu digunakeun ku panalungtik pikeun ngumpulkeun data sangkan panalungtikan leuwih gampang jeung hasilna leuwih hadé, dina harti leuwih lengkep jeung sistematis nepi ka gampang diolah (Arikunto, 2010, kc. 203).
Instrumén anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta kartu data. Kartu data dipaké pikeun ngumpulkeun data tina sumber data. Eusi dina kartu data ngawengku judul buku, judul carpon, nomer urut, kaca buku, nomor paragrap, nomor kalimah, jeung kalimah anu ngandung kecap sulur dina buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya anu dianalisis dumasar kana wangun, fungsi
jeung ma’nana. Ieu di handap conto kartu data:
No Urut: 130
Teuing ku naon atuh manéhna ngudag-ngudag, da tara tatanya. (MINC/SG/14/6/1)
Fungsi: gaganti jalma
Ma’na: gaganti jalma katilu tunggal
Katerangan kartu data:
1) Teuing ku naon atuh manéhna ngudag-ngudag, da tara tatanya = kalimah nu ngandung kecap sulur
2) (MINC/SG/14/6/1) = kode sumber cutatan
MINC = singgetan judul buku kumpulan carpon
SG = singgetan judul carpon
14 = kaca dinacarpon
6 = no paragrap dina carpon
1 = no kalimah dina paragrap
Resna Setiawati, 2015
3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data
Téknik anu digunakeun pikeun ngumpulkeun data ieu panalungtikan nya éta ulikan pustaka. Dipakéna ieu téhnik lantaran data panalungtikan téh mangrupa data tinulis. Léngkah-léngkah dina ngumpulkeun data nya éta:
1) Maca sagemblengna buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita;
2) Nyirian kalimah nu nagndungkecap sulur;
3) Nganomeran data dumasar kalimah jeung kacana;
4) Nyalin kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya karya Mamat Sasmita kana kartu data;
5) Nyalin kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya karya Mamat Sasmita kana tabél data;
6) Nyieun papasingan kecap sulur dumasar kana wangun, fungsi, jeung
ma’nana;
7) Nyusun kartu data sacara alfabétis.
3.4 Analisis Data
Data nu geus kakumpul ngaliwatan prosés ngumpulkeun data téh langsung dianalisis atawa diolah. Téhnik anu dipaké pikeun ngolah data dina ieu panalungtikan nya éta téhnik analisis unsurlangsung. Téhnik analisis unsur langsung dipaké lantaran sumber datana dina wanguntulisan, udaganana pikeun
nganalisis kecap sulur ditilik tina fungsi jeung ma’nana. Aya sawatara léngkah
dina nganalisis datana nya éta:
1) Maca deui buku kumpulan carpon Ma Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita;
2) Mariksadeui kalimah nu nagndungkecap sulur;
3) Mariksa deuikode data dumasar kalimah jeung kacana;
4) Mariksa deui salinan kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma
Inung Néwak Cahaya karya Mamat Sasmita nu aya dina kartu data;
5) Mariksa deui salinan kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma
6) Mariksa deui data kecap sulur anu geus kakumpul, mastikeun sangkan data anu dimeunangkeun téh bener aya dina sumber data;
7) Nganalisis kecap sulur dumasar kana wangun, fungsi jeung ma’nana;
8) Ngadéskripsikeun kecap sulur dumasar kana wangun, fungsi jeung ma’nana; 9) Ngitung frekuensi katut persentaseu kecap sulur nu aya dina buku kumpulan
carpom Ma Inung Néwak Cahaya;
BAB V
KACINDEKAN JEUNG RÉKOMÉNDASI
5.1Kacindekan
Ieu panalungtikan téh miboga tujuan pikeun nganalisis jeung ngadéskripsikeun kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma Inung
Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita. Dumasar kana hasil analisis jeung
déskripsi data, bisa dicindekeun yén dina kumpulan carpon Ma Inung Néwak
Cahaya Karya Mamat Sasmita kapanggih 51 kecap sulur nu frékuénsi makéna aya
1209 kali.
Dumasar kana wangunna kecap sulur nu kapanggih dina éta kumpulan carpon téh aya opat wangun nya éta wangun salancar, rundayan, rajékan, jeung kantétan. Wangun nu panglobana muncul nya éta kecap sulur salancar aya 30 kecap nu frékuénsi makéna 796 kali. Ari nu pangsaetikna wangun kantétan ngan aya sakecap nu frékuénsi makéna 11 kali.
Dumasar kana fungsina kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma
Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita téh aya lima fungsi nya éta fungsi
gaganti jalma, fungsi gaganti panuduh, fungsi gaganti milik, fungsi gaganti pananya, jeung fungsi gaganti nu teu tangtu. Fungsi nu panglobana muncul nya éta fungsi gaganti jalma nu frékuénsi makéna 363 kali. Ari nu pangsaeutikna fungsi gaganti nu teu tangtu nu jumlah makéna aya 24 kali.
Dumasar kana ma’nana kecap sulur nu kapanggih dina kumpulan carpon Ma
Inung Néwak Cahaya Karya Mamat Sasmita téh aya ma’na nya éta ma’na jalma
ka I, II, jeung III, ma’na panuduh hal/cara, ma’na panuduh tempat, ma’na panuduh jumlah, ma’na panuduh umum, ma’na pananya alesan/sabab, ma’na pananya cara, ma’na pananya jalma, ma’na pananya jumlah, ma’na pananya waktu, ma’na pananya umum, ma’na milik jalma katilu, jeung ma’na nu teu tangtu. Ma’na nu panglobana muncul téh ma’na gaganti jalma aya 18 kecap nu frékuénsi makéna aya 363 kali. Ari ma’na nu pangsaeutikna nya éta ma’na nu teu tangtu aya 8 kecap nu jumlah makéna 24 kali.
5.2Rékoméndasi
Dumasar kana hasil ieu panaluntikan aya sawatara saran nu perlu ditepikeun, di anatarana:
1) Ieu panalungtikan téh kakara nganalisis kecap sulur anu kapanggih dina sumber ragam basa tinulis. Ku kituna, perlu aya panalungtikan séjén anu ngulik kecap sulur anu sumberna tina ragam basa lisan.
2) Ieu pananlungtikan téh hasilna dipatalikeun kana bahan ajar katut prosésna di sakola. Ku kituna sangkan mangpaat ieu hasil panalungtikan téh perlu diajarkeun ka siswa SMP anu disaluyukeun jeung kamampuh siswana, sabab saeutik guru nu maliré kana pangajaran kabasaanna upamana waé wangun kecap jeung warna kecap boh dina basa Indonesia boh dina Basa Sunda, Sangkan pangawerung siswa bisa nambahan ngeunaan kabasaan hususna kecap sulur basa Sunda. Lian ti éta, pangajaran kabasaan téh sabenerna perlu diajarkeun sabab ngarojong kana kamapuh siswa dina ngalarapkeun atawa nganalisi wacana atawa bacaan contona carpon.
