• Tidak ada hasil yang ditemukan

Hubungan Perubahan Kandungan Air Tanah dengan Unsur-unsur Klimatologi di Perkebunan Tebu Cinta Manis Sumatra Selatan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Hubungan Perubahan Kandungan Air Tanah dengan Unsur-unsur Klimatologi di Perkebunan Tebu Cinta Manis Sumatra Selatan"

Copied!
186
0
0

Teks penuh

(1)

."A

HUBUWGAH

PERUBAHAM KAHDUNGAM AIR

TANAH

DENGAN

BIINSUR-UWSUR

KLIhqAHOLOGB

DI

PERKEBUNAM TEBU ClNTA

MAWIS

SUMATRA SELWTWN

Oleh

ADE HASAN

F

21. 1452

S o 8 8

FAESLPlTAS TEKMOLOGI PERTAMIASU

(2)

:...

A l l a h meninggikan o r a n g yang beriman d i a n t a r a kamu dan orang- o r a n g yang d i b e r i ilmu pengetahup a n , beberapa d e r a j a t

.

.

.

.

(QS A l - Mujaadalah : 1 1 ) . . . - .

Maka a p a b i l a kamu t e l a h s e l e s a i ( d a r i s e s u a t u u r u s a n )

,

k e r jakan- l a h dengan sungguh-sungguh (uru- s a n ) yang l a i n , dan hanya kepada Tuhanmulah hendaknya kamu berha- r a p (QS Alam Nasyrah :

7

-

8).

Kupersernbahkzn untuk :

Emih, Abah

Kakak, Adik, dan sanak-. saudarzku s e r t a

(3)

WBUNGAN PERUB.A..EI%N KANDUNGAN A I R TANAH

. .

5 ~ N G A N

dNSUR-UI;TS*R.'~iIMA*oi;~GI

. .

'

D I PEBKEBUNAN TEBU CINTA MANIS

Oleh

ADE HAS4.N

F 21.1452

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k menperoleh g e l a r

SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN

Pada J u r u s a n bEKANISASI PERTANIAN

F a ' m l t a s Teknologi P e r t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

1988

FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN

INSTITUT PERTANIAN BOGOR

(4)

ADE HASAN. F 21.1452. Hubungan Perubahan Kandungan Air

ana ah

dengan Unsur-Unsur K l i m a t o l o g i d i Perkebunan Tebu

C i n t a Nanis, Sumatra

ela at an.

D i baviah bimbingan H. A r i s

P r i y a n t o , b 1 U .

Tujuan d a r i p e n e l i t i a n i n i a d ~ i l a h untuk mencari a t a u

menentukan p e r s a n a a n matematika kandungan c i r t a n a h dan hu-

bungan perubahan kandungan a i r t a n s h dengan unsur-unsur k l i -

m a t o l o g i pada beberapa k o n d i s i dan kedalaman yang berbeda.

Penerapan d a r i h a s i l p e n e l i t i a n i n i adaxah un$uk-mengetahui:

k o n d i s i - k a n 6 u n g a n a i r . tanah;. penggynaan a i r - t a n a h u n t u k

ke-

butuhan tasaman, pemberian a i r i r i g a s i . ; dan m e a p e l a j a r 2 ka-

r a k t e r i s t i k tempat penyimpanan a i r t a n a h .

:.Pendugaan kandungan a i r t a n a h (Y) d a p a t d i r a m a l k a n b e r -

d a s a r k a n akumulasi a i r e f e k t i f yang h i l a n g s e c a r a p ~ t e n s i a l

fx),

y a k n i . i k u m u l a s i d a r i - 8 G l i s i h e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l

d i k u r a n g i c u r a h h u j a n e f e k t i f , dengan persamaan m a t e x z t i k a

-

bx

f u n g s i e k s p o n e n t i a l (Y = a e ), f u n g s i p o l i n o m i a l g a n g k a t 2

du2 (Y = a

+

bx + cx ) , m u p u n penurunan d s r i p e r s s z 3 e n ne- r a c a a i r (Y = Y ( 0 ) e - c t

-

( 1

-

e - c t ), dengzn

t

: ~ a k t u ) .

C

Unsur-unsur k l i m a t o l o g i ( c u r a h hu jan, r a d i a s i , suhu uda

r a , suhu t a n a h , k e c e p a t a n a n g i n , dan kelsmbsban r e l a t i f uda-

r a (RH)) mempengaruhi perubahan kandungan a i r tanah. Akan

t e t a p i , bentuk persamann r e g r e s i l i n i e r bergznda h u k n g a n

perubahan kandungan a i r t a n a h dengan unsur-unsur k l i m a t o l o g i

(5)

R a t a - r e t a perubahan kan2ungan a i r tanah pada l a p i s a n

t a n a h a t a s l e b i h b e s a r d a r i pada l a p i s a n t a n a h bawah.

H a s i l a n a l i s a t a n a h menunjukkan, bahwa g r a n u l a s i l a p i -

s a n t z n a h makin ke halvah malrin buruk. N i l a i b u l k d e n s i t y

n a k i n ke bawah makin t i n g g i , sedangkzn ruang, p o r i t o t a l ,

p o r i d r a i n a s e dan jumlah a i r t e r s e d i a bagi tanaman eende-

rung makin menurun. P e r m e a b i l i t a s termasuk agak l z m b a t

-

sedang u n t u k kedalaman 0

-

3 0 cm dan agak lambat u n t u k ke-

dalaman 3 0

-

50 en.

Pemberian kompos memberikan pengaruh yang b a i k t e r h a -

dap s i f a t f i s i k t a n a h , y e k n i 3enurunkan b u l k d e n s i t y , mena-

i k k a n Puang. p o r i t o t a l , dan menaikkan j a n l a h a i r t e r s e d i a

b a g i tanaman s e b e s a r

3.6

mm (13.6%) untuk kadalaman 0-20 cm

dan 5.25 mn (8.3%) untuk kedalaman 0-50 cm. Bagi tanaman,

p e n b e r i s n kompos menaikkan pemakaian a i r ( e v a p o t r a n s p i r a s i ) .

Pemberian a i r i r i g a s i b e r d a s a r k a n konsep

MAD

di r a y o n

I1

Perkebunzn Tebu C i n t a Manis r a t a - r a t a a d a l a h :

-

umur Cebu 0

-

1 b u l a n : 22.7

-

CYeff mn dengan s e l s n g 111ak- t u pemberian a i r ,

t

=

ETP

h a r i

-

umur tobu 1

-

2 b u l a n : 28.7

-

C R e f f mm dengan s e l a n g wek- t u pemberian a i r ,

t

=

zd

h a r i

ETP

-

umur

t e b u 2

-

1 2 bulan:

35.1

-

CHeff DXI dengan s e l a n g viak-

t u pemberian a i r ,

t

= ETP

15fZ!

h a r i

i.

dinana :

''

e f f : c u r a h hu jan e f e k t i f , mm

(6)

INSTITUT PZRTANIAN BOGOR

. . .

FAINLTAS

TEKNOLOGI PERTANIAN

WHJNGAN PEARUBAHAN KANDUNGAN A I R TANAH

DENGAN UNSUR-UNSUR KLIMATOLOGI

D I PERiKEBUNAN TEBJ CINTA MBNIS

SUMATRA SELLTAN

SKRIPSI

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t untuk memperoleh g e l a r

SARJANA TEFXOLOGI PERTANIAN

Pada J u r u s a n MEK4hTSASI PERTANIAN

F a k u l t a s Teknologi P e e t a n i a n

I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

Ole h

M l a h i r k a n pada t a n g g a l 1 0 J a n u a r i

1965

d i Kuningan

Tanggal l u l u s : 2 Desember 1988 I f i s e t u j u i

,

(7)

E l a h i r k a n d a r i pasangan k e l u s r g a Ehpak S u b a r i dan Ibu

Djuhro, dengan nama Hasan, pada t a n g g a l 1 0 J z n u a r i

1965

d i C i l i m u s , Kuningan, Jawa % r a t .

S e t e l a h menyelesaikan SD tahun

1977,

SMP t a h u n 1981, dan S?.fI;A t a h u n

1384

d i C i l i m u s , masuk IPB m e l a l u i j a l u r R4DK pada t a n g g a l 22 Mei

1984

dan l u l u s t a n g g a l 2 Desenber 1 9 8 3 d e r i J u r u s a n Eekc?nisasi P e r t a n i a n , F a k u l t a s Teknologi Per-

t a n i a n , I P 3 dengan s a n g a t rnernuaskan.

Selama nasa p e n d i d i k a n d i IPB, pernah menjadi a s i s t e n

muda d i t i n g k a t I IPB pada mata k u l i a h Kimia Dasar I t a h u n

a j a r a n 1985/1988, F i s i k a Dasar tahun a j a r a n

1986/1988,

dan

Matematika I tahun a j a r a n 1986/1987, dan d i t i n g k a t I1 j u + i

r u s a n Fjekanisasi P e r t a n i a n pada.,mata:kuliah C a l c u l u s tahun

a j a r a n

1986/1987.

S e l a i n k e g i a t z n s t u d y , a k t i f pula d i o r g e n i s a s i seba-

g a i :

-

Ketua HIlL%RIYA Xuningan p e r i o d e 1985/1956

-

K e h a Kelo.n,p~!r; >:inzt "knik Tanah &an .iir EI;.5r:,TZ?-2- pej-io- de 1985/1986

-

K o o r d i n a t o r P e ~ e l i t i a n dan Pengenbangan P r o f e s i ( L i t b a n g - p r o f ) dan Kelonpok Minat HI!"iATETA p e r i o d e

1956/1987

-

Ketua 3idang Pe~nbinaan S e n a t F S k u l t a s T e h o l o g i P e r t a n i e n p e r i o d e 1986/1987
(8)

KATA PENGANTAR

P u j i syukur p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l a h

s w t

yang t e l a h melimpahkan rakhmat dan k a r u n i a ~ N y a , s e h i n g g a

s k r i ~ s i i n i d a p a t t e r s u s u n .

Fada kesempatan i n i p e n u l i s menyampaikan ucapan t e -

rima k a s i h kepada :

1. B p a k Ir. H. 4-ris P r i y z n t o , i"i.43, s e l a k u dosen pembim-

b i n g

.

2. S t a f

F3GI

yang t e l a h nemberikan i z i n p e n e l i t i a n .

3 .

S e l u r u h s t a f dan karyair<an P. G. C i n t a Manis, PTP X X I -

X X I I ( P e r s e r o ) yang t e l z h aemberikan f a s i l i t a s dan

membantu s e l a n a p e n e l i t i a n .

4.

Bapak Ir. A . Kurnaen yang t e l a h banyak membantu s e l a -

ma F e n e l i t i s n .

5.

Bapak, I b u , KaBak, dan Adik-Adikku s e r t a sanak-sauda-

r a k u yang s e l e l u membantu s s c a r a x o r i l m a p u n a a t e r i l .

6.

A t i n yang s e n a n t i a s a memberikan se-angat s e l a n a pene- l i t i a n den genyusunan s k r i p s i i n i .

7.

Teman-teman dan semua pihak yang t e l a h membantu.

Akhirnya k r i t i k dan s a r a n s a n g a t p e n g l i s hsrepkan

demi p e r b a i k a n s e l a n j u t n y a . Semoga t u l i s a n i n i bermanfa-

a t .

(9)

Halaman

KATA PENGARTAR

...

Fv

DA WAR TA BEL

...

vifi

PA FTA R GA PB-b R

...

x

DA FTAR

Lo

.

i ?PIRAN

...

x i

I

.

PENDA BULUA N

...

1

A

.

LATAR BEL4KANG

...

B

.

TUJUAN PEKZLITIAN

...

I I

.

T I N J A U A N PUSTAKA

...

1

.

R a d i a s i K a t a h a r i

...

2

.

Suhu Udara

...

...

.

3

Kelembaban Udara

4

.

Angin

...

5

.

Suhu Tanah

...

...

.

C HUBUXGkN TANAH. A I R DAN @.KAAIVU

...

.

1 E v a p o t r a n s p i r a s i

...

.

2 Curah Hujan E f e k t i f

...

3

.

Perubahan Kendungan A i r Tanah

...

.

4

S i f a t - S i f a t P i s i k Tznah

...

D

.

PERSAYAAN I1FIT7?INGtt DAN I%DEL b%!PEY44TiIXA

...

.

1 d n p l i s a R e g r e s i L i n i e r Berganda

2

.

P e r s a r a a n P o l i n o m i a l

...

(10)

Balaman

111

.

METODE PEN'ZLITIAN

...

4 1

A

.

LOK4SI DAN \YAKTIT PEZLITIAN

...

4 1

B

.

ALAT

D A ~

B4HAN

...

41

C

.

PROSEDUR PEIELITIAN

...

42 1

.

Pengematan Kadzr A i r Tanah den S i f a t

F'i-

s i k Tenah

...

42

...

.

2 Pengukurzn I n f i l t r a s i

43

3

.

Pengamatan Unsur-Unsur K l i n a t o l o g i

...

43

4

.

Pendugaan E v a p o t r a n s p i r a s i dan Curah Bu-

jan E f e k t i f

...

43

D

.

PXiFKTUAW PEFSAXAAN ?fBTE:.IILTIK

...

L4

...

.

1 Persamaan Kandungan L i r Tanah

44

2

.

Persamaan Perubahan Kandungan A i r Tanah

..

45

E

.

PEX3ERIAN A I R IPIGhSI

...

46

I V

.

FASIL DAN PENEARASAN

...

47

A

.

KARAKTERISTIK SIFAT FISIK TANAH

...

47

1

.

B l k D s n a i t y . P a r t i k e l D e n s i t y . den Auang P o r i T o t a l

...

2

.

A n a l i s a pF

...

3

.

P o r i D r a i n a s e . P e r n e a b i l i t a s . dan I n f i l -

t r a s i

...

...

B

.

EV.4POTPL4NSPIR4SI DAN CURAH HU J.4.N

C

.

PERUBLFAN FANDUIUITGAN A I R TANAR

...

1

.

Penentuan Persarnaan Katetnatika Kandungan Air Tanah

...

2

.

.m a l i s a Uubungan Perubahan kacdungan i A i r

...

Tanah dengan Unsur-Unsur ~ l i m a t o l o g i

D

.

PEMBERIAN A I R IRIGASI

...

. .

(11)

DAFTAR

PUSTAKA

LAMPI

RAN

vii

Ilalaman

...

e . . .

95

(12)

DA YfAR TABEL

Halaman

T a b e l 1. N i l a i k o e f i s i e n tanaman ( k c ) t e b u peda b e r -

...

b e g a i umur dan t i n g k a t pertumbuhan 15

T a b e l 2. F a k t o r penyesuaian ( c ) dalam metoda Penman 17

T a b e l 3. P u n g s i k e c e p a t s n a n g i n , f ( U ) = 0.27($+>) untuk k e c e p e t ~ n a n g i n 2 m d i a t a s permAR%an

...

t a n a h , k m h a r i 17

T a b e l 4. P s k t o r pemberat ( W ) yang t e f g a n t u n g pada

suhu udara dan l e t a k g e o g r s f i s

...

1 8 T a b e l

5.

Tekanan uap jenuh Lea) dalam mbar s e b a g s i

f u n g s i d a r i suhu, C

...

1 8

Tabel

6.

Pengaruh suhu f ( T ) t e r h a d a p r a d i a s i gelom-

bang panjang ( R n l )

...

19

T a b e l

7.

Pengaruh lama p e n y i n a r a n f ( ? ) t e r h a d a p

ra-

d i a s i gelombang panjzng (Rn

F

)

...

19 T a b e l 8. Pengaruh t e k z n a n uap f ( e d ) t e r h z d a p r a d i a s i

gelombang panjang ( ~ n l )

...

19 T a b ~ l

9.

Hubungan a n t a r a s a t u a n b a r (atm), cm a i r

dan pF

...

30 T a b e l 10. K l a z i f i k a s i kelembaban t e n a h dan tegangan

a i r

...

30

Tabel 11. Kedalaman penyerapan e i r o l e h a k a r tanaman 32

Tabel 12. Caya mennhan

a i r

d a r i b e r b a g a i t e k s t u r t a -

nah s e t i s p u c i t kedalaman t a n a h

...

32

Tabel 13. R a t a - r a t a , maximum, minimum n i l a i b u l k den- s i t y , p a r t i k e l d e n s i t y , dan ruang p o r i t o -

t a l untuk masing-masing kedalaman

...

48

Tabel 14. N i l a i b u l k d e n s i t y , p a t i k e l d e n s i 3 , d s n

ruang p o r i t o t a l d i p e t a k 216

...

49 T a b e l 15. R a t s - r a t a

a i r

t e r s e d i a

(%

v o l ) dan k a d a r
(13)

T a b e l

16.

Keadaan k a d a r a i r kanah

(3

v o l ) pada masing- masing pF dan jumlah a i r t e r s e d i a b a g i t a n a - man d i p e t a k 216.

...

51

Tabel

17.

E a t a - r a t a , maximum, dan minimum p o r i d r a i n a - s e u n t u k masing-masing kedalaman

...

63

T a b e l 18. R a t a - r a t a , maximum, dzn minimum p e r m e a b i l i - t a s u n t u k masing-masing kedalaman dalam s a -

t u a n cm/jam

...

04

T a b e l

19.

h r i l a i e v a p b t r a q s p i r z s i , r a f e r e n s i TO) r a t a -

eats

- b u l a n a n b e r d a s a r k a n metoda ... r a d i a s i . da-: .-

l a s'atuan nmkhari ~

-

...

;.

...

66

T a b e l 20. Perbandingan e v a p o t r a n s p i r a s i r e f e r e n s i ( E T 0 ) b u l a n a n h e r d a s a r k a n metoda r a d i a s i dengan

c u r a h h u j a n dan h a r i h u j a n

...

67

-bx T a b e l 21. Eubungan fa!rtor b dalam persamaan Y = a e

dengan kandungan a i r t a n a h pada k a p a s i t a s

l a p a n g (Ymax)

...

78

Tabel 22. Julnlah pemberian a i r i r i g a s i , s e l a n g waktu

...

(14)

DA

E'TA R G.4 I I 3 A R

Ha l a man

Gambar 1

.

Hubungan a n t a r a kelembaban r e l a t i f . suhu

udara dan t e k a n a n udara z k t u a l

...

11

Gambar 2

.

Hubungan kelembaban t a n a h (0) dengan mat- r i k o t e n s i a l dan kurva pF ( ~ e d d e s e t a l . ,

19707

...

29 Gambar

3

.

Hubungan a n t a r a k a d a r a i r dan a i r t e r s e d i a

dengan t e k s t u r t a n a h (Sarwono Hardjovtige-

iio. 1986)

...

29

Gambar

4

.

P o l a e k s t r a k s i . tanaman t e r h a d a p kelembaban

t a n a h (Hansen e t a l . . 1979)

...

31

.

...

Gambar 5

.

Kurva pB untuk p e t a k 19 5 2

...

Gambar 6

.

Kurva pF untuk p e t a k 87 5 3

...

Ganbar 7

.

Kurva pi? untuk p e t a k 102

54

Gaffibar 8

.

Kurva pF untuk p e t a k 127

...

55 G ~ n b a r

9

.

Rurva pF untuk p e t a k 192

...

56 Gambar 10

.

Kurva pF untuk p e t a k 208

...

47

Gambar 11

.

Kurva pF untuk p e t a k 216

...

5 8 Gambar 12

.

Kurva pF untuk p e t a k 218

...

59 Gambar 17

.

Rurva pF untuk p e t a k 267

...

60 Gambar 14

.

Rurva pF untuk p e t a k 309

...

61 Gambar 15

.

R a t a - r a t a ~ e r u b a h a n kandungan e i r t a n a h d i

p e t a k 309. 192. 102. dan 19

...

70

Gambar 16

.

R a t a - r a t a perubahan kandungan a i r t a n a h d i

p e t a k 87. 127. dan 267

...

71

Gzmbar 17

.

Perubahan k ~ d a r

s i r

t a n a h d i p e t a k 208

....

72 G ~ m b a r 1 8

.

Perubahan kandungan a i r t a n a h d i p e t a k 216
(15)

Lampiran 1.

Lampiran 2.

....

P e t a a r e a l rayon I1 P. G . C i n t a Dbnis

S i s t e m budidaya t e b u d i ra$on I1 P.:G.

C i n t a Kanis

...

K a r a k t e r i s t i k s i f a t f i s i k t a n a h d i rayon 11, Perkebunan Tebu C i n t a IkTanis

...

H a s i l a n a l i s a s i f a t f i s i k t a n a h d i l a b o - r a t o r i u m P u s a t P e n e l i t i a n Tanah, Bogor,..

Lampiran 5. H a s i l pengamatan akumulasi i n f i l t r a s i dan pendugaan akumulasi i n f i l t r a s i dengan rce-

Coda Kostiakov dan P h i l i p d i p e t a k 209...

Lanpiran 6. H a s i l pengamatan i n f i l t r a s i d i p e t a k 216 dan pendugaan akumulasi i n f i l t r a s i berda- s a r k a n rumus d a r i Kostiakov d a n P h i l i p . .

.

H a s i l pengamatan akumulasi i n f i l t r a s i dan pendugaan akumulasi i n f i l t r a s i b e r d a s a r g . kan metoda Kostiakov dan P h i l i p d i p e t a k

218

...

Lanpiran

7.

. . . .

Lampiran 8. H a s i l p e r h i t u n g a n e v a p o t r a n s p i r a s i bulan- a n r a t a - r z t a d a r i t a h u n 1964

-

1987 b e r - dasarkan metoda r a d i a s i

...

Lampiran

9.

Data psngzmatan dan p e r k i r a a n c u r a h h u j a n d i rasing-masing p e t s k r a y o n I1 Perkekun- a n Tebo C i n t a Kanis

...

Data p e n g a m a t a n ' r a d i a s i ( R s ) e q i v a l e n da-

...

lam mm

h ' i l a i pengamatan suhu udara dalam OC ber-

dasarkan thermohydrograf

...

Lampiren 11.

0

Data pengamatan suhu t a n a h dalam C

....

Lampiran 12.

Lazpiran 13.

Lanpiran 14.

Lampiren 15.

Data pengamatan k e c e p a t a n a n g i n ( U )

...

(16)

Halaman

Lampiran 16. H a s i l pengamatan kandungan a i r t a n a h , pe- rubahan kandungan a i r t a n a h , e v a p o t r a n s - p i r a s i p o t e n s i a l (ETP), dan c u r a h h u j a n e f e k t i f (CHeff) dalam satuam mm d i p e t a k

1 9 r a y o n 11.

...

1 2 3 Lampiran 17. H a s i l pengamatan kandungan a i r t a n e h , pe-

rubahan kandungzn a i r t a n a h , e v a p o t r a a s - p i r a s i p o t e n s i a l dhn- c u r s h h u j a h e f e k t i f

d i p e t a k 102 rayon I1 dalam s a t u a n m a

...

125

Lampiran 18. H a s i l pengamatan kzndungan a i r t a n a h , pe- rubahan kandungan a i r t a n a h , c u r a h h u j e n e f e k t i f dan e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n e i a l d i

p e t a k 192 dalam s a t u a n mm

...

1 2 6 Lampiran 19. K a s i l pengamatan kansungen a i r t a n a h , pe-

rubahan kandungan a i r t a n a h , c u r a h hu jan e f e k t i f dan e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l d i

p e t a k 309 dalam s a t u a n mm

...

1 2 8

Lampiran 20. R a t a - r a t a kandungan a i r t a n ~ h (mm) pada

p e t s k 309, 192, 102, dan Ig... 1 3 0

I a m p i r a n 21. H a s i l pengamatan kandungan a i r t a n a h (Y), perubahan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , eva- p o t r a n s p i r a s i o t e n s i a l (ETP), dan c u r a h h u j a n e f e k t i f f c ~ d i p e t a k 87 rayon ~ ~ ~ )

I1 dalam s a t u a n m

...

1 3 2

Lampiran 22. H a s i l pengamatan kandungan a i r t s n a h ( Y ) ,

perubahan kandungan a i r t a n a h ( ~ ) , - e u t i - p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l (ETP), dan curah h u j a n e f e k t i f (CH f f ) dalam s a t u a n mm d i

p e t a k 127 rayon

I?

...

134

Lampiran 27. H a s i l pengamztan kandungsn a i r t s n a h (Y), peruhahan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , eva- p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l (ETP)

,

dan curah h u j a n e f e k t i f (cH f f ) dalam s a t u s n mm d i '

p e t a k 267 rayon

IY.

...

136

Lampiran 24. H a s i l pengamatan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , perubahan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , eva- p o t r a n k p i r a s i p o t e n s i a l (ETP), dan c u r a h h u j a n e f e k t i f (CK f f ) d i p e t s k 216 r a y o n

I1

dalam s a t u a n

mg.

...

138

Lampiran

25.

H a s i l pengamatan kandungsn a i r t a n a h ( Y ) ,

perubshan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , eva- p o t r a n s p i r a s i o t e n s i a l (ETP), dan curah h u j a n e f e k t i f

PcH

) d i p e t a k 218 rayon
(17)

Halaman

Lampiran 27.

Lampiran

30.

Lampiran

31.

Lampiran 32.

H a s i l pengarnatan kandungan a i r t a n a h ( Y ) , perubahsn kandungan a i r t a n a h ( Y ) , eva- p o t r a n s p i r a s i po t e n s i a l ( E T P ) , dan c u r a h h u j a n e f e k t i f ( C H f f ) dalam s a t u a n mm d i

p e t a k 208 rayon.12

...

1 4 2

- .

H a s i l a n a l i s a r e g r e s i l i n i e r berganda h u - bungan perubahan bandungan a i r tailah de- ngan unsur-unsur k l i m a t o l o g i u n t g k , r a t & -

...

r a t a p e t a k 309, 192, 102, dan

19

3-44

B a s i l a n a l i s a r e g r e s i l i n i e r berganda hu- bun, gan perubahan kandungan a i r t a n a h de- ngan unsur-unsur k l i m a t o l o g i u n t u k r a t a -

r a t a p e t a k

67,

127, dan 267

...

147

H a s i l a n a l i s a r e g r e s i i i n i e r berganda hu-

bungan perubahan kandungan a i r t a n a h de-

ngan unsur-unsur k l i m a t o l o g i d i p e t a k 216 1 5 0

H a a i l a n a l i s a r e g r e s i l i n i e r berganda hu- bungan perubahan kandungan a i r t a n a h de-

n e a n unsur-unsur k l i n a t o l o g i

di p e t a k 218

151

H a s i l a n a l i s a r e g r e s i l i n i e r berganda hu- bungan perubahan kandungan a i r t a n a h de-

ngan unsur-unsur k l i m a t o l o g i d i p e t s k 208 1 5 2

Foi-mat p e r h i t u n g a n e v a p o t r a n s p i r a s i r e f e - r e n s i dengan metoda Penman (Doorenboss

dan P r u i t t , 1977)

...

153

Penentuan p e r s a n a a n l a

ju

i n f i l t r s s i ber-

....

d a s a r k a n netoda Koatiakov dan P h i l i p

154

I n t e g r a s i den d i f f e r s r s i a s i perssmaan ne-

(18)

A. LATAR BELkKANG

M dalam p r o s e s p e r t a n i a n , a i r merupakan s a l a h s a t u

f a k t o r t e r p e n t i n g . Kiranya t i d a k s a l a h a p a b i l a d i k a t a -

kan bahma t a n p a a i r t i d a k mungkin ada makhluk hidup. Hal

i n i b e r l a k u p u l a t e n t u n y a u n t u k tanaman. Oleh k a r e n a

i t u , d i dalam p r o s e s p e r t a n i a n h a r u s l a h diusahakan a g a r

d a p a t d i s e d i a k a n a i r b a g i pertumbuhan tanaman dalam jum-

l a h yang cukup dan dalam waktu yang t e p a t .

A i r merupakan senyawa yang d i p e r l u k a n b a g i pertum-

buhan t a n a n a n dalam jumlah yang b e s a r . A i r t e r d a p a t d i

s e l u r u h b a g i a n tuhuh tanaman. Mbandingkan dengan f a k -

t o r l i n g k u n g a n l a i n , a i r merupakan f a k t o r yang p a l i n g

berpengaruh t e r h a d a p l a j u pertumbuhan. Lebih d a r i 80%

b e r a t basah s e l dan j a r i n g a n tumbuhan t e r d i r i d a r i a i r .

Hanya s e b a g i a n k e c i l (umumnya kurang d a r i 1 % ) a i r d i a b -

s o r b s i tanaman untuk dipergunakan dalam r e a k s i metabo-

l i s m a . Kebutuhan a i r b a g i t a n ~ m a n ~ s e b a g i a n b e s a r d a r i

a i r t a n a h yang d i s e r a p a k a r tanaman dan d i t r a n s p i r a s i k a n

m e l a l u i daun ( B a r i Suseno, 1974).

Banyaknya a i r yang d i p e r l u k a n tanaman bergantung

a n t a r a l a i n pada j e n i s tanaman, f a s e pertuabuhan dan e -

v a p o t r a n s ~ i r a s i yang ada hubungannya dengan f a k t o r - f a k -

t o r l i n g k u n g a n s e p e r t i i k l i m , kesuburan t a n a h dan kele!ii-

(19)

Chang (1968) mengemukakan bahwa s e t i a p proses yang t e r j a d i

dalam tanaman d i p e n g a r u h i o l e h a i r . , hubungan t e r s e b u t ber-

v a r i a s i menurut c i r i tanaman, t i n g k a t pertusbuhan, keadaan

t a n a h dan i k l i m . Hubungan a n t a r a kandungan a i r t a n a h dan

pertumbuhan tanaman sZntara l a i n - d a p a t . d i k e a ~ k a k a n , ' bahwa

pertumbuhan tanaman d a p a t d i p e n g a r u h i o l e h bertambahnya

k e k e r i n g a n s e t e l a h k a p a s i t a s lapang.

H a s i l p e n e l i t i a n pada tanaman tebu mennnjukkan, bahwa

tanaman yang mendapat cukup a i r menghasilkan g u l a yang l e -

b i h t i n g g i k a r e n a daun-daunnya membuat g u l a ( s u k r o s a ) 10X

l e b i h b e s a r d a r i tanaman yang kekurangan air ( H a r t , 1939).

Tadjang (1980) mengemukakan, bah-ura s a l a h s a t u hambatan

pengelolaan-.- t a n a h k e r i n g untuk p e r t a n i a n a d a l a h s u l i t n y a

mempertahankan kelembaban t a n a h yang cukup b a g i tanaman s e -

lama masa pertumbuhannya, terutarna j i k a d i i n g i n k a n pertum-

buhan tanaman s e p a n j a n g tahun. Oleh karena i t u , keberha-*

s i l a n usaha p e r t a n i a n t a d a h h u j a n s e p e r t 5 tanaman t e b u

yang banyak ditanam--. d i l a h a n k e r i n g d i b a r pulau Jams

s a n g a t d i t e n t u k a n sampai s e b e r a p a jauh d a p t menduga k e t e r -

s e d i a a n a i r b a g i tanaman selama masa pertmbuhannya. Se-

dangkan Black e t a l . (1969) mengemukakan b h w a pengetahuan

t e n t a n g t a t a a i r d i dalam p r o f i l t a n a h s a n g a t p e n t i n g u n t u k

p e n g e l o l a a n a i r i r i g a s i dan beberapa masalah h i d r o l o g i .

S a s a r a n pemberian a i r i r i g a s i akan l e b i h e f i s i e n dan e f e k -

t i f a p a b i l a didukung o l e h perencanaan yang baik. S z l a h s a -

(20)

3

i r i g a s i a d a l a h dengan mengetahui perubahan kandungan a i r

t a n a h .

Perubahan kandungan a i r t a n a h ( k a d a r a i r t a n a h ) a d a -

l a h perbedaan k a n d u n g ~ n ? i r t a n a h pada s u a t u p e r i o d e de-

ngzn p e r i o d e yang akan datang. Pada l a p i s a n t a n a h a t a s ,

kandungan a i r t a n a h akan berkukang karena e v a p o r a s i dan

t r a n s p i r a s i yang s ~ n g a t d i p e n g a r u h i o l e h unsur-unsur kLi-

m a t o l o g i , s e p e r t i r a d i a s i m a t a h a r i , kelenbaban udara, ke-

c e p a t a n a n g i n , suhu t a n a h , dan suhp-udara. ..Dengan k a t a

l a i n , perubahan kandungan a i r t a n a h s a n g a t t e r g a n t u n g pa-

da unsur-unsur k l i m a t o l o g i . S e l a i n i t u , perubahan kan-

dungan a i r t a n a h akan b e r v a r i a s i menurut j e n i s t a n a h dan

k e d a l ~ r n a n ta n a h .

Nakano (1977) mengemukakan pentingnya pendugaan hu-

bungan perubahan p r o f i l kandungan a i r tanah dengan waktu

selama e v a p o r a s i a t a u e v a p o t r a n s p i r z ~ s i pada t a n a h t e r b u -

ka a t a u p u n t a n a h p e r t s n i a n untuk k e p e r l s a n proyek-proyek

i r i g ~ s i .

B

.

TUJUAK

PEKELITIAN

Tujuan p e n e l i t i a n i n i e d a l a h untuk mencari a t a u me-

n e n t u k a n persamaan mateiuatika kandungan a i r t a n a h dan

hulsungan perubahan kandungan a i r t a n a h dengan unsur-un-

s u r k l i m a t o l o g i pada beberapa k o n d i s i tenah dan kedala-

men yang berbeda.

Penerepan h a s i l p e n e l i t i e n i n i d s p a t digunakan un-

(21)

d i a , penggunaan a i r t a n a h untuk kebutuhan tanaman, pem-

b e r i a n a i r i r i g a s i , dan mempelajari k a r a k t e r i s t i k tem-

p a t penyimpanan a i r t a n a h .

Dalam p e n e l i t i a n i n i d i t e r i m a beberapa a s u m s i , ya-

i t u :

1. D i s t r i b u s i p e r a k a r a n l e b i h banyak pada l a p i s a n

t a n a h a t a s . '

2. Tanah pada s a t u p e t a k a n b e r s i f a t homogen.

3.

Gerakan k a p i l e r d i a b a i k a n .

4.

Tanaman yang berpengaruh t e r h a d a p perubahan kan-
(22)

Tanaman t e b u (saccharurn p f f i c i n a r u m , L ) d a p a t d i t a -

narn pada d a e r a h t r o p i s dan s u b t r o f i s , d a e r a h penyebaran-

0

nya a n t s r a

35

LU dan 35'

LS.

:*:akin rendah t e m p e r a t u r

makin lembat tum'cuhnya. Untuk pemaszkan d i p e r l u k a n i k l i m

k e r i n g yang j a t u h pada waktu tzna:nzn t e l a h s ~ l e s a i tun;--,

huh. A p a b i l a i k l i m k e r i n g j a t u h pada waktu t a n a r a n belum

s e l e s a i tu-mkuhnya, maka tanamzn t e b u akan t e r t e k a n ger*:.

tumbuhannya, bhhkhn d a p a t mecyeb:.bkan kematian sebelum

masak. T e t a p i a p a b i l a h u i a n j a t u h terus-menerus, perturn-

buhan tanaman t ~ b u b e r l a n g s u n g t e r u s dan tanaman t e b u

ti-

dak mencapai kadaz g u l a yang t i c g g i pada a k h i r pertumbuh-

annya ( D i r d 2 o d i h a r d j o dan Tan E i m Kocg, 1963).

Leaa ~ 6 ~ e r t u x b u h a n ~ 3 t e n i n ~ n t e b u yar,g rior:i,il ter.2-

gam a n t e r a 9

-

24 b u l a n , t e t e p i uciuinnya b e r u ~ i u r a n t a r a 1 2

scmpai 16 bulz,n. Biasanya tanzman t e b u d i g c n t i dengcn

tenemen t e b u b a r u s e t e l h h d i t i n z m i beberape k h l i . (Dooren-

bos dan Kassam, 1979)

B r o d i e , Yoshida dan X i c h e l l ( 1 9 6 9 ) , nenge nukckin

bchwa a n t a r a v a r i e t a s tznamzn t e b u mempunyai respon ycng

berbeda t e r h z d a p t e m p e r z i u r yang b e r b e d a . Fada tempera-

t u r

2 6 . 0 ' ~ pertumbuhan a k s r s a n g a t b a i k , icenurunnga t e a -

p e r a t u r sarn2ai 2 5 ' ~ t i d a k bangik b e r p e n e z r u h t e r h z d a p

(23)

0

d i penghaiiibatail pertumbuhan z k e r , den t e m p e r a t u r 10.5 C

a k a r kel.il?:&tannya hainpir ~ a t i . Temperatur o p t i m a l untitk

0 0

pertumbuhan t e b u b e r k i s a r a n t a r a 24 C

-

70

C.

'i.anail!an t e b u termasuk cizlan golongan turn-cuhan C

4'

-.

y t i i t u s u a t u tu.mbuhzn yang dalam t i s i m i l a s i C O 2 njenghasil-

kan senyawa pertarria be'upa zsam d i k a r b o k s i l a t ( s u z t u s e -

nyawa beratom C empat). Tanaman t e b u rr.ecghendaki r a d i a -

s i s i n a r m a t a h e r i yeng bsnyak &n s a n g a t e f i e i e n dalzm

penggunaannya untuk rne~fientuk bahan orgtinik. Bpa'cile

i n t e n s i t a s cahaya mer,u.run sarnpzi jffk, p r ~ d u k s i t u n z s da-

p a t menurun d r a s t i e . Tananan t e b u mernpunyai unsur yang

berbeds-beda t e r g a c t u n g pada v a r i e t a s n y a .

' d i l s i e (1962) menyatakan bahwa t a n a o z n t e b u a d a l a h

s u a t u tanamin $ s o p i s yang merighendaki t a n a h s u b u r , t e , ~ : ~

p e r a t c r r e p a t i f hangat s e p i n j a n g t a h u n , pzda a w l psrtum-

buhannya n e ~ ~ e r l u k a n banyak a i r d i n s i n i r mitz)..ari. Se-

l a n ju t n y a Puntoha:?tono e t a l . ( I 981 ) ~:engemukzkan bakwa t a n z a a n t e b u akan tumbuh b a i k a p a b i l a a k a r tcudah mesuk

ke d a l a n solum t a n a h yzng dzlam, cukup t e r s e d i a o k s i g e n ,

t i i a k ada senyay;;a yang b e r s c u n , 2 e r a 5 a t P s r c s s ~ c a n tznzh

b e r k i s a r ant;ra

5.5

-

7,

dan cukup t e r s e r i i a a i r .

Tanaxan t e t u t i d a k s u k s t e a p e t gang t e r l a l u k e r i n g

d i n t e r l z l u bangzk a i r , y e r g b a i k e d a l a h t a n a h l e ~ . y u n g

k e r k ~ p u r , ta n a h leapung b e r p a z i r dan t a n z h g z s i r berlem-

pung. D € r a j ~ t kernastiman t a n a h b e r k i s a r ~ n t s r a

6.5

-

8
(24)

B

.

UNSUR-DNSUR KLIMA TOLOGI

Kenurut WMO dalam Anongmous (1 968), meteorologi p e r t a n i a n a t a u klimatologi adalah s e g a l a sesuatu menge-

n a i i n t e r a k s i a n t a r a meteorologi dan faktor-Taktor hid-

r o l o g i psda s a t u pihak dan p e r t a n i a n pada pihak l a i n da-

lam a r t i l u a s dengan t u j u a n menentukan pengaruh-pengaruh

t e r s e b u t untuk keperluan usaha pertanian.

Unsur-unsur klimatologi a n t a r a l a i n : r a d i a s i mata-

h a r i , suhu udara, suhu tan?h, kelembaban udara, kecepat-

an angin, curah hujan, evaporasi, tekanan udara, dan se-

bagsinya. Unsur-unsur i n i b e r v a r i a s i menurut tempat dan

waktu karena adanya pengendali i k l i m . Unsur i k l i r n yang

juga bertindak sebagai pengendali i k l i m adelah r a d i a s i

matahari, suhu udara, kelembaban udara, kecepatan angin,

dan l a in-la in.

1. Radiasi Natahari

Unsur r a d i a s i matahari merupakan f a k t o r penting

dalarn' proses penguapan, y a i t u sebagai penyedia p s n a

utama (590 k a l o r i p e r gram a i r pada suhu 1 5 ' ~ ) , se-

dangkan unsur klimatologi lainnya hznya memberikan

panas tambahan (panas a d v e k s i ) ( ~ i l l e l , 1980 dan Lins-

l e y , 1982).

Pengukuran r a d i a s i matahari dapat dilakukan de-

(25)

Menurut Black (19561, r a d i a s i m a t a h a r i untuk I n d o n e s i a

d a p a t diduga dengan persamaan :

dimana :

Rs

: r a d i a s i m a t a h a r i

Ra : r a d i a s i e k s t r a t e r e s t r i a l

n : lama p e n y i n a r a n , jam

N : lama p e n y i n a r a n maksixum, jam

Bagian t e r p e n t i n g d a r i r a d i a s i m a t a h a r i dalam p r o s e s

penguapan a d a l a h r a d i a s i n e t t o , y8ng merupakan s e l i s i h

yang d a t a n g dan d i p a n t u l k a n . Menurut Penman'.dalamDooren.;j

be$:

dkn

P r u i t 3 . ( 1 9 7 5 ) , : h e a a ~ y a L e a d f a s i i n e t t o . d a p a t . diduga

d a r i suhu, kelembaban udara, r a d i a s i m a t a h a r i , dan lama

pe~yyinaran, dengan persamaan :

Rn = ( 1 - 6 ) R,

-

f ( T ) . f ( e a ) .

f(i)

...

(2)

dimaoa :

Rn : r a d i a s i n e t t o , n d l a i n y a s e t a r a deng9n eva mm p e r h a r i . . . ( 1 m m p a r i =

59

cal;cm j h a r i

I.

-

.

-.

... . . - - . -

.

P O r a s i y

f : f u n g s i

T : suhu udara

e a : tekanan uap a i r maksimum pada suhu

T

( d i & a p a t d a r i d a t a kelembatran udcira )

n

: r a s i o lama p e n y i n a r a n sebenarnya dengan lama peny i n a r a n maksimum

cb : k o e f i s i e n a l b s d c permukaan

(26)

Penrcan dalam Doorenbos dan P r u i t t (1977) menggunakan

r a d i a s i n e t t o s e b a g a i s a l a h s a t u penduga b e s a r n y a evapo-

t

r a n s p i r a s i tanaman.

2. Suhu Udara

S e c a r a k l i r n a t o l o g i suhu udara b i a s a n y a d i u k u r dengan

termometer dalam s a n g k a r cuaca pada k e t i n g g i a n 1.20-8.50m

d i a t a s permukaan t a n a h .

Semua d a t a - d a t a bulanan, semusim, s e t a h u n , a t a u pe-

r i o d e tahunan yang p ~ n j a n g d i b e n t u k d a r i suhu r a t a - r a t a

h a r i a n s e b a g a i s a t u a n d a s a r . Suhu

,rats-rata

h a r i a n d a p a t d i k i t u n g dengan b e r b a g a i c p r a a n t a r a l a i n :

T

T = maks + Tmin

...

( 3 )

2

a t a u r a t a - r a t o d a r i penbacaan 24 jam d a r i j e j a k termogram.

BMG d i J a k a r t a nenggunakan rumus yang d i d a s a r k a n a t a s

pembacaan suhu pada waktu yang berbeda (07.00, 13.30, dan

S e c a r a umum, pada keadaan n o r m 1 l a j u e v a p o t r a n s p i -

r a s i akan menirgkat dengan naiknya suhu udara ( L i n s l e y ,

1982).

3.

Kelembeban Udara

Xelercbzban udera b i a s a n y a d i n y a t a k a n dalam kelem-

ban r e l a t i f ( r e l a t i f h u m i d i t y ) gcng d i s i n g k a t RH, y a k n i

(27)

10

uap a i r maksimum yang d a p a t ditsmpung o l e h udara ( e a )

pada suhu t e r t e n t u . Pengukuran RH b i a s a n y a menggunakan

p s i k r o m e t e r yang d i l e t a k k a n dalam s a c g k a r cuaca. P s i k -

r o m e t e r b e k e r j a b e r d a s a r k a n p r i n s i p termodinamik: ed

RH = = X 10036

...

( 5 )

...

ed = e a

-

A . p. (I!

-

I w )

(6)

dimana :

RH : kelembaban r e l a t i f u d a r a ,

5

e a : t e k a n e n uap a i r Jenuh pada suhu Pw

ed : t e k a n a n uap

a i r

a k t u a l d i u d a r a

A : k o e f i s i e n p s i k r o m e t e r p : t e k a n a n udara

T

: s u h u udara

Tw : suhu termometer b o l a b a s a h

S i n s l e g (19E2) mengemukakan behwe kelembzben r e l a - t i f d a p a t d i h i t u n g d a r i suhu u d a r a d a n t i t i k embun me-

l a l u i pendekatan rumus :

dimana :

T

: s a h u vdma

Td : suhu t i t i k embun

Pengukuran RH s e c a r a o t o ~ a t i k d a p a t d i l a k u k a n de-

ngan menggunakan t h e r m o h i d r o g r a f .

Hubungan a n t a r a k e l e m b a b ~ n r e l a t i f , suhu udara d a n

(28)

Gambzr 1. E u t u n g a n a n t a r a k e l e m b b z n r e l i t i f , s u h u u d a r a d a n t e k a n ~ n u d a r a a k t u a l .

L a j u e v z p o r a s i b e r b z n d i n g l u r u s d e n g i n p e r b e d s a n

k e l e ~ b a b a n a k t u a l t ~ r h e d a p k e l e a b a b z n maksi!r,urn y s n g d a -

p a t d i t z n p u n g . Cengan d e m i k i a n l a j u e v e p o r z ~ i m n i n g -

k a t d e n g s n m n u r u n n y a kelcmbabzn r f l a t i f (Viiersum, i 979)

B n g i n icerupakzn tidzrs yan& h e r , e r z k , d i i r i ~ n a kelem-

b a b a n d e n ptinzs s i a p d i t r ; n c f e r k e d c n d a r i u d h r a . 5s-

j u e v a p c t r a n s p i r a s i a k a n neningkz.t dengan bertambihr.ya

k e c e p a t i n a n g i n ( L i n s l e y , 19E2).

P e n z a n dalarn Ooorenbos d a n P r u i t t (1977) ncxduga l a j u e v s p o t r e n s p i r a s i s e c r r a eir.piris d e n f a n men&gunzken

(29)

5.

Suhu Tanah

Suhu t a n a h s e r i n g memberikan pengaruh yang l e b i h

p e n t i n g d a r i pada suhu udara untuk pertumbuhan t a n a -

man (Chambers, 1978). D i d a t a r a n rendah t r o p i s misal-

nya, suhu t a n a h yang t i n g g i menuruckan h a s i l p r o d u k s i

umbi kentang. r a n g (1963) mengemukakan bahwa suhu ta-

nah, terutarna suhu e k s t r i m , akan mempengaruhi perke-

cambahan b i j i , a k t i v i t a s a k a r , k e c e p a t a n dan umur

ta-

naman s e r t a t e r j a d i n y a keganasan p e n y a k i t t a n -

man

.

Komite m e t e n r o l o g i s e d u n i a (1956) dalam Chambers

(197E) menganjurkan bahwa kedalaman s t a n d a r untuk pe-

ngukuran suhu t a n a h a d a l a h

5 ,

10, 20, dan 100 cm. Pe-

ngukuran suhu d i bawah permukaan t i d a k s e t e l i t i d i

a t a s

permukaan karena perubahan yang c e p a t d i h a l a n g i

o l e h k a p a s i t a s paras. t a n a h . Oleh k a r e n a i t u untuk ke-

banyakan t u j u a n p e r t a n i a n , pengukuran maksimum dan m i -

nimum h a r i a n sudah dianggap memadai t e r u t a m a pada ke-

dalaman yang b e s a r .

Perubahan suhu t a n a h yang berhubungan dengan wak-

t u dan kedalaman d i Caerah t r o p i s t i d a k b a ~ y a k rne~be-

r i k a n k e s a n b i l a dibandingkan dengzn d i d a e r a h l i n t a n g

t i n g g i . Perubahan suhu t a n a h s e b a g a i r e s p o n t e r h a d a p

sumber e n e r g i ( b i a s a n y a r a d i a s i m a t a h a r i ) dan d e r a j a t

peruhahannya akan t e r g a n t u n g b a i k d a r i t i p e dan keada-

a n t a n a h maupun j u s l a h e n e r g i yzng d i t e r i m a (Chambers,

(30)

1. E v a p o t r a n s p i r a s i

E v a p o t r a n s p i r a s i mzrupakan gabungan a n t a r a eva-

p o r a s i dan t r a n s p i r a s i ( S o s t r o d a r s o n o dan Takeda,

1983). E v a p o r a s i a d z l a h h i l a n g n y a a i r l a e l a l u i p e r -

aukstin t a n z h dsn a i r , sedangkan t r a n s p i r h s i a d z l a h

h i l a n g n y a a i r r r ~ e l a l u i j e r i n s a n h i d u p talaman.

Destane

(1974)

mengexakakcn bahv;a e v a p o t r a n s p i -

r a s i msrupekan k e b u t u h j n a i r tznsman.

ifenurut Doorenbos dan Pr1ui.l;

t

( 1

977),

ke1:l;tuhan

a i r tia.r..man d i d e f i n i s i k a n s e b a g a i jumlah a i r yang

d i b u t u b k a n untuk meaenuhi pengambilsn ~ i r i ~ e l a l u i

e v a p o t r b n s p i r a s i tanaman s e h a t yang tumbsh peda l a -

han l u a s dan k o n d i s i a i r t z n z h bukin aerupzkzn f z k -

2 .

Lor perfibetas untuk rrienca;ai p r o d u k s i p o t e n s i i l di'za-

wah k o n d i s i perturcbuhcn t e r t e n t a .

S e l ~ n j u t n y a o l e h CoorenSos d s n

P r u i t t

(1977)

d i n y i t z k a n bahwa ada t i g a t i h a p p e k e r j a z n 1.1.nttik 8:e-

nnt.'c.k?n n i l a i e v a p o t r a n s ~ i r s ~ i taniwen, y a i t n :

( 1 ) Fenec:uan p e n ~ , a r u h k o n d i s i s e t e r r p e t

(2)

Pecentuan n j l x i e v a p o t r a ~ s p i r b s i g e f a r e n s i

( 5 )

Penentuzn k o e f i s i e n tsn&man s e s u a i 6eng6n t i n g k a t tuoibuh tanamzn.

E v a p o t r a n s p i r a s i t s n c . s ~ n yEng juga r,erupakan

kebutuhsn a i r ( c o n s u a p t i v e u s e ) tan: mzn ad: i a h :

(31)

dirnana :

ETtan = e v a p o t r a n s p i r e s i t a n a m s n , mrn/hari

1: c : k o e f i s i e n t e n ~ r n ~ n

ETo : e v z p o t r z n s p i r a s i r e f e r e n s i , m / h i r i .

Angka k g e f i s i e n tznzmtin t e r b e d a untu.k s e t i s p j e n i s

t a n a m ~ n d s n f a s e & t a u u:nur t~nr;irlz.n. T a b e l 1 . ~ ' e n y a j i -

k e n n i l s i . k o e f i s i e n thnsman ( K C ) u n t v k t e b u .

K e n u r u t S o c t r o d a r s o l ? ~ d a n 2 ~ k i d a ( I ~ E T ) , e v s p n t r a n s

p i r i e i p o t e n s i a l ~ E a l a h k e s e r n y s e v s p o t r t i n s p i r s s i d i m a m

a i r t a c e h y a n g t e r s e d i a cukup t i n y ~ k . E v e p o t r s . n s p i r z s i

t e r g s n t u z g d i r i u n s u r - u n s u r k l i m a t o l o ~ i , y z n g m e l i p u t i

r a 2 i s s i r n z t e h a r i , t s r n p e r s t u r u d s r a , k e l e m k a k a n u 2 a r a 6 z n

p i t d i t e n t u k a n d s r i persalnaan e ! c p f r i s , y a k n i :

a . Metoda Z l z n s y - C r i d d l e (135C) dalzln E o o r e n h s 2an

F r u i t t ( 1

977

)

ETo = c ( p

(0.46

T

+

8 ) )

...

(9)

c : f a k t o r pr-n:iee~;si:n, y h r g t e r f h z h n g . 2 a d a kelernbzhin r e l ~ t i f , lsma p e n y i c z r e r , d e n . ~ e r k i r z s n i c e c e p s t s n h n ~ i n pad? siiaxg h s r i

T : s c h u r a t s - r h t a h a r i s n s e l ~ r n i s ; t u t u l s n ,

O c ,

b. 3:etoda r a d i e a i ( C o o r e n b o s d z n Y r c i t t ,

1977)

(32)

T a b e l 1. N i l a i k o e f i s i e n tanaman ( k c ) t e b u pada b e r b a g a i umur dan t i n g k a t pertumbuhan

.Umur

Tanaman

( bulnn ) Masa Pertumbuhan K o e f i s i e n Tanaman

0

-

1 awal tanam

-

&

t a j u k 0.55

1 - 2 -.

5A4

t a ju k 0.80

2

-

2.5

3/4

-

1 t a j u k 0.90 2.5-

4

pembentukan h a s i l 1.00

4

-

1 0 awal pemasakan 1.05

1 0

-

11 pemasakan 0.80
(33)

dimana :

ETo : e v a p o t r a n s p i r a s i r e f e r e n s i , mmfiari

c : f a k t o r penyesuaian yang t e r g a n t u n g pada ke- lembaban r e l a t i f dan k e c e p a t a n a n g i n

W

: f a k t o r pemberat yang t e r g e n t u n g pada suhu u d a r a dan l e t a k g e o g r a f i s

Rs

: r a d i a s i m a t a h a r i , s e t a r a dengan n i l a i evapo- r a s i , mm lilari.

c. Ketoda Penman (1948) d i dalam Doorenbos dan P r u i t t

(1977)

ETo = c ( W Rn

+

( 1 4 ) f ( ~ ) ( e a - e d )

...

(11)

dimana :

ETo : e v a p o t r a n s p i r a s i r e f e r e n s i , mm/hari c : f a k t o r penyesuaian ( t a b e l 2;.), '

W : f a k t o r pemberat, t e r g a n t u n g sclhu udara ( t a - b e 1

3.)

Fa

: r a d i a s i n e t t o , s e t a r a dengan e v a p o r a s i , mm pnari

f ( U ) : f t i n g s i k e c e p a t a n a n g i n ( t a b e l 3 . j

( e a ~ e d ) : perbedaan a n t a r a t e k a n a n uap jenuh pada suhu r a t a - r a t a udara dengan uap a k t u a l d i u d a r a (mbar) ( t a b e l

5.

)

n i l a i Rn d a p a t d i t e n t u k e n dengan persamaan (2). y a k n i : Rn = (1-&)

Rs

-

f ( T ) . f ( e d ) .

f ( i )

dimana :

R s : r a d i a s i m a t a h a r i , m m p a r i

: k o e f i s i e n p a n t u l a n (Penman mengambil

0.25)

f ( T ) : f u n g s i d a r i suhu u d s r a ( t a b e l

6)

f ( i ) : f u n g s i d a r i lama p e n y i n a r a n ( t a b e l

7)

(34)

T a b e l 2 . F a k t o r penyesuaian ( c ) d a l a m metoda Penman

I U,

i

T a b e l

3 .

F u n p ' s i lieceptitan a n g i n , f

(U)

= 0.27 ( 1 + &)

!

u n t n k 1.ecepat;:n ;.ngin ';in c i i &tiis permultzsn ts- n a h

,

l t r n p a r i

\ V ~ n d

k ~ n l d n y

100 200 3ClO

L 00

WO GOO

700 800 900

0 10 20 30 40 YI GO 70 80 30

.30 .32 .35 .38 . 4 1 . 4 3 .4G -.43 .51

.

5!, .57 .59 .62 .65 .67 .70 . 7 3 .76 .78

.81 .84 .86 .Bg* .92 .g4 .97 1.00 1.03 1 . 0 5

1.08 1.11 1.13 1.16 1.13 1.21 1.24 1.27 1.30 1.32

4.35 1.33 1 . 0 1.43 1.LG 1 . ~ 3 1.51 I . 1.57 1.59

1 . 2 1.65 1.67 1.711 1.73 1.76 1.78 1.81 1.86 1.90

1.119 1 . 1.94 1.97. 2.00 2.02 2.05 2.03 2.11 2.15

2.16 2.19 2.21 2.24 2.27 2 . 2 9 2.32 2.35 2.38 2.LO

2.43 2.46 2.18 2.51 2 . s 2.56 2.59 2.62 ' 2 . U 2.65

2.70

-

(35)

~ ~ - . ~~ . -

- - ~ ~

. -. .-

0-

-

T a b e l

'5.

Tekznan uzp J e r ~ u h ( e a ) d;,lEIrn rnbzr s e b a g r i f u n g ~ i d k r i s u h u r a t ; - r a t s , C .:

-

-

-

. I

.

2 1 17.0 13.2 1q.L 20.6-'22.0-J

Temper- 20 21 22 23 2L 25 26 27 28 29 30 31

--

32 33

-

3L 35 36 37 36 39 .

23.' 2 i . s 26.6 29.1 2n.8 3 1 . ~ 5 6 3 j . 7 37.D*iO.l L2.L Lb.3 LJ.6 50.) Y.2 2 5 . b2.8 b6.3 6Cl.qJ

I / Also actual vapour p r c s s u r c (ed) can be clblilincd from this t ~ b l c using available Tdewpoint data.

-

.

(Exmplc: Tdcwpoint i s 100'2; ed is 20.6 mbor)
(36)

T a b e l 6. Pengaruh suhu

f(~)

t e r h a d a p r a d i a s i gelombang panjang ( R n l )

Sumber : Doorenbos dan P r u i t t , 1977

. . .

. . . .... ...

T a b e l

7.

Pengaruh lama peny i n a r a n f ($) t e r h a d a p r a d i a s i gelombang pan jang ( ~ n l )

n / N .u5 . I .1S

.z

.25 .3 .35 .L . & 5 . 5

I ( n / N )

-

0.1 t 0.9 n / N

--

t o o l 0 - 1 5 - 1 9 . 2 i 2 8 .33 .37 . L I .L6 -51 5 5 .GO, - 6 1 .Gg .73 .lt3 .Si'.67 .91 .96 1.0

--

SunLber : Doorenbos dsn P r u i t t ,

7977

. . .

.. - .-

T a b e l 8. Pengaruh t e k a n a n uap ;jenuh f ( e d ) t e r l l a d a p r a d i a s i gelombang panjang (Rnl)

rz-Z7-

6 8 10 12 11 113 18 2" 2 2 i 26 26 30 31 3 i 36 3 8 40-1

~ ( ~ d ) = 0 . 3 ~

-

O.OLLG

-

--.

0 . 2 3 .22 .20 . I 9 . l o 2 0

_

-

6 .o$ .07 .0G

I

(37)

d. Metoda P a n c i E v a p o r a s i

ETo = kp x E

Pan

...

( 1 2 ) dimana :

ETo : e v a p o k r a n s p i r a s i r e f e r e n s i , mmfiari kp : k o e f i s i e n p a n c i

E pan ' e v a p o r a s i p a n c i .

2. Curah Hujan E f e k t i f

I s t i l s h curah h u j a n e f e k t i f d i a r t i k a n s e c a r a ber-

d a t i d a k hanya o l e h a i i l i yang sama t e t a p i b e k e r j a pada

lapangan yang berbeda, t e t a p i juga o l e h a h l i yang b e r -

beda s p e s i a l i s a s i n y a dan C e k e r j a pada bidang yang sama

( ~ e s t a n e , 1974). S e l a n ju t n y a Destane ( 1

974

) mengemuka- k a n bahwa c u r a h h u j a n e f e k t i f a d a l a h jumlah c u r a h h u j a n

selcma ffiusim pertumbuhan yang t e r s e d i a untuk memenuhi

kebutukan d a r i s u a t u tanaman. Oldeman dan S j a r i f u d d i n

(1977) mengemukakan bahwa c u r a h h u j a n yang j a t u h d m

e f e k t i f untuk pertumbuhan tanaman t e r g a n t u n g pada i n t e n -

s i t a s h u j a n , t o f o g r a f i d a e r a h , s i s t e m penanaaan d a n

t a -

h a p pertumbuhen tanaman.

P e r h i t u n g a n c u r a h h u j a n e f e k t i f d a p a t d i t e n t u k a n

s e c a r a langsung m e l a l u i h a s i l p e n e l i t i a n a t a u formula

yang t e l a h d i b u a t o l e h beberapa n e g a r a . S e b a g a i d a s a r

untuk menentukan c u r a h h u j a n e f e k t i f t e l a h dikercbangkan

konsep Si3R ( b a s i c e f e k t i v e r a i n f a l l ) dalam a n a l i s a cu-

(38)

a t a u j a t u h pada daun-daun t a n p a membasahi t a n a h . Kon-

s e p t e r s e b u t d i d e f i a i s i k a n s e b a g a i b e r i k u t :

I

Curah h u j a n h a r i ke n d i k u r a n g i in-

t e r s e p s i pada h a r i ke n, j i k a c u r a h h u j a n pada h a r i ke n l e b i h b e s a r d a r i i n t e r s e p s i h a r i ke n , t e t a p i pada h a r i ke n-1 c u r a h h u j a n l e b i h k e c i l d a r i i n t e r s e p s i

BER ( h a r i ke n )

Curah h u j a n pada h a r i ke n , j i k a c u r a h h u j a n pada h a r i ke n l e b i h be- s a r d a r i i n t e r s e p s i peda h a r i ke n

dan pada h a r i ke n-1 c u r a h h u j a n a d a l a h l e b i h b e s a r d a r i i n t e r s e p s i

L O , untuk s e l a i n t e r s e b u t d i

atas.

Dalam s t u d i a n a l i s a c u r a h h u j a n e f e k t i f o l e h

FhO

( D e s t a n e , 1974) dikemukakan beberapa metoda untuk meng-

h i t u n g c u r a h h u j a n e f e k t i f . Xetoda-metoda t e r s e b u t an-

t a r a l a i n :

a.

Ketode perubahan kelembaban t a n a h

Curah h u j a n e f e k t i f d i h i t u n g s e b a g a i k e n a i k a n

kelem3aban t a n a h ditambah e v a p o t r a n s p i r a s i a k t u a l

-.

.

d a n d i h i t u n g n u l a i t u r u n h u j a n sampai pengambilan

c o n t o h .

diffiana :

CHeff : c u r a h h u j a n e f e k t i f , mm

M2

: kandungan a i r t a n a h s e t e l a h h u j a n

M1 : kandungan a i r t a n a h sebelum h u j a n ETcrop : e v a p o t r a n s p i r a s i tanaffian

(39)

22

Netoda i n i m i r i p p e r h i t u n g a n d i bank. Curah hu-

j a n dan a i r i r i g a s i s e b a g a i k r e d i t , sedangkan penuru-

n a n kelembaban s e b a g a i d s b e t . P e r k o l a s i dan a l i r a n

perrnukaan bukan b a g i a n yang e f e k t i f . C a t a yang d i -

p e r l u k e n i a l a h k a p a s i t a s menahan a i r ( w a t e r h o l d i n g

s a p a s i t y ) , c u r a h h u j a n , a i r i r i g a s i j i k a a d a , d a n ..;

e v a p o t r a n s p i r a s i . Untuk l a h a n i r i g a s i , e v a p o t r a n s p i -

r e s i d i d a s a r k a n pada l a j u e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l ,

sedangkan pada l a h a n t a d a h h u j a n a t a u i r i g a s i p a r t i a l

p e r h i t u n g a n d i d a s a r k a n pada e v a p o t r e n s p i r a s i a k t u a l .

c. L i s i m e t f r

Netode pengukuran dengan l i s i m e t e r mernpunyai

ke-

t e l i t i a n yang cukup t i n g g i dan d a p a t d i p a k a i untuk

memeriksa r u m u s f m p i r i s dalam p e r h i t u n g a n e v a p o t r s n s -

p i r e s i .

3.

Perubahen Sandurigan A i r Tanah

Perubahan kandungan ( k a d a r ) a i r t a n a h a d a l a h perbe-

daan kandungan a i r t a n a h pada s u a t u p e r i o d e dengan p e r i o -

de sesudahnya. B i l a curah h u j a n e f e k t i f kurang d a r i eva-

p o t r a n s p i r a s i p s t e n s i a l

(ET),

maka t e r j a d i l a h d e f i s i t

a i r

y a i t u kekurangan e v a p o t r a n s p i r a s i a k t u a l d e r i n i l a i poten-

s i a l n y a , yang menunjukkan p e r s e d i a a n a i r dalam t a n a h serna-

k i n b e r k u r a n ~ .

Tadjang (1980) mengemukakan kahwa jumlah a i r yang

t e r s i m p a n a t a u terkandung dalern t a n a h ( Y ) merupakan f c n g s i

(40)

n y a t a k a n dalam persamaan b e r i k u t :

Y = a e bx

...

( 1 4 )

dimana :

Y

: jumlah a i r yang t e r s i m p a n a t a u terkandung dalam t a n a h , mm

x

: jumlah n e g a t i f d a r i c u r a h h u j a n e f e k t i f dengan e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l (CHeff

-

ET)

< .

'.

a

: p a r a m e t e r yang t e r g a n t u n g pada k o n d i s i awal b : p a r a m e t e r yang t e r g a n t u n g pada kemampuan t a n s h

menahan a i r ( k a p a s i t a s l a p a n g )

Untuk m e l i h a t pengaruh perubahan k a d a r

a i r

t a n a h

t e r h a d a p p r o d u k s i tanaman d a p a t d i l a k u k a n dengan n e r a c a

a i r d i d a e r a h perakaaan, y a i t u jumlah volume a i r yang be-

a n un- r a d a d i d a e r a h p e r a k a r a n tanaman yang d a p a t digunak-

t u k pertumbuhan tanaman. Jumlah a i r t e r s e b u t berubah me-

n u r u t waktu, t e r g a n t u n g ada a t a u t i d a k n y a h u j a n , naungan

dan j e n i s t a n a h (Sumarna, 1982).

F l i n n (1971) mengemukakan bahwa s e c a r a umum untuk

mengukur kanduxgan a i r t a n a h d i d a e r a h p e r a k a r a n untuk

waktu t e r t e c t u a d a l a h :

SMt : kandungan a i r t a n a h pada waktu

t

Pt : Curah h u j a n e f e k t i f pada wsktu

t

It : i r i g a s i pada waktu

t

Ct : g e r a k a n k a p i l e r pada waktu

t

ETAt : e v a p o t r a n s p i r a s i z k t u a l pada waktu

t

(41)

E v a p o t r a n s p i r a s i a k t u a l umumnya l e b i h k e c i l d a r i

e v a p o t r a n s p i r a s i p o t e n s i a l . Besarnya ETAt t e r g a n t u n g

pada kandungan

a i r

t a n a h t e r s e d i a dan e v a p o t r a n s p i r a s i

p o t e n s i a l (ETP) (Doorenbos dan Kassam,

1979).

4.

S i f a t - S i f a t F i s i k Tanah

3 . B u l k d e n s i t y dan ruang p o r i t o t a l

-

Bulk d e n s i t y ( k e r a p a t a n limbak) menun jukkan

p e r b a n d i n g a n a n t a r a basaa t a n a h k e r i n g dengan volu-

me t a n a h termesuk volume p o r i - p o r i tanah.

FSSEG t a n a h k e r i n a ( c f ) = volume t a n a h tee)

. . :: , . . , . . .

Bulk d e n s i t y merupakan p e t u n j u k kepadatan t a -

nah. Pyakin p a d a t s u a t u tgnah makin t i n g g i b u l k den-

!

s i t y , yang b e r a r t i m k i n s u l i t neneruskan a i r a t a u

ditembus a k a r tanaman. Pada umumnya b u l k d e n s i t y

3

b e r k i s a r d a r i 1.1

-

1.6 g/cm

.

Beberapa j e n i s t a n a h

3

m e m i l i k i Sulk d e n s i t y kurang

&zri

0.85 g l c n

.

Bulk d e n s i t y berbeda dengan p a r t i k e l d e n s i t y

( k e r a p a t a n j e n i s z a r a h ) . P a r t i k e l d e n s i t y merupakan

massa t a n a h k e r i n g p e r s a t u a n volume p a r t i k e l - p a r t i -

k e l ( p a d a t a n ) t a n a h ( j a d i t i d a k terffiasuk p o r i - p o r i

t a n a h )

P o r i - p o r i t a n a h a d a l a h bagian yang t i d a k t e r i s i

bahan p a d a t t a n a h ( t e r i s i o l e h udara dan a i r ) . Po-

r i - p o r i t a n z h d a p a t d i b e d a k ~ n menjadi p o r i - p o r i ka-

(42)

25

P o r i - p o r i k a s a r b e r i s i udara a t a u a i r g r a v i t a s i ( a i r

yang mudah h i l a n g k a r e n a gaya g r a * i t a s i ) , sedang p o r i -

p o r i h a l u s b e r i s i

a i r

k a p i l e r a t a u udara.

Ruang. p o r i t o t a l t a n a h d a p a t d i t e n t u k a n dengan

persamaan b e r i k u t :

Ruang p o r i t o t a l = ( 1

-

)

I'X

4.0%

--;,I

-. .

.,

Tanah-tanah l i a t mempunyai p o r i - p o r i t o t a l l e b i h t i n g -

g i d a r i p s d a t a n a h - t a n a h p a s i r (Hardjowigeno, 1986).

P o r i - p o r i t a n a h ( p o r o s i t a s t a n a h ) d i p e n g a r u h i

o l e h kandungan bahan o r g a n i k , s t r u k t u r t a n a h , dan t e k s -

t

u r t a n a h .

b. I n f i l t r a s i

I n f i l t r a s i a d a l a h p r o s e s masuknya a i r ke dalam

t a n a h m e l a l u i permukaan t a n a h , dan dibedakan dengan

p e r k o l a s i yang merupakan p e r i ~ t i w a bergeraknya a i r

me-

l a l u i p r o f i l t a n s h (Dhalhar, 1972 dan schvab e t a l ,

19E1). L a j u i n f i l t r a s i a d a l a h k e c e p a t ~ n penyerepan a i r o l e h permukaan t a n a h , k a p a s i t a s i n f i l t r a s i a d a l a h

k e c e p a t a n rnaksimum penyerapan a i r o l e h permukaan t a n a h

pada s u a t u waktu t e r t e n t u ( B e r u d j i t o , 1980).

Ada beberapa metoda untuk menduga l a j u i n f i l t r a s i

a n t a r a l a i n :

( 1 ) Metoda .Eostiakov :

dirnana :

(43)

a & c : pax=amet@r yang dipgtlgaruki o l e h f a k t o r t a n a h dan k a d a r a i r t a n a h

f :

l a j u

i n f i l t r a s i , cm b e n i t a t a u mmlmenit

t

: waktu

( 2 ) Metoda P h i l i p :

F = A t

+

st*

==-$ f = A 9 + S t

-1)

...

...

(17)

dimana :

A & S : p a r a m e t e r yang d i p e n g a r u h i o l e h f a k t o r t a -

nah dan k a d a r a i r t s n a h

F : akumulasi i n f i l t r a s i f : l a j u i n f i l t r a s i

t

: waktu

c . K a p a s i t a s menahan

a i r

(Water h o l d i n g c a p a c i t y )

Jumlah

a i r

t a n a h yang bermanfaat untuk tanaman

mempunyai b a t a s - b a t a s t e r t e n t u . Baik k e l e b i h a n a i r

maupun keku'kangan

a i r

d a p a t rcengganggu pertumbuhan

ta-

naman

.

Berdasarkan adanya gaga-gaya a d h e s i , k o h e s i , dan

g r a v i t a s i ,

a i r

dalam t a n a h d a p a t dibedakan menjadi

(Eard jowigeno, 1986) :

-

a i r h i g r o e k o p i k : a i r yang d i s e r a p t a n a h s a n g a t k u a t s e h i n g g a t i d a k d a p a t digunakan tanaman ( a d h e s i a n t a -

r a

t e n a h dengan a i r ) .

-

a i r

k a p i l e r : a i r dalam t a n a h dimana daya k o h e s i dan

a d h e s i l e b i h k u e t d a r i g r a v i t a s i . A i r i n i d a p a t

(44)

gays k a p i l e r . Sebcgi2n b e s s r d i r i a i r k a p i l e r merupa-

kan a i r yang t e r s e d i a ( d a p a t d i s c - r a p ) b ~ g i taneman.

-

a i r g r a v i t a s i : a i r yang t i d b k d p p a t d i t a h a n o l e h t a n a - man s e h i n g g a meresa? ke babah karena gays g r a v i t a s i .

b i r g r a v i t a s i h i l e n g d a r i t s n a h dengan aembawa unsur-

u n s u r h a r a s e p e r t i 8 ,

K dan Ca s e h i n g g a Capat menyekab-

kan t a n a h mecjadi k u r u s .

Dalzm menentuban jumlah a i r t e r s e d i a b a g i t a n - -man

t e r d a p a t beberzpa i s t i l a h z n t s r a l a i n :

-

K a p a s i t a s l a p i n g : keadaan t s n a h gang cukup l e ~ b a ' c yang menun jukkan jui1:lih a i r t e r b a n y s k

yang d a p a t d i t i h i n o l e h t s n s h t e r h a -

dap gFga t e r i k g r a o i t a e i .

-

T i t i k l a g u Per- : kandungan a i r t a n a h dimrna a k a r - a k a r manen tanamzn w l a i t i d a k mampu m e ~ y e r a p

. .

a i r d i r i t a n a h , s e h i n g g s t e ~ a m s n

. . -

rhenjadi l a y u . Tinzman akan t e t s p

l a y u b a i k pada s i a n g h a f i mupun 3;-

lam h s r i ,

-

A i r 211 ~ a : : s e l i s i h Zztbrh k ~ d a r s i r pad& k a p -

e i t a s lapang d ~ n g a n k a d a r a i r p e a

t i t i k l a y u perxznen.

Sanysknya'ksndungin a i r dalem t s n 3 h berkukucgan e r s t

dengan besarnya tegangan a i r ( : n o i s t u r e t e n s i o n ) dalam t ~ -

n z h t e r s e b u t . S e s s r n y a t e g a ~ ~ p a n a i r n e z u n j u k k ~ n b e s s r n y a

. L

(45)

lam t ~ n a h . Teganean d i u k u r d a l a i b a r , z t m o s f i r , cm

a i r , a t a u l o g a r i t m a d a r i cm a i r gang d i s e b u t pP. Sa-

t u a n b a r dan a t n o s f i r s e r i r g dianggzp szma karena 1

atm = 1.01:7 b a r . Pada t a b e l

9.

d i s a j i k a n hubungen a n t a r a b ~ r (atrr.), cm ( t i n ~ g i ) a i r , dan pF.

Ilan4unfzn a i r oada k a p a s i t a s l a ~ a n g 2itunJuklran

1

o l e h liandur,i.:an a i r pads t e g a r g a n

-

b a r , sedangkan

.

7

kandungsn a i r pada t i t i k l z y u peraznen a d a l a h ?adz

tegangan 15 b ~ r . A i r gang t e r s s d i a b a g i t s n a a a n ada-

1

l a h a i r y i n g t e r d a p a t pada t e ~ a n g a n

-

b a r

-

15 b e r

3

( t a b e l 70:

1.

Keaaapuan t a n a h aenahin a i r d i p e n g e r u h i a n t a r a

l z i n t e k s t u r t i n a h . S e k s t u r l i a t rnempunyai kenampusn

menahsn a i r l e b i h t i n g g i d a r i pada t e k ~ t u r p a s i r .

Jumlah a i r t o t a l t e r s e d

Gambar

Tabel  11.  Kedalaman  penyerapan  e i r   o l e h   a k a r   tanaman  32  Tabel  12
Tabel  17.  E a t a - r a t a ,   maximum,  dan  minimum  p o r i   d r a i n a -   s e   u n t u k   masing-masing  kedalaman  ........
Gambar  3  .  Hubungan  a n t a r a   k a d a r   a i r  dan  a i r   t e r s e d i a   dengan  t e k s t u r   t a n a h   (Sarwono  Hardjovtige-
Tabel  10.  K l a s i f i k a s i   kelembaban  t2n;ih  dcri  tegkngzn  s i r   K l a s i f i k a s i   k e l e a b a b a n   t a n s h   -  -------  jenuh  a i r   -----------  a i r  g r a v i t a s i   (sir t a n &amp;   h i l a n g )   -------  k a p a
+7

Referensi

Dokumen terkait

motivasi dosen PA kepada mahasiswa agar aktif dalam kegiatan kampus; dan 12) PA membantu saya mengatasi kesulitan belajar. Skor IKM secara keseluruhan dengan kriteria

Hasil yang diperoleh adalah pemerintah memberikan beberapa fasilitasi dalam pengembangan organik, target pengembangan padi organik Provinsi Banten tahun 2016 hanya

Dilihat dari nilai T indikator ini memiliki nilai T yang positif yang menunjukkan bahwa semakin sesuainya volume pekerjaan yang diberikan dengan kemampuan tim maka

Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui pengaruh Non-Debt Tax Shield, Firm Size, Business Risk dan Growth Opportunity terhadap Struktur Modal pada perusahaan

Kitinase dapat dihasilkan oleh bakteri dan jamur yang diperoleh dari berbagai sumber seperti tanah atau perairan dengan cara menumbuhkan pada media yang mengandung

Pengumpulan data primer dalam penelitian ini yaitu variabel Studi Kelayakan. Bisnis. 137), data sekunder didefinisikan

Pelaksanaan ini, bertujuan untuk membuat bagian sistem kemudi yang terdiri dari Steering Rack and pinion , rack end , boat steering , rack end tambahan, plate pengunci