• Tidak ada hasil yang ditemukan

Sifat-Sifat Tanah, Tingkat Pelapukan, Pedogenesis dan Klasifikasi Andosol Menurut Taksonomi Tanah pada Suatu Transek Lereng di Perkebunan Teh Gunung Mas/Cikopo Selatan, PTP XII, Cisarua Bogor

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Sifat-Sifat Tanah, Tingkat Pelapukan, Pedogenesis dan Klasifikasi Andosol Menurut Taksonomi Tanah pada Suatu Transek Lereng di Perkebunan Teh Gunung Mas/Cikopo Selatan, PTP XII, Cisarua Bogor"

Copied!
157
0
0

Teks penuh

(1)

PADA

SLIATU TRANSEK

LERENG

DI

PERKEBUNAN

K H

JURUSAN TANAN,

FAKULTAS PERTAEJLAN

9
(2)

RINGKASAN

D I D I N ViAIflUDIN. S i f a t - s i f a t T a n a h , T i n g k a t P e l a p u k a n , p e d o g e n e s i s , d a n K l a s i f i k a s i Andosol Menurut Taks,onomi Tanah pada S u a t u T r a n s e k L e r e n g d i P e r k e b u n a n S e h

.Gp-

. . I

nung Mas/Cikopo S e l a t a n , PTP X I I , C i s a r u a , Eogor ( D i

- .. . , ..

bawah bimbungan Bapak D j u n a e d i AbdGl Hachjm)

.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u . j u a n m e m p e l a j a r i dan men(>;kaji s i f a t - s i f a t , t i n g k a t p e l a p u k a n , d a n p r o s e s p e d o g e n e s i s

A n d o s o l d a r i P e r k e b u n a n Teh Gunung Mas/Cikopo S e l a t a n , PTP X I I , C i s a r u a , Bogor; s e r t a m e n g k l a s i f i k a s i l c a n n y a menurut s i s t e m Taksoiiomi Sanaki ( S o i l S u r v e y S t a f f , 1 9 7 5 ) . l'iga pedon masing-masing P - 1 d i l e r e n g bawah,

P-2 d i l e r e n g t e n g a h , dan P-3 d i l e r e n g a t a s d i j a d i k a n

bahan dalam p e n e l i t i a n i n i . D a l a m h a 1 i n i pedon-pedon t e r s e b u t t e r l e t a k pada s u a i u t r a n s e k y a c g b e r a d a d i s e - b e l a h Timur l e r e n g Gu.nung P a n g r a n g o .

D a r i h e s i l p e n e l i t i a n i n i d i p e r o l e h b e b e r a p a i n -

i'ormasi

,

bahwa bahan ir1du.k t a n a h d i d e e r a h p e n e l i t i a n

b e r s i f a t a d e s i t i k s e d i k i t b a s a l t i k dengan a s o s i a s i

m i i i e r a l h i p e r s t e n - a u g i t - a m f i b o l p a d a s o l w n a t a s s e r t a h i p e r s t e n - a m f i b o l pada s o l w n t e r k u b w . K e a d a a r ~ ir i i me-

riunj ukkan adanyd s u a t u k e t i d e k sinambungar1 l i t o l o g i k .

:;anur~ deniikian

,

secclra W~ILUTI ttai~dh p e n e l i t i a n alei~punyai
(3)

B e r d a s a r k a n c i r i r n o r f o i o g i k d a n d i t u n j a a g dengan

s i f a t - s i f a t k i m i a - f i s i k , t a n a h p e n e l i t i a n n e n u n j u k k a n

adanya h o r i s o n A d a n E yang t e r k u b u r ; h o r i s o n A b e r -

warna l e b i h g e l a p dali k a d a r C - o r g a i ~ i k n y a l e b i h t i n g g i

d i b a n d i n g k a n h o r i s o n B ; kompleks p e r t u k a r a n didomina-

s i o l e h bahan amorf yang d i c e r m i n k a n o l e h pH NaF

>

3

9 . 4 , bobot i s i l / 3 b a r ( 0 . 8 5 g/cm

,

d a n r e t e n - s i a i r

dan f o s f a t y a n g t i n g g i .

T i n g k a t p e l a p u k a n t a n a h di d a e r a h p e n e l i t i a n ma-

s i h t e r g o l o i l g belum l a n j u t , y a i t u b a r u rneilcapai t a h a p

matang ( v i r i l e s t a g e ) ( k r i t e r i a lllohr d , l n Val1 B a r e n ,

1 9 6 0 ) a t a u t a h a p kai:lhik ( c a m b i c s t a g e ) ( k r i t e r i a T s -

v e r n i e r dan Eswaran

,

1 9 7 2 ) . S e c a r a k u a n t i t a t i f , pe-

don yang t e r l e t a k d i l e r e n g tengali l e b i h m e l a p u k , d i -

s u s u l o l e h pedon pada l e r e n g s t a s , d a n pedon pada l e -

r e n g bawah. S e m e n t a r a i t u , p r o s e s p e d o g e n e s i s yang

t e r j a d i p u n m a s i h lemah, k e c u a l i p r o s e s p e n c u c i a n t e r -

j a d i s a n g a t k u a t , ycing d i t u n j u k k a n o l e h j u m l a h b a s a -

b a s a d a n KE-nya yang r e n d a h . H a l i n i d i s e b a b k a n o l e h

c u r a h h u j a n yang t i n g g i ( > 3 500 mm/tahun) d i d a e r a h

p e n e l i t i a n .

B e r d a s a r k a n s i f a t - s i f a t yang d i m i l i k i d a n kead:=i-

a n i k l i m n y a , sekuen t a n a h yang diju-mpai p a d s t r a n s e k

l e r e n g dalam p e n e l i t i a i i i n i 1ceselu.ruhannya d i k l a s i f i -

k a s i k a n ice daliirn f a r n i l i H:.i-dric D:ystralidept, t i k s o t r o -

(4)

J u d v . 1 M a s a l a h K l i u s u s : S I b ' A T - S I P A T TANAH, TINtiiIA'I' P g L A - PUlIAN, PXDOGEIVES.TS, UAN K L A S I b l I -

I U S I ANDOSOL MENUHUT TAKSO?IOIVII

TANAH PADA SUATU TKANSb'K LSRb'NG

D I PERXEBUNAB 1 GUNUNG MAS/

C I K O P O S E L A T A B , P T P X I I , C I S A R U A 1 ~ 0 t i O l i

N a m a M a h a s i s w a : D I D I N WAHYUDIN N o m o r P o k o k : A 2 1 0064

M e n y e t u j u i

( I r . D j u n a e d i A b d u l R a c h i m , M S . )

D o s e n P e m b i m b i n g

,-

w i g e n o )

ice tua J u r u s a ~ l T a n a h

(5)

RIWAYAT HIDUP

Penulis dilahirkan di Bogor, Jawa Barat pada tang- gal 15 Mei 1965 sebagai anak kedua dari lima bersau-dara keluarga Bapak Mamat dan Ibu Pipih Supiah.

Pada tahun 1971 penulis memasuki Sekolah Dasar Ne- geri

I

Lawanggintung di Bogor dan lulus pada tahun 1977 kemudian dilanjutkan ke Sekolah Menengah Pertama Sapta- marga di kota yang sama dan selesai pada tahun 1981. Pendidikan uelcolah menengah atas dijalani di SMA Negeri

2, jurusan Ilmu Pengetahuan Alam dari tahun 19131 himgga 1984 di kota yang sama.

Pada tahun 1984 penulis diterima sebagai mahasiswa Tingkat Persiapan Bersama (TPB), Institut Pertanian 30- gor melalui Proyek Perintis 11. Selanjutnya pada tahun 1985 penulis diterima di Jurusan Tanah, Pakultas Per+ta- nian, Institut Pertanian Bogor sampai masalah icnusu.~ ini selesai.

(6)

KATA PENGANTAR

Alhamdulillah. Pu.ji dan syukur penulis panjatkan kehadirat Allah SVVT atas segala rahmat dan karuilianya, sehingga penulis dapat menyelesaikan penulisan Masalah Khusus ini.

iflasalah Andosol telah sering dikemukakan, khusus- nya sifat-sifat, tindkat pelapukan, pedogenesis, serta klasifikasinya pada berbagai literatur dan hasil pene- litian. Namun dari sekian hasil yang diperoleh disana banyak dijumpai perbedaan-perbedaan. kIal ini tidak lain dikarenakan sifat bahan induknya sangat bervaria- si, dari andesitik hingga basaltilc. Oleh karena itu, inventarisasi data Andosol dari berbagai tempat dengan kondisi lingkungan yang ada sangat diperlukan. Apala- gi akhir-akhir ini para ahli tanah ingin memisahkan tanah-tanah yang berkembang dari abu volkanik menjadi order tevsendiri, yaitu Andisol karena penggolongan ke dalam suborder Andept dirasakan kurang memuaskan.

Tu.-

lisan ini merupakan hasil penelitian berkenaan dengan ha1 di atas dan sebagai salah satu syarat untuk mempe- roleh gelar sarjana di Institut Pertanian Bogor.

(7)

viii

edi Abdul Rachim, MS selaku dosen penbimbing atas segala nasehat, bimbingan, pengarahan, dan saran-sarannya sela- ma rnelakukan penelitian hingga tersusunnya tulisan ini. Ucapan terima kasih penulis sampaikan pula kepada Direk- si PT Perkebunan XI1 di Bandung dsn Iiepala Sdministratur bersarna staf Perkebunan Teh Gunung Mas/Cikopo Selatan yang telah memberikan izin dan fasilitas penelitian.

Kepada kekasihku, Irna Rudiana; dan para shahabat, Waluyo, Agus Setiadi, dan rekan-rekan Jurusan Tanah atas

dorongan semlngat dan bantuannya, baik selania penelitian maupun dalam penulisan; serta semua fihak yaqg terlibat penulis sampaikan terima kasih.

Akhirnya ucapan terirna kasih ini penulis sampaikan kepada kedua orang tua dan saudara-saudaraku yaag tercin ta yang telah berkorban dengan segala daya dan upayanya, agar penulis dapat menyelesaikan studinya di IPB. Semoga Allah SWT membalas segala kebaikkan kepada senlua fihak yang di sebutkan di atas dengan kebaikaii yang lebih baik Penulis menyadari masih banyak kekurangan dalam tu- lisan ini, karena keterbatasan pengetahxsn, pengalaman, waktu, dan dana dalarn melaksanakan p.z:ieliLiail. Oleh ka- rena itu segala suran dan kritik yang inembangun guna ke- sempurnaan tulisan ini, penulis terima dengan senang ha- ti. Narnun penulis berharap semoga tulisan ini berrnanfa- at bagi pembaca.

(8)

DAPTAR IS1

Halainan DAFTAR TABEL

...

xi

...

DAFTAR GAMBAR xiv

...

PENDAKULUAN 1

Latar Belakang

...

1

...

Tujuan Penelitian

3

. . .

TINJAUAN PUSTAKA

4

. . .

Pengertian Umun Tanah Andosol

4

Sifat dan Giri Umum Andosoi

...

6

Proses Pelapukan dan Pernbentukan Andosol

...

...

Penilaian Tingkat Peiapukan

...

Proses-Proses Pedogenesis

...

Klasifikasi Andosol

Pengaruh Lereng Terhadap Sifat-Sifat Tanah. Tingkat Pelapukan. Proses Pedogenesis.

...

dan Klasifikasi Tanah

...

KEADAAN UMUlVl DAERAH PENXLITIAN

...

Sejarah Singkat Perkebunan

...

Letak Geografis dan Topografi

. . .

Fiografi dan Geologi

...

Tanah. Iklirn. dan Vegetasi

BAHAiY DAN IMETODE

...

...

Tempat clan Vaktu Penelitian

...

Bahan dan Alat

...

(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
(118)
(119)
(120)
(121)
(122)
(123)
(124)
(125)
(126)
(127)
(128)
(129)
(130)
(131)
(132)
(133)
(134)
(135)
(136)
(137)
(138)
(139)
(140)
(141)
(142)
(143)
(144)
(145)
(146)
(147)
(148)

PADA

SLIATU TRANSEK

LERENG

DI

PERKEBUNAN

K H

JURUSAN TANAN,

FAKULTAS PERTAEJLAN

9
(149)

RINGKASAN

D I D I N ViAIflUDIN. S i f a t - s i f a t T a n a h , T i n g k a t P e l a p u k a n , p e d o g e n e s i s , d a n K l a s i f i k a s i Andosol Menurut Taks,onomi Tanah pada S u a t u T r a n s e k L e r e n g d i P e r k e b u n a n S e h

.Gp-

. . I

nung Mas/Cikopo S e l a t a n , PTP X I I , C i s a r u a , Eogor ( D i

- .. . , ..

bawah bimbungan Bapak D j u n a e d i AbdGl Hachjm)

.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u . j u a n m e m p e l a j a r i dan men(>;kaji s i f a t - s i f a t , t i n g k a t p e l a p u k a n , d a n p r o s e s p e d o g e n e s i s

A n d o s o l d a r i P e r k e b u n a n Teh Gunung Mas/Cikopo S e l a t a n , PTP X I I , C i s a r u a , Bogor; s e r t a m e n g k l a s i f i k a s i l c a n n y a menurut s i s t e m Taksoiiomi Sanaki ( S o i l S u r v e y S t a f f , 1 9 7 5 ) . l'iga pedon masing-masing P - 1 d i l e r e n g bawah,

P-2 d i l e r e n g t e n g a h , dan P-3 d i l e r e n g a t a s d i j a d i k a n

bahan dalam p e n e l i t i a n i n i . D a l a m h a 1 i n i pedon-pedon t e r s e b u t t e r l e t a k pada s u a i u t r a n s e k y a c g b e r a d a d i s e - b e l a h Timur l e r e n g Gu.nung P a n g r a n g o .

D a r i h e s i l p e n e l i t i a n i n i d i p e r o l e h b e b e r a p a i n -

i'ormasi

,

bahwa bahan ir1du.k t a n a h d i d e e r a h p e n e l i t i a n

b e r s i f a t a d e s i t i k s e d i k i t b a s a l t i k dengan a s o s i a s i

m i i i e r a l h i p e r s t e n - a u g i t - a m f i b o l p a d a s o l w n a t a s s e r t a h i p e r s t e n - a m f i b o l pada s o l w n t e r k u b w . K e a d a a r ~ ir i i me-

riunj ukkan adanyd s u a t u k e t i d e k sinambungar1 l i t o l o g i k .

:;anur~ deniikian

,

secclra W~ILUTI ttai~dh p e n e l i t i a n alei~punyai
(150)

B e r d a s a r k a n c i r i r n o r f o i o g i k d a n d i t u n j a a g dengan

s i f a t - s i f a t k i m i a - f i s i k , t a n a h p e n e l i t i a n n e n u n j u k k a n

adanya h o r i s o n A d a n E yang t e r k u b u r ; h o r i s o n A b e r -

warna l e b i h g e l a p dali k a d a r C - o r g a i ~ i k n y a l e b i h t i n g g i

d i b a n d i n g k a n h o r i s o n B ; kompleks p e r t u k a r a n didomina-

s i o l e h bahan amorf yang d i c e r m i n k a n o l e h pH NaF

>

3

9 . 4 , bobot i s i l / 3 b a r ( 0 . 8 5 g/cm

,

d a n r e t e n - s i a i r

dan f o s f a t y a n g t i n g g i .

T i n g k a t p e l a p u k a n t a n a h di d a e r a h p e n e l i t i a n ma-

s i h t e r g o l o i l g belum l a n j u t , y a i t u b a r u rneilcapai t a h a p

matang ( v i r i l e s t a g e ) ( k r i t e r i a lllohr d , l n Val1 B a r e n ,

1 9 6 0 ) a t a u t a h a p kai:lhik ( c a m b i c s t a g e ) ( k r i t e r i a T s -

v e r n i e r dan Eswaran

,

1 9 7 2 ) . S e c a r a k u a n t i t a t i f , pe-

don yang t e r l e t a k d i l e r e n g tengali l e b i h m e l a p u k , d i -

s u s u l o l e h pedon pada l e r e n g s t a s , d a n pedon pada l e -

r e n g bawah. S e m e n t a r a i t u , p r o s e s p e d o g e n e s i s yang

t e r j a d i p u n m a s i h lemah, k e c u a l i p r o s e s p e n c u c i a n t e r -

j a d i s a n g a t k u a t , ycing d i t u n j u k k a n o l e h j u m l a h b a s a -

b a s a d a n KE-nya yang r e n d a h . H a l i n i d i s e b a b k a n o l e h

c u r a h h u j a n yang t i n g g i ( > 3 500 mm/tahun) d i d a e r a h

p e n e l i t i a n .

B e r d a s a r k a n s i f a t - s i f a t yang d i m i l i k i d a n kead:=i-

a n i k l i m n y a , sekuen t a n a h yang diju-mpai p a d s t r a n s e k

l e r e n g dalam p e n e l i t i a i i i n i 1ceselu.ruhannya d i k l a s i f i -

k a s i k a n ice daliirn f a r n i l i H:.i-dric D:ystralidept, t i k s o t r o -

(151)

J u d v . 1 M a s a l a h K l i u s u s : S I b ' A T - S I P A T TANAH, TINtiiIA'I' P g L A - PUlIAN, PXDOGEIVES.TS, UAN K L A S I b l I -

I U S I ANDOSOL MENUHUT TAKSO?IOIVII

TANAH PADA SUATU TKANSb'K LSRb'NG

D I PERXEBUNAB 1 GUNUNG MAS/

C I K O P O S E L A T A B , P T P X I I , C I S A R U A 1 ~ 0 t i O l i

N a m a M a h a s i s w a : D I D I N WAHYUDIN N o m o r P o k o k : A 2 1 0064

M e n y e t u j u i

( I r . D j u n a e d i A b d u l R a c h i m , M S . )

D o s e n P e m b i m b i n g

,-

w i g e n o )

ice tua J u r u s a ~ l T a n a h

(152)

RIWAYAT HIDUP

Penulis dilahirkan di Bogor, Jawa Barat pada tang- gal 15 Mei 1965 sebagai anak kedua dari lima bersau-dara keluarga Bapak Mamat dan Ibu Pipih Supiah.

Pada tahun 1971 penulis memasuki Sekolah Dasar Ne- geri

I

Lawanggintung di Bogor dan lulus pada tahun 1977 kemudian dilanjutkan ke Sekolah Menengah Pertama Sapta- marga di kota yang sama dan selesai pada tahun 1981. Pendidikan uelcolah menengah atas dijalani di SMA Negeri

2, jurusan Ilmu Pengetahuan Alam dari tahun 19131 himgga 1984 di kota yang sama.

Pada tahun 1984 penulis diterima sebagai mahasiswa Tingkat Persiapan Bersama (TPB), Institut Pertanian 30- gor melalui Proyek Perintis 11. Selanjutnya pada tahun 1985 penulis diterima di Jurusan Tanah, Pakultas Per+ta- nian, Institut Pertanian Bogor sampai masalah icnusu.~ ini selesai.

(153)

KATA PENGANTAR

Alhamdulillah. Pu.ji dan syukur penulis panjatkan kehadirat Allah SVVT atas segala rahmat dan karuilianya, sehingga penulis dapat menyelesaikan penulisan Masalah Khusus ini.

iflasalah Andosol telah sering dikemukakan, khusus- nya sifat-sifat, tindkat pelapukan, pedogenesis, serta klasifikasinya pada berbagai literatur dan hasil pene- litian. Namun dari sekian hasil yang diperoleh disana banyak dijumpai perbedaan-perbedaan. kIal ini tidak lain dikarenakan sifat bahan induknya sangat bervaria- si, dari andesitik hingga basaltilc. Oleh karena itu, inventarisasi data Andosol dari berbagai tempat dengan kondisi lingkungan yang ada sangat diperlukan. Apala- gi akhir-akhir ini para ahli tanah ingin memisahkan tanah-tanah yang berkembang dari abu volkanik menjadi order tevsendiri, yaitu Andisol karena penggolongan ke dalam suborder Andept dirasakan kurang memuaskan.

Tu.-

lisan ini merupakan hasil penelitian berkenaan dengan ha1 di atas dan sebagai salah satu syarat untuk mempe- roleh gelar sarjana di Institut Pertanian Bogor.

(154)

viii

edi Abdul Rachim, MS selaku dosen penbimbing atas segala nasehat, bimbingan, pengarahan, dan saran-sarannya sela- ma rnelakukan penelitian hingga tersusunnya tulisan ini. Ucapan terima kasih penulis sampaikan pula kepada Direk- si PT Perkebunan XI1 di Bandung dsn Iiepala Sdministratur bersarna staf Perkebunan Teh Gunung Mas/Cikopo Selatan yang telah memberikan izin dan fasilitas penelitian.

Kepada kekasihku, Irna Rudiana; dan para shahabat, Waluyo, Agus Setiadi, dan rekan-rekan Jurusan Tanah atas

dorongan semlngat dan bantuannya, baik selania penelitian maupun dalam penulisan; serta semua fihak yaqg terlibat penulis sampaikan terima kasih.

Akhirnya ucapan terirna kasih ini penulis sampaikan kepada kedua orang tua dan saudara-saudaraku yaag tercin ta yang telah berkorban dengan segala daya dan upayanya, agar penulis dapat menyelesaikan studinya di IPB. Semoga Allah SWT membalas segala kebaikkan kepada senlua fihak yang di sebutkan di atas dengan kebaikaii yang lebih baik Penulis menyadari masih banyak kekurangan dalam tu- lisan ini, karena keterbatasan pengetahxsn, pengalaman, waktu, dan dana dalarn melaksanakan p.z:ieliLiail. Oleh ka- rena itu segala suran dan kritik yang inembangun guna ke- sempurnaan tulisan ini, penulis terima dengan senang ha- ti. Narnun penulis berharap semoga tulisan ini berrnanfa- at bagi pembaca.

(155)

DAPTAR IS1

Halainan DAFTAR TABEL

...

xi

...

DAFTAR GAMBAR xiv

...

PENDAKULUAN 1

Latar Belakang

...

1

...

Tujuan Penelitian

3

. . .

TINJAUAN PUSTAKA

4

. . .

Pengertian Umun Tanah Andosol

4

Sifat dan Giri Umum Andosoi

...

6

Proses Pelapukan dan Pernbentukan Andosol

...

...

Penilaian Tingkat Peiapukan

...

Proses-Proses Pedogenesis

...

Klasifikasi Andosol

Pengaruh Lereng Terhadap Sifat-Sifat Tanah. Tingkat Pelapukan. Proses Pedogenesis.

...

dan Klasifikasi Tanah

...

KEADAAN UMUlVl DAERAH PENXLITIAN

...

Sejarah Singkat Perkebunan

...

Letak Geografis dan Topografi

. . .

Fiografi dan Geologi

...

Tanah. Iklirn. dan Vegetasi

BAHAiY DAN IMETODE

...

...

Tempat clan Vaktu Penelitian

...

Bahan dan Alat

...

(156)
(157)

Referensi

Dokumen terkait