• Tidak ada hasil yang ditemukan

Pengembangan Wilayah Maros, Sulawesi Selatan

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Pengembangan Wilayah Maros, Sulawesi Selatan"

Copied!
135
0
0

Teks penuh

(1)

ABDUL CHALIO MAMBO

SBKOLAH P A S C A S A R J A N A IWSTITUT PFSRTAPJlAN BOGOR

(2)

:\BDm CCF[kLID NIL?~<BO. Peilgernb.-ilgxn Wilnyzil ICabxpsten

Mnros

,

Si.ilazissi S e l a t a n (Di b:n;ish binbingan ISHEMAT

SOEBIANEG.~I?R

,

3e'oagai i;etua

,

)~~JO'~!.!!I~?~~~O?$O >:liJi)lRD JO dnn

l3-T.N. SU%I:t*llH.?LRJBB sehdgai ,-nggot:~),

T~iju.:.n pe?leliti;.-r. i n i s d ~ l , ? ~ uatu.k !?endzpa.tB,:n.

( 1 ) g:7~fiilbilr~n merlgen~i s t r u h t u r perelioixoiii.i.. 1i:er;:ih un.-

tul: laailjadi b:.h_n 3.il-ili:2,1 clr.l>m ~nenen.t~i!:;ln selctor Ire-

gi?.tan e:.;onor!~i yang i:iei:ij?ul?y~i ?>er.,i?;!.:l 11?i31i?;?. d.<alain pe-

nge~ib:;.rlgan ~erel.rononfian Gier-th d?,n

(2)

2~nb:irail neilge--

n a i l;er';dcl-!a lwilii~~kh daer.ih :peilel.ii;j.;.i? su.na izelj.!lat Be.-

zi~inglcin~in pe.nz:e~?bailga?~ ~;ei:'cor--~c!-.'- " - t bar y,:!a.g berperilil da.-

lain B,?.itaili.yii. d.eag3n ke&d~.-r? wil?.y~J:..t?.,r;>otensi f i s j . 1 ~ i i i -

l:.:yah.

:!?ez?del-ra.t;m i ; i ~ . - : l . i s ~ ~ .

y:.r~g

dig-i?n,r!::<:n d.*lr:i*l rangIra

n e l i t i , i i l i n i xlcl.lah (1; pendekatan intorr;ei,-toral mela-.

1v.i

.: n a l i s a i n ! - .,u t . - ~ u - t ] : ~ u t :.ion ( 2 ) i d e i i t i f i l r < . s i ~~:il;l.yah,

yen,?;

ai~u-na.kan 0 -- %e:i.il-tii!i?, c"l;:i;;?. r;e!ciuid.e:c

yrng

13~j.r-

surnber ciari irist.ilsi..-i.nst - r i s i e ; ~ e r i - i i t ~ < l ~ r?..^n 1en'baga.-

l e ~ b a g a swastn d . ~ l.~;,?S(>r;sr

&.:.*a

y

:n[;

b s . r s i f ,,A i2r'i.mer,

Dcn,r-;n ;-,:el:lu.i ~zl,.l.is.; iil~u-t.-.out-;)ut g p j h r a n file.-

ngenai s-tru!;:t~l.~ ;2erelcoiio1:;i.!.11 ?i.:.erLill . ;?eilc:.i-bi;?l ser;ta

@

,.

--L,.-, ,lL.,l

..

-- ,,r;cl;-l-or.-.seki-or y.:n:; i;ieil~n~suan.y;..

,

::?2:?u;fi Juklran

. 3

(3)

d a r i pada pondapatan r e g i o n a l

.

Dari s e k t o r no11 p e r t a n i a n yzng nempunye.i p o t e n s i untuk

merangsang : x x . t ~ ~ i a b u h , ~ a perekonogiaii d a e r a h ar5alal1 t e r -

utama s e k t o r iiidils%ri deng,-n nilcci Lndeks d . ~ y z panye-

b;:ra~i dan incLeBs kepek.~aii y,-iig cukup t i u ~ g i (inasiilg-

r n a i i l : 1.455865 dan 2,14-2956).

I)&ri hc.si'l i d a t i f ik , ; s i w i l ; . yah menun j~11cka.n babwa

d a r i s e g i Beri~~?.nipuz!z 'i-ai?ah ysng ri~eiiggi:iobarl~an suinberda-

ya d: s ~ 1 . r .

b-.gi

d.-;ief;3.11 i l n i

,

keliu.: s e k t o r ut?:ma yzng men--

dukuag pere!cononi~n dj-,crab q o i i e l i t i l n t e r s e b u t d i ? t a s ,

ditopini.; o l e h s e l c i t a r

29

';:

d a r i l~v3.s y~jil;?:yah si.. jcr 9

yang t e r ~ a s u k wil-y.ih %.-nz.1-1 un.:;ha ut::ina

la

dzn l b ,

Wil~.yah laLnilya yang torn::. ..iuir: wilayah t3nah usaha

i c

s?.rirkp,xi 2 n a s i h ter;yoloiig beluni/lruraii,.; c3~oiiu.!:tif,

Selanjutiiya cii-tuii jukl~<~.il b;-hws h -!il?ir selurull wilayah

ysng y o . t e n s i l uiltizL;. cligL~:r%p l i i u i t e l h ;iii~uG.uki dai1

tin&;!-t pengu>.sc?..;.:11 t.ii~;:li tel.?-k? lxeiicctp.:i mgka rata-.ra--

ngemb.-ntpn

z:<..si!?.

p e r l u c~.j.l.c.t~l::.;.:~ pad? i:&itor.-.sclr'ior

s e r t a n i m ,

C

u e s u s i d e i i g ~ o p o t e n s i

fisik

wilayah

::.rah

pengeii~bang~n

sek.tor-.s&tor pert:.ni~,u t c r s e b u t hei?.c.i;imya. d-i..?.ra.hkiiil

(4)

iii

peningk;lrl%an produksi uers.-,-l-ur..i~ lu.:s juga peagelola,in

s e c a r a lreseluruhan untul; tet,?p menpertc.hs.n!cL~i~ kon-ti-

(5)

i?;3:1lUL

CBAEID

;ilslPl130

T e s i s s e b a g z i sctlah s 3 . t ~ syai;,-.t untul; iLlcilperoleh g e l a r

P;Izgister %?.ins

pad?.

Sokol2.h l a s e a S n r jails, i n s ' i i t u t T'ertsili-n Bogor

J u r u s a n ? e n ~ ; c l o l ? a i l Gui.liberdziy-c: 6L2,i:1 d;=n 1,inglcungan

BOGOR

(6)

J u d u l T e s i s : ;PENGEMB,l.NGAW WILAY-UrI KilBWLiTZN

i65ROS, SULiU;%ESI Si3UTIiN

NL>.na W2.h 3 sisv~a : Abclul C h a l i d B m b o

Noriior Pokoli :

77068

M e n y e t u j u i

1. Koraisi P e n a s i h n t

(7)

..

. L - ~ h i r d i : ';!citzi~j?one p:~da t.~\ngg2.1 27 Pzbru,::ri 1941

Orang t u a > r

: 11. A , Eci~ibo d:.n

Ii_.

A,

:'!alrk-!nyu.im.

Pendidik-i? ;

Lulus '3ekolah i?:lii-y~t c'ii kj.-.'~~:i:~poue

,

.3~11~.vie s i Sela-

t c ~ n pail,] -t2hun

195+,

l j ~ t ! . i e ;ie!colah llieiieng~h

P e r t LLs. ,rl.- :.. d i Tj/;.txci;ione dr;n Luluij - J % !.d;-. "ixi.!?uia

195'7,

Xel:la--

s u k i e:colah Per-tai.liim !,lei.?eng;.t~ A t s s IJegeri cli Pl?.l<as--

,522 d i n 1 ~ 1 ~ s t.11.1~1 1'360, i'~.d; t - : h ~ i ? Y J . L I ~ s;.~:IJ i:iejla-.

-

sulci .kli_.sdeni :Depz.rteillea .!?er.t;ix'i:?..i?. ( J i l w i , 3ogor d.2;fl lu--.

.-

l u s ~ ~ c i a t;:l1ur? 1963, li<:dn t2hxn 1969 i!ei~;ikuti Job

T ~ ~ x i n i l ~ g c',. i , ~ i i " ? ~ ~ n g L x d . .-,ud :;oil :J~::nage~::erlt di. i.\.i~erika

,-- .

.

Yerilca-t , 1 1 I : u ;elcolsil l?a.sca : ~ ~ : w j ' - n %

I n s - t i t u t Pert;;ni :in Bo,.;nr,

. .

d.rhk.~.n j?id:; :Oinna L ~ ~ 2 . r ,:-er:lilc.:ng Tats. B~i?!.!i .3ul?.v1esi,~

. - .

jejals - t 2 r h ~ ~ ~ ? tersc.b~yi; di-:il-$c.-

t

sc!>;~g.~l :rej;)L.iln Bdgi2n pa.-.

. ,

da

in.;-i;~.iisi t e r s e h u t ,~r.:.ii3-li p.iu.3. c:.hun 1972 diii:.:n;l in:;--

tr.

. ~ n s i i t ? i :r!eng;?.la!.i:i reoi-.g:-.ni;asi r~.cr,;il:d-~ .

.

s;ll.;h :;.*tu Sub

Direli-kor..!t p'ida :liirei.c-tor;:t

,i&r;.ril

L'i.op-i.!:si ~ . S ~ ~ l a w e s i

G e l a t s n , ,Se j~r?L: tt.-:l?.un 1972 t o r s e b u t di-:i.lg!r:.-t seb::.gai Kepala Sub Dircktorcrt T;-La C,cn;: T::nali psdo:. D i r e k t o r a t

(8)

T e s i s i n i d i s u s u n berd.;.slrkdn b d s i l p c n e l i t i a n

y,?.n,- tel..ih d i l a 1 c u k ; ~ n p;.;.da. :i,lbup.~ten r.l.;iro,s, :3ulawesi

S e l a t a n .

Dengan s e l e s ~ i n y n t e s i s i n i , p e n u l i s nengucapkan

terima

k z s i h yang t i d a k t c r h i n g g a lcep,da P r o f , D r

Ir

Isllemat :ioerinnc-,ara Be-tu.a koidisi penc:sil?at, dengcm

sepeau.h h z k i te1a.h rrne~~biiilbiag p e m l i s ~el::~rna meilgiku-

t i

;?eildidiBcli-i p-xd- delrolab Frzsca ,S;~.rjana ii'BU iiepdda

anggo'ca lioinisi p c n a s i h x b :Dr IF i ~ o o s ~ ~ ~ , r d l . ~ o i ? o i:udilcdjo

dan D r

E.

Y,

?4,

, : i u t ~ r n i b ~ ~ ja diucxp1cc.n b.u13a:l.< t e r i m a ka-

s i h .~t.?.s biim:l:siag;innya t - e r u t a m clalam peayeles.:i;,n t e - ,

s i s i i n i ,

Kepada Pi.r.:pinan :3el.;olL~h ;3~sc:; :jar j i n a I!?C yang

t e l a h nemberikan kesemp.~tic!n p.;.cla p e i ~ ~ l i i , ~ ua-cult mengi-

k ~ r t i penrli$.i!cs:i pada Sekolz.ii

Pascs.

:5~rj::::ia XPZ, d.iu.-

c clpic~n banyak

t

sri~i.2. l.:; s i h , Uc;q>..-,2

t

eri::n 11 -, s i l l 7,-.ng

c

la -. :-

?eni~lis

sc%czpai.!:an k e p a d a 'inpincn Dirclctor-lt T a t n

G ~ n a T-in;:.h ;iti~s i a i n ci.:~.n :(>c?misi-yc.::.Ln y'izg t e k h d i b e r i . - -

.

.

!:an i:eyciclt:

p:?nulis

u i ~ - t ~ ~ . k ii:?!:g~ing!<ii?!. nei?.giku-ti p e n d i -

ci.il;.- i dim .Itsuc!.

,Secnu?. !;husui; pu..:L:? 'yeinulis sai;.;pail:an b.arlynlc -5eri--

n a kagih lcepnda Bupnti/Kupala Daorah Tiilc;k:

t

I1

Maros
(9)

t e l z h (:I-ibkrik3.n kepndn ;?anulis y m g rnernuug~~inlr~?.~~. pe-

? ~ g e l e s a i a n p e n e l i t i a n d i n penyusuilail 'cesis i.ni ,

P e z u i i s iil.i?clig;?..d~ri b*hi\r~, t e s i s i i ? i mcLsih b,inyzlr ke-

lru.r~.ngilimya, se'li

nsg?.

1cri:kih: cI.-r! s..ii.::.n saag2-b flih2.rgl-j..

Senog;.~ t a s i s y;ln$; sodcvi~aac:. i n i a d ~ ii~nnf~.z:l;i~ya,

Dogor,

Agustus

1979

-

(10)
(11)

S e k t o r Meuurut

Urv:t;?.n

D e s ~ r n y a

47

4 - Niani Tniiibah E r u t o , ZTisbah Nil-oi T~mb:&h Eruto Terh;:clap Output Doi.lestilz P,Tasing..

Masing MeBtor

. . .

50

7.

Indeks Dayo Penyebaran dc.n Indelcs Kepe-

k3an Nzsing-Mnsiiig Selctor

.

-

60

1 2 , Perscritase ! \ i i l t : i Tc::~bcili Eruto

,

Indelcs

Daya

Penyels:.r.ln, ludelcs i<e~:eli~.~l~l 1 Plul .-..

t i p l i e r Tenlg?. Kerj;: clim Uru'tm P r i o r i - -

Pei~ge~~l>::u:1;.1l1 F'l;isi-c.t;..il[;;;ii~.g :;&:tor

.

85

2 l ~ b e l :;unun:ia Ii?.pu.$ Mosiiig-Masing

Sek-

(12)
(13)

n u r u t :;e!:tor " * "

-

..

* "

.

.

..

* " 48

3.

Xi:;-Logral:~ I J i l 2 . i Tamb-h 3:ruto

51

5.

D i a g r a i Penyeb'rran Indelcs iln.;yt:. Penyebn--

r a n daa indeics ICepek~2.n

.

a

62

(14)

:\BDm CCF[kLID NIL?~<BO. Peilgernb.-ilgxn Wilnyzil ICabxpsten

Mnros

,

Si.ilazissi S e l a t a n (Di b:n;ish binbingan ISHEMAT

SOEBIANEG.~I?R

,

3e'oagai i;etua

,

)~~JO'~!.!!I~?~~~O?$O >:liJi)lRD JO dnn

l3-T.N. SU%I:t*llH.?LRJBB sehdgai ,-nggot:~),

T~iju.:.n pe?leliti;.-r. i n i s d ~ l , ? ~ uatu.k !?endzpa.tB,:n.

( 1 ) g:7~fiilbilr~n merlgen~i s t r u h t u r perelioixoiii.i.. 1i:er;:ih un.-

tul: laailjadi b:.h_n 3.il-ili:2,1 clr.l>m ~nenen.t~i!:;ln selctor Ire-

gi?.tan e:.;onor!~i yang i:iei:ij?ul?y~i ?>er.,i?;!.:l 11?i31i?;?. d.<alain pe-

nge~ib:;.rlgan ~erel.rononfian Gier-th d?,n

(2)

2~nb:irail neilge--

n a i l;er';dcl-!a lwilii~~kh daer.ih :peilel.ii;j.;.i? su.na izelj.!lat Be.-

zi~inglcin~in pe.nz:e~?bailga?~ ~;ei:'cor--~c!-.'- " - t bar y,:!a.g berperilil da.-

lain B,?.itaili.yii. d.eag3n ke&d~.-r? wil?.y~J:..t?.,r;>otensi f i s j . 1 ~ i i i -

l:.:yah.

:!?ez?del-ra.t;m i ; i ~ . - : l . i s ~ ~ .

y:.r~g

dig-i?n,r!::<:n d.*lr:i*l rangIra

n e l i t i , i i l i n i xlcl.lah (1; pendekatan intorr;ei,-toral mela-.

1v.i

.: n a l i s a i n ! - .,u t . - ~ u - t ] : ~ u t :.ion ( 2 ) i d e i i t i f i l r < . s i ~~:il;l.yah,

yen,?;

ai~u-na.kan 0 -- %e:i.il-tii!i?, c"l;:i;;?. r;e!ciuid.e:c

yrng

13~j.r-

surnber ciari irist.ilsi..-i.nst - r i s i e ; ~ e r i - i i t ~ < l ~ r?..^n 1en'baga.-

l e ~ b a g a swastn d . ~ l.~;,?S(>r;sr

&.:.*a

y

:n[;

b s . r s i f ,,A i2r'i.mer,

Dcn,r-;n ;-,:el:lu.i ~zl,.l.is.; iil~u-t.-.out-;)ut g p j h r a n file.-

ngenai s-tru!;:t~l.~ ;2erelcoiio1:;i.!.11 ?i.:.erLill . ;?eilc:.i-bi;?l ser;ta

@

,.

--L,.-, ,lL.,l

..

-- ,,r;cl;-l-or.-.seki-or y.:n:; i;ieil~n~suan.y;..

,

::?2:?u;fi Juklran

. 3

(15)

d a r i pada pondapatan r e g i o n a l

.

Dari s e k t o r no11 p e r t a n i a n yzng nempunye.i p o t e n s i untuk

merangsang : x x . t ~ ~ i a b u h , ~ a perekonogiaii d a e r a h ar5alal1 t e r -

utama s e k t o r iiidils%ri deng,-n nilcci Lndeks d . ~ y z panye-

b;:ra~i dan incLeBs kepek.~aii y,-iig cukup t i u ~ g i (inasiilg-

r n a i i l : 1.455865 dan 2,14-2956).

I)&ri hc.si'l i d a t i f ik , ; s i w i l ; . yah menun j~11cka.n babwa

d a r i s e g i Beri~~?.nipuz!z 'i-ai?ah ysng ri~eiiggi:iobarl~an suinberda-

ya d: s ~ 1 . r .

b-.gi

d.-;ief;3.11 i l n i

,

keliu.: s e k t o r ut?:ma yzng men--

dukuag pere!cononi~n dj-,crab q o i i e l i t i l n t e r s e b u t d i ? t a s ,

ditopini.; o l e h s e l c i t a r

29

';:

d a r i l~v3.s y~jil;?:yah si.. jcr 9

yang t e r ~ a s u k wil-y.ih %.-nz.1-1 un.:;ha ut::ina

la

dzn l b ,

Wil~.yah laLnilya yang torn::. ..iuir: wilayah t3nah usaha

i c

s?.rirkp,xi 2 n a s i h ter;yoloiig beluni/lruraii,.; c3~oiiu.!:tif,

Selanjutiiya cii-tuii jukl~<~.il b;-hws h -!il?ir selurull wilayah

ysng y o . t e n s i l uiltizL;. cligL~:r%p l i i u i t e l h ;iii~uG.uki dai1

tin&;!-t pengu>.sc?..;.:11 t.ii~;:li tel.?-k? lxeiicctp.:i mgka rata-.ra--

ngemb.-ntpn

z:<..si!?.

p e r l u c~.j.l.c.t~l::.;.:~ pad? i:&itor.-.sclr'ior

s e r t a n i m ,

C

u e s u s i d e i i g ~ o p o t e n s i

fisik

wilayah

::.rah

pengeii~bang~n

sek.tor-.s&tor pert:.ni~,u t c r s e b u t hei?.c.i;imya. d-i..?.ra.hkiiil

(16)

iii

peningk;lrl%an produksi uers.-,-l-ur..i~ lu.:s juga peagelola,in

s e c a r a lreseluruhan untul; tet,?p menpertc.hs.n!cL~i~ kon-ti-

(17)

Pendekatan pembangunan ekonomi dewasa i n i , t e r -

utama d i negara 8,ang b a r u berkembiulg, banyak b e r o r i e n -

,a*"

t a s i pa& aspek r e g i o n a l dimana peranan s e - t i a p wilayah

a t a u daerah s e l a i n d i l i h a t kepentingannya un-tuk ma-

sing-masing wilayah, juga dilj.h&-t peranannya t e r h a h p

wi1ays.h l a i i l n y a dengan t i d a k melupal<an peran;tnnya

t e r h a d : p perkembangau perelronomiai? n a s i o n a l s e c a r a ke-

seluruhan. Hal i n i disebabkan o l e h kenyathan b-hwz o -

r i e n t a s i padj. aspek r e g i o n s 1 d i p e r l u k a n untuk meleng-

Bapi a.taupun menunjang peinbangunau n i s i o n a l d a l m

rangka pencapaian s a s a r a c pe!nbangunai bailr untuk t u j u -

an e f i s i e n s i msupun untuk t u j u a n pemerataan h a s i l d a r i

pada pembangunan.

Ddain rlnglta pernbangunan n a s i o n a l s a l a h s . t u aa-

s a l a h ysng d i h a d a p i a d a l a h bahwa ( 1 ) adanya perencana-

an pembangunan n a s i o n a l belum menj.%min akan terwujud-

nya pembangunan yang seimbang dan o p t i m a l d i b e r b z g a i

daerah dan ( 2 ) rencand pembangunan daerah t i d a k l a h s e -

l a l u akan i d e n t i k dengan pembangunan n a s i o n a l a t a u de-d

ngan k a t a l a i n pereucanaan pembangunan daerah bukanlah

bentuk mini d a r i pad& p e r e n c a n ~ ~ a i ? n a s i o n a l

.

Sulrirno (1976) menyata.k-;n b ~ h w . : ~ pengalamdn-penga-

laman program peinbangunan d a r i b e r b a g a i negara menun-

(18)

untuk n e i l c i p t l l x i l p r o s o s r e g i o i ~ : ~ l l i s c l s i peiil:>angunan

yang e f i s i e n !re ber'uc.g:.;..i claer,,~b. ?i::\h!i;~n d i beberapa

n e p r a usdha t e r s e j i l t te1.2.h !nencipt~!ran kei-idak seim-

b3ng.n pemb,inguu .. :LI yz:.ilg bert-.x1701i.h ser.iu.s &i znt,;rz.

b e r b a g l i d s e r a h .

.,=

i ~ d ; ; urnu.miiyi. -terd.a-?a-t :?eF~,eds?,n.-perbec!.^in pokok

n2t.l yang !nsnyeb.:<bl;;:ix s t r i t c g i per.~.b~.il~v.n?.n d.lerah s e r t a

t l h a p - . t a h . ~ p pelaks?.ii::.m pembanguiz..~.n d i e r i h menjadi

t e r j + . d i l e b i h b e b s s , sedang:!;.n -pcrekonomi .:a ?~:.d:: t i n g -

k s t ~ n t - ~ r ae:-z.r-, ,-tau a-,c;ioiia:L r o i : - t i f l e l ~ i l ? t e r t u t u p ,

-,-

;;f.du.;i, .ter.bljta.sn-i kel<~!.:i,.s;i-.~n ;z~e.f.le~j..:-L f , b c ; i ? ., D.:.m-.h. uil-kuk

nlei~j.:l;nk!ii b e r b ~ s = ! . i i;iixd:-.!<:?.n, iilerup !.!cxn pu.l:3. ssu,i!-ku

perbedzan y a u ~ p e n t i n g ::r..tiay. d...laro - h i r u t me!n?ensiru-

h i Bebi j&an a-tau:?un s-t1:.;;'te-i , 3 - - oej~?j;;.ii~un?n c!i;er.ah. Ke-

tig;..

,

100d31 d m -tc?ni:.[$~ lcerj:

y-?ns

d.:~ p.-?.t 1bcrpind;ih de.- ng.n mudah dF

.u~~i--~r:::

s . . ~ t u . il.:.er:!h dens.:~il i:.;:.er-b l..:.innyr

d;.:p..:t i~!ei.!i~:::br~:L!c-;.a in;;.sL.l:h pembziigun>.n

yang l e b i h i ~ e l i i ; ' b ~ ~ i ti.. er,:.i: b e :

.

..,

t

Srib_n3.in$kan

dengan d:~er.<.ii 7.iilg pere'_oi?oi~!iaii'i?y~. l c ' b i h i - e r t u t u p .

(19)

t e r s e b u t dsn dihubungkan deugan penyelenggaraan pemba-

ngunan, m ~ k a s k n tim'oul pengs.ruih ;y ng berbeds..-beda

p u l a terh;dip cord: k e b i j a k a n pernblngunzn dz.erah,

Periha,s31ahzkn y;mg i e b i h khusus s e r t a k e t e r b . s t z ~ s a n a l a t

k e b i jdr:in ysng di:p,-,t i;.iguns.kan dz1.m meayelei~ggarakan

peinb.+:ngunan cl.ler?.h inenpebc?bkan c o r & , tu.juan d n s t r a -

t e g i peinb;ilgunan d a e r a h hz.:cus disesu;ikau ciengxn ~ o r ~ 3 . k

k e g i , i t l i ? elroicioini setec1ilp.t

y.5.n:;

~ i i P . - k i ~ y . komplomenter

d e n g ~ n penbangunsn ?ad:x ting1c.t p u s a t .

lTal tersebu.t d i iil~~ka rneizuiljukkan i . d . n y s s s t t t u ke-

bututian y:ag rfleudes;l.k ,?gS.r diad,?kau perencz.ns,an pemba.-

ngun=.n daerclh - t e r . s e n d i r i yzng :nerup;;.k;n pelensk3.p a-

t a ~ p u n peilun jdng u s ~ h a pem'd ,n:;un.?.i.~ a -:;ional, D;..lam

ha1 i n i untuk menjamin :l.glr pemb?n;;uazn d:;.erab d a p a t

memberikan suinb ?nz:Ln yi-r.ng m !rsimal -kerb: dap Beselu.ruh-

peii.lb?agunan d,2 er3.h hend.:!rnj..1 tid,:.k berteilt=,ngs.n dan

t i d a k membstd.si ~ t rnen~urt~.i?gi ~ u e f i s i e n s i d j r i pada

pemb-zn~unan y2ug 6iseien:;?;;.,rc!Jr;ln o l e h P e r ~ ~ e r i n t a h F u s a t

dan Pemerintah :!.)?er,li:i i3.iuny:. nlt~7.1<: i.tu program pea-

b a n ~ u u d n ??e!nerinti;ili :-*usit i:'t::,u n.-isionsl !iend.dLknya men-

j a d i l z i ~ d z s ~ n d a r i pcd.5 progrrm peinb::!ilgun;.ln d;.erah.

-,..,

rerenczn;..z.n pemb.n?,pnan 6._ier*h p - d . 1.1~kek~:tnya

mem:punyai per;;.~.:n y:ilg p e i l t i i l ~ zrtinyz. cebzgai A a t

(20)

modal d a r i p i h s k swasta dan dalam memberikan rsngsang-

a n a t a u mengga.lakkan p i h a k swasta untuk rnengadalcan pe-.

nanaman modal yang l e b i h banyak. Pengarahan kepada

pihak swasta dalam usaha pemb?.n&nan daerzh i n i , pen-

t i n g s e k z l i

a r t i n p

lrorena lrecepatan pertumbuhan per--

ekononian s u s t u daerah s e r t a kesiinggupannya untulr men-

c i p - t ~ k a n k e s e q a t a n kerjc?. yy.:ing l e b i h l u a s ,sanga.t t e r - ,

g ~ n t u i n g pads k e g i ~ t a n j?etxncman modal d a r i pihak

swas-

t c ?

.

Dalilm usaha pembtin;?;.un&n, Pemerini-ah pad& uiuumnyi

h.?nyal;lh mexyeyediak;~ii ;x..asarand y;ug v i t a l untu1.r mem-

p e r l x n c a r k e g i ,'can per.elronomian dlin s e l m . j u t n y a nenye-

ratlkan kepsda pibak sws.s-ta untuk mengemb.~n.:;kan s e k t o r

ekonomi gang l e b i h l u a s d2.n modern,

17- ~ r p db-c:ngsr% Indonesi-? penibang1n.n n a s i n n a l n y a t e - - ~ i

I z h dicananglran m e l s l u i Rencana Peiiib:. ncJun;ln Lima iCahun

(R~El'ZLITA) g;;ng k i n i pel5ksanaannya te1s.h rnel:~mp;-,ui

t a h a p pertams dan Bedua d m te1z.h menzin j21: tzhun per.-

tama d.!l.ri t;hap k e t i g a , D.?lam usaha penbcii:unan na-

s i o n a l iiii t e l a h d i t e t n p k ~ n bchwa pembnngunnn ekonomi

d i ternpatlc~~n p-dc? ? r i o r - i

t;ls

nert.-.ma d.z.ri pr:da s e l u r u h

usaha pembangunan. Hal i i i i merupilzin sua-tu k e b i jalran

yang d i l s t a r be1;ikziigi o l e h ?~eiiytaan--l.;eny.:i'c~1.3.n y a g

lnrnp~xu bahwa berbz.gt3.i m:isal.ah sosic.1 e!:oilorni y m g

t i m -

b u l s d s l a h s e b : ~ g ~ i .i,!rib;:.t kurailg diut-lm r!r.?nnya penba-

(21)

b u t , maka dalam r;.n.zka pernb.a.nglnan elronorni sekcAi,ps

terlczl.it usdza untulr l e b i h r n e r ~ t ~ l c a n pemba6ri.m h a s i l

panbangunan b a i k i:onlalui penjreb;.ri?n pel,zks?~naan pemba-

d a r i pada pereucanaan p e m b ~ n p n a n d,:er;ih uutuk s e l a n

.-..

j u t u y a membailtu nenJz-,b~rkc.n tuju&n..-tuju::n pem?-izn:;unz.n

n 3 s i o n a l t e r s e b u t 2 ~ 3 r d p s t dinikm-:

t i

l e b i l i ii?er.:t 0.-

l e h ii~.:sy.:.r:"irat d i d::erc-.h ,

Kes*?d:ran .aJi?n pe~itiii?~iy.-c 2einb;:.ii:;~ln3n d, er,.h so.-

ba??.i w2.d .h pemer?.taan diny.: -t.:.lr;:n clcl<.im p o l a !iebi jdkaa

pemb::nsuuan n s s i o n - i l ilirm:.:na yernb.>n~u:o.~~.il ci:ler.,l.il meru3a-

g ~ r . 2 . n ;>eab,n~un..-:u d i d2er;;h s e n d c i n !ilenin~kC>__Ic, b a i k

m e l l l u i yernl,aiigun=.n seecrz, ss!ktor,~.l ili.u.:?un m e l a l u i

progr2.m peny:lurzn d.?.i?.a b rn-tusn kc:?=,da di:.eri71~; bailc

y?ng 1,ngsung dim:suBB:n ti.::.lzn Bngz::.ran Pend3:?;;t.?n d2.n

Bel.3nja J)..erah (i44?)) m-!upun

ylaz

d i a t u r o i e h ?=us.-t,

c.

:aehubungan den.=sn h c l d i :-,t:cs, !n:Ba ysng mme,j:.ldi

n.~s.;~.lrlh i - . l : ~ h seberapa j.:mh ?emerintah ?.j;erai? t e l a h

(22)

6

maaalah t e r s e b u t merupzirliln t u n t u t z n b a g i Pemerixtah

l k e r i h un-Luk ine~n~juculan s u a t u program 2 t a u perenc2.nac.n

pernb:?.ngunnn d.:.er.-h. Dal-am h z l i n i b a g i i'emerii~tah

Da-

ernh d i t u n t u t Bemampuau untuk meliimt seberapa jauh

pernb~:ngunan s e l r t o r d n,?.siondl y;a.ng 3.d~ dalam daerahnya

d i ~ p a t inernberikm h s s i l pemb;in,~nan yang memadai bi;.3i

m~sy,irs.kat d i d-erahny.3. S e 1 p . i ~ i t u ci.i 1 : ~ i . n pihalr is.

d i - t u n t u t : ~ u l a un-tu!: me1ihs.t kebutuhan--kebutukn pemb::.--

n:zunan cp3 s a j a n t a u sektor.--selitor m:?.na s ~ . j n yang per.-

l u dikemb,-ngl:.in gun; rneineiluhi Bebutuhan d.tershnyn yr:ng

belum t e r j riigktlu rnels.lui pel-ob?!ngunan s e c a r a s e k t o r t i l

d a l m p e r s p e k t i f n z s i o n a l ,

B.

... TuAuan .---.-- dan Kegunaan .

-

.---.-

-..- P e n e l i t i a n

.

-

Dalarn rd.ngka peuyusunan progrxn peinb2.ngunan d.2.e.-

r a h yang mmpu mengemb2.n pei.nbaii&u.ils.n d2erz.h den,g?.n bz.-

i k d i p e r l u k a n kem~mpuan untuk m e l i h s t kebutuh.m po1:ok

d3.n p o t e n s i daer.7.h bers~ngkut.;.n, Penelaahan p o t e n s i

sumberdiya yailg t e r s e d i a , keadxan s t r u k t u r perekonomi-

an d3era.R s e r t z kebuL'ut?;n~-kebut~~~~an yang mendesak d 2 r i

m 3 s y - r ~ k a t s ? n g a t d i p e r l u k a n d213rfl ~ o e r u m u s k . ~ ~ a t a u me-

nentukan u r u r t a n p r i o r i t a s B e g i ~ t a n ?,tsu s e k t o r - s e k t o r

ekononi y3.ng ut!im3 per1.u clilsemb.n~kan untul.; menjs.di

selrtor penggerak d:.ls;in !lier;ngscng pertumbuhnn pereko-

(23)

lneinenuhi kebutuhan dimaksud.

S e j a l a n dengnn kebutuhan t e r s e b u t iiiska p e n e l i t i a n

i n i b e r t u j u a n untuk mendapatlrm ( 1 ) gambsran mengenai

s t r u k t u r perekono~nian d;?erah un'tuk menjacli bahzn ana-

l i s a d a l a n ~ menen'tukrn s e k t o r !ce,giz.tan ekonomi y m g

mempunyai per.ilan utcima &:?lam pengeinb?.ngan perelronomi--

an daerah dan

(2)

g ~ ~ m b ~ l r e n aengenai keaddan wilayah

d;er,:h p e n e l i t i z n ,Wna rnelih>l.t 1:emunglcina.n pengembang-

an s e k t o r - - s e k t o r yzng berperan dulam kzitannya dengan

k e a d s n nila:y%h,.!po-tensi f i s i l c d?,.er;:h.

:?engenalan gasalah-mssalah yang t e r d a p a t dalam

s u d t u daerah merupz-kan informesi

yang

sangat b e s a r

ar-

t i n y a d<?.larn merumuskan pereixc&nis.3.n s t a u lizbijalim pem-

bm2uny.n dxerah bersangkutan,

B a s i l d a r i pada p e n e l i t i z n i n i alran berguna seba--

g a i i n p u t i n f o r n ~ a s i dal2.m r>:.ngl;a 2erurnuss.n liebi jakan

pembangunzn dzerah untuk memberilcan nab da.lam pelak-

sanaan k e g i a t a n ?embangunan dzerah, terutama b a g i

(24)

A . -g,an/Pembanm

---

-

Pengertian mengenai pembangunan t e l a h dikemukakan

oleh Siagian (1974) y z i t u sebagai s u a t u usaha a t a u

rangkaian usaha pertmbuhan dan perubahan yang beren-

cana yang di1;kuk;;n s e c a r a s-dar oleh suatu bs.ings8,

negara dan pemerint?.h, inenuju modernitas dalam rangka

pembinaan b.?.ngsa ( n a t i o n . - ' ~ u i l d i n ~ ) ~ ~ .. -.-.

..

.

...+.*...-I ~ a .

Selanjutnya dijelaskannya bahwa dalam d e f i n i s i t e r s e -

but t e r h n d u n g beberapa i d e polrok yang merupalran unsur

d a r i pada pengertian t e r s e b u t .

P e r t m a , b;:hwa pemb,ingunan 1nerup:lran suztu p r o s e s

yang b e r a r t i suatu kegiat2.n yzng terus-nenerus d i l a k -

san:?kan. . .-

Kedua, bahwa pembangunan rnerupakan usaha yang se-

c a r a s a d z r dil~ksC?.nakan.

Ketiga, bahwa p e n b ~ n g u n m dilakukan s e c s r a beren-

cana dan perencsnaan i t u b e r o r i e n t a s i kepada pertum-

buhan den perubahan.

Iceempat, ba.hwa pembangunan mengarah kepada moder-

n i t a s , . i'Todernitas d i s i n i d i a r t i k a n s e b i g a i c a r a h i -

dup ys.ng b i r u dan l e b i h b e i k d ~ . r i prida sebel~mnya s e r -

t a

kemsauuan .untuli l e b i h menguasai al?m ling!rungan da-

lam rsnglca usaha peningkatan kemampuan sw~.seibada dan

(25)

Kelima, b.~hwa moderait;ls ysng d i c x p i ~ i m e l a l u i

pembangunan i t u S e r s i f 2 . t m u l t i d i m e n s i o n ~ . l y:,.n.g b e r a r t i

bcthwa modernitzs i t u menc~.kup s e l u r u h sspek k e h i d u p ~ n

b ~ n g s a clan negara.

Konsepsi meiisenai d-erc:h perencanaim y2nz s e k a l i -

gus sebag?.i daer?.h/.iilayah pemb.r!nsun,in t e l a h d i b z h a s

o l e h p - r a 2.11.li. Glasson (1977) menys.taknn ba'nwa p;:.da

h.-l<ekatnya terd-?.pat du;?. p,:.nd..?n&xn meiigenai d - . . e r ~ h pe--

rencm;laa y,?itu pzndangan subjektii' d.,n p;.nd.:.ngc.n ob-..

j e k t i f , Fand;;nli;an sub j e k t i f manganggap dzerah sebega,-

F al2.t c l e s l i r i p t i f , d i d e f i ~ i s i l r - n menurut k r i t e r i a t e r - -

t e n t u m t u k tuju;,.n t e r t e a t u , it.2.s df?,s,r i n i d i b e d d . k ~ n

daerzh i"orm.:,.l d.in f u a g s i o n a l

.

Sed;;n.;lr:?.n pzndlngan ob--

j e k t i f nemand:~iig d;;.eri;lh ; e b r . : ~ z i s u a t u Itesa-tuan -tersen.-

d i r i

,

suc?.tu kebu1at:;n r i i l yc ng. ila~2at diiden-5;ir"ilrasi.-

kan dan d i p e t a k a n , Namun d ~ l a m ~ m k t e k , k e r a h peren-

canaen mungkin l e b i h d i t e n t u k a i i o l e h kelayakan admi-

.

~

.~

--"

a La-. n i s t r a t i f ( a d m i i i i s t r a t i v e eznedience ) d a r i p3.da b --'

s a n menurut t e o r i

.

Meilurut Sukirno (1976)

,.

dzlam an.s.lisa mengenai

kegiata.n e:tononi s e c a r a r e g i o n a l , p e r k a t a a n "daerahs'

&.pat dibedalri~n ddarn t i g a ~ e n g e r t i z n y?.itu daerah ho-

mogen, d a e r a h nodal d m daerah acl.ininistrasi. Penger-

t i s n pertama menganggap s u a t u daerah s e b a g a i s u a t u ru-

ang dinana Begiatdn ekonomi b e r l a k u dan d i b e r b a g a i

(26)

1 0

P e n g e r t i a n yang kedua, dan yang p a l i n g i d e a l untuk d i -

gunakan dalam a n a l i s a ruang ekonomi, mengartikan dae-

r a h i t u s e b a g a i s u a t u ruang ekonomi yang d i k u a s a i o l e h

s a t u a t a u beberapa p u s a t k e g i a t a n ekonomi, P e n g e r t i a n

k e t i g a memberikan b a t a s a n s e s u a t u daerah berdasarkan

pembagian a d m i n i s t r a t i f d a r i s u a t u negara. Menurut

p e n g e r t i a n i n i daerah adalah s u a t u ruang ekonomi yang

berada d i bawah s u a t u a d m i n i s t r a s i t e r t e n t u s e p e r t i

p r o p i n s i , Babupaten, desa dan sebngainya.

S e l a n j u t n y a dinydtaksn bahwa d d a m p r a k t e k , apa--

b i l a membahas mengenai pembangxnan daerah dan perenca-

naan pembangunan d a e r a h , p e n g e r t i a n k e t i g a merupakan

p e n g e r t i a n yang p a l i n g banyak digunakan.

Bagi pernbangunan d i I n d o n e s i a , menurut Ibrahim

(1976) masing-.masing daerah tinglcat I dan daerah t i n g -

k ~ t 11 pada hakekatnya adalah merupakan wilayah-wila-

yah pernbangunan (development

-

---..=- *

-...

-

r e c i o n ) yang leugkap.

Wilayah-wilayah a d m i n i s t r a t i f i n i rnempunyai perangkat

peinerintahan, sumber.-su.mber penerimaan dan dewan-dewan

perwakilan s e n d i r i , sehingga deiigan demilrian bersama-

sama dengan i n s t a n s i - i n s t a n s i v e r t i k a l l s i n n y a d a p a t

melaksanakan kegiatan-kegiatan pembangunen dan mene-

_

tapkan p e l b a g a i k e b i jakan. ?-fasin?-masing periierintah

daerah d i l e n g k a p i dengan p e l b a g a i xiewenang dan tang-

gung jawab pemerintalian dan pemba.n,wnan, dilenglrapi

(27)

i n s t z n s i - i n s t - l n s i v e r t i k a l . Oleh k a r e n a i t u c e p a t

lambatnya lrernajuan pemban~unan daerah banyak dipenga-

r u h i o l e h p e r i l a k u dan k e t r a m p i l a n daerah masing-ma-

s i n g .

Hakelrat pembangunan daerah-daerah d i I n d o n e s i a

d a p a t d i l i h a t pada t i n g k a t pertumbuhan d i dnerah pede-

saan dimana pertumbuhan yang t e r u t a m a dicerminkan o l e h

selrtor p e r t a n i a n pada t a h u n 1970--1973 a d a l a h s e b e s a r

3.9

9;

sedangkan t i n g k a t perturnbuhan selrtor non p e r t a -

n i a n a d a l a h s e b e s a r 11.4 $. Perbandingan a d a l a h ku-

r a n g l e b i h

1 : 3

mengakibatkan ketimpangan yang menun-

juldran r e l a t i f l e b i h rendahnya pendapatan masyarakat

s e k t o r p e r t a n i a n d i b a n d i n g dengan sektor-selctor l a i n ,

Sehubungan dengdn h a 1 i t u rnaka perencanaan r e g i o n a l

dalam ranglra pembangunan daerah yang menekankan pada

masalah-mzsal~h pedesaan p e r l u d i b e r i k a n p e r h a t i a n

yang l e b i h b e s a r , o l e h karena diselr.tor pedesaan i t u l a h

jumlah t e r b e s a r penduduk yang k e s e j a h t e r a a n n y a p e r l u

d i t i n g k a t k a n (Tjokroamidjojo, 1977).

Bagi s e t i a p usaha pernbangunan termasuk pembangun-

an d a e r a h o r i e n t a s i n y a t i d a l < s a j a tertumpu pada aspelr

sosial-.elronomi t a p i juga pada aspek f i s i k untuk me-

mungkinkan pencapaian h a s i l yen= optimal. Sehubungan

dengan malrsud i n i Anwar (1977) yzng mengurailran hubu--

ngan a n t a r a sumberdaya alam dan pembangunan/pengemba.-

(28)

1 2

yang menyangkut t i n g k a t perkembangan wilayzh d i Indo-

n e s i a s5ngs.t e r a t hubungdnnya d e n g ~ n eny ye bar an sum-

berdnya &lam dan elrosistim wilayali--wilayah bersanglrut-

a n b a i k d a l m l r w ; ~ l i t . l s m?.upun Bwantitnsnya. Pernbinacm

s t r u l c t u r t a t a ruang k e a r a h pencap2.ian su-sunan yang se-A

s u a i dengan t u j u a n - t u j u a n pembitngunan d a p a t dipengas-

r u h i dan diarahlcan o l e h k e b i j a k a n d a r i l u a r t e r u t a m a

m e l a l u i i n v e s t a s i prL:.s~wana lrehidupan s o s i a l , perem-.

besan telcnologi d z l m p e n a n f a a t x i sumberd::ya slam dsn

rdu~s~tngan-~r_?ns:.ng;n ekouomi

.

Pengemb-mgan 1;rilayz.h menc.lkup pengembangan d z r i

pads sumberdaya a l l m yang t e r d a p a t d i dallm w i l ~ y i h

b e r s a n s k u t a n , ?igar pengembangan t e r s e b u t ddpat menbe-

.

.

rlB2.11 manf;a-t gang sebess.r-..bes:my. mllca dalam penge-

l o l a a n n y a seyogi.>.nya pertia.b,;ngin e1;onorni dan e k o l o g i

h ~ r u s beriixib~ng d d e i untulc rnemperi-,h~n!szn B e l e s t . : i r i a n

suj.nberd;iy;* 2 1 3 . m ?.,an lingLiun&-~n d.i wil3.yah t e r s e b u t .

:3ejdldn dengiin i-bu, rudka untuk !iieacegali -tumbul;~n..tum--

bukan B e o e n t i n g m s n t - c a beberapa s e k t o r y m g meinanfa-

;x-tlrxn su~nberdaya alam p e r l u dite:c;apkan p e i l d e k ~ t a n in , .

t e r d i s i p l i n ~ t d u p e n g i n t e g r ~ ~ s i ~ n d ~ 1 . m perencan.-annya

termasuk d s l a n perencan .-...an pcngemS:ngsa wilsy:+.h (Soe--

r i a n e g a r a , 1978).

3 . Perencanain ~. . . .. , .

.

., . dan . .- .An?.liaa . . . . . Regional .. ,>., .

.

.

.

~
(29)

2 )

percumus-in t u juan....tv. juan umum d m s a s a r a n

yang l e b i h khusus dan yang d a p a t d i u k u r ,

b e r t a l i a n dengan maszlah b e r s ~ ~ ~ g k u t a n ;

3 )

i d e n t i f ilcasi pembatas.-pernbatas yang mung-

k i n ;

4.) p r o y e k s i mengenai Beadam dimasa d a t a n g ;

5)

penca.ri3.n dan p e n i l a i a n b e r b a g a i a r a h Be.-

g i a t a n i l t e r n a t i f ;

6) dan penyasunan suxtu r e n c a n a yang d i p i l i h

yan.g did,!lami?ya d c l p ~ t tercantum s e s u a t u

perurnusan k e b i jaksn

tau

s t r z t e g i dsn ju.--

ga sua-tu r e n c m a yang d e f i n i t i f (Glasson,

1977).

,5elanjutnya d i je l a s k a n olehnya bahwa perencanaan

r e g i o n a l 2ad.a clcisarnya s e r u p a dengan - t i p e perei1canaz.n

l a i n n y a yakni perencanaan r e g i o n a l memiliki s i f a t - s i -

f a t d a s a r yang sama dan mungkin merupakan s u a t u kombi-,

n a s i d a r i b e r b a g - i bentuk . ? . l t e r n z t i f perencanaan se-

p e r t i perencana;in f i s i l c a t s u el:onomi, perencanasn a l o -

l c a t i f a t a u ino-v:x-Lif, pereucauaan h e r t u j u . i n j:~.mak i t a u

b e r t u j u a n t u n ~ g a l , perencan:. In indilccltif 2 t a u impera-

t i f , Namun tlxlcim h a 1 i n i p e r e n c l n i a n r e g i o n a l adal-lh

berkenaan densan sesua-tu d3era:?.

Lebih l a n j u t Glanson (1977) mengernukakan t u n t u t a n

(30)

1 4

pembangunan d a e r a h , yang menyatctkan bshwa pereucanaari'

r e g i o n a l t e l a h tiinbul s e b a g a i jc;waban a t e s masa1ah.-ma-

s a l a h yang b e r s i f a t f u n g s i o n a l s e p e r t i masalah-niasalah

perlcotaan yang m e n g ~ l a m i lcougesti sehubungan dengan

meningkatnya u r b a n i s a s i dan m~salah-masalah daerah i n -

d u s - t r i dan pedesaan yang mengalami kemunduran disebab-

kan k a r e n a kemerosoatan ekonomi, P4asalall pertama t e -

Lah menimbulkan s u a t u aspek pereacsn.1s.n regional. yang

l e b i h b e r s i f a t f i s i k a t z u lingkungxn, s e d ~ u g k a n masa-

l a h kedua tel-ah menimbullc~n s u i ~ t u aspek perencanaan

r e g i o n a l yang terutama b e r s i f ~ t ekonomi. dspek i n i

d i j&bar!can d w i Bonsep k e s e j a h t e r a a n d m berusaha me-

nemuk3.n pemece.lian a t a s 4ei;i?LaB--rnerz.te,.an ekonomi finJc;lira

b e r b a g ~ i daerah.

? i j e l s s k a n p u l a olehnya bahwa s e l a i n peranan p r i -

mer yang berkenaaa dengan irlasalah-m:lsaleh Tunsional

d i a.tas, perencauaan r e g i o n c l jvga menpunyai peranan

sekunder y a i t u a n t a r a l s i n menyedial<.-in i n f o r m a s i dan

memberi l a n d a s a n r e g i o n a l b a g i perencanaan n a s i o n a l

sehingga memperlih;t!ran densan l e b i h j e l a s dan terpe.-

r i n c i apa yang dap,ll; r i i ~ 1 ~ - : - : . n ~ k a n o l e h d,.:erah yang

b e r s ~ n g k u t a n b a g i t u j u i n - t u j u ~ n ~ l r n n n a i sec;m n r s i o -

n a l , Perencin;:in r e g i o n a l juga cia.p,-t meiljadi landasan

untuk menglroordi-nasilca rencana-.rencai?c: p e r l i o - t ~ ~ l 1 dari

l o k a l sedemikisn rupa sehingga hevbagai k e t i d - k s e r a -

(31)

a a p - ~ t meinberikan sunbangan yang l e b i h b d i k k e p a d a pen-

hapsian t u j u a n - t u j u a n . c e g i o n a 1 daa dengan demikian

ju-

. .

$a membzntu t e r c a p a i n y a t u j u a n - t u j u a n n a s i o n a l ,

Sehubungan d e n g ~ n manfaat rencana pembmgunan da-

e r a h , Gukirne (1976) inenyatakan bahwa perlunya Perne-

r i n t a h llaerah uiltulr s e c 3 r a aktiz" mengad;l:an perenc?.na-

a n

a t a u program pembangunan daerahnya terutama d i s e -

babkan o l e h hdl-ha1 s e b a g a i berilcut:

( 1 ) untuk inembail-tu lernerintah -Pusat dan pada waktu

yang berszrnlan d a p a t meilgemukalcan pendapatnya dalarn

rnenyaranl~an proyek--proyek yang alran d i l d k s a i ~ d k a n d i

daerahnya;

, ( 2 ) untuk me-nciptakan d e s e n t r a l i s a s i y m g e f e k t i f dan

s e l a n j u t n y a menciptakan e . d m i n i s t r a s i yang l e b i h e f i -

s i e n ;

( 3 )

untuk memberilcan pengarahan kepada s e k t o r swasta

sehingga k e s i a t a n i i l v e s t a s i mereka d a p a t d i l a k s a n a k a n

s e c a r a e f i s i e n d i n memberikln sumbangan yang maksimal

b<-*.gi pemb~agunan el;:onomi,

Ana.lisa r e g i o n a l nad; dasarng3. a d a l a h s u a t u s a r a -

na untuk memun5Bink-n penyusunan perencan2an d a e r a h .

Peransn a a a l i s a r e g i o n a l

i n i

s e b a g a i s u a t u s&r:,na pe-

rencr?.nzua r e g i o n a l , t c l . l h dilccm&akan o l e h P i s h e r

(1975)

s a n g menyitakan bahva pe~nb~ngunan daerdh a d a l a h

s u d t u p r o s e s y.11ig l u i r bi-.sa !rompleltsnya, sehingga pe-

(32)

a r a h dalam perencanaan dan pelaksanaannya cukup besar. Sehubungan dengan i t u adanya s u a t u a n a l i s a r e g i o n a l

yang t e p a t adalah s a l a h s z t u i n v e s t a s i p a l i n g b a i k

yang b i s a k i t a laltultan untuk memperkecil kesa1ahs.n-ke-

s a l a h a n yang mungkin t e r j a d i . .!.nalisa r e g i o n a l pada

hakekatnya adalah mssalah a l o k a s i g e o g r a f i s d a r i sum--

berdaya. I a mempunyai p o t e n s i untuk.,-membantu mengem-

., .

bangkan i z a s - - a z a s &an pedoman-pedom~n guna mengarahlten

perencan-sn dan k e b i j a k a n r e g i o n d l untuk mewujudkan

t u j u a n - t u j u a n t e r s e b u t s e c s r a e f i s i e n . Namun p e r l u

d i s a d a r i bahwa a n a l i s a r e g i o n a l hanyalah s a t u i n p u t

untuk p r o s e s pembangunan den bahwa t i d a k ada s a t u me-

tode a n a l i s a pun yang sanggup memberikzn jawaban untuk

s e g a l a macam masalah. Atas d a s z r i t u maka b a g i pemba-

ngunan d i I n d o n e s i a , a n : ? l i s a r e g i o n a l p e r l u d i s e l e n g -

garakan s e c a r a s e r i u s .

Pendekatan r e g i o n a l dalam pembangunan ekononi de-

wzsa i n i te1c:h menarik p e r h a t i a n par.% a h l i d3.n te1.h

melahirk;>n berbagai macam p e r a l a t a n a n 2 l i s a dsn telinik

perencanaan. Richardson (1977) t e l a h mengedepankan

beberapa telrnik analisa/i>erencan,:yn r e g i o n a l a u - t ~ r a

l ? i n s e b a g a i b e r i k u t :

1 ) iilrun r e ~ i o n ~ l , s u a t u teknilc a n d l i s a yang p ~ d a da--

sprnya memberilian land2.san inforinasi b a g i pengan~bilan

keputusan dan memudahlran s-tudi.-studi p e n i l a i a n penga-

(33)

2) perprogra.inzn l i a i e r , z d c l s h s u a t u t e k n i k perencana-

an untuk

o y t i m i s - s i .

Teknilc i u i berkeuz.an dengan ma-

s::lah-in.3scilah dimc7,nz gsng men j;ldi t u juan a d ~ l z h memak.-

simumkan ( a t a u meminirnu.mkan) s e s u a t u f u n g s i l i n i e r

gang d i b o t a s i ole11 pemb;?t?s.--pemb;t;ls t e r t e n - t u ;

3 )

a n a l i s a inpu-t.-outpu-t , su.-tu -teSni!s a n ? l i s a y l n g me.-. n e l u s u r i s r u s b a r 7 . n ~ dan. j s s a d z r i su;tu s e k t o r pro-

cluicsi Ire selctor produlcsi l.<?.in.

4) tekuilc untuk perencan;an di;~erzh (Technique f o r ? r e d . .-L

.. .

..

.

.... .

-

... a

Planning,) ymg. rnerupakan s u a t u inod.ii'i!;~:tni d a r i telrnik

,. -. .

-

. --,.

.

. -. .

;nz.lisa illput.-output guna meazxt::si rnc.salah kesuli'can

penguinpulcn d a t a y i n g ber,.:t ;

5)

s t u d i b i . :ga kornparatif,

yaag

diguni k-n seb.-,gei sua*

t u str.:~teg.i untuk mei.lsel~;.ri-,.!r.~n i,?dus-L'ri--.iildus.tri c!e-

ngsn d ~ . e r ? . h - d s e r a h ;

6) z f l ~ : l i s z . ?i;oinpleks i i l d u s t r i yil-ny; neni-ti:; bnr:tIi-n p : t - -

da :j~~.ling~-.hub~ul~-'.il i n d u s t r i d:.lc,a s u ~ i t u ker~t1glia

l o b -

s i :,

7)

.?.n>tlis3 bi.3~2.-rn:'n:i??..,t yanz i;.iene!wnki.n p;da perban.--

dingzn man-fii3.t ( b e n e f i t s )

.

... -.

.

.

-

-~... -

.

. , d.:n bi:lya ( c o s t s , ) , . . .. . -.

.-

. Ta!<nilc

i n i l e b i h menekxnkan p?i;r- jilznfai.-k s o a i a l ;

( C ) anllis;?. siitiin y.::ng p-ld;: , ' - + s x a y a 2.dii.lah usilhz un-

tulc mener~ilg?~r?.n s e - t i d p ;>el;soalan d ~ ~ l a i n hubuilgsnaya de.-

ng.m s-truk-kur tuju;;n, bi-gra di:il : i ~ ~ . m f > s . t ,

S,i::Lilh s z t u teli-~li!; m. ~lis:! 'tersebu-t y,.ng B i n i p a -

(34)

18

d i r i n t i s o l e h

W.

L e o n t i e f pada t a h u n 1930.-an, Tekilik

i n i s e c a r a j e l z s men~gambcirlrau hubungan a n t a r s e k t o r /

i n d u s t r i a t a u riendiskripsikail s e s u a t u perekonoinian d,--.

lam bentuk hubuilgan.--~hv.'bui~g~n i n p u t . - o u t y ~ ~ t (Glasson,

1977).

R t d s d a s a r p r i n s i p t e k a i k ?nelis:! i n p u t - o u t p u t

t e r s e b u t , i.1~1.c: s e s u a i deugc.i~ t u j u s n p e u e l i t i r n i n i un--

tu!; ~nsl.h,.t stru!ctur d;ln per:zns.n sel:<t-or.-..sektor yang

menyusun perekonomisn d a e r z h , metode i n i digunr.kan s e -

b - > g a i metode an?.lisa.

C. K n a l i s a In-put.-Out-.out ---,-..-.--.--. >--

-

1. Pendelcatan ..

-

--

....

-kncplisa input-,.ou-tput uiz-kuk -'?ert:iina k d l i n y a dikem-

ba.ngk;..n o l e h b.i. !;eontiof (Glasson, 1977) denzan d.cl.sar

pendelc?.tannya ad:.l,th bahwl.t hu'builgsn i.n-terdependensi

ai?t.ira s u a t u s e k t o r deng.zn selc-tor l z i n n y a dzlam pere,-.

lconomian ?.dalah s e d e i ~ i k i a n rupa s e h i n g g a d q a t d i n y a -

t:j.kc:n ddlzm sepas;l.ng persaillzaa l i n i e r , sedan,sl.r:n h a , -

d?7n s t r u k t u r perekoaomian t e r l - i h a t pada besarnya a n g -

1<:1-angka k o e f i s i e n lcetergdntunz2n t e r s o h u t ( L u t h ~ n ,

1975).

Dali..m ailalis+: input..-outpxt h u b m g ~ n antar21 jurnlah

i n p u t dengan o u t p u t d a p a t d i n y - t . ~ k a n daldm n i s b a h s t a u

k o e f i s i e n i n p u t yAng ineny2.t ,.ksn jurnl:.h liebutuh;.n i n p u t

un-tdc mea=;h:;sill:;n output- s e b e s a r s z t u u.nit d:ci su:':tu

(35)

kese1uruhz.n sua-tu s i s - t i m perekonornian akan inemberikan

kepada k i t a i n f o r m a s i yang d e t a i l meiigenai gambaran

seciira icwsn-titatif stru!s-tur i n t e r n d a r i pacla s i s - t i m

bersazlg:<ut;?.~?. Tabel t e r s e b u - t memuu=lrinkan uil'tuk meng-

h i t u n g s e c a r a d e t a i l h a s i l d a r i p l d a s u a t u i n t r o d u k s i

perubahan dalam sistirn ( L e o n t i e f

,

1966:.

Menurut Leon-tier (dz.l.cn Sheaery 2s C l a r k , 1962)

t u j u s n utaina d d r i pdda model. ini2ut. - o u t p u t adz1d.h untuk

meajelasknn besarnya a r u s i n - t e r i i i d u s t r i / i n t e r s e k t o r

sohubuiigan dei-lgan -L-iilgkat produl<:si rnasiilg-masiiig sek-

t o r .

'Untuk i t u cliper.lu!r,il beberxpa asurnsi d a s a r

.

;3a--

o.j model :illput.-.ov:t-?ut i n i digun-'ran -bigs a:;urnsi dLl:;ar

0 - y a i t u :

( 1 ) Tiap koiiioditi (,?:tau !cel.o!ni?olc koiriodi-ti) dj.hasil!ran

o l e h s a t u i i l i l u s t r i ,i-kiu s e l i t o r produksi sajil,

(2)

I n p u t yzng dibeli/di~ua-!.Ban o l e h t i a p s e k t o r ineru.-

paksn s u a t u l u n g s i l i n i e r d a r i t i a g k a t o u t p u t s e k t o r

bersdngkutan,

( 3 )

EfeB t o t a l d a r i :$~el,:l.~:s.;rilr?ail berrbag2.i - t i p e proclulcsi

merupe.lrm ju~iilzh e f e k ~ 1 a : ; i a . i ; - m a s . s e k t o r a e c e ~ r a t e r -

p i s a h ; jug2 Ciiissb~LL .:su.IT~E~~ ';dd5.:tivif;~~ yailg meLigabai..-

(36)

20

M?.nfait u t m a d s r i pads inoclel i n p u t . ~ . o u - t p u t Leon-

t i e f adal-ah memberika:n d a s a r

bagi

e l c s p l o r a s i e m p i r i s

dalam lapangan hubungan i n t e r i n d u s t r i , Model i n i mem-

b e r i k n n kerangka yang k o n s i s t e n dalam pen,~umpul.an d a t a

I I S I ~ U I ~ dalam peazu jian.-pengu j i a n 3su.msinya menuii jukkan

masih di-perlukannya f o r m u l ~ ~ s i t e o r i t i k yzng l e b i h l.;om.-.

p l e k s , Untulc model~,aiod.el ynng l e b i h kompleks dibutuh--

Ban da'ca

yang

bailyak, namun peuggunaan p r i n s i p d,<sar

model s e d e r h . ~ . n a di d t i s 3Pc.n t z t a p digunakan dalam

a--

n a l i s a i n t e r i n d u s t r i pada s e b a g i a n b e s a r bidang ekoao-

m i dim'isa. y::.ng ,41cL:n tlataug (Ghenery

::

C l a r k , 1962). 5 ' e l a n j u t n y a d i j e l a s ! r a n bnhwa model d2ss.r tersebu-L

d i st2.s dalain tiiig$a-t nplika.sinyc: d a p a t dipergui?i?!.ran

dalam duz c ?.$a. ;?ertama, d e n , ~ a n s e l i h - t hubungaii

an-

-tars

perubah.-.i?erubah ekonomi y l n g d i l u a r model t z p i

s e c x a t i d a k l i i i g s u n g m l s i h b e r k s i t z n dengan sistim

i n t e r i n d u . s t r i . .3ebutg;?%i contoh i ; : ~ l c r l ~ dalaln i n e l i h a t hu--

bungan ant-,r.~i ilnpor d e n g m p o ~ i d ~ ~ p ~ ~ t ~ i ? n;<sion;ll, ICedua

.i - a l a h denl;an ,-?ode1 i - e r t u t u p . ' c!en=an mcagasu!nsikd.n

bahwa sz:tu ?Ltzu l e b i l i d.::ri elemen otonom diten-i-~ikan

dalam b e b e r a p a c;rs o l e b t i n ~ 1 ; s . t ~>rod.u?~;si.

2. i4odel -. .. . - Tdbel - . *.

.

Niernyk (1969) men:;emukal:an bahwa penyusunan t a - A

(37)

sektor,--,sel;tor l.j.iimy;i clap;:~t dipec-:hl;-n k e s u a t u t i n g k a t

de.tc1il yi>.ug d.iii?:,.in.ka:n d;..lxm 'ol-t;:s d a t a y2Eg t e r s e d i a ,

Gemilrian juga -i-er!l z:.dap s e k t o r ! ~ e m b . . l y ~ ~ r a u atdupun $om.--

ponen percnintaan i k h i r da.,?ct dipec\ihl<an ?.%e daLam sek-

t o r / s u b s e k t o r y..~ng ci.iii?;;iilf:',.i~ :;ebagni contoh b a r i s

irnpor dapnt dipecah menurut geograf i!c v ~ i l a y l i l , b c ; r i s

sek-tor i3e!nerin'call dC2pxt dipeczh ice r?--.l.na selri;or,/sub s e k t o r :i.'emerin-t,lh 2 u s a t , .?'eriiezia-L;.h :I!ierain d:in seba-

gainya. Ti.thel in:?ut..ou.t~~u.t merupakail a l a t -:nalisa

y&ng fle!;sibe$

,

i a d.:?;?2-t :libv.a'c detsi.1 - t a u agak glo-.

b a l sesut?i dengra I;e;?srbluLn, '"ersy-:.ratannya. i.:lah

bnhwa h a r u s ad<> saku b ~ . r i ; : : uiii;uB s e t i a p kol-om dnlam

selctor p r o s e s s i n g ,

3el.anjutnya f i i je1:~slc.n b,-hi.>a 'ciila!; ~ . d c keteil-Luan

y.>ng p a s t i rnen;;enai iiii:;uk 'tii?.~J:ny ses-ua-tu s e k t o r eke.-.

nomi ging spesi:?i!: ke d..::l~i~i li.o~:.!pon.en pertn-in-tam. :l!ihir

. .

at;.unun padn !componen sei;to:r ne.n3 iy;?.rnn. :,eB'tor icons-

t r u k s i yang b i . ,.:%:. -,njFa d.i,1_.i;uk3:~fi d.:3.;1m

kom- on en

s e k t o r p r o s e s s i n g cl,ij?,:-t di.nr~tsulx:?:cc.n d,.i3.;la lroir!:>oi.len perfiliutaan

a k h i r b i l < : ~ diiinzi<auti.ii:c:-n uatu.'!.; illen;;in.::?i~is. oen3truh d ~ r i

..

t e r t ~ r t u p , terg.:.i-!.-tuilg l? 'd,. tuju.au ~)e.;l:;;.url.:.?;nny~.j .!kJada

d;s.lrnya model. dapc?--t iLiu'bah.-ubah, -terg:?<u'ixng dc?.ri pa-

(38)

r, ?

.-

S e j a l a i i dengan f l e k s i b i l i t a s d a r i pada penyusuiian

model/be-rbuk t z b e l d a s a r inpuLoutpu.t t e r s e b u t d i a t a s

mska ole12 p a r a a h l i t e l a h d i s u s u n berb->.g~.i macam model

t a b e l i n p u t - . o u t p u t ,

Miernylc (1969) mengemukakan s e c a r a h y p o t e t i s ben-

tulr -tabel de,sar input--output E e o n t i e f yang p ~ i d a d a s ~ r -

nya t e r d i r i d n r i a t a s t i g a Bomponen utama y z i t u selctor

p r o s e s s i n g , per;i?ii?-taan alcirir dan seir-kor peiflbz~yar?~n

(-oayment &.._-_. -.-_-..-_-_--.-- s e c t o r ) ,

h a r d (lC/GO) rnen.ge!nu.k.~lran t a b e l d-\sc~rnya yang l e - -

b i h s e d e r h m a y m g ineinekau~kan pada hubuiig-?il ill-tcrde--,

pendeiisi a n t a r selrtor 2td.v. pada s e k t o r prosessingnya

s a j a .

n '

...

.

~31x0 :~211sat Ytc~-tj.,gtllc, Gc>-nk Indoilesia, I n s t i - t u b e

of Developing Ecoi~omies f o r !3outli.--.East h.si&n S t u d i e s ,

O'C

- -

1976;

,oi?o.or 2; :ienry,

1975;

Chenery & Cldrk, 1962

metlyusun t a b e l i n p u t . .ou-tput deilgm Lneia'uagi susunan i n -

p u t it2s i x p u t :2rit,rd (sa:in dengan selctor p r o s e s s i n g

pada roodel L e o n t i e f ) clan i n p u t primer (komponen s e k t o r

pembdyarsn pld.2. model :I,eontFef),

. - t

s a l a h s?.tu coi?toIn v a r i a s i d ~ r i pada. pei~yusunan

t a b e l iuji~~:t.--,~~~-bp.d.t yang disebabliail perbedaan p e r l a k u a n

t e r h a d a p sekr;-toir,/l-oiiipponei?. t e r - t e n t u ~ d a l - h perbedaan an--

t l r a

t a b e l input.-ou-(;put yang disus~1:fi. herd~.:;zr%lcan per-.

1;iBuan i:npor ! x c z r a iiomj?e%iti:f dencan yang berd:x:;;;;rkan

(39)

impor s e c a r a l i o m p e t i t i f , maka u i l a i impor d.imasul.;kx-n

dalam kolom khusus dengan t a n d a ne.gctif y j n g ditempat-

Iran d i s e b e l a h lcanzn komponen p e r m i a t a m alrhir. Dalam

ha1 i n i 3 ~ ~ 1 s t r x i s a k s i a n t a r - i n d u s t r i dalam t a b e l t e r -

d i r i d a r i lromoditi b a i k yaiag doiaestilr iilaqun ydng ber-

a s a l d a r i i n p o r , '3edangkan b i l a iin:$or di??erl.;kulcan

s e b a g a i non k o m p e t i t i f , nc>4a n i l a i impor t e r s e b u t d i -

alokasilran dalam b a r i s t e r s e u d i r i d a l m komponen i n p u t

( 0 ' Connor 8: Eeury, 1975)

..

S e l a i n d d r i p~~c1.a model t e r t u - t u p dan ter'ouka d i k e -

nal

p u l a beberapa model t a b e l i n p u t - o u t p u t l s i n sepes-

ti

d i bawiih i n i .

Model s t a t i k , a d a l a h model yaug t ? b e l n y a d i s u s u n

d a r i d j t a yang s t a t i i c

yang

berdasarkan pada n i l a i pada

s3at t e r t e n t u , sehingga koefisien-.,!;oe:Fi&n yang d i -

p e r o l e h d a r i -tc~bel. -i-erseb~rt juga Ser:;if$.t s t i ; t i k . 3e--

hubungan dellgdn s i f a - t n y a y.xns s t a t i k t e r s e b u t , maka

jangkauan pengguud.annya biasanya t e r b a t a s untuk a n a l i . -

s a j

?.ngka

pendek,

C,lodunl f L i n ~ . ~ ~ j . k , d c i ; ~ l ~ h . inode1 y;ng koefisien-koei'i--.

siennya t e l a h disesuaiJ;;n dengnn a r a h p e r u b ~ h a n dalam

s i s t i m perelconomian. I>todel i n i berguna 2 . t ~ ~ . b e r t u j u a n

untuk i n z l i s a ? t a u p e r i,rial r;n ;ir!ne!<a pan ja~l(l;.

)'ioc?el r e g i o n a l , 2.d .lab td'bel i u p u t --.ou.tput yang .'isGsun untulc t u j u a n 3na:Lisa ::u::.tu \.iil<iy?h te r t e n t u ,

(40)

24

?iiodel i n t e r r e g i o n a l , r d s l a h model ts.bel i n ~ u t -

o u t p u t $ang d i s u s u n

untuk

t u j u a n ~ ~ n ~ l i s a ~ t n t a r w i l a -

yah. ITi?tuB i t u m,.;!r~t d.:,.Lam penyusunan t a b e l i i l i sek-

tor--se.ki-or icezia-ki:ii e!<oao!ui dil;elom.~~ol.ckaa menurut

w i - -

l q a h seh?-il$@. meiiungliii~!.r;?~n untuk r~elii',z~-i- hubung2n/a-

ms

t r a a s a k ~ i biik ,znt;?r :se??;toy il:AuTun diatar wil-yah

( I 3 - 6 0 ; ~ ~ 7 i e ~ i z y . l ~ 1969)

~ P e n p ~ u n e a u

.'\iizlisi:

Inilut-i'iutj>ut

3

-

,A....il.> .

._...

... .. ... ..

..

...

. ..

.

.

Anal i s a input.-output &an p e n g ~ u n x i n d a t a i n p u t - -

o u t p u t t e l a h memberikan s u a t u a 1

:kt

baru y m g of e k t i f

b a g i p a r a psrenc3.na d ~ ~ i ~ d i i ~ i n i s t r a t o r uc-Lu!; menet:apkan

BebijaLcin d i b i d i n g eei;ouo%i. .2u.~*lis,2 i t u z s i i d i r i mem--

bawa s u k t u d i n e n v i bnru daliim kerangka a n ~ l i s a okonomi

s c c a r a k w l n t i t d t i f , gang i;lemung!<inkan peiigguii..tan st?.-.

juuila'ii j.n?orm.ssi t3i?bah:ln, yang :2iasznya i-idslr kelih3:-.

A . b2.n p.%d; an;.ilis.l penclt?;1at,3.n il;sioi?al ;;ztczr;l ?.,%regatif

(Kdneko

1-97?)

S e l a a j u t i ~ y ~ . cl.ijelasl.;_m oIeh K ~ n e k o (1972) bahwa

model i i?pu-t--ou-iyput d:rps?:t dj. :q~.a:::r?~n uiltuk :

(1) r~lerarrizik-an $.i-cuictur incluc-tri :;ecir;i k w a x t i ' i z 2 ~ i f ;

( 2 ) !nea..gev.?.lu-isi pei?g.?.rv.h/?~?:~itl.11.ai~ a!.ror?.omi d ; ? r i

pzdJ

ilivest:k,si ad;;y3r:;!i~~t t.;il.k>.-ili? c?%oi1onii i?;~:;io;li.l 3 . -

i-;?.u :regi(~n.dl ;

( 3 )

mel.ih?.t e f e k ekonomi d ? r i ]?..c'ia pc"rfissn::.;u.ns:n bcberc-

.L

(41)

( 4 ) inenieriksa k o n s i s - t e n s i l n t a r a gambsran ekonomi se-

c a r a m,-,kro a t a u t,:rget ddlam perenc.An6an peinba-

ngunan dengan gsmbaran i n d i v i d u i l a t a u s u a t u seB.--

t o r t e r t e n t u d&lam perei?caiiahn pembaagman.

Pengguna,:.n d n a l i s s inpxt-output pada. d2s:rnya da-

p a t d i t u j u k a n un-Luk b e r b a g a i k e p e r l u a n . Bntara l a i n

yang

d a p a t dilrajnukakan adzLl.?h ..;c?bzg;i boriliut :

( 1 ) Untuk a n ~ . l i s a s t r u k t u r , Tribel input-.output s e c a r a

simult~1.n inenggaubarkan hubungsn permintaan dan pe-

nawaran pada t i n g k a t keseimbangan ( s t r u k t u r pere-

konoinian d;l,irr s i s t i m )

.

( 2 ) ,.3eb.3.g~i

.?kt

per:?.m;ilan. ?iitara permin-taan a k h i r

dengan t i n g k a t o u t p u t dalanl t - b e 1 t e r d a p a t hubung-

an Lini.er, k t a s d-lsar hubung::n i n i Bemuclian de-

ngan rnengadak2n p r o y e k s i t e r t e n t u terh.?>dsp permin-

a 1 lil-?k;i da.pat d i l i h c l t pe?l.gzru:_l-flya terns.-

dap tingB:!t o u t p u t , Melalui nlelrcnisine hubui?g,in i-

n i di!;lung]i;ii&an uxtulr neng,;:.&:Ckan pera!n;.l;in.

(3)

U7.1tv.k ..n3lisa imoalr, Uengan ~:~~:ileilggun;;..k:il lroefi-

sien-.,l:oefisien ysizg diproduksi. d d r i t s b e l i n p u t -

o u t p u t , dap3.t diad.8lr.m -,.nsli:ia ii~i?ak d a r i perubah-

m t e r t e n t u d a r i s u i t u i n v e s t a s i , s e p e r t i impaknya

t e r h 2 . d ; ~ pendap.3.tan9 tenagn k e r j a dan l a i n n y a .

(4.) U n t d u j i !celf~pd;llrc:;:n dzi! i ! n , v l i s e kepekaan. Dengan

(42)

26

':oiloi:~i nzn:.!;~h yang bnn;j..:.lc nc?mpe~i$:~r.l;;:i pertun...

b1:lhnn pere1ronor:ian (Miernyk, 1 9 6 3 ) .

f.Tet0d.e i l l p u t . - o u t p u t l c i n i t e l a h l u d s d i g ~ n a l r a n un--

t u B a n a l i s & . - a n z l i s a ekonomi 6z.n pelgembangan b a i k me- n z e u a i - t e o r i rna1Du.n npliki~siny:. 't-erus rlicoba, Penggu-.

ndan lnetode i u i brjrsama iiengan !;letode

..-

Lj.n?ar -.

..

.. .. i2rogram-

-

-.

.

.

.$.

mind

.-

juga t e l s h di!:embir,gl;~~? ddl2.ii.1 bidang p e r e n c a n s a n

s e p e r - t i d.=lan p-?usemb:n;;.in e k s p o r terno.!r (O'Coniior SC

I h n r y , 1 9 7 5 ) .

I s 3 r d (L96C) t e l a h n~eilcob~i pen,;gui?c.iLn n e t o d e ia

p u t - o u t p u t b e r s ~ m a dengan a l a t - - , : l - ~ t ;n,?.lisa 1 . - i n n y a

dengdn rae;iggabungii&n pen3;gunaall d n s l i s a c o m l ~ 3 . r a t i v e .. *--

c o s t i n d u s t r i a l corn-ole:: 7 L .---...-...-...-I d . me-bod-e i n p l ? t . - . o ~ ~ - t ; ~ ~ t ~ clalain

(43)

WntLll~ r!Ienc&pai tu-juau peizeli'zidn yang . t e l a h dike-

mukakan d i a t a s , rnka pendn1iat:~n yzng dipergun.:ikan a-

d a l a h :

1) penclakata-n intersel:-i-orr:l den~;c?.n s n i l l i s d inpu-&out-

p u t , Pendelratxn i i ~ i di.maksudka.11 untuk lilelihat sek-tor-

s e k t o r y i n g mernpunyai p o - t e a s i .::~-zLJ. l3ernnla i ~ t a m a ilntuk

merEngsang peu;c;.e~ub.lnsi~n dLt!.2.ifl :iic-n.ingk~-tkal1: perturnbuhan

ekonomi d -:erah, M e l s l u i 3.n;lisd. s d l i n g 1:s-terhubun(l;an

a n t a r s e k t o r s d i dalam t.3.bel trai?sdi;,ssi iilpu.t.--output

yang .&an disusuiz, alran t e r l i l - i , ~ t tii.ry?,r;t peny-ebardn/

pengdruh in~sing--%.-sing :;ek-tor ter!iz~.dcp se1rtor.-selctor

l.iinl?ya, EIal in'i rneru.ps.1~-n indj.l-,a'tor untuk menen-tulian

selitor-.sektor nana y m g p s l i n , ~ berpen:;.r.ruh t e r h ~ c l a p

pereirono~iiian daerah.

2) i d e n - t i f i k a s i t ~ i 1 a y a . h ~ :Pei~c?ei.;ataiz i n i d'im?ksudkan

untulc rnemperoleb iuform.:,si rne-i~zenai situ:,si wilayah

dengan penelcanan pada cspek f i s i k

,

penggunsan t a n a h

&a11 kependudulrm, Di!nL:lrsu.dB.in melal.ui i n f o r a ~ a s i

i n i

dapdt dilj.i.rat m;,s;.lah..m~~!sL:lth r.li:L~yah yang p e r l u men--

d a p a t p r i o r i t a s peilyelessir.:n ds.l;.m r<>.n=!ca nengemb.?ngan

(44)

28

B,

..-- F e u e ~ n p u l a n .. Da.ta

Dalam rangIs2. p e n e l i t i d n i n i , d a t a

~ails

diperguna-

B.xn s e b d g a i bahan nnclisr? s d ~ l ~ h da-t,: ~a!rurrder y;..ng

d i p e r o l e h m e l a l u i s u r v e g , / ~ e n ~ - ~ ! i l p ~ ~ l t ' ~ n d . ? t a d z r i berba-

g?,i sumher d i s e r t ? . i dang:>.n beberapa d a t a ysng d i p e r o -

l e h set.-rz. lanji.un.6. d i lc.j,-lilgan sebtig:i d a t a primer.

Dalan ~elal:sana,?iinya di't3fiipuh dengl-n bebar':pa tcl1z.p

seb . g z i b e r i k u t :

1 ) t a h i p p e r t 3 . m ~ a d . l a h survey tir1g::a.t d e s a y!i-tu pe,-,

ilguapul..in d.-:ta yailg dilaku.l<,-n p~d;;. ti3.p des; d,-lam

Ka--

buiji:-tei? F?::ros. Datany:. bersurnber d ~ r i ds.t;i s t d t i s t i k

clesa s e r t a keterang:a.-.!:eter,iagi:Ln 3,:.ri :Ceg;la Desa her-

s l m d dengan ap-r:k-t--c.:nursat des;:ay:) , Terll.-da.p s e l u r u h

desa--:?esa y m g b e r ~ d a d l K.abuyxtea !,l.lros ysng r n e l i p u t i

jum1:l.b efiipz-b puluh ::L?..tu bu..ih, tel3.h clil.~l~:u!:;.lil survey

deng.?n mengguuAcin d:..s"-t~r i s i . - n ,

2 ) tah2.p keduc; ,:~d~.l?.h S U I L ' V ~ Y tii?.k;i;it i n s t . : n s i y c i t u

pengusnpuian d:i-2. plida 'ins17 - . m i . - . i n s t - n s i ??eir~erintah,

b::ik ins-t?.lisi 0.b01.10fii r!::.upu.r prig v e r t i k a l . yam= t e r d a -

p t

d i d - l l n ~ wi1;y.h ?i~i,q>3.tan : ?:! r o s s e r t ~ p d - . bebe-

r2pa i i l s t ~ n s j . Pemerin-t. 13. !Pi.-agl:.it .8?ropinsF. Survey i.-

n i d.im.r!;sudlcrn ua'tulr ;ne;ld;:.p:.t!.r,.n d-.-ta y.:!~.?; belua d a p a t d i p e r o l e h p ~ 1 . d survey -tiagl.;ct cl.esr

&i

. - ~ - b - ~ . I> r

3 )

t

.

t

i

::.cL;~l<!.h su-rvcy khusus y ~ i t u ~enguinpu-- l;.n d

. t i

y:!.ilg dil.:li-v!;n i!li[;i;ung l i e p ~ d a p s l ?ks,and ke.-
(45)

sdmpel ataupun menyeluruh untul: s u a t u J m i s Begiatan.

Survey i n i diiilalisudlrsn u.n-kulr melengkapi d z t a yang ti.-.

dak/belum d-?pat d i p e r o l e l i pzda lredua

t

?.hap d i ,It a s

,

terutama nen$eniti susnn.;n i n p u t b e r b i g a i j e n i s k e g i a t -

an ekonomi yang t e r n y z t s ticl:!B dlpa-t d i p e r o l e l i m e l a l u i

Bedua c:)ra d i t l s , Term.-:sui~~ d:li:;n h a 1 i n i nurvey-

survey y r n g dil.z!:u.l<6i? ter11:dap pe?:.usi-haau--perusah;ian

yang bergerdlr da1z.m b i d m g i ~ ~ c l u s - t r i cL;n j

-?sa,

,Zesusi dei?g,.-n j e n i s t a b e l i n p u t - o u t p u t yang 3.kan

d i s u s u n , mska wi1tu.k k e n e r l u m perxyusunannya 'l-sliui? dat3.

yaug dipak.,?i idz.l&h t a h u n

1977,

seclsnglr_;n ~ i ? - t u k lreper-.

l u a n iG.eni-ifik.x.si wi1,:ya.h diusa:.l;!.;an !nendLtpat d-1-ts.

yang mendelrd-ti tahun r e f e r e n s i t e r s e b u t ,

-

C

.

--A-d- ;-'engu.sunan

-..

T ~ b e l 4.A-.L-. I n p u t . . . O u t p z .. -....a-a

T ~ b e l in-put.-.ou'i-put ;;cl~.lzh s u a t u ur.:.ir:n s t a t i s t i k

dllsln bentuk x r t r i k r ; yang nengg,mba.rk;an t r ; ? . n s a % s i ba.-

r i n g d?il j a s a d a r i B e g i s - t n ekono:ni dim:n:: s a l i n g lre-

t e r g n n t u n g ~ n a n t a r s e k t o r ~ i 4 a i t l . c ~ n s l t u deng,n l a i n -

nya untuk sil'itu y r i o d e dzn d z e r i h t e r ' t e n t u ,

Penyusuuz.n -t;bel i n m t . - o u t p u t diy4.t dil:!.ruk.-in da-

l l m berbag.:i r~lodel, t e r s ~ a - l - i m a i3 bng.r:i~n_.na kj:t;d. TMTIper-

li:l;uk'?.n komponeo. .kompoi~.en p i ? g ineiljiu.i;L?n t:-be]. h e r s xng- k u t a n , Dalarn h a l i n i mod-el yc:ng d i . g ~ ; ~ . ~ k l n tcrg::!ntuilg

d,2ri pt?.da beber:;~.: h:,l ...?.I

t~r;..

1 : i i i l -,.cl.;lah kvju?.u - t a u

1 s . t a r belal;-ng penyusv.n;:n t l b e l , ketccnedi*an d--La dan

(46)

30

Bagi t ~ b e l i3pu.t.--output yzng d i s u s u n dzlam rangka

p e a e l i t i a n i n i , model y-lug diguiis!;c?n c7d::l~h model sta-

t i k dan b e r s i f a t t e r b u k a dengan p e r i o d e o b s e r v a s i s s t u

tahun y a i t u selama t ~ h u n

1977.

C i r i - c i r i s z r t a s i f a t

t a b e l t e r s e b u t diur-ik..n dib-wlh i n i .

1 ) d ~ s a r h2ri.a A ~ .~x.

..

., . p e i l i l ~ i a n

P.jda d ~ s ~ r x n y a pengukur,:~n i l i l a i tr::~zsiksi dapdt

dilalcukan deng~tn d.ua cL;ra y ~ i t u a t , s d a s a r harga pem-

b e l i 3-tau. : ~ t ~ x s da.s.;r !?.-rga prcdunen, Bagi td.bel yang

clisusun d.<ilam p e n e l i t i t - t n i n i Ci.~s;~r p c u i l ~ i - n yang di-.

gun&an ad,il~:h 2:ti:s d.-s;!.r h;.rg~ produsen. Deng6.n de-

l n i k i ~ u m::ka unsur :n.;lr,"ia perdzgzngan dipj.s~.hkan d c ~ l x n

kolom/b?ris t e r s e i l d i r i d?.larn t ~ b e l . d.an diperlaliulcan

seb::l.gai i n p u t y,:ng berzs.3.l d a r i s e k t o r perdagaugau,

I)eini!iixn juga h ~ l n y a dengz.n b i : ~ y a / j i s n peii~snglrutan

y x i g ddi.per.g~i:i&,?.n d ~ l a i n meird.j.strj.busi1.re11i b;lr;lng dan

j l s a n e l i l u i k e s i a t a n nerdag;~l.g;.n.

2 ) sdtu:!n el?cl~omi a . ..

..

. .L~..

..

-.

:P;,.ne.t.ip,?,n ba-basan s.ltu.sn elcoi~or~!i i . t z u se!:-tor .~d;a-

1.51 prii1:;ipil da1.m peilyusmritn i;.ibel iilgut.-.ov.tpu.t

.

lvielslui bdt.xs;n 2:;tuiil e!ic)notni t e r s ~ b i l t yeu~u?curs.n se.-

[image:46.602.90.498.34.822.2]
(47)

s a t u a n e!:onomi a t z s d.:sar lrelompok lcomoditi dan ; t a s

d a s a r s<?.tuan ~ k t i v i t d s , t e r k e c u a l i untuk sub s e k t o r

j l s a pemerin-tlhan yang didnsarican 2.tas s::tuan kelemba-

g3an. D x a r s2.tuan kelorilpok komoditl dim.;l?sudkan ,?.da-

l a b pengulcuran lcegiatain produksi a t s s d - ~ s a r sa-tu a t a u

l e b i h b;~rang/lcomoditi s e j e n i s , sed;r:i:kdn d j s a r satuall

aktivitc:s dimeilrsu6J~aln <!..:dalah pengukuran k e g i a t a n pro-

d u k s i s t a s d a s a r t i n d a k i n y.?.ng s e r u p a ,

3 )

perlaku-an A-.-.L.----A.---.. t e r h a d a p impor A--,L

Untuk penyusunan t 2 b e l i n p u t - . o u t p u t , perladman

t e r h a d a p lromponen impor d a p - t dilakukain a t a s dua c a r a

y d t u s e c a r a Bornpetitif dan non koinpe-titif, Yang d i -

maksudkan dengcn per1:llcuan impor secar-a lcolixpetitif

a-.

d a l a h 5 i l n t e r h a d a p b~.r.ii~g d m j a s a yang cliiiripor d i -

perldlcuken sdma dencc2.n t e r h ~ z d a p barang dan jasa s e je-

n i s y..;iig dib,zsilk.::u dsl2.n dL1erL;h, sedaiiglcnn sec;.ra ilon

k o m p e t i t i f a p a b i l a b ? . r ~ n g den jlss yang diimpor d i p e r -

l a k & a i ~ 5erbed.z~ c3eng;t.n b~r.iing djrn j a s a s e j e n i s yiulg

d i h a s i l k

Gambar

tabel tersebut diur-ik..n
Tabel 1, Ilustr:.si
Tabel transaksi input.-output pada halcelcstnya ada-
Tabel 3. Komposisi 0utpu.t Donestik masing-.
+5

Referensi

Dokumen terkait

do w n&#34;, artin ya karena daJam waktu y ang sarna pemerintah pusat melalui jalur departemen (sektoral) jugamenyusun rencana pembang llnan sektoral masing-masing

Adapun Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui Perbandingan nilai kepadatan kering maksimum dan kadar Air Optimum tanah jika tanah tersebut dipadatkan

perbedaan hasil belajar fisika yang atara peserta didik yang diajar melalui model pembelajaran penemuan terbimbing dan yang diajar dengan mengunakan model pembelajaran

a) Subtansis verzet terhadap putusan verstek, harus ditujukan kepada isi pertimbangan putusan dan dalil gugatan terlawan/penggugat asal. b) Verzet yang hanya

Assalamu’alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh. Puji dan syukur penulis ucapkan ke hadirat Allah SWT yang dengan limpahan rahmat, karunia, hidayah, dan inayah-Nya

Penelitia n ini berjudul “ Persepsi dan Pengetahuan Guru Terhadap Evaluasi Pembelajaran Bahasa Indonesia Kelas IV dalam KTSP Di UPTD Karangreja, Kabupaten Purbalingga

Dalam penelitian ini, yang dimaksud dengan budidaya papaya adalah tindakan untuk mengembangkan atau memperbanyak hasil panen buah papaya varietas california (IPB-9) mulai

Pengulangan-pengulangan bahasa yang dilakukan anak, baik dilakukan sendiri atau dengan balikan dari guru, maka bahasa tersebut termemorisasi dalam otak kanan..