PENGEMASAN
JAMUR
MERANG
t
Volvariel
l a
vrslvaceae)
MENGGUNAKAN RETORT POUCH
Oleh HAlRUDlN ALI
F 22. 0907
F A K U L T A S TEKNOLOGJ P E R T A N J A N
I N S T l T U T P E R T A N I A N B O G O R
H a i r u d i r i A l i . F 22 0 9 0 7 . Pengeniasan
.
Janrur Plersng( i / : l : : a r : e l I a vctl v a c r a e j Menggunaliarl R e t o r t Pouch D i bawd1
b l m b i n g a n D r . I r .
M.
Arrian W i r a k a r t a k u s u m a h , MSc.R i n g k a s u n
I<emasari s a a t i n i bukan l a h s e k e d a r b u r ~ g k u s d a r i
suat.u p r u d u k . Kerriasan d i g u n a k a n u n t u k b e r b a g a i
k o p e r l u a n . [Ceg~~nasr-1 li.txnasan y a n g utarna d a p a t d i s e b u t k a n
s e b a g a i b e r i k u t : s a h a g a i wadah clan p e l i n d u n g b a g i
prcxrh~knya, merriiirlahk:~r~ penyirnparian produl:, mempermudai~
cli!i.;tribusi, rnernuclni-~kwn pentrhit<lrigar-~ jumlaki produkriya d a n
>;(.h.~ a 6 s w r a n a ikl.ilii clan i n f o r i r i s s i .
P e n e l i - t i an i r ~ i l > e r t , ~ . i j u a n uri-tuk riiencari jet-ii s kernasfin
a i r d i s a m p i n g k a . l e n g luntuk p e n g a w e t a n .jarnut-. Icemasan
y a n g d i j a c l i k a r i u b j e k p e n e l i . t . i a n i n i b e r s i f a t , f l s x i b e l . daii
t a h a n s u k u s t . i ? r i l i r ; a ? ; i ( r e t . 0 r . t p o u c h ) .
R e t o r t pouch y a n g d i g u n a k a n p a d a p e n e l i t i n n i n i
b e r a s a l d a r i j e n i s t ; h e r m n p l a s t i c y a i t u P n l i e s t e r
T e r e p h t a l a t (PIS?') dari kligh D e n s i t y P o l y e t i l e n (I1L)E'E).
L a r u t a r ~ p e r i g i s i :?arid d i g u n a k a r i d u a j e n i s y a i t u 0 . 35%
- i f e n s i l e stre:rl&?th d?rri b u r s t , t;e:;-tin&?. Kedua u j i i n i
b e r t u j u a n u n t u k rnersgetahui k e k u a t a n d a n d a y a p e r l i n d u n g a n
kc-tnasan. F e r j i t ii~iitu protiuk t i e r t , u j u a r ~ u n t u k
m e n g e t a h u i k e c o c n k a n kemasan t e r h a d a p jamur m e r a n g .
T i n g k a t i:.eawet:an tlahan p a n g a n di-ten-t,ukan o l e h p r o s e s
~ ; t e r i L i s a s i . . S t e r i L i:;a?ii p e r l u d i l a k u k a n secara rsptimurn
a g a r p r o d u k mcmi 1 : i k i kc:awetan y a n g L i n g g i s e r t a mutu y a n g
d a p a t d i t e r i m a konsumen. P a d a pene1.itiat-1 i n i d i l a k u k a n
p e r h i t u n g a n w a k t u st,eri
1
i s a s i .Waktu s t e r i l i s a s i d a p a t d i t e t a p k a n d e n g a n m e l i h a t
k a r a k t e r i s t i k d a n p e n e t x a s i p a n a s k e d a l a m jamur merang.
P e n g a m a t a n p e n e t r a s i p a n a s d i la k u k a n d e n g a n m e l e t a k k a n
t h e r m o c o u p l e k e d a l a m jamur m e r a n g . D a r i k u r v a p e n e t r a s i
p a n a s a k a n d i d n p a t d a t a - d a t a y a n g d i b u t u h k a n u n t u k
rnenghitung w a k t u p r o s e s .
J a m u r merang t e r r n a s u k b a h a n p a n g a n berasarn r e n d a h
( p H > 4 . 5 ) . P a d a k o n d i s i i n i b n h a y a p e r t u m b u h a n C.
h n t u l : r i g m p e r l u d i p e r h i t u n g k a n , o l e h k a r e n a i t u p a d a
p a r h i t u n g a n i n i d i g u n a k a n b a k t e r i y a n g memil i k i
r e s i s t e n s i p a n a s l e b i h t i n g g i d a r i p a d a C . h o t u l i n ~ ~ ~ ~ y a i t u
PA 3679 ( C . s p a r o g e n e s ) . PA 3679 m e r n i l i k i n i l a i
z
=
18d a n n i l a i DZ5"
=
0 . 4 8-
1 . 4 .Hasi 1 p e n e l i t i a n i n i menyimpulkan bahwa k e d u a . j e n i s
p l a s t i k d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i r e t o r t p o u c h . HDPE d a p a t
i<eriua . j e n i s l a r ~ i t a n p c r i g i s i t i d a k memberikan p e r b e d a a n
PENGEMASAN JAMUR MERANG
( V o l v a r i e l l a v o l v a c c a e )MENGGUNAKAN RETORT POUCH
Oleh
HAIRUDIN ALI
F 22.0907
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar
SARJANA TEKNOLOGI
pada Fakultas Teknolo
ian
Institut Pertanian Bogor
1990
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
PENGEMASAN JAMUR MERANG ( V o l v a r i e l l a v o l v a c e a e )
MENGGUNAKAN RETORT POUCH
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnemperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
O l e h
W A l R U D I N ALI
F
2 2 . 0 9 0 7D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 5 O k t o h e r 1966
d i Sukaburni
T a n g g a l l u l u s 1 6 F e b r u a r i 1 9 9 0
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a r r k e k a d i r a t Yang Mahs
Kuasa dengar1 t e r s e l e z a i k a n n y a s k r i p s i i n i .
S k r i p s i i n i d i s u s u n u n t u k mernenuhi s y a r a t inemperoleh
g e l a r S a r j a n a T e k n o l o g i P a n g a n darr G i z i , F a k u l - t a s
T15knologi P e r t a n i a n , I n f - j t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Dalam kesernpatan i n i p e n u l i s mengucapkan t e r i m a
k a s i h k e p a d a :
1.. Dr. I r .
FI.
Amar~ W i r a k a r t a k u s u m a h , M s c . , s e b a g a i dosempernbirnbing, y a n g d e n g a n p e n u h k e s a b a r a n membimbing
p e n u l i s s e l a r n a p e n e l i t i a n d a n p e n u l i s a n s k r i p s i i n i .
2 . I r . J o h n ICumendong, d o s e n M e k a r r i s a s i P e r t a n i a n y a n g
t e l a h mernbantu k e l ~ n c a r a n p e n e l i t i a n i n i .
.
3 . Ayah d a n i b u y a n g mendoakan d a n rnernberi s e m a n g a t
selama p e n u l i s rnenuntut ilrnu d i I n s t i t u t P e r t a n i a n
4. P a r a l a b o r a n d i J u r u s a n T e k n o l o g i F'angan d a n G i z i d a n
Food T e c h n o l o g y Development C e n t r e
P e n u l i s dengarr serrang h a t i menerima s a r a n y a n g
rnembangurr. A k h i r n y a pen1.11is b e r h a r a p , semoga s k r i p s i i n i
d a p a t b e r g u n a b a g i yand memerlukannya.
Bogor, 10 Nouember 1989
DAFTAR IS1
halaman
RINGKASAN
KATA PENGANTAR
i
DAFTAR GAMBAR
ii
DAFTAR TABEL
iii
DAFTAR LAMPIRAN
iv
I
.
PENDAHULUAN
. . .
1
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
31
.
Klasifikasi
. . .
2
.
Morfologi
. . .
3
.
Kornposisi kimia dan nilai gizi jamur
B
.
RETORT POUCH DAN PROSES STERILISASI
. . .
1
.
Polyester Terephtalat (PET)
. . .
2
.
Polyethylene
( P E ). . .
C
.
ADITIF MAKANAN
. . .
2
.
Natrium Metabisulfit
BAHAN DAN METODE
. . .
A
.
BAtiAN DAN
AL.A?' . . .B
.
METODE PENELI'T
IAN
1
.
Fengcmar;ari
.
jamur rnerarlg
. . .
C
.
METODE ANAL I S A. . .
. . .
1
.
K e k u a t a n t a r i k bahan p e n g e m a s. . .
2.
I n t e r n a l b u r s t t e s t i n g3
.
T o t a l m i k r o b e. . .
4
.
p H. . .
5
.
T o t a l a s a m. . .
6
.
R a s i o b e r a t t i r i s a n. . .
7
.
T e k s t u r. . .
8
.
K a d a r p r o t e i n. . .
. . .
9.
T o t a l p a d a t a n t e r l a r u t10
.
P a d a t a n .t. e r s u s p e n s i. . .
I V.
H A S I L DAN PEMBANASAN. . .
A
.
T E N S I L E STRENGTH. . .
B.
INTERNAL BIJRST T E S T I N G. . .
C
.
TOTAL MIKROBE. . .
D
.
p H. . .
E
.
TOTAL ASAM. . .
F
.
R A S I O BERA'T T I R I S A N. . .
G
.
TEICSTUR. . .
H . KADAR P R O T E I N
. . .
I
.
TOTAI., PAL)A'I'AM TERLARUT. . .
J
.
PADATAN T E R S U S P E N S J. . .
K
.
PERHITUNGAN WAKTU S T E R I L I S A S I. . .
V
.
KESIMPULAN DAN SARAN. . .
PENGEMASAN
JAMUR
MERANG
t
Volvariel
l a
vrslvaceae)
MENGGUNAKAN RETORT POUCH
Oleh HAlRUDlN ALI
F 22. 0907
F A K U L T A S TEKNOLOGJ P E R T A N J A N
I N S T l T U T P E R T A N I A N B O G O R
H a i r u d i r i A l i . F 22 0 9 0 7 . Pengeniasan
.
Janrur Plersng( i / : l : : a r : e l I a vctl v a c r a e j Menggunaliarl R e t o r t Pouch D i bawd1
b l m b i n g a n D r . I r .
M.
Arrian W i r a k a r t a k u s u m a h , MSc.R i n g k a s u n
I<emasari s a a t i n i bukan l a h s e k e d a r b u r ~ g k u s d a r i
suat.u p r u d u k . Kerriasan d i g u n a k a n u n t u k b e r b a g a i
k o p e r l u a n . [Ceg~~nasr-1 li.txnasan y a n g utarna d a p a t d i s e b u t k a n
s e b a g a i b e r i k u t : s a h a g a i wadah clan p e l i n d u n g b a g i
prcxrh~knya, merriiirlahk:~r~ penyirnparian produl:, mempermudai~
cli!i.;tribusi, rnernuclni-~kwn pentrhit<lrigar-~ jumlaki produkriya d a n
>;(.h.~ a 6 s w r a n a ikl.ilii clan i n f o r i r i s s i .
P e n e l i - t i an i r ~ i l > e r t , ~ . i j u a n uri-tuk riiencari jet-ii s kernasfin
a i r d i s a m p i n g k a . l e n g luntuk p e n g a w e t a n .jarnut-. Icemasan
y a n g d i j a c l i k a r i u b j e k p e n e l i . t . i a n i n i b e r s i f a t , f l s x i b e l . daii
t a h a n s u k u s t . i ? r i l i r ; a ? ; i ( r e t . 0 r . t p o u c h ) .
R e t o r t pouch y a n g d i g u n a k a n p a d a p e n e l i t i n n i n i
b e r a s a l d a r i j e n i s t ; h e r m n p l a s t i c y a i t u P n l i e s t e r
T e r e p h t a l a t (PIS?') dari kligh D e n s i t y P o l y e t i l e n (I1L)E'E).
L a r u t a r ~ p e r i g i s i :?arid d i g u n a k a r i d u a j e n i s y a i t u 0 . 35%
- i f e n s i l e stre:rl&?th d?rri b u r s t , t;e:;-tin&?. Kedua u j i i n i
b e r t u j u a n u n t u k rnersgetahui k e k u a t a n d a n d a y a p e r l i n d u n g a n
kc-tnasan. F e r j i t ii~iitu protiuk t i e r t , u j u a r ~ u n t u k
m e n g e t a h u i k e c o c n k a n kemasan t e r h a d a p jamur m e r a n g .
T i n g k a t i:.eawet:an tlahan p a n g a n di-ten-t,ukan o l e h p r o s e s
~ ; t e r i L i s a s i . . S t e r i L i:;a?ii p e r l u d i l a k u k a n secara rsptimurn
a g a r p r o d u k mcmi 1 : i k i kc:awetan y a n g L i n g g i s e r t a mutu y a n g
d a p a t d i t e r i m a konsumen. P a d a pene1.itiat-1 i n i d i l a k u k a n
p e r h i t u n g a n w a k t u st,eri
1
i s a s i .Waktu s t e r i l i s a s i d a p a t d i t e t a p k a n d e n g a n m e l i h a t
k a r a k t e r i s t i k d a n p e n e t x a s i p a n a s k e d a l a m jamur merang.
P e n g a m a t a n p e n e t r a s i p a n a s d i la k u k a n d e n g a n m e l e t a k k a n
t h e r m o c o u p l e k e d a l a m jamur m e r a n g . D a r i k u r v a p e n e t r a s i
p a n a s a k a n d i d n p a t d a t a - d a t a y a n g d i b u t u h k a n u n t u k
rnenghitung w a k t u p r o s e s .
J a m u r merang t e r r n a s u k b a h a n p a n g a n berasarn r e n d a h
( p H > 4 . 5 ) . P a d a k o n d i s i i n i b n h a y a p e r t u m b u h a n C.
h n t u l : r i g m p e r l u d i p e r h i t u n g k a n , o l e h k a r e n a i t u p a d a
p a r h i t u n g a n i n i d i g u n a k a n b a k t e r i y a n g memil i k i
r e s i s t e n s i p a n a s l e b i h t i n g g i d a r i p a d a C . h o t u l i n ~ ~ ~ ~ y a i t u
PA 3679 ( C . s p a r o g e n e s ) . PA 3679 m e r n i l i k i n i l a i
z
=
18d a n n i l a i DZ5"
=
0 . 4 8-
1 . 4 .Hasi 1 p e n e l i t i a n i n i menyimpulkan bahwa k e d u a . j e n i s
p l a s t i k d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i r e t o r t p o u c h . HDPE d a p a t
i<eriua . j e n i s l a r ~ i t a n p c r i g i s i t i d a k memberikan p e r b e d a a n
PENGEMASAN JAMUR MERANG
( V o l v a r i e l l a v o l v a c c a e )MENGGUNAKAN RETORT POUCH
Oleh
HAIRUDIN ALI
F 22.0907
SKRIPSI
Sebagai salah satu syarat untuk memperoleh gelar
SARJANA TEKNOLOGI
pada Fakultas Teknolo
ian
Institut Pertanian Bogor
1990
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
PENGEMASAN JAMUR MERANG ( V o l v a r i e l l a v o l v a c e a e )
MENGGUNAKAN RETORT POUCH
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k rnemperoleh g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor
O l e h
W A l R U D I N ALI
F
2 2 . 0 9 0 7D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 5 O k t o h e r 1966
d i Sukaburni
T a n g g a l l u l u s 1 6 F e b r u a r i 1 9 9 0
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a r r k e k a d i r a t Yang Mahs
Kuasa dengar1 t e r s e l e z a i k a n n y a s k r i p s i i n i .
S k r i p s i i n i d i s u s u n u n t u k mernenuhi s y a r a t inemperoleh
g e l a r S a r j a n a T e k n o l o g i P a n g a n darr G i z i , F a k u l - t a s
T15knologi P e r t a n i a n , I n f - j t i t u t P e r t a n i a n Bogor.
Dalam kesernpatan i n i p e n u l i s mengucapkan t e r i m a
k a s i h k e p a d a :
1.. Dr. I r .
FI.
Amar~ W i r a k a r t a k u s u m a h , M s c . , s e b a g a i dosempernbirnbing, y a n g d e n g a n p e n u h k e s a b a r a n membimbing
p e n u l i s s e l a r n a p e n e l i t i a n d a n p e n u l i s a n s k r i p s i i n i .
2 . I r . J o h n ICumendong, d o s e n M e k a r r i s a s i P e r t a n i a n y a n g
t e l a h mernbantu k e l ~ n c a r a n p e n e l i t i a n i n i .
.
3 . Ayah d a n i b u y a n g mendoakan d a n rnernberi s e m a n g a t
selama p e n u l i s rnenuntut ilrnu d i I n s t i t u t P e r t a n i a n
4. P a r a l a b o r a n d i J u r u s a n T e k n o l o g i F'angan d a n G i z i d a n
Food T e c h n o l o g y Development C e n t r e
P e n u l i s dengarr serrang h a t i menerima s a r a n y a n g
rnembangurr. A k h i r n y a pen1.11is b e r h a r a p , semoga s k r i p s i i n i
d a p a t b e r g u n a b a g i yand memerlukannya.
Bogor, 10 Nouember 1989
DAFTAR IS1
halaman
RINGKASAN
KATA PENGANTAR
i
DAFTAR GAMBAR
ii
DAFTAR TABEL
iii
DAFTAR LAMPIRAN
iv
I
.
PENDAHULUAN
. . .
1
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
31
.
Klasifikasi
. . .
2
.
Morfologi
. . .
3
.
Kornposisi kimia dan nilai gizi jamur
B
.
RETORT POUCH DAN PROSES STERILISASI
. . .
1
.
Polyester Terephtalat (PET)
. . .
2
.
Polyethylene
( P E ). . .
C
.
ADITIF MAKANAN
. . .
2
.
Natrium Metabisulfit
BAHAN DAN METODE
. . .
A
.
BAtiAN DAN
AL.A?' . . .B
.
METODE PENELI'T
IAN
1
.
Fengcmar;ari
.
jamur rnerarlg
. . .
C
.
METODE ANAL I S A. . .
. . .
1
.
K e k u a t a n t a r i k bahan p e n g e m a s. . .
2.
I n t e r n a l b u r s t t e s t i n g3
.
T o t a l m i k r o b e. . .
4
.
p H. . .
5
.
T o t a l a s a m. . .
6
.
R a s i o b e r a t t i r i s a n. . .
7
.
T e k s t u r. . .
8
.
K a d a r p r o t e i n. . .
. . .
9.
T o t a l p a d a t a n t e r l a r u t10
.
P a d a t a n .t. e r s u s p e n s i. . .
I V.
H A S I L DAN PEMBANASAN. . .
A
.
T E N S I L E STRENGTH. . .
B.
INTERNAL BIJRST T E S T I N G. . .
C
.
TOTAL MIKROBE. . .
D
.
p H. . .
E
.
TOTAL ASAM. . .
F
.
R A S I O BERA'T T I R I S A N. . .
G
.
TEICSTUR. . .
H . KADAR P R O T E I N
. . .
I
.
TOTAI., PAL)A'I'AM TERLARUT. . .
J
.
PADATAN T E R S U S P E N S J. . .
K
.
PERHITUNGAN WAKTU S T E R I L I S A S I. . .
V
.
KESIMPULAN DAN SARAN. . .