/)
-a
STUB! PROSES PEMBUATAN PROTEIN
MlKRqDBA
DENGAN RAG!
AMlkOkIBIK
DAN
RAG!
SIMBA PADA MEDIA PADAT
DEHGWN
BAIAN
BAKU
UBI KAVU-
(
Wlan'lhot utilisima
Palnil
Oleh
S U L A I M A N F
20.
1366r s e a
F A K U L T A S TEKNOLOGI PERTANKAM
s u b s t r a t . A k t l f i t a s f e r m e n t a s i d i h e n t i k a n dengan p r o s e s
pembekuan.
A n a l i s a t e r h a d a p bahan baku m e l i p u t i k z d a r p a t i dan ka-
d a r
a i r ,
sedangkan a n a l i s a t e r h a d a p p m d u k u e l i p u t i k a d a ra i r , p a t i , p r o t e i n , lemak, s e r a t , dan abu.
Selama p r o s e s f e r m e n t a s i b e r l a n g s u n g k a d a r p a t i media
mengalami penurunan sechngkan k a d a r p r o t e i n media mengalami
k e n a i k a n d a r i waktu k e viaktu. KO e f i s i e n k o n v e r s i r a t a - r a t a d a r i p a t i m e n j a d i p r o t e i n s e b e s a r
0.35.
N i l a i p r o t e i n t e r t i n g g i u n t u k k e t e b a l a n s u b s t r a t s a t u
l a p i s s e b e s a r
35.03
%
yang d i d a p a t d a r i penumbuhang.
fibu-
1
- bersama
C.
u t i l i s , sedangkan u n t u k k e t e b a l a n s u b s t r a t l i m a l a p i s s e b e s a r34.21
%
yang d i d a p a t d a r i penumbuhanC.
i n n e n i o s a bersama2.
u t i l i s .P e r l a k u a n mikroorganisma b e l p e n g a r u h s a n g a t n y a t a t e r - hadap k a d a r p r o t e i n , p a t i dan abu produk s e r t a b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p k a d a r s e r a t produk. P e r l a k u a n k e t e b a l a n sub-
s t r a t berpengaruh s a n g a t n y a t s t e r h a d a p k a d a r , p a t i dan ber- pengaruh n y a t a t e r h a d a p k a d a r abu produk. Sedangkan i n t e r -
a k s i kedua p e r l a k u a n b e r p e n g a r u h s a n g a t n y a t a t e r h a d a p ka-
STUD1 PROSES PEMBUATAN PROTEIN MIKROBA DENGAN RAGI AMEOLITIK DAN RAGI SIMBA PADA MEDIA PADAT DENGAN
BAHAN BAKU U B I KAPU (Manihot u t i l i s i m a Pohl.)
Oleh
S U L A I M A N
F. 201366
SKRIPSI
S e b a g a i s s l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEXNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN, F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n bogor
1988
FAXULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN 2OGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR FAKLTLTAS TEKNOLOGI PlERTANIAN
STUD1 PROSES PEMBUATAN PROTEIN MIKROBA DENGAN R A G I AMILOLITIK DAN RAGI SIMBA PADA MEDIA PADAT DENGAN
BAHAN BAKU UBI KAYU (Manihot
u t i l i s i m a
Pohl)SKRIPSI
Sebagai s d a h s a t u s y a r a t untuk menperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada Jurusan TEXNOLOGI INDUSTRI PERTANIA4N, Fakul t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t Pertanism Bogor
Oleh
S U L B I M A N
F'. 201366
Dilahirkan pada tanggal 24 J a n u a r i 1964 d i Koto Tangah Simalanggang, Payakumbuh
KATA PENGANTAR
S e g a l a p u j i dan s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h
s w t ,
k a r e n a hanya dengan rahmatNya s a j a l a h p e n u l i s d a p a tmenyelesaikan penyusunan s k r i p s i i n i dengan b a i k
S k r i p s i i n i d i s u s u n b e r d a s a r k a n s t u d i l i t e r a t u r dan
h a s i l p e n e l i t i a n yang d i l a k s a n a k a n
d i
B a l a i P e n e l i t i a nTernak Ciawi.
Dengan t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i
,
t i d a k l u p a p e n u l i srnengucapkan banyak t e r i m a k a s i h kepada :
1. Ibu Ir. I l l a h S a i l a h , MS. s e l a k u Dosen Pembimbing I dan Bapak D r . J i n a Dasadarma s e l a k u B s e n Pembimbing 11,
gang t e l a h banyak memberikan s a r a n dan bimbingan selama p e n e l i t i a n hingga t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i ,
2. Bapak Pimpinan i3alai P e n e l i t i a n Ternak C i a w i yang t e l a h memberikan i z i n p e n e l i t i a n b a g i p e n u l i s ,
3 .
P a n i t i a P e n d i d i k a n S-1, F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
4.
Aya.h dan Ibu p e n u l i s yang s e n a n t i a s a mendoakan dan mem-b e r i k a n dorongan m o r i l maupun m a t e r i l selama p e n u l i s menuntut i l m u , dan
5.
Semua p i h a k yang t e l a h mernbantu dan memberikan bimbingar,selama p e n e l i t i a n d a n penyusunan s k r i p s i
i n i
P e n u l i s menyadari bahwa s k r i p s i i n i masih belum sernpur-
n a y s a r a n dan k r i t i k yang membangun s a n g a t d i h a r a p k a n demi k e b a i k a n d i masa mendatang.
. . .
KATA PENGANTAR iii
DAFTAR TABEL
. . .
~i. . .
DAFPAR G M A R v i i. . .
DAFTAR L A M P I W v i i i I.
PENDAWLUAN. . .
111
.
TINJAUAN PUSTAKA. . .
4
.
. . .
A P R O T E I N MIKROBA4
B.
BAHAN BAKU P S T. . .
14
C
.
M E T A B O L I S ~ KARBOEIDRAT.
.
.
.
.
17
D
.
B I O S I N T E S A P R O T E I N. . .
29
. . .
.
E M E M D A KllLTUR MIKROBA34
P.
PERTUMBUHAN MIKROBA. . .
38
. . .
.
G S T O I K I O M E T R I PERTUMBUHAN47
111.
BAHAN DAN MEMDA P E N B I T I A N. . .
53
A
.
BAEAN. . .
53
B
.
ALAT. . .
54
C
.
K O N D I S I P R O S E S. . .
55
.
. . .
D PENGAMATAN 58 E.
METODA P E N E L I T I A N. . .
63
V
.
KESIMPULAN DAN SARAN. . .
98A
.
KESIMPULAN. . .
98B . S A R A N .
99
DAFTAR PUSTAKA
. . .
100DAFTAR TABEL
Halaman
Tabel 1. Penyebaran asam amino r a t a - r a t a d a r i
7
. . .
s e b e l a s contoh mikroba
Tabel 2. Randungan p r o t e i n d a r i b e r b a g a i sumber
.
9
T a b e l
3.
Komposisi k i m i a u b i kayu.
.
.
1 6
Tabel
4.
Koinposisi massas e l
k e r i n g khamir dan41.
Candida. . .
T a b e l5.
Garam-garam n u t r i e n yang umum digunakan 42s e b a g a i sumber n u t r i e n pada f e r m e n t a s i
.
Tabel 6. N i l a i pH minLmum, optimum dan maksimum 44 b a g i pertumbuhan b e r b a g a i golongan mik-
roo rganisma
. . .
Tabel7.
K o e f i s i e n I1Cell Y i e l d u d a r i b e r b a g a i:+
9
sumber karbon
. . .
Tabel8.
Komposisi n u t r i e n i-xgi media f e r m e n t a s i .58
Tabel
9.
P o p u l a s i s e l r a g i avml dan a k h i r padap r o t e i n enrichment singkong
7
[image:8.498.40.453.129.725.2] [image:8.498.37.438.151.512.2]DAFTAR GAMBAR
[image:9.498.31.454.157.692.2]. . .
Gambar 1. Diagram alir pembuatan PST 11
. . .
Gambar 2. S i k l u s Krebs
19
Gambar
3.
Aksi enzim a m i l a s e.
.
.
2l
. . .
Gambar4.
Aksi enzim p h o s p h o r i l a s e 21Gambar
5.
Pengubahan asam p i r u v a t menjadi gluko- 2 5 sa-6rP. . .
Gambar ..6.
S t r u k t u r k i m i a p a t i.
.
.
.
28Gambar
7.
Hubungan suhu dengan l a j u pertumbuhan45
s p e s i f i k
. . .
Gambar8.
Hubungan a n t a r a suhu dan l a j u pertum-46
buhan s p e s i f i k
C.
u t i l i s. . .
Gambar ga. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i 70dengan k a d a r p r o t e i n media yang ditum- buhi
C.
i n ~ e n i o s a. . .
Gambar 9b. Eubungan a n t s r a lama waktu f e r m e n t a s i
71
dengan k a d a r p r o t e i n media yang ditum-buhi
S .
i n n e n i o s a bersamaC.
u t i l i s ..
Gambdr 9c. Hubungan a n t a r a lama it~aktu f e r m e n t a s i 7 2den.gan k a d a r p r o t e i n media yang ditum- buhi
E.
f i b u l i n e r bersamaG.
u . t i l i s ..
Gambar 10a. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i 82dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi C. i n g e n i o s a
. . .
-
Gambar l o b . Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i
83
dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi C. i n a e n i o s a bersama
C.
u t i l i s. . . .
-
Gambar 10c. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i
84
dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi
. . . .
E. f i b u l i g e r bersama
C.
u t i l i sDAFTAR LAMPIRAN
Halaman
Lampiran l a . Data k a d a r p r o t e i n pada a k h i r p r o s e s 1 0 4 f e r m e n t a s i
. . .
.
. . .
.
.
.
. .
Lampiran l b . N U a i r a t a - r a t a k a d a r p r o t e i n pada a-105
a k h i r p r o s e s f e r m e n t a s i
. . .
. .
Lampiran l c . A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r p r o t e i n.
.
105
Lampiran Id. U j i
RST
(Rentang S i g n i f i k a n T e r k e c i l ) 1 0 5 k a d a r p r o t e i n. .
.
. .
. .
. .
.
. .
Lampiran 2a. Data k a d a r p a t i pada a k u r p r o s e s f e r - 106 m e n t a s i
. . .
. .
.
.
. . . .
Lampiran 2b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r p a t i pada a k h i r 107 p r o s e s f e r m e n t a s i
. . .
. .
. .
.
Lampiran 2c. Analisa s i d i k ragam k a d a r p a t i. . . .
107Lampiran 2d. U j i RST k a d a r ~ a t i
. . .
.
. .
.
107 Lampiran3a.
Data kadar lemak pada a k h i r p r o s e s 1 08
f e r m e n t a s i
.
.
.
. . . .
. . .
.
.
. .
Lampiran 3b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r lemak pada a k h i r 1 0 9p r o s e s f e r m e n t a s i
.
.
. . .
. .
. . .
Lampiran 3c. A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r lemak. . .
1 0 9Lampiran 4a. Data k a d a r s e r a t pada a k h i r p r o s e s 110 f e r m e n t a s i
.
. . . .
.
. . .
.
.
.
.
.
Lampiran 4b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r s e r a t pada a k h i r 111p r o s e s f e r m e n t a s i
. . . .
.
. . . .
.
Lampiran 4c. A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r s e r a t
. .
.
111Lampiran 4d. U j i RST k a d a r s e r a t
. . . .
.
.
. .
.
111/)
-a
STUB! PROSES PEMBUATAN PROTEIN
MlKRqDBA
DENGAN RAG!
AMlkOkIBIK
DAN
RAG!
SIMBA PADA MEDIA PADAT
DEHGWN
BAIAN
BAKU
UBI KAVU-
(
Wlan'lhot utilisima
Palnil
Oleh
S U L A I M A N F
20.
1366r s e a
F A K U L T A S TEKNOLOGI PERTANKAM
s u b s t r a t . A k t l f i t a s f e r m e n t a s i d i h e n t i k a n dengan p r o s e s
pembekuan.
A n a l i s a t e r h a d a p bahan baku m e l i p u t i k z d a r p a t i dan ka-
d a r
a i r ,
sedangkan a n a l i s a t e r h a d a p p m d u k u e l i p u t i k a d a ra i r , p a t i , p r o t e i n , lemak, s e r a t , dan abu.
Selama p r o s e s f e r m e n t a s i b e r l a n g s u n g k a d a r p a t i media
mengalami penurunan sechngkan k a d a r p r o t e i n media mengalami
k e n a i k a n d a r i waktu k e viaktu. KO e f i s i e n k o n v e r s i r a t a - r a t a d a r i p a t i m e n j a d i p r o t e i n s e b e s a r
0.35.
N i l a i p r o t e i n t e r t i n g g i u n t u k k e t e b a l a n s u b s t r a t s a t u
l a p i s s e b e s a r
35.03
%
yang d i d a p a t d a r i penumbuhang.
fibu-
1
- bersama
C.
u t i l i s , sedangkan u n t u k k e t e b a l a n s u b s t r a t l i m a l a p i s s e b e s a r34.21
%
yang d i d a p a t d a r i penumbuhanC.
i n n e n i o s a bersama2.
u t i l i s .P e r l a k u a n mikroorganisma b e l p e n g a r u h s a n g a t n y a t a t e r - hadap k a d a r p r o t e i n , p a t i dan abu produk s e r t a b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p k a d a r s e r a t produk. P e r l a k u a n k e t e b a l a n sub-
s t r a t berpengaruh s a n g a t n y a t s t e r h a d a p k a d a r , p a t i dan ber- pengaruh n y a t a t e r h a d a p k a d a r abu produk. Sedangkan i n t e r -
a k s i kedua p e r l a k u a n b e r p e n g a r u h s a n g a t n y a t a t e r h a d a p ka-
STUD1 PROSES PEMBUATAN PROTEIN MIKROBA DENGAN RAGI AMEOLITIK DAN RAGI SIMBA PADA MEDIA PADAT DENGAN
BAHAN BAKU U B I KAPU (Manihot u t i l i s i m a Pohl.)
Oleh
S U L A I M A N
F. 201366
SKRIPSI
S e b a g a i s s l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada J u r u s a n TEXNOLOGI INDUSTRI PERTANIAN, F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n bogor
1988
FAXULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN 2OGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR FAKLTLTAS TEKNOLOGI PlERTANIAN
STUD1 PROSES PEMBUATAN PROTEIN MIKROBA DENGAN R A G I AMILOLITIK DAN RAGI SIMBA PADA MEDIA PADAT DENGAN
BAHAN BAKU UBI KAYU (Manihot
u t i l i s i m a
Pohl)SKRIPSI
Sebagai s d a h s a t u s y a r a t untuk menperoleh g e l a r SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
pada Jurusan TEXNOLOGI INDUSTRI PERTANIA4N, Fakul t a s Teknologi P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t Pertanism Bogor
Oleh
S U L B I M A N
F'. 201366
Dilahirkan pada tanggal 24 J a n u a r i 1964 d i Koto Tangah Simalanggang, Payakumbuh
KATA PENGANTAR
S e g a l a p u j i dan s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h
s w t ,
k a r e n a hanya dengan rahmatNya s a j a l a h p e n u l i s d a p a tmenyelesaikan penyusunan s k r i p s i i n i dengan b a i k
S k r i p s i i n i d i s u s u n b e r d a s a r k a n s t u d i l i t e r a t u r dan
h a s i l p e n e l i t i a n yang d i l a k s a n a k a n
d i
B a l a i P e n e l i t i a nTernak Ciawi.
Dengan t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i
,
t i d a k l u p a p e n u l i srnengucapkan banyak t e r i m a k a s i h kepada :
1. Ibu Ir. I l l a h S a i l a h , MS. s e l a k u Dosen Pembimbing I dan Bapak D r . J i n a Dasadarma s e l a k u B s e n Pembimbing 11,
gang t e l a h banyak memberikan s a r a n dan bimbingan selama p e n e l i t i a n hingga t e r s u s u n n y a s k r i p s i i n i ,
2. Bapak Pimpinan i3alai P e n e l i t i a n Ternak C i a w i yang t e l a h memberikan i z i n p e n e l i t i a n b a g i p e n u l i s ,
3 .
P a n i t i a P e n d i d i k a n S-1, F a k u l t a s Teknologi P e r t a n i a n ,I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor,
4.
Aya.h dan Ibu p e n u l i s yang s e n a n t i a s a mendoakan dan mem-b e r i k a n dorongan m o r i l maupun m a t e r i l selama p e n u l i s menuntut i l m u , dan
5.
Semua p i h a k yang t e l a h mernbantu dan memberikan bimbingar,selama p e n e l i t i a n d a n penyusunan s k r i p s i
i n i
P e n u l i s menyadari bahwa s k r i p s i i n i masih belum sernpur-
n a y s a r a n dan k r i t i k yang membangun s a n g a t d i h a r a p k a n demi k e b a i k a n d i masa mendatang.
. . .
KATA PENGANTAR iii
DAFTAR TABEL
. . .
~i. . .
DAFPAR G M A R v i i. . .
DAFTAR L A M P I W v i i i I.
PENDAWLUAN. . .
111
.
TINJAUAN PUSTAKA. . .
4
.
. . .
A P R O T E I N MIKROBA4
B.
BAHAN BAKU P S T. . .
14
C
.
M E T A B O L I S ~ KARBOEIDRAT.
.
.
.
.
17
D
.
B I O S I N T E S A P R O T E I N. . .
29
. . .
.
E M E M D A KllLTUR MIKROBA34
P.
PERTUMBUHAN MIKROBA. . .
38
. . .
.
G S T O I K I O M E T R I PERTUMBUHAN47
111.
BAHAN DAN MEMDA P E N B I T I A N. . .
53
A
.
BAEAN. . .
53
B
.
ALAT. . .
54
C
.
K O N D I S I P R O S E S. . .
55
.
. . .
D PENGAMATAN 58 E.
METODA P E N E L I T I A N. . .
63
V
.
KESIMPULAN DAN SARAN. . .
98A
.
KESIMPULAN. . .
98B . S A R A N .
99
DAFTAR PUSTAKA
. . .
100DAFTAR TABEL
Halaman
Tabel 1. Penyebaran asam amino r a t a - r a t a d a r i
7
. . .
s e b e l a s contoh mikroba
Tabel 2. Randungan p r o t e i n d a r i b e r b a g a i sumber
.
9
T a b e l
3.
Komposisi k i m i a u b i kayu.
.
.
1 6
Tabel
4.
Koinposisi massas e l
k e r i n g khamir dan41.
Candida. . .
T a b e l5.
Garam-garam n u t r i e n yang umum digunakan 42s e b a g a i sumber n u t r i e n pada f e r m e n t a s i
.
Tabel 6. N i l a i pH minLmum, optimum dan maksimum 44 b a g i pertumbuhan b e r b a g a i golongan mik-
roo rganisma
. . .
Tabel7.
K o e f i s i e n I1Cell Y i e l d u d a r i b e r b a g a i:+
9
sumber karbon
. . .
Tabel8.
Komposisi n u t r i e n i-xgi media f e r m e n t a s i .58
Tabel
9.
P o p u l a s i s e l r a g i avml dan a k h i r padap r o t e i n enrichment singkong
7
[image:133.498.40.453.129.725.2] [image:133.498.37.438.151.512.2]DAFTAR GAMBAR
[image:134.498.31.454.157.692.2]. . .
Gambar 1. Diagram alir pembuatan PST 11
. . .
Gambar 2. S i k l u s Krebs
19
Gambar
3.
Aksi enzim a m i l a s e.
.
.
2l
. . .
Gambar4.
Aksi enzim p h o s p h o r i l a s e 21Gambar
5.
Pengubahan asam p i r u v a t menjadi gluko- 2 5 sa-6rP. . .
Gambar ..6.
S t r u k t u r k i m i a p a t i.
.
.
.
28Gambar
7.
Hubungan suhu dengan l a j u pertumbuhan45
s p e s i f i k
. . .
Gambar8.
Hubungan a n t a r a suhu dan l a j u pertum-46
buhan s p e s i f i k
C.
u t i l i s. . .
Gambar ga. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i 70dengan k a d a r p r o t e i n media yang ditum- buhi
C.
i n ~ e n i o s a. . .
Gambar 9b. Eubungan a n t s r a lama waktu f e r m e n t a s i
71
dengan k a d a r p r o t e i n media yang ditum-buhi
S .
i n n e n i o s a bersamaC.
u t i l i s ..
Gambdr 9c. Hubungan a n t a r a lama it~aktu f e r m e n t a s i 7 2den.gan k a d a r p r o t e i n media yang ditum- buhi
E.
f i b u l i n e r bersamaG.
u . t i l i s ..
Gambar 10a. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i 82dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi C. i n g e n i o s a
. . .
-
Gambar l o b . Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i
83
dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi C. i n a e n i o s a bersama
C.
u t i l i s. . . .
-
Gambar 10c. Hubungan a n t a r a lama waktu f e r m e n t a s i
84
dengan k a d a r p a t i media yang ditumbuhi
. . . .
E. f i b u l i g e r bersama
C.
u t i l i sDAFTAR LAMPIRAN
Halaman
Lampiran l a . Data k a d a r p r o t e i n pada a k h i r p r o s e s 1 0 4 f e r m e n t a s i
. . .
.
. . .
.
.
.
. .
Lampiran l b . N U a i r a t a - r a t a k a d a r p r o t e i n pada a-105
a k h i r p r o s e s f e r m e n t a s i
. . .
. .
Lampiran l c . A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r p r o t e i n.
.
105
Lampiran Id. U j i
RST
(Rentang S i g n i f i k a n T e r k e c i l ) 1 0 5 k a d a r p r o t e i n. .
.
. .
. .
. .
.
. .
Lampiran 2a. Data k a d a r p a t i pada a k u r p r o s e s f e r - 106 m e n t a s i
. . .
. .
.
.
. . . .
Lampiran 2b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r p a t i pada a k h i r 107 p r o s e s f e r m e n t a s i
. . .
. .
. .
.
Lampiran 2c. Analisa s i d i k ragam k a d a r p a t i. . . .
107Lampiran 2d. U j i RST k a d a r ~ a t i
. . .
.
. .
.
107 Lampiran3a.
Data kadar lemak pada a k h i r p r o s e s 1 08
f e r m e n t a s i
.
.
.
. . . .
. . .
.
.
. .
Lampiran 3b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r lemak pada a k h i r 1 0 9p r o s e s f e r m e n t a s i
.
.
. . .
. .
. . .
Lampiran 3c. A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r lemak. . .
1 0 9Lampiran 4a. Data k a d a r s e r a t pada a k h i r p r o s e s 110 f e r m e n t a s i
.
. . . .
.
. . .
.
.
.
.
.
Lampiran 4b. N i l a i r a t a - r a t a k a d a r s e r a t pada a k h i r 111p r o s e s f e r m e n t a s i
. . . .
.
. . . .
.
Lampiran 4c. A n a l i s a s i d i k ragam k a d a r s e r a t
. .
.
111Lampiran 4d. U j i RST k a d a r s e r a t
. . . .
.
.
. .
.
111