PENGARUEI Cu TERNADAP PERTUMBUNWN, SERAPAM
P,
K,
Mg,
G u
SERTA EATAS KRITIS C u
TEMBAKAU VIRGINIA VAR. COKER-86 D I PERSEMWlAN
PADA
BEWBkGAl
TAWAN DARl
JAWA
DAN
BALI
Oleh
ADJAR SETIAWAN
JURUSAN TANAH FAKULTAS PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Ada yang s i n g g a h S e l a g i duka menoumbu kambaraku
Memaha d i r i ' t u k l u r u h b e r u c a p : Mama..
.
! !Angan melayang memasuki masa s i l a m
Memanggil romansa k i s a h lama
Manakala aku dalam dekapanmu, Mama..
.
Menatap s e j u k n y a t e l a g a dalam b o l a matamu
~ h , t e n t r a m n y a d i r i
B i l a b e r l i n d u n g dalam r e n g k u h pelukmu
Kembaraku k i a n j a u h D u h k u k i a n menusuk p e d i h
L e l a h t e r a s a dalam d i r i , Mama..
.
Lumat s e g a l a damai yang d u l u kau semaikan d i jiwaku
Lebur dalam a s a yang h i l a n g e n t a h kemana
Dukaku a d a l a h r i n d u k u
Lelahku menanti s o s o k bayangarnu
Sebab s a d a r d i r i k e c i l i n i bahwa dalam matamu
Kujumpa warna-warni a l a m i
D a r i h i d u p k i t a yang n y a t a , yang s e n a n t i a s a b e r c e r i t a
T o n t a n g c i n t a k a s i h
T e n t a n g d a m i yang k i t a punya
Salamku, Mama..
.
Harapku hanya d u b i n i nan menjauh p e r g i
O b a t i h a t i r i n d u k u
Rindu buatmu Mamku
"dindu B u a t Mama"
K a h l i l G i b r a n
Kupereembahkan t e r u n t u k
Mama ( a l m ) , Mbah Tjoicro ( a l m ) ,
RINGKASAN
ADJAR SETIAWAN. Pengaruh C u T e r h a d a p Pertumbuhan, S e r a p a n
P ,
X ,
Mg, Cu s e r t a B a t a s K r i t i s C u Tembakau V i r g i n i a Var.Coker-86 d i P e r s e m a i a n pada B e r b a g a i Tannh d a r i Jawa dan
B a l i (Dibawah bimbingan RYK SON S I T U T J ~ O R A N G )
.
S e r a n g k a i a n p e r c o b a a n t e l a h d i l a k u k a n d i l a b o r a t o r i u m
dan rumah k a c a J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
P e r t a n i a n Bogor. Pel.aksanaan p e n e l i t i a n d i m u l a i b u l a n Ok-
t o b e r 1989 h i n g g a b u l a n F e b r u a r i 1990.
Tu j u a n d a r i ' p e n e l - i t i a n i n i a d a l a h untuk mempela j a r i
pengaruh pupuk mikro Cu t e r h a d a p pertumbuhan d a n s e r a p a n P ,
k , Mg, Cu s e r t a p e n e t a p a n b a t a s k r i t i s C u tanaman tembakau
V i r g i n i a d i p e r s e m a i a n .
Tanah y a n g d i g u n a k a n dalam penel i t i a n i n i b e r a s a l d a r i
d a e r a h p e r t a n a m a n tembakau d i R o j o n e g o r o , Uondowoso, Jombang
(Jawa T i m u r ) , K l a t e n (Jawa Tengah) d a n A a l i .
Femampuan t a n a h m e n j e r a p u n s u r mipro d i t e t a p k a n dengan
p r o s e d u r y a n g d i l a k u k a n Shukla d a n M i t t a l ( 1 9 7 9 ) y a i t u pe-
nambahan 3 0 s e r i l a r u t a n pada t a n a h p e n e l i t i a n . B e r d a s a r k a n
p e r c o b r a n t e r s e b u t t a n a h dengan kemampuan m e n j e r a p u n s u r C u
b e r t u r u t - t u r u t d a r i y a n g t e r t i n g g i , y a i t u Grumusol d a r i Bo-
j o n e g o r o
,
t a n a h Al.uvia1. Jombang,
R e g o s o l B a l i , Regosol. K l . a t e n ,R e g o s o l Bondowoso.
P e n g a r u h pemberian aupuk n i k r o C u dengan t a r a f 0 ,
5 ,
k e r i n g tansman pada R e g o s o l K l a t e n . P e r 1 a k u a n t i d a k n y a t a
pada R e g o s o l Bondowoso, Grumusol Bondowoso, d a n t a n a h A l u -
v i a l Jornbang
.
P e r l a k u a n pemuoukan C u mernberikan p e n g e r u h b e r b e d a
t e r h a d a p kandungen Cu tanaman pada R e g o s o l d a r i Bondowoso,
K l - a t e n , Grumusol B o j o n e g o r o s e r t a n y a t a t e r h a d a p s e r a p a n
C u tanaman pada R e g o s o l d a r i K l a t e n dan Grumusol B o j o n e g o r o .
Kandungan Gu dan s e r a p a n C u menunjukkan k e c e n d e r u n g a n me-
n i n g k a t dengan semakin t i n g g i n y a t a r a f ~ e r l a k u a n penupukan
C u y a n g d i b e r i k a n .
Pernupukan Cu h e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p kandungan P
tanaman p a d a Regosol d a r i B a l i d a n Grumusol B o j o n e g o r o ,
d a n t e r h a d a p kandungan Mg tanaman t.embakau V i r g i n i a d i p e r -
sernaian pada t a n a h R e g o s o l Bondowoso d a n t a n a h A l u v i a l da-
r i Jombang.
S e r a p a n P , I(, Mg tanaman menunjukkan k e c e n d e r u n g a n me-
n i n g k a t dengan p e m b e r i a n pupuk q i k r o C u . P e n g a r u h p e r l a -
kuan ~ e m u n u k a n C u t i d a k n y a t a t e r h a d a p s e r z p a n P
,
K
,
Mgtananlan tembakau V i r g i n i a d i p e r s e m a i a n pada sernua t a n a h
p e n e l i t i a n .
H a s i l ~ p e n e t a p e n b a t a s k r i t i s b e r t u r u t - t u r u t untuk Re-
g o s o l B a l i , 1.4 ppm, Bondowoso 2 . 1 5 pam, Kl.aten 1.9 ppm,
Grurnusol Bo jonegoro 0 . 2 4 ppm
,
s e r t a t a n a h P . l u v i a l JombangPENGARUH Cu TERHPDPP PER'CUiYHUI-IA N
,
SERAPANP , E , Mg, Cu SERTA BPTPS FRITIS C u
TEfllBAEAU VIRGINIP V a r . COkER-86 D I PWSEM!:IP.N
PAD4 BERBAGAI TANAH D A R I J A W A DAN EALI
ol.eh
ADJAR SET IAhfAN
P e n a l . ~ a h a n m a s ~ l a h
khusus
s e b a g a i s a l . s h R R ~ Uf i y a r a t
u n t u k memperol.eh g e 7 a r
S a r j a n a P e r t a n i a n
p a d a
F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t ~ n i a n Hogor
JURUSAN TANAH
INSTITUT PEHTANIAN BOGOR
Bogor
: PENGARUH C u TEXHAIJAP PE:RTIJMBUHAN
,
SERAPAN P , R ,Xg,
Cu SERTA RATAS KRITIS Cu TEMBAKAU VIP.GINIP Var.
COKER-86 U I PERSEMA I A N PADA3ERBAGAI TbNPH D A R I JAVlA, D A N BAT71
Nana M a h r s i s w a : ADJAR SETIA1t'PN
Novor Po!~ok : A 2 1 . 1 6 5 5
M e n y e t u j u i
1 . D o s e n Pemhimhing
P e n u l i s d i l a h i r k a n d i S u r a b a y a
,
J s w a t i m u r p a d a t a n g - g a l 6 M a r e t 1966 s e b a g a i p u t e r a p e r t a m a . I b u n d a bernamaR u k i y a t i ( a l m ) d a n Ayah bernama N . S o e s a n t o .
P a d a t e h u n 1971 penu!.is menye7.a s a i k a n p e n d i d i k a n Taman
K3nak-Kanak d i "KINDER GPRTEN "SAKPPGHIT4." J a k a r t a S e l a t a n .
T p h u n 1971 memasuki S e k o l a h D s s ~ r N e g e r i Il,l.ok 3 0 1 J a k a r t a .
T a h u n l a 7 7 l u 1 . u ~ d a r i Seko!?h D a s a r k e m u d i a n m e l e n j u t k a n
k e S e k o l a h Menengah P e r t a w N e g e r i X I 1 J a k a r t a . P e n u 1 . i ~
? . u l u s d a r i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i 6 0 J a k a r t a S e l . a t a n
p a d a t a h u n 1984.
T a h u n '1984 m e n a s u k i I n s t i t u t P e r t a n i a n Oogor m e J . a l u i
Drogram SIPEIIMARU d a n p a d a t a h u n 1986 t e r d z f t a r s e b a g a i
m ~ h a s i s w a J u r u s a n T a n a h , P a k u l t s s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
UCAPAN TERIMA KA SIH
P u j i d a n s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h ~ d i r a t A l l a h S w t ,
k a r e n a d e n g a n t a u f i k d a n h i d a y a h N y a l a h a k h i r n , y a t u l . i s a n i n i
d a p a t r f i s e l e s a i k a n .
Pad8 k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s n e n y a m p a i k a n r a s a t e r i m a
k a s i h k e o a d a Bapak Ir R g k s a n S i t u r n o r a n g , ?IS se?.aku d o s e n pem-
b i r n b i n g y a n g t e l a h memhimhing p e n u l - i s m u l a i d a r i p e l a k s a n a a n
p e n e l i t i a n s a m p a i t u l . i s a n i n i d a p e t d i s u s u n .
P e l a k s a n a a n p e n e l i t j - a n d ~ p a t h e r j a l a n 1 - a n c a r h e r k a t iter-
jasama d e n g a n r e k a n Yu1.i Ampera E r f i n , u n t u k i t u p e n u l i s me-
n g u c a p k a n t e r i n a k a s i h j u g a k e p a d a K e t u a , S t a f f , d a n k a r y a w a n
J u r u s a n T a n a h y a n g t e l a h m e n v e d i a k a n f z s i l i t a s m?upun p e n g e -
t a h u a n n y a .
A k h i r n y a , d e n g a n p e n u h r a s a h o r m e t d a n k a s i h s a y a n g
g a n g d a l a m p e n u l i s s z m p a i k a n t e r i m a k a s i h k e p a d a Mama ( a l m ) ,
Mbah T j o k r o ( a l m ) y a n g b e r p u l a n g sel.am? p e n u l i s m e n j a l a n k a n
s t u d i d i B o g o r , P ~ p a , s e r t a s a u d ~ r e - s a u 2 a r a k u t e r c i n t a d e n g a n
sega1.a p e n g o r b a n a n n g a t e l . a h m ~ m h e r i k a n b a n t u a n m o r i l d a n
m e t e r iil
.
Hanya d e n g a n p e n g e r t i a n d a n j iwa h e s a r p e n u l i sd ~ p a t m e n y e l e s a i k a n t u l i s a n i n i d a n sernuanya
.
h ' a l a u a u n d i s a d a r i bahwa t u l i s ~ n i n i m a s i h j a u h d a r i sem-
PENGARUEI Cu TERNADAP PERTUMBUNWN, SERAPAM
P,
K,
Mg,
G u
SERTA EATAS KRITIS C u
TEMBAKAU VIRGINIA VAR. COKER-86 D I PERSEMWlAN
PADA
BEWBkGAl
TAWAN DARl
JAWA
DAN
BALI
Oleh
ADJAR SETIAWAN
JURUSAN TANAH FAKULTAS PERTANIAN INSTITUT PERTANIAN BOGOR
Ada yang s i n g g a h S e l a g i duka menoumbu kambaraku
Memaha d i r i ' t u k l u r u h b e r u c a p : Mama..
.
! !Angan melayang memasuki masa s i l a m
Memanggil romansa k i s a h lama
Manakala aku dalam dekapanmu, Mama..
.
Menatap s e j u k n y a t e l a g a dalam b o l a matamu
~ h , t e n t r a m n y a d i r i
B i l a b e r l i n d u n g dalam r e n g k u h pelukmu
Kembaraku k i a n j a u h D u h k u k i a n menusuk p e d i h
L e l a h t e r a s a dalam d i r i , Mama..
.
Lumat s e g a l a damai yang d u l u kau semaikan d i jiwaku
Lebur dalam a s a yang h i l a n g e n t a h kemana
Dukaku a d a l a h r i n d u k u
Lelahku menanti s o s o k bayangarnu
Sebab s a d a r d i r i k e c i l i n i bahwa dalam matamu
Kujumpa warna-warni a l a m i
D a r i h i d u p k i t a yang n y a t a , yang s e n a n t i a s a b e r c e r i t a
T o n t a n g c i n t a k a s i h
T e n t a n g d a m i yang k i t a punya
Salamku, Mama..
.
Harapku hanya d u b i n i nan menjauh p e r g i
O b a t i h a t i r i n d u k u
Rindu buatmu Mamku
"dindu B u a t Mama"
K a h l i l G i b r a n
Kupereembahkan t e r u n t u k
Mama ( a l m ) , Mbah Tjoicro ( a l m ) ,
RINGKASAN
ADJAR SETIAWAN. Pengaruh C u T e r h a d a p Pertumbuhan, S e r a p a n
P ,
X ,
Mg, Cu s e r t a B a t a s K r i t i s C u Tembakau V i r g i n i a Var.Coker-86 d i P e r s e m a i a n pada B e r b a g a i Tannh d a r i Jawa dan
B a l i (Dibawah bimbingan RYK SON S I T U T J ~ O R A N G )
.
S e r a n g k a i a n p e r c o b a a n t e l a h d i l a k u k a n d i l a b o r a t o r i u m
dan rumah k a c a J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
P e r t a n i a n Bogor. Pel.aksanaan p e n e l i t i a n d i m u l a i b u l a n Ok-
t o b e r 1989 h i n g g a b u l a n F e b r u a r i 1990.
Tu j u a n d a r i ' p e n e l - i t i a n i n i a d a l a h untuk mempela j a r i
pengaruh pupuk mikro Cu t e r h a d a p pertumbuhan d a n s e r a p a n P ,
k , Mg, Cu s e r t a p e n e t a p a n b a t a s k r i t i s C u tanaman tembakau
V i r g i n i a d i p e r s e m a i a n .
Tanah y a n g d i g u n a k a n dalam penel i t i a n i n i b e r a s a l d a r i
d a e r a h p e r t a n a m a n tembakau d i R o j o n e g o r o , Uondowoso, Jombang
(Jawa T i m u r ) , K l a t e n (Jawa Tengah) d a n A a l i .
Femampuan t a n a h m e n j e r a p u n s u r mipro d i t e t a p k a n dengan
p r o s e d u r y a n g d i l a k u k a n Shukla d a n M i t t a l ( 1 9 7 9 ) y a i t u pe-
nambahan 3 0 s e r i l a r u t a n pada t a n a h p e n e l i t i a n . B e r d a s a r k a n
p e r c o b r a n t e r s e b u t t a n a h dengan kemampuan m e n j e r a p u n s u r C u
b e r t u r u t - t u r u t d a r i y a n g t e r t i n g g i , y a i t u Grumusol d a r i Bo-
j o n e g o r o
,
t a n a h Al.uvia1. Jombang,
R e g o s o l B a l i , Regosol. K l . a t e n ,R e g o s o l Bondowoso.
P e n g a r u h pemberian aupuk n i k r o C u dengan t a r a f 0 ,
5 ,
k e r i n g tansman pada R e g o s o l K l a t e n . P e r 1 a k u a n t i d a k n y a t a
pada R e g o s o l Bondowoso, Grumusol Bondowoso, d a n t a n a h A l u -
v i a l Jornbang
.
P e r l a k u a n pemuoukan C u mernberikan p e n g e r u h b e r b e d a
t e r h a d a p kandungen Cu tanaman pada R e g o s o l d a r i Bondowoso,
K l - a t e n , Grumusol B o j o n e g o r o s e r t a n y a t a t e r h a d a p s e r a p a n
C u tanaman pada R e g o s o l d a r i K l a t e n dan Grumusol B o j o n e g o r o .
Kandungan Gu dan s e r a p a n C u menunjukkan k e c e n d e r u n g a n me-
n i n g k a t dengan semakin t i n g g i n y a t a r a f ~ e r l a k u a n penupukan
C u y a n g d i b e r i k a n .
Pernupukan Cu h e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p kandungan P
tanaman p a d a Regosol d a r i B a l i d a n Grumusol B o j o n e g o r o ,
d a n t e r h a d a p kandungan Mg tanaman t.embakau V i r g i n i a d i p e r -
sernaian pada t a n a h R e g o s o l Bondowoso d a n t a n a h A l u v i a l da-
r i Jombang.
S e r a p a n P , I(, Mg tanaman menunjukkan k e c e n d e r u n g a n me-
n i n g k a t dengan p e m b e r i a n pupuk q i k r o C u . P e n g a r u h p e r l a -
kuan ~ e m u n u k a n C u t i d a k n y a t a t e r h a d a p s e r z p a n P
,
K
,
Mgtananlan tembakau V i r g i n i a d i p e r s e m a i a n pada sernua t a n a h
p e n e l i t i a n .
H a s i l ~ p e n e t a p e n b a t a s k r i t i s b e r t u r u t - t u r u t untuk Re-
g o s o l B a l i , 1.4 ppm, Bondowoso 2 . 1 5 pam, Kl.aten 1.9 ppm,
Grurnusol Bo jonegoro 0 . 2 4 ppm
,
s e r t a t a n a h P . l u v i a l JombangPENGARUH Cu TERHPDPP PER'CUiYHUI-IA N
,
SERAPANP , E , Mg, Cu SERTA BPTPS FRITIS C u
TEfllBAEAU VIRGINIP V a r . COkER-86 D I PWSEM!:IP.N
PAD4 BERBAGAI TANAH D A R I J A W A DAN EALI
ol.eh
ADJAR SET IAhfAN
P e n a l . ~ a h a n m a s ~ l a h
khusus
s e b a g a i s a l . s h R R ~ Uf i y a r a t
u n t u k memperol.eh g e 7 a r
S a r j a n a P e r t a n i a n
p a d a
F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t ~ n i a n Hogor
JURUSAN TANAH
INSTITUT PEHTANIAN BOGOR
Bogor
: PENGARUH C u TEXHAIJAP PE:RTIJMBUHAN
,
SERAPAN P , R ,Xg,
Cu SERTA RATAS KRITIS Cu TEMBAKAU VIP.GINIP Var.
COKER-86 U I PERSEMA I A N PADA3ERBAGAI TbNPH D A R I JAVlA, D A N BAT71
Nana M a h r s i s w a : ADJAR SETIA1t'PN
Novor Po!~ok : A 2 1 . 1 6 5 5
M e n y e t u j u i
1 . D o s e n Pemhimhing
P e n u l i s d i l a h i r k a n d i S u r a b a y a
,
J s w a t i m u r p a d a t a n g - g a l 6 M a r e t 1966 s e b a g a i p u t e r a p e r t a m a . I b u n d a bernamaR u k i y a t i ( a l m ) d a n Ayah bernama N . S o e s a n t o .
P a d a t e h u n 1971 penu!.is menye7.a s a i k a n p e n d i d i k a n Taman
K3nak-Kanak d i "KINDER GPRTEN "SAKPPGHIT4." J a k a r t a S e l a t a n .
T p h u n 1971 memasuki S e k o l a h D s s ~ r N e g e r i Il,l.ok 3 0 1 J a k a r t a .
T a h u n l a 7 7 l u 1 . u ~ d a r i Seko!?h D a s a r k e m u d i a n m e l e n j u t k a n
k e S e k o l a h Menengah P e r t a w N e g e r i X I 1 J a k a r t a . P e n u 1 . i ~
? . u l u s d a r i S e k o l a h Menengah A t a s N e g e r i 6 0 J a k a r t a S e l . a t a n
p a d a t a h u n 1984.
T a h u n '1984 m e n a s u k i I n s t i t u t P e r t a n i a n Oogor m e J . a l u i
Drogram SIPEIIMARU d a n p a d a t a h u n 1986 t e r d z f t a r s e b a g a i
m ~ h a s i s w a J u r u s a n T a n a h , P a k u l t s s P e r t a n i a n , I n s t i t u t
UCAPAN TERIMA KA SIH
P u j i d a n s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n k e h ~ d i r a t A l l a h S w t ,
k a r e n a d e n g a n t a u f i k d a n h i d a y a h N y a l a h a k h i r n , y a t u l . i s a n i n i
d a p a t r f i s e l e s a i k a n .
Pad8 k e s e m p a t a n i n i p e n u l i s n e n y a m p a i k a n r a s a t e r i m a
k a s i h k e o a d a Bapak Ir R g k s a n S i t u r n o r a n g , ?IS se?.aku d o s e n pem-
b i r n b i n g y a n g t e l a h memhimhing p e n u l - i s m u l a i d a r i p e l a k s a n a a n
p e n e l i t i a n s a m p a i t u l . i s a n i n i d a p e t d i s u s u n .
P e l a k s a n a a n p e n e l i t j - a n d ~ p a t h e r j a l a n 1 - a n c a r h e r k a t iter-
jasama d e n g a n r e k a n Yu1.i Ampera E r f i n , u n t u k i t u p e n u l i s me-
n g u c a p k a n t e r i n a k a s i h j u g a k e p a d a K e t u a , S t a f f , d a n k a r y a w a n
J u r u s a n T a n a h y a n g t e l a h m e n v e d i a k a n f z s i l i t a s m?upun p e n g e -
t a h u a n n y a .
A k h i r n y a , d e n g a n p e n u h r a s a h o r m e t d a n k a s i h s a y a n g
g a n g d a l a m p e n u l i s s z m p a i k a n t e r i m a k a s i h k e p a d a Mama ( a l m ) ,
Mbah T j o k r o ( a l m ) y a n g b e r p u l a n g sel.am? p e n u l i s m e n j a l a n k a n
s t u d i d i B o g o r , P ~ p a , s e r t a s a u d ~ r e - s a u 2 a r a k u t e r c i n t a d e n g a n
sega1.a p e n g o r b a n a n n g a t e l . a h m ~ m h e r i k a n b a n t u a n m o r i l d a n
m e t e r iil
.
Hanya d e n g a n p e n g e r t i a n d a n j iwa h e s a r p e n u l i sd ~ p a t m e n y e l e s a i k a n t u l i s a n i n i d a n sernuanya
.
h ' a l a u a u n d i s a d a r i bahwa t u l i s ~ n i n i m a s i h j a u h d a r i sem-