Bacaan Khusus Riwayat Hafs Menurut Tariq al-shatibiyyah

X

PENGENALAN

Qiraat Imam 'Asim riwayat Hafs merupakan bacaan majoriti umat Islam di dunia. Umumnya, tariq yang masyhur bagi riwayat ini adalah tariq Ubaid bin Sobah al-Nahsyali yang dibawa oleh Imam al-Shatibi di dalam qasidahnya Hirz al-Amani wa Wajhu al-Tahani. Namun hakikatnya, terdapat banyak tariq lain bagi bacaan riwayat Hafs ini yang telah dihimpunkan oleh para Qurra' di dalam kitab-kitab mereka. Kitab-kitab tersebut telah dihimpunkan oleh Imam Ibn al-Jazari di dalam kitabnya al-Nasyr fi al-Qira'at al-'Asyar.

T

T

o

_o

p

_p

i

_i

k

_k

1

1

0

₀

X

Bacaan Khusus

Riwayat Hafs

Menurut

Tariq

al-Shatibiyyah

HASIL PEMBELAJARAN

Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat;

1. Menjelaskan maksud riwayat Hafs daripada Imam 'Asim menurut Tariq al-Shatibiyyah;

2. Menghuraikan tempat dan bacaan yang berbeza di antara tariq-tariq riwayat Hafs; dan

3. Menerangkan kaedah bacaan khusus riwayat Hafs melalui Tariq al-Shatibiyyah dengan lebih sempurna.

Di antara tariq-tariq ini terdapat perbezaan pada beberapa kalimah dan hukum tertentu. Perbezaan tersebut kadangkala menyebabkan pembaca al-Quran mencampur adukkan bacaan di antara tariq tanpa pengetahuan dan kesedaran sedangkan hukumnya adalah ditegah.

Justeru, topik ini akan menjelaskan bacaan riwayat Hafs dan 'Asim melalui Tariq al-Shatibiyyah. Ia menjelaskan sanad bacaan tariq dan mengemukakan perbezaan di antara tariq-tariq yang terdapat di dalam riwayat ini dan seterusnya menjelaskan bacaan riwayat Hafs menurut Tariq al-Shatibiyyah.

TARIQ YANG DIBAWA OLEH IMAM

SHATIBI

Imam al-Shatibi telah memilih satu tariq sahaja bagi setiap riwayat yang dikumpulkan di dalam kitabnya Hirz al-Amani wa Wajhu al-Tahani. Beliau telah mengekalkan tariq asal kitab beliau iaitu Kitab al-Taisir fi al-Qiraat al-Sab' karangan Abu 'Amr al-Dani. Bagi riwayat Hafs daripada 'Asim, tariq tersebut adalah tariq 'Ubaid bin Sobah al-Nahsyali yang mengambil bacaan daripadanya al-Usynani yang telah mengambil bacaan daripadanya al-Hasyimi.

Jadual 10.1 menjelaskan biodata ringkas para qari' di dalam tariq ini.

Jadual 10.1: Biodata Ringkas Para Qari' Para Qari' Biodata

'Ubaid bin Sobah al-Nahsyali Beliau adalah 'Ubaid bin Sobah bin Abi Shuraih bin Sabih al-Nahsyali al-Kufi. Beliau mengambil bacaan al-Quran daripada Hafs daripada 'Asim. Beliau merupakan seorang qari' yang soleh dan kuat ingatan. Di antara murid beliau adalah Ahmad bin Sahl Usynani, 'Abd Samad bin Muhammad, al-Hasan bin al-Mubarak, Abu Tahir 'Abd al-Wahid bin 'Umar, 'Ali bin Muhammad al-Hasyimi. Beliau wafat pada tahun 219H.

Ahmad bin Sahl al-Usynani Beliau adalah Abu 'Abbas Ahmad bin Sahl bin Fairuzan Usynani. Beliau mengambil bacaan al-Quran daripada 'Ubaid bin Sobah al-Nahsyali dan sebahagian murid 'Amr bin Sobah iaitu al-Hasan bin al-Mubarak, Ibrahim al-Simsar dan 'Ali bin Sa'id. Di antara anak murid beliau adalah Ibn Mujahid, 'Ali bin Muhammad Hasyimi dan Abu Tahir 'Abd al-Wahid bin 'Umar. Beliau wafat pada tahun 307H di Baghdad.

'Ali bin Muhammad al-Hasyimi Beliau adalah 'Ali bin Muhammad bin Soleh bin Daud al-Hashimi al-Basri. Beliau merupakan seorang qari' yang buta. Beliau mengambil bacaan al-Quran daripada Ahmad bin Sahl al-Usynani dan di antara murid beliau adalah Tahir bin Ghalbun dan Mansur bin Ahmad al-Sindi. Beliau wafat pada tahun 368H.

PERBEZAAN BACAAN PADA

TARIQ-TARIQ RIWAYAT HAFS

Secara amnya, riwayat Hafs daripada 'Asim tidak terdapat perbezaan yang banyak di antara tariq-tariqnya. Tariq-tariq ini hanya berbeza di dalam beberapa perkara yang menjadi usul qiraat dan farsh al-Huruf.

Usul qiraah merujuk kepada hukum atau bacaan yang mempunyai kaedah-kaedah tertentu dan bacaan ini diulang dan terdapat dengan banyak di dalam al-Quran. Manakala farsh al-Huruf pula merujuk kepada bacaan yang tidak mempunyai kaedah khusus baginya dan hukum bacaan tersebut tidak terdapat dengan banyak di dalam al-Quran.

Subtopik berikut menyenaraikan usul qiraat dan farsh al-Huruf yang berbeza padanya tariq-tariq bagi riwayat Hafs daripada 'Asim.

10.2.1 Usul Yang Berbeza Padanya Tariq-tariq

Riwayat Hafs Daripada 'Asim

Terdapat lima usul yang tidak disepakati oleh tariq-tariq riwayat Hafs daripada Imam 'Asim iaitu seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 10.2.

10.2

Setelah anda mempelajari dengan mendalam, maksud bacaan al-Quran riwayat Hafs daripada Imam 'Asim menurut tariq al-Shatibiyyah, cuba anda jelaskan mengapa bacaan tariq ini sangat masyhur di Malaysia dan seluruh dunia.

Jadual 10.2: Usul yang Tidak Disepakati oleh Tariq-tariq Riwayat Hafs Daripada Imam 'Asim

Usul Penerangan

Mad Munfasil Tariq-tariq riwayat ini berbeza pada kadar panjang bagi mad ini, di mana sebahagian tariq membaca dengan Qasr (2 harakat), Fuwaiq al-Qasr (3 harakat), al-Tawassut (4 harakat) atau Fuwaiq al-Tawassut (5 harakat).

Mad Muttasil Tariq-tariq riwayat ini berbeza pada kadar panjang bagi mad ini, di mana sebahagian tariq membaca dengan al-Tawassut (4 harakat), Fuwaiq al-Tawassut (5 harakat) atau al-Isyba' (6 harakat).

Dengung (Ghunnah) Sebahagian tariq membaca idgham yang sempurna (idgham kamil) bersama ghunnah pada huruf nun atau tanwin yang bertemu pada huruf lam dan ra'. Manakala sebahagian yang lain membacanya dengan idgham yang tidak sempurna (idgham naqis) dengan ghunnah pada pertemuan tersebut.

Saktah pada huruf berbaris sukun (mati) sebelum huruf hamzah

Tariq-tariq riwayat ini berbeza pada tempat huruf mati tersebut di mana sebahagian membaca tanpa saktah, sebahagian yang lain membaca saktah 'am1 atau saktah khas2.

Takbir Sebahagian daripada tariq tidak membaca takbir, manakala harus pada sebahagian yang lain membaca takbir am atau khas di awal atau akhir surah-surah khatam.

10.2.2 Farsy al-Huruf yang Berbeza Padanya

Tariq-tariq Riwayat Hafs Daripada 'Asim

Terdapat 16 lafaz atau kalimah khusus yang terdapat perbezaan di antara tariq-tariq riwayat Hafs daripada 'Asim:

(a) ^

½¡×WcXT

` di dalam ayat 245 Surah al-Baqarah:

Tariq-tariq berbeza pada bacaan kalimah sama ada dibaca dengan huruf Sin atau Shod.

(b) ^

<RV¼¡W

` di dalam ayat 69 Surah al-A'raf:

1

. Saktah 'Am merujuk kepada pada Saktah pada Alif Lam Ta'rif sebelum huruf Hamzah, , Ucmkp"Ochuwn"fcp"

Ucmkp"Ocwuwn0 Lihat: Ibn al-Jazari, al-Nasyr fi al-Qiraat al-'Asyar. Jld.1. 325.

2

. Saktah Khas merujuk kepada saktah pada Alif Lam Ta'rif sebelum huruf Hamzah, , dan Ucmkp" Ochuwn0"" Lihat: Ibn al-Jazari, al-Nasyr fi al-Qiraat al-'Asyar. Jld.1. 325.

Tariq-tariq berbeza pada bacaan kalimah sama ada dibaca dengan huruf sin atau shod.

(c) ^

m°¼Ùj_¡À-¯

` di dalam ayat 22 Surah al-Ghasyiyah:

Tariq-tariq berbeza pada bacaan kalimah sama ada dibaca dengan huruf sin atau shod.

(d) ^

DTÄm°¼ÙkN¡À-Ù

` di dalam ayat 37 Surah al-Thur:

Tariq-tariq berbeza pada bacaan kalimah sama ada dibaca dengan huruf sin atau shod atau harus kedua-duanya sekali.

(e) Hamzah Wasol pada:

x ^

ÛÙÏWmŠXÄ

` di dalam ayat 143 dan 144 Surah al-An'am x ^

]C›W‹ÙXÄ

` di dalam ayat 51 dan 91 Surah Yunus

x ^

ŒXÄ

` di dalam ayat 59 Surah Yunus dan 59 Surah al-Naml

Tariq-tariq berbeza pada membaca kalimah-kalimah ini secara ibdal dengan isyba', tashil hamzah kedua atau kedua-duanya sekali.

(f) ^

\°šŠl @\IÚ Wc

` di dalam ayat 176 Surah al-A'raf:

Tariq-tariq berbeza membaca lafaz ini sama ada secara idgham, izhar atau harus keduanya.

(g) ^

R<\ȉ% ×q

ƒ³RBÈ›Wc

` di dalam ayat 42 Surah Hud:

Tariq riwayat ini berbeza membaca lafaz ini sama ada secara idgham atau izhar.

(h) Huruf nun dan wau pada:

x ^

WDTÄmżԁRd

W%XT

ª2Q VÙXT

ÛE

` di dalam ayat 1 Surah al-Qalam

Tariq-tariq berbeza membaca lafaz-lafaz sama ada secara izhar atau idgham.

(i) ^

‰=%ÚV" Y

` di dalam ayat 11 Surah Yusuf:

Tariq-tariq berbeza pada lafaz ini sama ada dibaca dengan isymam, ikhtilas (ikhfa') atau keduanya sekali.

(j) Saktah pada kalimah-kalimah berikut:

x ^

8-®JjV

§ª¨

\CXS°Ã

` di dalam ayat 1-2 Surah al-Kahf x ^

[k›\F



W5°iV×m‰%

` di dalam ayat 1-2 Surah al-Kahf x ^

Xq

ÕCW%

#j°XT

` di dalam ayat 27 Surah al-Qiyamah x ^

WDXq ×#W

` di dalam ayat 14 Surah al-Muthaffifin

Tariq-tariq riwayat ini berbeza bacaan pada lafaz-lafaz ini di mana sebahagian membaca dengan saktah pada empat tempat ini, sebahagian membaca saktah hanya pada sebahagian tempat atau tidak membaca saktah (idraj) pada kesemua lafaz ini.

(k) Huruf 'Ain pada 2 lafaz berikut:

x ^

ݨàÈkI

`di dalam ayat 1 Surah Maryam x ^

Þ܁à窨2O

`di dalam ayat 1-2 Surah al-Syura

Perbezaan bacaan lafaz ini adalah pada kadar mad huruf 'Ain di mana sebahagian tariq membaca Qasr (2 harakat), Tawassut (4 harakat), isyba' (6 harakat) atau dengan 2 wajah iaitu tawassut dan isyba'.

(l) ^

×m°Ù

` di dalam ayat 63 Surah al-Syu'ara'

Tariq-tariq berbeza bacaan pada kalimah ini di mana sebahagian tariq membaca dengan nipis pada huruf ra', tebal pada huruf ra' atau harus kedua-duanya.

(m) ^

ž¨CV"XÄ

` di dalam ayat 36 Surah al-Naml

Tariq-tariq berbeza pada kalimah ini pada bacaan waqaf di mana sebahagian membaca dengan ithbat (kekal) huruf ya', hazaf huruf ya' atau harus kedua-duanya sekali.

(n) Ayat 54 Surah al-Rum

`

Œ

s°Š

1ÅVQ V]

C°K%

ØÈ_ª

ƒ2É2

#\È\B

C°%

°iØÈW

ØÈ_ª

<QˆSÉ

ƒ2É2

#\È\B

C°%

°iØÈW

QˆSÉ

<ÝØÈ_ª

<RWÙj[‰XT



ÀÉ ÙcVf

W%

ÃÄW‘Rd



XSÉFXT

¿2j¯ \ÈÙ

Ämc°iVÙ

^

Tariq berbeza pada kalimah ^

ØÈ_ª

` dan ^

<ÝØÈ_ª

` di mana ia harus dibaca dengan baris atas (fathah) huruf dhod, baris hadapan (dhommah) atau harus keduanya sekali.

(o) ^

Z¦›Q \y

` di dalam ayat 4 Surah al-Insan

Tariq-tariq berbeza pada kalimah ini pada bacaan waqaf di mana sebahagian membaca dengan ithbat (kekal) huruf alif, hazaf huruf alif atau harus kedua-duanya sekali.

Terangkan secara ringkas maksud usul qiraat dan farsy al-Huruf.

10.2.3 Aplikasi Bacaan Khusus Hafs Tariq Syatibi

Wajib ke atas semua yang membaca al-Quran dengan riwayat Hafs daripada 'Asim dengan Tariq al-Shatibiyyah untuk memastikan bacaannya menepati beberapa perkara yang akan diterangkan. Ini adalah supaya tidak berlaku percampuran antara tariq-tariq yang lain. Jika percampuran ini berlaku, ia merupakan suatu keaiban di sisi ulama QurraÊ.

Perkara-perkara khusus di dalam bacaan riwayat Hafs Tariq al-Shatibiyyah disimpulkan di dalam Jadual 10.3.

Jadual 10.3: Riwayat Hafs Tariq al-Shatibiyyah

Perkara Tariq al-Shatibiyyah Mad Muttasil

4 atau 5 harakat.

Panjang yang paling utama dan afdal ialah empat harakat.

Mad Munfasil

4 atau 5 harakat.

Panjang yang paling utama dan afdal ialah empat harakat.

Saktah pada huruf berbaris sukun (mati) sebelum huruf hamzah

Tiada saktah.

Imam Hafs tidak akan melakukan saktah kecuali pada tempat yang akan diterangkan kelak.

Ghunnah pada huruf Nun atau tanwin yang

bertemu pada huruf Lam dan Ra' Tiada ghunnah.

Takbir Tiada takbir. Bacaan pada kalimah:

^½¡×WcXT`

^<RV¼¡W`

x Dibaca dengan Sin.

Kalimah

^DTÄm°¼ÙkN¡À-Ù`

x Harus dibaca dengan huruf _{shod atau sin.} Kalimah

_{^m°¼Ùj_¡À-¯`}

x Dibaca dengan huruf shad.

Bab Hamzah Wasol pada:

^ÛÙÏWmŠXÄ`

^]C›W‹ÙXÄ`

^ŒXÄ`

x Harus 2 wajah iaitu ibdal dengan 6 harakat dan tashil hamzah kedua.

x Wajah ibdal dengan isyba' dengan 6 harakat adalah lebih utama dan afdal.

Bab:

^ \°šŠl @\IÚ Wc `

x Idgham

W$VXT

Sȁ×q

SMn°Ù

ª2ԁ¯



\ImÙI[&

\I\y×mÄ%XT



‰D¯

r¯PXq

·qSÁÝWÓV

¸/Ì°Oˆq

§­ª¨

x Bacaan Hafs daripada 'Asim daripada semua turuqnya pada kalimah ( )Adalah secara imalah huruf alif selepas raÊ secara imalah kubra. Tiada bagi Hafs pada kalimah yang mengandungi huruf ra' dibaca dengan imalah kecuali pada ayat ini.

^ R<\ȉ% ×q ƒ³RBÈ›Wc`

x Dibaca dengan idgham.

^‰=%ÚV" Y`

Dua wajah iaitu:

x Ikhtilas dan isymam; dan x Wajah ikhtilas ini adalah lebih

afdal dan utama.

^ 8-®JjV §ª¨ \CXS°Ã`

^[k›\F  W5°iV×m‰%`

^ Xq ÕCW% #j°XT`

^WDXq ×#W `



ØOXk°W%

Q \F§«±¨\



Harus pada kalimah dua wajah iaitu:

x Al-Izhar bersama dengan saktah latifah tanpa bernafas pada huruf haÊ(  dan inilah ) yang paling utama.

x Dibaca dengan idgham. Harus waqaf pada kalimah  ( ) waqaf yang sempurna dengan mengambil nafas. Ini kerana ia adalah permulaan ayat dan waqaf pada permulaan ayat merupakan sunnah secara mutlak.

Kadar 'Ain pada: ^ݨàÈkI` Þ^܁à窨2O`

x Huruf 'ain dibaca dengan 6 atau 4 harakat.

x Wajah 6 harakat adalah lebih utama.

Hukum huruf ra' pada: ^×m°Ù `

x Harus 2 wajah iaitu nipis pada huruf ra' atau tebal.

x Bacaan secara nipis (tarqiq) lebih utama.

Waqaf pada: ^ ž¨CV"XÄ`

x Harus ketika diwaqafkan dua wajah iaitu: Dengan mengisbatkan (menetapkan) yaÊ atau menghazafkannya

(membuang atau menghilangkannya).

x Wajah yang pertama lebih utama untuk dibaca. Jika dibaca secara wasal, maka dengan mengisbatkan huruf yaÊ berbaris atas.

^ª2k¦SVÙ ªDXÄ×mÁÙXT §ª¨ ܇c`

^ WDTÄmżԁRd W%XT ª2Q VÙXT ÛE`

x Diizharkan nun selepas daripada wau pada kedua-dua lafaz ketika bacaan wasal.

Huruf Dhad pada kalimah

^ ØÈ_ª`

^<ÝØÈ_ª`

x Harus 2 wajah iaitu fathah dan dhommah.

x Bacaan dengan baris atas adalah lebih utama daripada baris hadapan.

#q°-\IÖ`XÄ`

#r¯WmWÃXT

^

x Lafaz (  ) dibaca secara tashil mengikut riwayat Hafs daripada 'Asim pada semua turuqnya satu wajah sahaja iaitu pada huruf hamzah kedua di antara hamzah dan alif pada kalimah.

Waqaf pada kalimah

^Z¦›Q \y`

x Harus dua wajah iaitu ithbat atau hazaf.

x Tariq yang masyshur bagi riwayat ini adalah tariq Ubaid bin Sobah Nahsyali yang dibawa oleh Imam Shatibi di dalam qasidahnya Hirz al-Amani wa Wajhu al-Tahani.

x Imam al-Shatibi telah mengekalkan tariq asal kitab beliau iaitu Kitab al-Taisir fi al-Qiraat al-Sab' karangan Abu 'Amr al-Dani.

x Tiga para qari' di dalam tariq ini adalah: (a) 'Ubaid bin Sobah al-Nahsyali;

1. Jelaskan kepentingan mengetahui bacaan-bacaan khusus bagi riwayat Hafs daripada 'Asim menurut tariq al-Shatibiyyah. 2. Sebutkan tempat-tempat yang dibaca dengan imalah, tashil dan

al-Raum.

(b) Ahmad bin Sahl al-Usynani; dan (c) 'Ali bin Muhammad al-Hasyimi.

x

Tariq

-tariq ini hanya berbeza di dalam beberapa perkara yang menjadi usul qiraat dan farsh al-huruf.

x

Terdapat

lima usul yang tidak disepakati oleh tariq-tariq riwayat Hafs daripada Imam 'Asim, iaitu:

(a) Mad Munfasil; (b) Mad Muttasil;

(c) Dengung (Ghunnah);

(d) Saktah pada huruf berbaris sukun (mati) sebelum huruf hamzah; dan (e) Takbir.

x

Terdapat

16 lafaz atau kalimah khusus yang terdapat perbezaan di antara tariq-tariq riwayat Hafs daripada 'Asim.

x

Wajib membaca al-Quran dengan riwayat Hafs daripada 'Asim dengan tariq al-Shatibiyyah untuk memastikan bacaannya menepati beberapa perkara supaya tidak

berlaku

percampuran antara tariq-tariq yang lain.

Farsy al-Huruf Imam 'Asim Imam Hafs

Tariq al-Shatibiyyah Usul Qiraat