• Tidak ada hasil yang ditemukan

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx"

Copied!
143
0
0

Teks penuh

(1)

1. Gali’-gali’ iyau mentimau, gali’-gali’ mentimu alih.

gali’, cf. Min. manggaleh SM menggalas, “to carry merchandise with a carrying pole”; alih, SM alih, “to shift, change, move to another place”, mentimau/mentimu, SM mentimun.

2. Bali’-bali’ kau nih kunau; kau menggilau, katau (u)ha lamau.

nih, SM ini, cf. inei; kunau, folk tale, cf. SM konon, “they say”, menggilau, SM menggila(kan); lamau, SM lama.

3. Entah disebeui’ng urang kurama’, entah tebilea urang suratei.

disebeui’ng, SM disebut, cf. menyebu’ng; tebilea, SM terbilang; kurama’ , SM keramat; suratei, SM sakti.

4. Kau tutu kamei menyebu’ng, lebih kura minto’ ma’auh kupado kayau.

tutu, SM tutur (pronounced with a long /u:/); kamei, SM kami; menyebu’ng, SM menyebut, cf. disebeui’ng; kura, SM kurang (pronounced with a long /a:/) minto’, SM minta, cf. pinta’; ma’auh, SM maaf (the final /h/ is pronounced with the lips in a position to pronounce /f/); kupado, SM kepada; kayau, you (pers. pronoun 2nd. plur. or sg. in formal speech).

5. Entah disebeui’ng uhang kua’, entah disebeui’ng uhang kuasau,

urang/uhang, SM orang (uhangS/uhaS is the form commonly used in contemporary Kumunese); kua’, SM kuat; kuasau, SM (ber)kuasa.

6. urang gageah urang beraneui, urang gugeui’ urang mata; lebih kura minto ma’auh kupado kayau, isi bumeui isi langei’, isi pumata, lebih kura minto ma’auh; kalau telampa minto ampauh.

gageah, SM gagah; beraneui, SM berani; gugeui’, “tempat orang keramat”, Min. gugua’ SM gugup, hill; mata/pumata, cf. SM pematang, but here: SM ”bukit”; bumeui, SM bumi; langei’ SM langit; telampa, SM terlampau; ampauh, SM ampun.

7. Takalo maso dulew kitau butua kupado batew, kitau benunya kupado petauh. takalo, SM tatkala; maso, SM masa; dulew, SM dulu; benunya, bertuan, cf. nunya, great-grandmother cf. Min. nana’, father? petauh, SM petir.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 8. Iyaulah, namo negeri dusuh itau, Dusuh Tanjau Pasa Urang Ramai.

iyau (an interjection); dusuh, SM dusun; itau, SM itu; tanjau, SM tanjung; pasa, SM pasar.

9. Adeoloh rajeo duo laki-bineui, suha banamo Tua Suna Marajo Tuo ngeng batinau bugelea Puti Nai Kenanto Ageuw.

adeo, SM ada; rajeo, SM raja; duo, SM dua; bineui, SM bini; suha, SM seorang; banamo, SM bernama; tua, SM tuan; suna, SM sunan; tuo, SM tua; ngeng/ngen, Min. nan (rel. pron.); batinau, SM betina; bugelea, SM bergelar; puti, SM puteri; nai, cf. SM ina(ng); kenanto , SM kinantan “all white (cock)”; ageuw/agew, SM agung.

10. “Loh lamau awa’ batundau, loh lamau awa’ selireih; apo agih kitau nih adi’?” Itu katau ana’ urang itau.

loh, SM -lah; awa’ , SM, pers. pronoun 1st, 2nd, or 3rd person; batundau, SM ber(si)tunda, to tow, or to be towed); selireih, cf. Min. seliri’, in a row, SM (rumah) seleret, here: to be married; apo, SM apa; agi, SM lagi; nih/ni, SM ini; (the speaker is Tua Suna M.T.).

11. Itu katau Tua Suna Marajo Tuo: “Abeuih arei begenteui arei, abeuih bulea begenteui bulea, abeuih tauh begenteui tauh, kitau budueo nga punyo sawah.” Itoh katau ana’ urang itau.

abeuih, SM habis; arei, SM hari; begenteui, SM berganti; bulea, SM bulan (cf. tigo ulea); tauh, SM tahun; budueo, SM berdua; nga, (see ngang/ngeng/ngen); punyo, SM punya (mempunyai); sawah, SM sawah (N.B. usually SM final /ah/ corresponds with Kumun final /oh/ but cf. usah).

(2)

mo, sudah; menjawea’, SM menjawab; la, see loh; bubancea, SM berbancang, to altercate, cf. Min. babencang, to chat, to reiterate; caro , SM cara.

13. “Apo dayeo nga katibeo, apo sipa’ dingeng kadatea? Itu katau urang mudeo: …” Itu katau ana’ urang itau.

dayeo/dayeung, SM daya, trick, deceit; katibeo, SM tertiba; sipa’, SM sifat; kadatea, SM terdatang; dingeng, see ngeng/ngen; mudeo, SM muda.

14. “Loh lamau kitau situndau, kaseh serempa’; loh ndo’ memimbaing ano’ bujea sertau selireih, ndo’ memimbeih ano’ gadeuih.”

situndau, SM bersitunda (cf. batundau); serempa’, “bersamasama”; memimbaing/memimbeih, SM membimbing; bujea, SM bujang; sertau, SM serta; gadeuih, SM gadis.

15. Ana’ urang itau, usah bakatau duo kalei.

usah, SM (tak) usah; bakatau, SM berkata; kalei, SM kali.

16. “Kalu ‘meih, banyea’ di kitau; kalu padeui ngengkia, tujeuh bularei’.”

kalu, SM kalau; ‘meih (pron. mmeih), SM emas; banyea’, SM banyak; padeui, SM padi; ngengkia, SM rangkiang; tujeuh, SM tujuh; bularei’ , SM berderet, Min. baririt/balirit.

17. “Harto bendeo kebea kambei’ banyea’ di kitau; ndah benseo ido’ beranea’.”

harto, SM harta; bendeo , SM benda; kebea, SM kerbau; kambei’ , SM kambing; ndah, SM rendah; benseo, SM bangsa, rasa diri, cf. rusak bangsa karena laku (Wilk.); ido’, SM tidak, cf. idea’; beranea’ , SM beranak, cf. ANA’, ANO’.

18. Itoh katau ana’ urang itau. Puti Nai Kenantan Ageuw tedengea nang kato itau, aye matau titi’ dueo titi’ kutigeo, samperti manei’ keputuh talei mendengeo katau kako’ tuau, bubancea ngeng caro itau.

aye matau, SM air mata; dueo , SM dua; kutigeo, SM ketiga; samperti, SM seperti; manei’ , SM manik; keputuh, SM (ter)putus; talei, SM tali; mendengeo, SM mendengar (cf. tedengea), read: mendengea?; kako’, tuau, SM kakak tua.

19. “O kaka’, sudeah itoh kitau badueo; apo kenda’ kayau tu kaka’, akau nurau’ tu bae.” sudeah, SM sudah; badueo, SM berdua; kenda’, SM kehendak; nurau’, SM menurut; tu, SM itu; bae, “sahaja”, Jav. bae.

20. Itu katau ana’ urang itau. “Mailoh kitau belaih tempe’, mailoh kitau belaih tidew; beserae ‘lau bulih.”

mailoh, SM marilah; belaih tempe’, SM berlain tempat; tidew, SM tidur; beserae, SM bercerai; ‘lau, (pronounced llau) SM belum; bulih, SM boleh.

21. “Kitau menalo’ pikei ngeng bae’, kitau memike tujew ngeng ilau’.”

menalo’, mencari; pikei, SM pikir; bae’, SM baik; memike, SM memikir (cf. pikei); tujew, SM tujuan; ilau’, SM elok.

22. Tedengealoh kato itau, “Dew’ tutau’ng dew’ jilatea, ketigeo sembelih arei; dingeng dituntau’ng ilau’ loh datea, itoh nia kendo’ atei.” Itu katau Tua Suna Marajo Tuau

dew’, SM daun, cf. DAEW; tutau’ng, SM tutup (bumi), “Elephantopus”; jilatea, SM jelatang, stinging nettle; sembelih, SM sembilan; dituntau’ng, SM dituntut; nia, Min. nian, very, indeed (emphatic particle, after adjective); atei, SM hati.

23. Daleung itau putei barangkea’ nangkalo itau, belentea’ ko anjau Merige Tinggei. daleung, SM dalam (i.e. “sedang”), cf. dalea; nangkalo, SM tatkala; belentea’, SM berentak; merige, SM mahligai, cf. melige; anjau, SM anjung.

24. Tua Suna Marajo Tuau - iyau - masau’ ko kamang dalea. Ura ndo’ balaeuih tempe’, ura ndo’ balaeuih tidew.

(3)

kamang, SM kamar; dalea, SM dalam (cf. daleng); ura, SM orang (cf. urang, uha, uhang); balaeuih, SM berlain; tempe’, SM tempat.

25. Arei loh liwa’ dingeng kutikau; abeuih arei baganteui arei, abeuih bulea baganteui bulea, ura mulae bulaeuih tempe’, ura mulae bulaeuih tidew.

liwa’, SM lewat; kutikau, SM ketika; baganteui, SM berganti; bulea, SM bulan; mulae, SM mulai. 26. E kawa, tasabeui’ng pulau ngeng bujea ngeng gadeuih, selapi’ bujea ambo ura bedueo! Itoh

bukatau Selembe’ Bujea, Sekambang Gadeuih:

kawa, SM kawan; ngeng bujea ngeng gadeuih, cf. the use of yang followed by a noun in Classical Malay; bujea, SM bujang, “solitary, unmarried (of men or women)”; selapi’, read: Selembe’?; ambo, SM hamba; bakata, usually bukatau, SM berkata; Selembe’ Bujea, cf. SM lembék, Sekambang Gadeuih, SM kembang gadis.

27. “Manau kan aeh, apo tua ndo’ belaeuih tempe’, apo tua ndo’ belaeuih tidew? Apo pulau urang ngeng badueo itau? Adeo dayeo ngeng katibeo?, Apo ngeng dirusewh urang dueo itau?”

manau, SM (bagai)mana, aeh, interjection?; apo, SM apa(kah); dirusewh, SM dirusuh(kan). 28. “Kalu padeui, banyea’loh dieo; kalu ‘meih, babuncihbuncih; adeo nangkia tujeuh bularei’;

kalu ndo’ kebea, belulew’ di pumata, ngeng inggau’ di belukea.” Itu katau ana’ urang itau. dieo, SM dia; babuncihbuncih, SM berbuncisbuncis (fr. Dutch boontjes, beans); nangkia, SM rengkiang, cf. NGENGKIA; belulew’, SM berluluk, Min. balulua’; inggau’, cf. SM (h)inggut (cf. inggang-inggung); belukea, SM belukar.

29. Loh menjuea’ Selembe’ Bujea: “Barangkali jugeo tuang kitau itau loh buseliseih pahang dueo urang itau nih, he kawa.”

jugeo/ugeo, SM juga; tuang, SM tuan (cf. tua); buseliseih, SM berselisih; pahang, SM paham. 30. He iyau - ana’ urang itau nang bugelea Selembe’ Gadeuih, Sekambang Bujea - iyayau -

pegeui meninja kanjau. Di ateh anjau Malige Tinggai, Selembe’ Bujea loh ngetu’ pintu dalea tigo kalei.

Selembe’ Gadeuih, Sekambang Bujea, read: Selembe’ Bujea, Sekambang Gadeuih; meninja, SM meninjau; kanjau, SM ke anjung; di ateh, SM di atas; pegeui, SM pergi.

31. Takalo maso itau, situa dayeung gadeuih Puti Nai Kenanto Ageuw, itu kato Kembangnyo Gadeuih: “Bukea’ka pintu anjau Melige Tinggai!”

dayeung, SM dayang; Kembangnyo, -nyo (expletive); bukea’ka, SM bukakan.

32. Mo diketau’ tigo kalei, baru tebukea’ ala pintu anjau. Buparageo ura badueo itau: “Idea’ salah, idea’ kan apo, akau batanyau kepado tuang badueo itau.” Apo ngeng ditanyau Kembang Gadeuih?

tebukea’, SM terbuka; ala, SM alang; buparageo, to speak (solemnly), cf. Min. baparageo to show off? (cf. peregeui); ura bedueo itau, (I assume this refers to the two court attendants, although it seems to be mainly Kembang Gadis who is asking the questions); idea’ salah, idea’ kan apo, (I tentatively paraphrase this as “We beg your pardon”); akau, read: kamei?; tuang gadeuih, read: tuan putei?; apo ngeng ditanyau Kembang Gadeuih: (delete?)

33. Mo batanyau mako batanyau pado tuang gadeuih - yayau - apo dingeng ditanyau itoh? “Heee, tuang gadeuih Puti Kece’ Simabo Ala, apo dingeng kayau rajew’ apo dingeng kayau mengaeh? Kalu harto, banyea’ di kayau, kalu padeui tujewh nangkia tujewh belarei’; kalu ‘meih, babuncibuncih, kalu kebea, belulu’ di pumata, inggau’ di belukea.”

Tuang gadeuih, read: tuan putei?; Puti Kece’ Simabo Ala, read: Puti Nai Kenantan Ageuw; rajew’, SM rajuk; mengaeh, “ (to be) angry”, cf. SM bengis, Min. bangih.

(4)

34. Iyau, ana' urang itau, loh menjuea’ Puti Nai Kenantang Ageuw: “Adeo sebea’ dingeng kerenau. Heee, Kembang Gadeuih, kalau harto, usah dibilea, kalu padeui, usah diitew, kato adi’ tua; adeo sebea’ dingeng kurenau.”

dibilea, SM dibilang; diitew, SM dihitung; tua, cf. tuau; adi’ tua, read: kaka’ tuau?

35. “Kantei serempa’ loh mengireih ano’ gadeuih; kantei sejejea’, loh mengireih ano’ bujea; kamei ituh, idea’ tu adeo ugeo; itoh kolebih kamei ideu’ng dunio inei!” Itu katau ana’ urang itau. Kembang Gadeuih, tadangea kato itau, heee iyau, awa’ turauhloh ke nah ku lamang panja, heee iyau, lah batutau’ng pulau dingeng Pintu Anjau Melige Tinggai.

kantei, Min. kanti (kawan); mengireih, SM mengiring(i)/beriring, cf. selireih; sejejea', seumur, cf. Min. sajaja', of the same kind , SM jejak, footprint; kolebih, SM kelebihan, to be superfluous, too much; ideu'ng, SM hidup; turauh, SM turun; nah, (pronounce ‘nah) SM rendah datar; lamang, SM halaman; panja, SM panjang; batutau'ng, SM bertutup (tertutup), cf. tutau’ng (65, 99); dingeng, cf. the use of yang before a noun in Classical Malay.

36. Heee, tesebeui’ng pulau ana’ urang itau; loh lamau awa’ buaseuwh tempae’, loh lamau buasewh tidew. Heee, arei liwa’ dingeng kutikau; abeuih arei begenteui arei, abeuih bulea begenteui bulea, awa’ bulaeuih tempe’. Adeo sebea’ waktu itau; arei tekejew’ng ujang lela’, kalang buteo kalang geleme’ tukalo nang maso itau; telela’ nia awa’ tutidew Puti Nai Kenantau Ageuw, telela’ nia nyo tutidew, mo ngerauh ana’ urang itau; lebih di mai’ turauh ke lama nyo tatidew.

buasewh, SM berasing (berpisah); bulaeuih, SM (ber)lain; tekejew'ng, SM terkejut (here:

“suddenly”). cf. tekejeu’ng/tekejeui’ng; ujang, SM hujan; (te)lela’, SM (ter)lelap; geleme’, cf. SM gelap; kalang buteo kalang geleme’, cf. SM kelang kabut; buteo, SM Jav. buta; tukalo, cf.

nangkalo, SM tatkala; telela’, SM terlelap; nyo, “she/ he” (cf. SM -nya); tutideuw, SM tertidur; ngerauh, SM mengeruh; lebih di, SM lebih dari; mai’ (pronounced with a nasal diphthong) SM mayat; turauh, SM terus; lama, cf. lamang (panja), SM halaman; lebih di mai’ turauh ku lama nyo tatideuw, cf. verse 110 semperti mai’ turauh ke lama.

37. Eee iyau - awa’ sedeung telela’ tidew; nyo tibeo urang tuau nga paling tuau, batungka’ semambu kunae, belitea belito bati’ busiwa siwang meria’ kumbang padea, bubaju baju maria’ kumbang padea, baju rajeo tigo wareno; pagipageui mengila’ng rijea, siang arei mengila’ng birew, [paneh arei mengila’ng ijea,] petapetang mengila’ng kunae.

baju rajeo ... kunae, cf. (734); (nga, cf. nge(ng), ngen, dingeng; tibeo, SM tiba; batungka’, SM bertongkat; semambu, SM semambu; kunae, SM kuning; belitea, SM berdestar; belito, cf. dita, SM destar; busiwa, SM berserual; siwa, siwang, SM serual, seluar, Min. sarawa; maria’, SM meriak (moving in ripples), berapiapi; wareno, SM warna; pagipageui, SM pagipagi; mengila’ng, SM (ber)kilat, cf. gemilap, gemilang, kilap, kelat; rijea/ijea, SM hijau (an anorganic r- is added to roots beginning with a vowel, in poetry or tale); birew, SM biru; paneh arei, SM siang hari: paneh, Min. paneh SM panas; petapetang, SM petang(-petang).

38. beserewa serewang panja barudu alauh; tia’ng pisa’ burisi mekema’; isi mekema’ sekali gileo, gileoloh bujea dingeng gadeuih.

beserewa ... gadeuih, cf. (735); beserewa, SM berserual, cf. (bu)siwa, siwang; serewang, cf. siwang, SM serual; barudu, SM beluderu; alauh, SM halus; tia’ng, SM tiap; pisa’, SM pisak/pesak (“crotch”), cf. piso’; burisi, SM berisi; mekema’, SM hikmat; dingeng, SM dengan (here: “sama dengan, dan”?); sekali gileo, read: sepali’(ng) gileo? (735), cf. Min. sepali’ gilo, “a love charm rubbed between thumb and index finger” (VdT.).

39. Heee iyau - disanda pedea jenawi alauh, busisei’ dingeng krih kece’ penikang batew, jadi penikang batu pereka’ng batu arau.

disanda, SM disandang; pedea, SM pedang; jenawi, SM (pedang) jenawi (long and straight usually two-handed sword); busisei’, SM bersisip, Min. bapasisi’; krih, SM keris; kece’, SM kecil; penikang, SM penikam; pereka’ng, SM pelekat (but cf. penikang batu merempang batu arau (915), cf. SM merempang, “to file, cut straight”?; batu arau, SM batu ara “moss”.

(5)

40. Loh bukatau urang tuau tadei: “Heee ikau nih cau, apo kau loh bulaeuih tempe’, apo kau loh bulaeih tidew, apo dingeng kau rusauh nih cau?”

tadei/tadeui, SM tadi; ikau, SM engkau; nih, SM ini; cau, SM cucu; rusauh, SM merusuh(kan). 41. Itu katau urang tuau tadeui. Mo menjuea’ Puti Nai Kenantan Ageuw: “Ayeee tu ninae’,

adeo sebea’ adeo kerenau; pegeui serempa’ loh mengireih ano’ bujea, kantei selireih loh mamimbeih ano’ gadeuih! Itau sebea’ dingeng kerenau.” Iyeeyau - mo bukatau urang tuau tadeui: “Kalau kau ndo’ mengidu’ng antih matei, ndo’ mengembang bungo rayau, heee, nda’loh kendureui, kendureuiloh kau, di kakeui pante punca’ Guno Seremai.” Itu katau urang itau tadeui.

mengidu’ng, SM menghidupkan; antih, SM ranting; mengembang, SM mengembangkan; rayau, read: layau, SM layu, cf. (52); nda’loh, SM hendaklah, cf. ndo’; kendureui, SM (ber)kendenduri; kakeui (!), SM kaki; pante, SM pantai; guno, SM gunung; seremai/suremai/ceremai, SM cermin. 42. Heee iyau - awa’ sedeung ilau’ bumimpeui, tekejeui’ng takidea’ ana’ (u)rang itau;

mengeleh kirei, mengeleh kana, loh tepekae’ Putei menangeih.

bumimpeui, SM bermimpi; tekejeui’ng, cf. tekejeu’ng/tekejew’ng; takidea', “terbangun”, cf. SM terkijap?; mengeleh/ mengele’, cf. SM melihat, Min. malie’? (Kumun has no phonemic opposition of final -’: -h); kirei, SM kiri; kana, SM kanan; tepekae’, SM terpekik; menangeih, SM menangis. 43. “Apo sebea’ dengeng kurenau, apo pulau nang kadatea, apo gawe’ng nang katibeo?” Itu

kato ana’ urang itau.

gawe’ng (pron. with a strong nasal quality), SM gaib, “vanishing, invisible, belonging to the supernatural realm”, cf. AI’NG/GAI’NG.

44. Kirokiro bakijea’ arei ka sia - heee iyau - awa’ turaung Putei dari anjau Meligeui Tinggei menuju ke pintau, menuju ke tidu perang kaka’ tuau Tuan Sunah Marajo Tuau.

bakijea’, “hampir”, but cf. Min. bakijo’ (bulan, arei) “after the fifteenth of the month, after mid-day”; sia, SM siang; turaung, SM turun, cf. turauh; meligeui/melige, SM mahligai, cf. merige; tidu, SM (tempat) tidur, cf. tidew; perang, “anjung”, cf. SM peran, Min. paran, “roof-tree”? 45. Diketo’ pintau tangkalo itau: “Heee kaka’ tuau Tuan Suna Marajo Tuau, bukea’kah pintu

kayau inih. Adeo sebea’ dingeng kereno, akau inih ndo’ buparageo dingeng kayau.” Itu kato ana’ urang itau. Tuan Suna Marajo Tuau, Tuau mendengeakang kice’ itau, dibukea’nyo pintau iyau, pintau aeee. Kelua Tuan Suna Marajo Tuau, dibukea’nyo pintau.

tangkalo, SM tatkala; bukea’kah, SM bukakan; mendengeakang, SM mendengarkan; kice’, cf. SM cakap, Kelantan kece’ “talk”; kelua, SM keluar.

46. “Apo ditanyo adi’ sekara jugeo, apo cerito kupado kau?” Itu kato tuan rajeo tadeui. sekara, SM sekarang; kau, akau, SM aku.

47. Eee iyau, ana’ urang itau: “Eee tu kaka’ tuau, tadih mala akau tekela’ nia tidew.” mala, SM malam; tadih, SM tadi; tekela’/ telela’, SM terlelap.

48. “Apo sebeui’ng ngeng kejadeui, apo sebeui’ng kenda’ tibeo?”

dingeng bubaju ... gadeuih, cf. (734); apo, SM apa(kah); sebeui'ng, cf. SM sebut, read sebea’?; kejadeui, SM terjadi; kenda’, kehendak, read: ngeng loh?

49. “Tibeo urang tuau nang paling tuau, betungka’ semambu kunae, belitea ngeng dito ita, dingeng bubaju baju merio’ kumbang padea; pagipageui mengile’ puteih, paneih arei mengile’ birew, petapetang mengile’ kunae; busiwa besiwang panja marudu alauh; tia’ng pisa’ berisi mekema’, (isi) mekema’ sekali gileo; ido’ sekalei, gileo nia, mboh sekalei, gileo sekalei, gileolah mudeo dingeng gadeuih. Itu pakakeuih urang tuau dingeng mengusei-nguseiloh tubewh.

merio’, cf. meria'; paneih, cf. paneh; mengile’, cf. mengila’ng (SM kilap, g/em/ilap, g/em/ilang); mboh, SM embuh (hendak); pakakeuih, SM perkakas; mengusei, SM mengusir; tubewh, SM

(6)

tubuh, SM “awak” (pers. pronoun 1, 2, 3 sg.); sekali gileo, read: sepali’(ng) gileo (cf. 39, 735); ido’ sekalei/ mboh sekalei, read: ido’ sepalei’/mo sepalei’ (cf. 735).

50. Iyau, dio bubancea kupado akau: “Apo sebea’ dingeng kurenau ikau bulaeuih tempe’ bulaeuih tidew?” Mo kujuea’ segalo itau:

bubancea, “to say, speak”, cf. Min. babencang “to chat”, SM berbincang, “to deliberate”; kujuea’, SM kujawab, cf. menjuea’.

51. “Eee tuan tuau, adeo sebea’ dingeng kurenau: kantei serempa’, loh mengireih ano’ bujea; kantei sejejea’, loh memimbeuih ano’ gadeuih.” Itu kato akau menguea’ng urang tuau tadeui.

sejejea’, “sesama”, cf. SM jejak “footprint”; memimbeuih, SM membimbing; menguea’ng, cf. menjuea’, SM menjawab?

52. Dio membali’ kato itau: “Kalau ikau ndo’ mengembang bungo layau, ndo’ mengidu’ng antih matei, ndo’ mengadeokan untau, jadi ganti tubuh ikau, kendureuiloh ikau ko guneo, di bawuh guneo Pantei Suremai

dio, SM dia, cf. dieo; layau, SM layu, cf. rayau; matei, SM mati; mengadeokan, SM mengadakan; untau, SM untung; kendureui, SM (ber)kenduri; guneo, SM gunung; bawuh, SM bawah; pantei, SM pantai; suremai, SM cermin.

53. Itu katau urang tuau tadeui. Tuan Sunah Marajo Tuau, tedengea nang kato itau, iyau, “pulau tu kato adi’, selireih kitau; akan urang tuau akau bumimpeui, suwae nia dingeng mimpi kau.”

pulau tu, concerning?; selireih, in agreement; suwae, SM sesuai; kau, cf. ikau.

54. Eee iyau, kutikau maso itau, pegeui ke daye mandei Tua Sunah Marajo Tuau, Puti Nai Kenantan Ageuw.

ke daye, SM ke air (d-, SM di); mandei, SM mandi.

55. Bali’ itu dari tepia, mo tibeo awa’ di rumeah, dipanggei Ulubalea Panglimo Apei, Panglimo Tedew. Iyau, ana’ urang itau,

itu, “mereka itu”; tepia, SM tepian; rumeah, SM rumah; dipanggei, SM dipanggil; ulubalea, SM hulubalang; apei, SM api; tedew, SM tedung.

56. “Ampauhkang tuanku, ampauhkeng kamei, Tuan Sunah Marajo Tuau; apo sebea’ dengeng kerenau?” Itu katau ulubalea tadeui.

ampauhkang, SM ampunkan (ampuni).

57. Eee iyau, “Adeo sebea' dingeng kerenau.” Itu katau Tuan Rajeo. Eee iyau, “Kutei’kan tabuh larangan!” itoh katau, “Akau ndo’ mengumpau raya' seluruh dusun inei."“Itu katau Tuan Rajeo.

kutei’kan, SM ketik/ketok(kan); mengumpau, SM mengumpulkan; raya’, SM rakyat.

58. Ulubalea mo pegeui muti’ tabuh larangang; ditiau’ng tabewh ngan tujewh tujuh kalei; batiau’ng tabewh bebungeui; tekejew’ng urang dusun itau, tegamea urang negeri itau.

muti’, SM ketik (from *k/em/etik, cf. kutei’,?); larangang, SM larangan; ditiau’ng, SM

ditiup(kan); tabewh, SM tabuh; tujewh, SM tujuh; bebungeui, SM berbunyi; tekejew’ng, cf. SM terkejar (i.e. berkejar-kejaran)?; tegamea, SM tergeman, tergamang.

59. Betepau’ ura tibeo, besibew’ng ura tu datea dusun itau.

betepau’, SM (ber)tepuk (tangan), cf. butepei’ tanga; besibew’ng, SM (ber)sibuk.

60. Urang peka’ mae betepei’, urang bisew mae bekabeui’, urang imei’ mendukung lita. mae, (pronounced as a nasal diphthong) SM main; betepei’, cf. betepau’; bisew, SM bisu; bekabeui’, cf. SM (ber)gamit/gubit, “to play (a string instrument)”; imei’, (pronounced as a nasal diphthong) SM hamil; lita, “foetus, belly of a pregnant woman”.

(7)

61. Urang ndo’ mengusei umoh Tuang Rajeo, ngima’kan Ulubalea Tanjung Beraseah. mengusei, SM mengusir, here: to go to; umoh, cf. rumeah; ngima’kan, SM menghematkan; beraseah, SM (be)resah.

62. Bekiau dali’ semulau “urang bupera!”, nyo larei kelakang butinau.

bekiau, SM to cry hu! cf. SM kiut? (Subj.= Ulubalea Tanjung Beraseah); dali’, SM dalam, cf. daleng; semulau, a kind of tikar; bupera, SM berperang; larei, SM lari; kelakang, SM ke belakang, cf. kelakea/ku bulakea/kelaka/kelaka’

63. Betepau’ ana’ urang itau, batungkau’ng kanteinyo tua. batungkau’ng, SM menelungkup (*ber-t/el/ungkup).

64. Pantang bedetea’, nyo malambau; piau’ meregea’, nyo ken tampau.

bedetea’, SM berdetak; malambau, SM melambung; (nyo, “he”, i.e. Ulubalang T.B.) piau’, SM periuk; meregea’, SM menggelegak; ken, SM akan; tampau, cf. SM tampung (menadah)? or Min. tampuang, “to raise one’s arms”?

65. Ulubalea Tanjung Baraseah, pegeui ngusei tu Rajeo. “Heee Tuan Rajeo, Tuan Suna Marajo Tuau, apo kereno tubewh inih loh babungeui?”

babungeui, SM berbunyi but here passive ber-, i.e. “di-panggil”; tubewh, pers. pronoun 1, 2, 3 sg. cf. awak; ngusei, “kepada” from mengusei, cf. SM mengusir, but also used as a preposition, i.e. “(going) to”.

66. “Pari’ mano loh taimpa, pendu’ mano dingeng terejewh?” Itu katau ana’ urang itau. pari’, SM parit; taimpa” collapsed”, cf. SM terhampar? cf. batu mpa (1280, 1309);

pendu’/pendu’ng, SM bendung (cf. SM bendul); ter(e)jewh, SM terjun, but here: “collapsed”. 67. “Gadeuih mano bulih malau, bujeang mano bulih supa?” Itu kato Ulubalea Tanjung

Baraseah.

bulih, SM b(er)oleh; supa, SM sopan, i.e. “malu” (cf. V. d. Toorn: “Min. sopan refers to men, malu to women.”) but cf. (95); bujeang, SM bujang, cf. bujea; malau, SM malu.

68. Mo menjuea’ Tuang Rajeo: “Idea’ apo-apo kamei inih; kamei mengumpau raya’ sebanyo’ inih, adeo ku sebea’ dengeng kerenau.” Itu kato rajeo.

apo-apo, SM apa-apa; sebanyo’, SM sebanyak, cf. banyea’.

69. “Kamei ndo’ kedureui, ndo’ munoh kerbea tujewh ikeuw, di kaki guneo Pantei Suremai, minto’ tulau dingeng tu kayau, minto’ tulau dingeng tu daew.”

kedureui, cf. kendureui; munoh, SM membunuh; kerbea, SM kerbau; ikeuw, SM ekor; tulau, SM tolong; kayau, SM kayu (i.e. pohon); daew, SM daun, cf. dew’.

70. “Kayau dusewh raya’ dusung inei, eee iyayau, ido’ adeo parei’ dingeng timpa, ido’ adeo gadeuih bulih malau, ido’ adeo bujea bulih supa.” Itu kato Tuang Rajeo.

dusewh, cf, dusuh/dusun/dusung; parei’, cf. pari’; timpa, cf. taimpa. 71. Eee iyau, ana’ urang itau, besia’ urang banyea’, urang dusun itau.

besia’, SM bersiap.

72. “Inih ura ngeng mengambei’ kayau, ura ngeng ambei’ bulewh, nyo ura ngeng ambei’ bungeo, menyepu’ng daew, menyemaukan padi pulau’ng, nyemaukan padi sila, beneakan Tuan Rajeo ndo’ kedureui.” Iyau, ituh kato urang dusewh itau.

mengambei’, SM mengambil; kayau, SM kayu; bulewh, SM buluh; bungeo, SM bunga;

menyepu’ng, SM menjemput; (me)nyemaukan, SM menjemurkan; pulau’ng, SM pulut; sila, SM (ber)silang; beneakan, SM (mem)benarkan; ituh kato urang dusewh itau, (to be deleted, cf. next line).

73. “Ido’ tetulau Tuang Rajeo kitau; bae’ parange ilau’ kelakoh.” Itu kato urang dusun itau. “Belew perenah dieo tu mengeih.” Itu kato urang dusun itau.

(8)

tetulau, SM tertolong; parange, SM perangai; kelakoh, SM kelakuan; belew/’lew, SM belum; perenah, SM pernah; mengeih/mengaeh, SM bengis.

74. Sia’loh ura takalo itau. Abeih arei begantei arei, arei ken cukau’ng ngeng tujeuh arei, sukau’ng genea’ ala’ng segalo adeo.

sia’, SM siap; abeih, cf. abeuih; begantei, cf. begenteui; ken, SM akan; cukau’ng, SM cukup; tujeuh, cf. tujewh; sukau’ng, cf. cukau’ng; genea’, SM genap; ala’ng, SM alat, “tool”, Min. ale’, “feast, guest”.

75. Heee iyau, loh pegeui ura betegea’kan lema, loh tegea’ kerbea nan tujewh ikew pado padeung kerbea nang banyea’.

betegea’kan, SM *bertegakkan (i.e. menegakkan); lema, SM lemang; nan/nang, Min. nan, cf. ngen/ngeng; ikew, cf. ikeuw; padeung, SM padang, cf. padea.

76. Loh depea’ kerbea nang tujuh ikew. Lebih arei, loh mala, pulau tu arei suku’ mela’, sugalo adeo. Arei mala ngeng maso itau, tidewloh pulau ura ngang banyea’. Putei pun tidew jugeo malang itau.

depea’, SM (ter)dapat, cf. (594); pulau, SM pula; suku’, SM cukup, cf. sukau’ng/cukau’ng; mela’, fr. *g/em/elap?; mala, “lewat”, SM “(hari pun) malam(lah)”, cf. arei liwa' dingeng kutikau; sugalo, cf. segalo; malang, cf. mala.

77. Arei loh liwa’ dingeng kutikau. Loh tibeo pulau mimpi Puti Nai Kenantan Ageuw. Heee iyau, urang tuau tadeui loh tibeo ugeo. “Hai kau nih cau, kau nih ndo’ berale’-rale’ tu cau;

berale’rale’, Min. ba-ale’, SM beralat, “to celebrate”, cf. ala’ng, ‘LE’.

78. suku’ genea’ segalo adeo. “Ambei’ urang tuau tengoh lawah melingka daleungnyo bakew; jujew ko baku’ngnyo, pegeui ku punca’ gunung Pante Suremai: baru sena ati akau, jadi kelipah nang bajunjew.” Itoh katau dieo itau.

ambei’... bakew, “fetch the old man in the village gate, rolled up in a basket”; lawah, SM lawang (i.e. the gate of the village); melingka, SM melingkar, to be (rolled up) in a circle; daleungnyo bakew, SM (di) dalam bakul; jujew, SM junjung; baku’ng, cf. BAKEW; sena, SM senang; kelipah, “beruntung”; bajunjew, SM berjunjung.

79. Nang menyusung ala’ sireih, ala’ng geneo’ segalo adeo. Heee iyau, dipanggei Ulubalea Panglimo Apei Panglimo Tedeuw, perintah pegeui ngambei’ urang tuau tengoh lawah, loh melingka daleung bakew.

menyusung, SM menyusun; sireih, SM sirih; perintah, i.e. diperintah.

80. Heee iyau, babungeui tabuh urang dusun itau. Ura memau suku’ genea’ segalo adeo. memau, (-au pronounced as a nasal diphthong) SM membawa.

81. (Adeo) dingeng besebih pinalah dingeng besunei tinggai.

besebih, “mengatur”; pina, SM pinang; besunei, “berkeping”, cf. SM seni, “fine”?

82. Ura berangkea’ maso itau. Urang betiau’ng dingeng peregeui, ura peregeui, ura bedindea, menempoh sepanjang jalea.

berangkea’, SM berangkat; urang, read: ura?; betiau’ng, cf. ditiau’ng; peregeui, cf. (bu)parageo; bedindea, SM berdendang; jalea, SM jalan, cf. bujalea and pujaleung.

83. Arei kan cukau’ng duo arei, loh sampae di bawoh punca’ guneo Pante Suremai. Loh dikemba lapei’, loh dikemba tika. Ura ku banyea’ dingeng peregeui, diturau’ng undeih urang tuau tadeui, dingeng tu sireih limo

dikemba, SM dikembar; lapei’, SM lapik; tika, SM tikar; diturau’ng, SM diturut; undeih, SM undangan; limo, SM lima; maca, SM macam.

(9)

diajeuh, “disusun”; pisa, SM pisang; rama, SM ramai? (dingeng rama refers to the predicate loh diajeuh); dikepeih, SM dikeping; seno-ano, cf. seno(nyo), preceding a noun: not translated (cf. the use of SM diri) cf. *si anu; aya, SM ayam.

85. Loh lengka’ samosukali. Loh bupenau urang tuau tadeui, dikeluanyo dari daleung bakew. lengka’, SM lengkap; bupenau, “menghormati arwah dengan kemenyan”, (communicate with spirits in a trance) also transitive, see verse 85; cf. penae (SM pening) and temenau (SM termenung).

86. Sedeung bupenau urang tuau tadeui, asa’ng kemenya loh memubew ku langei’.

sedeung, SM sedang; asa’ng, SM asap; kemenya, SM kemenyan; memubew, SM membubung. 87. Tekejeu’ng ura budireui di sitau, patua babajew bajew maria’ kumbang padea, babuew lita,

besiwa siwang panja marudu alauh, batungka’ simambu kunae, basisau’ng kerih kece’ panikang batew, pedeung kece’ jenaweui angei, pedea perincung gunung sembilea.

tekejeu’ng/tekejeui’ng, SM terkejut, here: “beramai-ramai”?; budireui, SM berdiri; di sitau, SM di situ; patua, cf. SM ketua, pengetua; babuew, SM berbuhul; basisau’ng, cf. SM (ber)sisip/susup, cf. busisei’; panikang, SM penikam; jenaweui, SM jenawi, read jenawi? cf. disanda pedeung jenawi alauh; angei, SM angin; perincung, cf. SM réncong, but cf. pelisu’ng (200), cf. SM lisut

“whithered”?; sembilea, SM sembilan; pedeung kece’ jenaweui angei, cf. disanda pedea jenawi alauh (39).

88. Heee iyau, tekejeui’ng tegamea urang banyea’. Apo diseru Tuang Sunah Marajo Tuau? Dudeu’loh ura barateuwateuwh. Loh bupenau urang tuau tadeui; loh bukato kupado urang banyea’: “Kayau serape’ bujea dingeng gadeuih, …. (lacuna)

tegamea, SM tergeman; dudeu’, SM duduk, cf. dudew’; barateuwateuwh, SM beratusratus, but cf. beratorato , SM beratur-atur, Dudeu’loh ura beratorato (952), baatewatew , SM beratur-atur, Dudeu’loh ura baatewatew (880).; serape’, SM serapat.

89. Itoh tu kato ninae’ tu tadih. Ninae’ tu tadih bunamo Ninae’ Rebieh Reno Kayau, penunggu punca’ gunung Pantei Suremai, dingeng menaruh padeung pina, dingeng menaruh padeung sireih, dingeng menaruh padeung lebew, dingeng menyebang ayang bireuih.

ninae’, SM nenek; bunamo, SM bernama; rebieh, cf. Arabic Rabi’ah?; reno, cf. SM rendah i.e. “datar”; padeung, SM padang, cf. padea; lebew, SM labu; menyebang, cf. SM menyabung?; ayang, SM ayam, cf. aya; bireuih, SM (ayam) biring, “a kind of red fighting cock”.

90. Loh barangkea’ urang tuau tadih ... (lacuna) Loh teleta’ jareui di tanah, melepaeh ana’ urang itau dingeng bugelea Puti Nai Kenantan Ageuw. Heee iyau, ana’ urang itau, loh sudeah belepaeh bae’-bae’, sudeah disucau ileilau’ dingeng bugelea Puti Nai Kenantan Ageuw. Sari adeo, sari bugelea; sari adeo, sari bunamo: Tuang Bujea Sijaro Panta.

teleta’, SM terletak; jareui, SM jari; melepaeh, SM melepas(kan), i.e. “melahirkan” (The

grammatical subject is: Puti N. K. A.); sudeah, SM sudah; belepaeh, SM berlepas i.e. “lahir”; bae’, SM baik; disucau (!), SM disucikan, cf. disuci, sucei; ile-ilau’, SM elok-elok; sari, SM sehari; bujea, SM bujang; sijaro, SM (si) juara; panta, SM pantang.

91. Gi kece’, bepantang nyusau; loh gedea, bepantang maka; loh gedea Bujea bupanta kaweih ngambi’ jandeo; kalau bupera, pantang kalah! Ituh tu, ayee, kato ana’ urang itau.

gi, SM lagi, cf. ageui (340, etc.); nyusau, SM menyusu; gedea, Min. gadang, “big”; maka, SM makan; ngambi’, SM mengambil; kaweih, SM kawin; jandeo, SM janda.

92. Loh pandae menangeih, iyau, loh sira’ nia ana’ urang itau: urang kua’, urang beraneui, urang kuasau, urang ilau’, bukea kupala; kila’ng keni memanjei’ ku langei’, kila’ng tapa’ melanteih bumeui, kila’ng badea semepo’ ala, kila’ng muko pauh dilayea, kila’ng tumae’ semperti di(i)eihken dingeng telau.

pandae, SM pandai; sira’, SM sehat (hypercorrect form; in contemporary spoken Kumunese SM intervocalic /r/ usually corresponds with /h/) ; bukea kupala, SM bukan kepalang; kila’ng, SM kilat; keni, SM kening; memanjei, SM memancar; melanteih, SM melantas(i); badea, SM badan; semepo’/serepo’ ala, “seluruh alam” (influenced by /er/ and /em/ infixes?); semepo’, cf. mepa’ and

(10)

Min. papa “rata, datar”; ala, SM alam; muko, SM muka; dilayea, SM dilayang “to slice”; pauh, “manggo” (a traditional symbol of beauty); tumae’, SM tumit; semperti, SM seperti (hypercorrect form); diieihken, SM dihiaskan; telau, SM telur.

93. Heee iyau, ana’ urang itau, dingeng bugelea urang mudeo Tuang Bujea Sijaro Panta. Tesebeui’ng pulau Kembang Gadeuih: sia’ menyimpang sinonyo kae, disuci samosekali, ndo’ beresih tangkalo itau.

sia’, SM siap; menyimpang, SM menyimpan; sino-nyo kae, SM kain-nya (cf. seno-nyo); disuci (!), SM disucikan or dicuci; beresih, SM bersih.

94. Idea’ ko lamau, arei nang cukau’ng tigo arei, bulea nang cukau’ng tigo bulea, museih nang cukau’ng tigo museih, iyau ana’ urang itau hee iyau loh babungeui tabuh larangang, ura ndo’ memau urang mudeo pegeui ke ayei. Tuang Mudeo Sijaro Panta dibaeo ku lamang panja Loh babungeui tabuh larangang, uha ndo’ kedureui maso itau.

museih, SM musim; uha, SM orang, cf. suha, uhang, ura, urang; kedureui, cf. kendureui. 95. Idea’ ko lamau, loh batiau’ng, ura katibeo, ndo’ belamea ura kadatea

belamea, cf. SM berlapang-lapang (i.e. “berbaris-baris”).

96. “Pari’ manau dingeng ketimpa, pendu’ng manau dingeng terejewh? Gadeuih manau dingeng bulih supa, bujeung manau dingeng bulih malau mako tabuh larangang loh babungeui?”

pari’, SM parit, cf. PAREI’/PARI’NG; pendu’ng, see pendu’ SM bendung, cf. SM bendul; terejewh, SM terjun (i. e. “roboh”), cf. terejewng; gadeuih ... malau, cf. bujeang mano bulih supa, gadeuih mano bulih malau? (66)

97. Menjawea’ Ulubalea Panglimo Apei Panglimo Tedew: “ Idea parei’ dingeng tetimpa, idea’ pendau dingeng terejewng; idea’ ko gadeuih dingeng bulih supa, idea’ ko bujea dingeng bulih malau. Tuan Rajo kitau nia menyuruh. Itu sebea’ dingeng kurenau: nyo ndo’ mamau ano’nyo tuhaung ke daye, Tuang Bujea Sijaro Panta!”

tetimpa, read: taimpa, “terhampar (roboh)”, pendau/pendu’/pendu’ng, “bendung/bendul”; tuhaung/turaung/tuhauh, SM turun.

98. Heee iyau, besia’ pulau ura ndo’ kedureui, kendureui urang mudeo tadih. Idea’ ko lamau, loh sudeah kedureui urang itau. Heee iyau, uha loh bali’ samosukali; ‘le’ sudeah santano itau, ramae loh selesae; awa’ tingga urang limo nunggu rumoh adea’ pusekau urang dusuh itau.

‘le’ (pronounce lle’), celebration (cf. SM alat), cf. beraleale’; santano, cf. Min. santano, “(jikalau) kiranya”? or read tangkalo?; tingga, SM tinggal; nunggu, SM menunggu(i); adea’, SM adat; pusekau, SM pusaka.

99. Iyau, ana’ urang itau, bali’ kucauh kuku jareui, bali’ tutau’ng pintu bulea.

bali’, here “(become) again”; kucauh (read kucau’?), Min. kucui’ (written kucut), pointed, sharp (only people who don’t work can afford to have long fingernails); tutau’ng, SM tutup; bulea, SM bulan(?)

100. Sudeah cukau’ng tigo museih, loh sampae neng tujuh tauh, loh pandae tejewh ku lama, ndo’ serusei’ di lamang panja.

tejewh, cf. terejewh; lama, cf. lamang; serusei’, “to play”.

101. Heee iyau, ana’ urang itau, neng pandae tigo panta, loh poeh, mudi’ ku lama. poeh (pronounced with a nasal diphthong), SM puas.

102. Idea’ ko lamau, ndo’ bali’ awa’ ke rumah: “Heee iyau tu indau’ dingeng tu bapea’, bagih ampauh baribu ampauh, bagih ma’auh baribu ma’auh kupado kayau tu indau’ dingeng bapea’; adeo sebea’ dingeng kurenau. Manau bajew kayau gi bujea; manaukah pedea kayau gi bujea; manau kreh kayau gi bujea; akau inei ndo’ barangkea’. Manauloh dingeng ido’

(11)

adeo di tubewh, pegeui ke punca’ Guno Tinggei?”Itu katau ana’ urang itau. “Akau ndo’ nyingo nene’ akau Nene’ Rebieh Reno Kayau!” Itoh katau ana’ urang itau.

indau’, SM induk (i.e. ibu); bapea’, SM bapak; bagih, SM bagi (i.e. beri) cf. di-agih (diberi); ma’auh (pronounced with a nasal diphthong; the /-h/ sounds almost like /-f/), SM maaf; kreh/kereh, SM keris; tubewh, (SM tubuh) here: “aku”; nyingo (read: nyingo’?), cf. SM menéngok.

103. Mo menjuea’ Puti Nai Kenantan Ageuw: “Heee iyau mpau tu ana’, usah Mpau bujalea tu ana’; mpau gi kece’ bungo aleih, gi mirah bungo kukau, gi serueh umpuh suea!” Itu katau Puti Nai Kenantan Ageuw.

mpau, pers. pron. 2. sg. (used when speaking to a younger person); bujalea, SM berjalan; aleih, SM alis?; mirah, SM merah; serueh, SM se-ruas; umpuh suea, SM rumpun serai?

104. Heee iyau, ana’ urang itau, loh menjuea’ Tuan Bujea Sijaro Panta: Eh, mengepeih ayeee pado indau’ dingeng bapea’; kalu ditegeah, lamba’ tu pegeui, kalu disurauh, cepa’ tu bali’.”

mengepeih, SM menghempas; ditegeah, SM ditegah; lamba’, SM lambat; disurauh, SM disuruh; cepa’, SM cepat.

105. (Itu katau ana’ urang itau) dingeng bugelea Sijaro Panta. Berembew’ ura dengeng punei kawa.

berembew’, SM berembuk, to deliberate; punei, SM punai, small pigeon (symbol of affection), cf. bagai punai mencari kawan (Pantun) (Wilk. 920 B).

106. Mo bukatau Tuan Sunah Marajo Tuau: “Hee mpau tu ana’ ‘lau mpau tu patau’ng bujalea tu ana’!” Itu katau Tuan Rajeo.

patau’ng, SM patut.

107. Urang mudeo kereih jugeo, ndo’ bujalea. Loh lebih sepuluh arei, ura berembew’ sampae ke pasa. Urang mudeo Sijaro Panta menangeih kupado indau’ dingeng bapea’; tepesau jugeo nyo melepeih; dilepeih dingeng atei ngeng sucei, muko jerenih.

kereih, SM keras; tepesau, SM terpaksa; nyo, pers. pron. 3 sg./pl.; dilepeih, SM dilepaskan; sucei, SM suci; jerenih, SM jernih.

108. Eee iyau, arei ngeng adeo tengoh arei, mako diambi’nyo baju leung petei. leung, cf. daleung; petei, SM peti.

109. “Maso itau, bujalea jugeo mpau nih ana’!” Itu katau ana’ urang itau. Mo disurauh make baju puteih seriwang puteih, buditea budito puteih. Talumpa’ ku lamang panja Sijaro Panta.

make, SM memakai; seriwang, SM serual/seluar, cf. siwa/siwang; buditea, SM berdestar, cf. belitea/belito; budito, i.e. dito; talumpa’, SM terlompat.

110. “Apo rupo akau nih indau’, apo mpang akau nih bapea’?” Mako menjuea’ Tuang Sunah Marajo Tuau: “Eee mpau tu ana’, ilau’ mpau, loh ilau’; seratei ilau’ seratei; kila’ng punggau melanyo’ ke langei’, kila’ng tapa’ melanteih bumeui, kila’ng badea sarepo ala....

mpang, SM tampan/tampang; seratei/suratei, SM sakti; kila’ng punggau, etc., cf. kila'ng keni memanjei ku langei', kila'ng tapa' melanteih bumeui, kila'ng padea semepo ala, kila'ng muko pauh dilayea, kila'ng tumae' semperti diieihken dengeng telau (92); punggau, SM punggung; melanyo’, SM melanjut; melanteih, SM melantas.

111. Adeo saloh sedikeui’ng mpau tu ana’, semperti mai’ turauh ku lama!”

saloh sedikeui’ng, SM salah sedikit; cf. seperti mai' turauh ke lama nyo tatidew; (N.B. cf. trauh, SM terus, and turauh, SM turun).

112. Eee, melumpa’ pulau nyo ke dumeh, Tuang Bujea Sijaro Panta. Mo disaraunyo baju kunei, seriwang kunae, beditea badito kunae; Mo terejewng ke lamang panja. “Apo rupo akau nih, indau’, apo umang akau nih, bapea’?” Itu katau Sijaro Panta.

(12)

ke dumeh, SM ke rumah, cf. ku daye, SM ke air; disarau, SM disarungkan; kunei, cf. kunae; umang, cf. mpang.

113. “Eee mpau tu ana’,itu kato urang tuau, “kalu seratei mpau tu ana’, saloh sedikeui’ng samperti simpae di rimbew; bubali’ pulau awa’ ke rumoh!”

simpae, SM and Min. simpai; rimbew, SM rimba (N.B. rimbew supposes a prototype *rimbu rather than rimba!); bubali’, cf. BALI’; rumoh, cf. UMOH.

114. Eee, mo diserau sinonyo bajew, baju ita seriwang ita, buditea dingeng dito ita; awa’ terejewng ke lamang panja:

diserau, cf. disarau; ita, SM hitam.

115. “Yaiyau, apo rupo akau nih, indau’, apo mpan akau inih bapea’?”

116. Menjuea’ Tuang Rajeo: “Eee iyau mpau nih ana’, ilau’ loh ilau’, seratei loh seratei, saloh sedikeui’ng samperti sama batinau!”

sama, SM siamang, cf. samang gedea.

117. Melumpa’ pegeui ke rumaeh memekae’ Sijaro Panta: “Bulih supa mpau nih tubewh, bulih malau mpau ni badea.” Itoh kato Sijaro Panta.

rumaeh, (the stress is on the final part of the nasal diphthong, as if one pronounced rumwEh); memekae’, SM memekik; badea, SM badan; mpau ni badea: like awa’, tubewh and badea are also used as personal pronouns.

118. Sampaeloh ana’ ke tengoh rumah: “Manau tu baju Nine’ Negereui, manau seriwang Nine’ tu lamau; manau tu pedea ngang beraneui?” Itu katau ana’ urang itau, kupado ibew dingeng bapeo’.

sampaeloh ana' ke tengoh rumah, cf. pegeui ke tengoh umah; bubali' pulau awa' ke rumoh; awa' tingga urang limo nunggu rumoh adea' pusekau urang dusuh itau; urang ndo' mengusei umoh Tuang Rajeo; mo tibeo awa' di rumeah; negereui, SM negeri, cf. tegamea urang negeri itau; ibew, SM ibu cf. indau’ (SM induk); bapeo’, SM bapak, cf. indau' dingeng bapea'.

119. Heee, Tuang Rajeo, ido’ ke ‘leh tu ana’ urang itau, pegeui ke tengoh umah, diambi’ senonyo katei, disekau’ng senonyo lubea; daleung lubea adeoloh lubea, adeoloh petei ngeng tujuh lapeih; dibukea’ samosekali, mengambi’ baju ninae’ nga lamau, kerih kece’ penikang batew, penikang batu mereka’ng batu merao. Mo diambi’ pedeung kece’ penikang batew, pedea merau’ng guno sembilea.

ido’ ke ‘leh “the kenduri (rite of passage) has not been held for him yet” cf. ‘le’ (pron. lle’) “kenduri”; katei, “seesaw'“, cf. SM katian “scale'“?; disekau’ng, SM disungkup(i); lubea, SM lubang; lapeih, SM lapis; batu merao, “sejenis batu berlapis” (read: batu arau?); merau’ng, SM meraut.

120. Eee iyau ana’ urang itau: “Inih tu baju kau nih tu ana’!” Mako disarau urang mudeo baju itau, baju maria’ kumbang padea; siwang panja meredu alauh, bajew ngeng tigo warenau: pagipageui mengila’ng putaeh siang arei mengila’ng birew, petapetang mengila’ng kunae; siwang panja meredu alauh tia’ng pisa’ berisi mekema’ ngeng paling gileo, menggilo sukalei gilo nia; gileo mudeo, gileo tuau.

disarau, SM disarungkan; putaeh, cf. puteih; ngeng paling gileo, read: sipali’ gileo? (cf. 38, 48, 735).

121. Mo diagih dito ita berisi ita, cayonyo pegeui ko langei’, tempe’ ano’ mamba besemai bekaca, tempe’ ano’ mendereui pegeui bukalau.

diagih, (diberi) cf. bagih (beri); cayo, SM cahaya; mamba, SM mambang (spirits associated with crimson sunsets); besemai (pron. with nasal final diphthong), SM bercermin; bekaca (!), SM berkaca; mendereui, SM bidadari; bukalau, SM berkalung.

(13)

tigonyo kereih, SM tiga kerisnya (i.e. two daggers and a sword) cf. senonyo pedea, etc.; penikang batu mereka'ng batu arau, cf. penikang batu pereka'ng (SM pelekat) batu arau (ara).

123. Mo diambi’ senonyo pedea, diandeuih pegeui ke tia; awa’ telumpa’ ke lamang panja. diandeuih, “diikat”, cf. Min. mangandam, “tie up”?; tia, SM tiang.

124. Mo mendere uji’ paneh masa’, telingkau uli’ danea, loh tategea’nago dareah, tando ano’ rajeo turauh ke lama.

mendere, SM berderai; uji', SM hujan cf. ujang lela', ujeung panaeh, ujea katibeo; masa’, SM masak, here: panas?; telingkau, SM terlingkar; uli’, SM ular; danea, SM danau “pelangi”; tategea’, SM tertegak; nago dareah, SM naga darah “a column of fire or steam”, cf. Ujeung panaeh dingeng kadatea, nago dareah dingeng ketibeo, uli' danea ngeng tebentea ; tando, SM tanda.

125. “Apo rupo akau nih indau’, apo mpan akau nih bapea?” “Ee mpau tu ana’,” - rajeo mengelih ana’ urang itau – “adeo sebea’ dingeng kurenau tu ana’! Kalu kitau ndo’ tau mendere uji’ paneh masa’, tando mpau munangeih tu ana’; kalu telingkau uli’ danea, tando mpau ndo’ bupera; kalu telakau nago dareah, tando mpau diimpe’ jalo beseui! Ituh ana’, ido’ usah mpau bujalea!” Itu katau ana’ urang itau. Mo bukatau Sijaro Panta:

mengelih, cf. mengeleh; tau, SM tahu; munangeih, SM menangis; telakau, cf. telingkau; diimpe’, SM dihimpit; jalo, SM jala; beseui, SM besi.

126. “Meregea’ daye puti sembilea terejewh mandei/ kalu ditegea’, lebih disurauh, nalo kebili’ kendo’ atei, ndo’ menuju Nine’ Rebieh Reno Kayau, pegeui ku punca’ guneo, Guneo Pantei Ceremei.”

meregea’ ... atei, cf. (286, 732, 976); meregea’, SM menggelegak; daye, SM di air; ditegea’, SM ditegah; nalo, “mencari” cf. Achehnese nalu “to summon”? (read: nalo’?); kebili’, read: kebilea’, SM Ar. kiblat (cf. 286); Ceremai, cf. Suremai (SM cermin).

127. Itu katau ana’ urang itau. Idea’ ko lamau, arei neng adeo tengoh arei, sektu mamba turauh mandei, Tuang Bujeo Sijaro Panta barangkea’ takalo itau.

sektu mamba turauh mandei, (although mamba are usually associated with sunset: read sektu perei turauh mandei?); sektu (pron. with a nasal /e/), SM sewaktu.

128. “Eee kayau tu indau’, rilaka aee; jerih payoh kayau mengidu’ng akau selamo inei; akau sukara ndo’ barangkea’, ido’ bulih ditaha, ido’ bulih dirambi’ng!” Itu katau urang mudeo tadeui. Ndo’ barangkea’ ana’ urang itau, tinggalah Tuang Suna Marajo Tuau, Puti Nai Kenantan Ageuw.

rilaka, SM relakan (membenarkan); mengidu’ng, SM menghidupkan; sukara, SM sekarang; ditaha, SM ditahan; dirambi’ng, SM dihambat (anorganic /r/) cf. Min. (ma)ambe’.

129. Awa’ barangkea’ ido’ bekantei. Nyo loh bujalea pulau nyo ana’ urang itau; loh bubali’ kabadueo seretau maredew’ng, maredeu’ng bae, mariboribo nyo tangeih; tingga bedueo awa’ bekawa; ana’ barangkea’ tangkalo itau.

kabadueo, SM berdua; loh bubali’ kabadueo... tingga bedueo awa’ bekawa, (the subject is Sijaro Panta’s parents); seretau, SM serta; maredew’ng/maredeu’ng, SM meredup; mariboribo, SM beriba (hati) cf. Min. bahibohibo.

130. Loh bajaleo Sijaro Panta, kiang lamau kiang ku jaewh, kiang lamau kiang ku pegeui. Loh ila di dusung itau. Loh masu’ batih keluo batih, mendaki bukeui’ng ngeng tinggai, menejung luhah dingeng dalea.

bajaleo, cf. bujalea; kiang, SM kian; ila, SM hilang; batih, SM batas; mendaki (the /d/ is

pronounced soft, almost like “menaki”); bukeui'ng, SM bukit; menejung, SM menerjun(i); luhah, SM lurah.

131. Arei loh liwa’ dingeng kutikau; awa’ bujalea ido’ tentau sia dingeng mala. Jalea mako bujalea Sijaro Panta, habeuih arei buganteui arei, habeuih bulea buganteui bulea, mako bujalea takalo itau, mako sampae ka tepi lau’ng.

(14)

habeuih, (usually abeuih, cf. arei); tentau, SM tentu; sia, SM siang; mala, SM malam (cf. malang itau); lau’ng, SM laut (the /au/ is pronounced as a nasal diphthong).

132. Nyo tekejeui’ng Sijaro Panta: “Eee indau’, manang pulau akau melaya lau’ng inei?” Ituh katau ana’ urang itau.

nyo, “dia” (suppletive); manang, SM (bagai) mana; melaya, SM melayar(i).

133. Nteuiloh awa’ takalo itau, benteuiloh awa’ di pinggei lau‘ng; awa’ dudew’ merenorenau bae.

nteui/benteui/berenteui, SM berhenti(kan); pinggei, SM pinggir (i.e. pantai); mereno-renau, SM merenung; dudew’, SM duduk, cf. dudeu’.

134. “Itoh kan adi’ng ura lakelakei, itoh katau uha bekemba di atih dunia.” eee iyau, kato ana’ urang itau.

kan, SM bukan; adi’ng, SM adat cf. rumoh adea'; uha, cf. uhang kua'; but ana’ urang itau); bekemba, SM berkembang.

135. Idea’ ko lamau, nyo loh tegea’ Sijaro Panta: “ Mano inih pulau aye dingeng dingeui?” Loh diambi’ kemenyang barew: “Kubakealoh tepangga, kuimba berekeui’ng urang kurama’ urang suratei. Heee iyau tu pulau, akau tu minto’ kupado kayau, bulih pinta’ tedeuw belakeuw, minto’ tibeuwloh kayau aeh, Tuang Kece’ Rajeo Pangadeo, ngadi’ng Nine’ Rebieh Reno Kayau menunggu pusa’ng sasei’. Diimbea cepa’ tibeo, disuhauh lekeih pegeui!”

dingeui, SM dingin; barew, SM baru; kubakea, SM ku-bakar; tepangga, SM terpanggang; kuimba, SM ku-(h)imbau; berekeui’ng, SM berkat; minto’ (usually minto), SM minta, but cf. pinta’; bulih, beroleh/memperolehi (trans. ber-); pinta’, SM (per)minta(an) cf. Jav. pinta; tedeuw, SM tuju(an) cf. tedeo; belakeuw, SM berlaku cf. Jav. kelakon; tibeuw, SM tiba? (cf. tibeo); aeh, (interjection), cf (27); pangadeo, cf, SM penggada?; ngadi’ng, SM menghadap(i), cf. ngadeo’, SM menghadapan, buadea’, SM berhadapan; pusa’ng, cf. SM pusar(an) air & SM pusat (the prototype of pusa’ng should be *pusat rather than pusar!); sasei’, SM sesat, sasat? cf. Min. sase’ puse’ “twisted, muddled up, confused”; disuhauh, cf. disurauh, SM disuruh; diimbea, SM di(h)imbau; lekeih, SM lekas.

136. Bujeung Kece’ Rajeo tu tibeo, betemau dali’ penau; jung kece’ lanca tumbageo, bedenyew’ng dari tengoh lau’ng; jung kece’ Nine’ gi bareui, jung kece’ Nine’ tu lamau, jung kece’ kemudeuinyo ‘meih.

bujeung (read: tuang?), cf. bujeung manau, Tuang Bujea Sijaro Panta; betemau, SM bertemu (i.e. ditemui, cf. the”passive” use of ba- in Min.); penau, “to be in trance, to communicate with the ancestral spirits”; lanca, SM lancar/lancang (a fast boat); tumbageo, SM tembaga cf. temageo; bedenyew’ng, SM berdenyut; gi, SM lagi (i.e. masih); bareui, SM ba(ha)ri (i.e. lama). cf. Tibeoloh jung kece’ naco temageo, jung puseko Nine’ tu lamau, jung pusekau Nine’ gubeureui (gubeureui, read: gi beureui, lagi bahari) (141, 294); naco, SM lancar(an)/lancang; kemudeui, SM kemudi. 137. Suku’ng genea’ segalo adeo daleung itau: dayew adeo sata tu adeo, jew ku tibeo maso itau.

Loh meningke’ Tuang Bujeo Sijaro Panta, nae’ ke datih jew ilau’, diangkea’ sata ngeng panja; loh direngkeuwh dayew, ngadeo’ bedenyew’ng jew ke tengah; bali’ jew ana’ urang itau, seno kumba keputuh talei. Eee iyau, jung ana’ urang itau, dingeng bugelea Sijaro Panta, loh meringei’ meringe’ senei, busiau siung alauh, meredew redu panja, Eee, meredu ana’ urang itau.

suku’ng, cf. cukau’ng; dayew, SM dayung; sata, Min. satang (i.e. SM galah); jew, cf. jung; meningke’, SM meningkat; ke datih, cf. ke daye (datih, SM di atas); direngkewh cf. direngkeuih, SM direngkuh; ngadeo’ cf. SM menghadap(kan); bedenyew’ng, SM berdenyut; seno, “sebagai”; kumba, cf. kumbang padea; meringei’/meringe’, SM merenge’ (i.e. bernyanyi); senei, SM seni; busiau, SM bersiul; siung, SM siul, cf. busiau; meredew, SM merdu (interpreted as me-redew, secondary stem redew/redu); redu, cf. meredew.

(15)

138. Eee, siung ana’ urang itau melanyau’ng ke langi’ tinggai, bedetewh ke gunung tinggai siung ana’ urang itau; tegamea mamba di guneo, tekejew’ng prei di langeui’ nengo ka siung ana’ urang itau.

melanyau’ng, SM melanjut; bedetewh, SM berdetus, cf. (333, 1051); tegamea, SM tergeman; prei, SM peri; langeui’, cf. langei’; nengo, SM mendengar (cf. tedengea).

139. Kato mamba di guneo: “Adeo nia ‘lae’ ketibeo, adeo nia ramai kadatea, bungeui ituh siung urang kurama’ nyo kedatea!” Ituh katau mamba di guneo, ituh katau prei di langei’.

‘lae’ (pron. llae’), SM “pesta, peralatan”, cf. ‘le’/’leh; bungeui, SM bunyi, cf. babungeui.

140. Idea’ ko lamau, jew bujalea. Abeuih arei begenteui arei, abeuih bulea begenteui bulea, loh tigo ulea nyo daleung lau’ng itau, loh tibeo di pingge lau’ng. Loh kadatih ana’ urang itau, diambi’ kemenyan barew, dipangga ke dado tanga:

ulea, cf. bulea; pingge, cf. pinggei; kadatih, SM ke (di) atas; dado, SM dada (i.e. telapak).

141. “Eee kau inih jew,” ituh katau Sijaro Panta, “eee jew, bubadi’ tembageo, akau inih ndo’ barangkea’ masau’ imbo inih pulau; inih sukara kitau butepei’ tanga; kau bali’loh ke pusa’ng sasei’ Rajo Pangadeo!” Ituh katau Sijaro Panta.

bubadi’, SM berbadan, cf. BADEA/BADEUNG; tem(b)ageo, (the /b/ is pronounced soft, almost like “temageo”), tembaga; imbo/imbau, SM rimba; sukara, SM sekarang; butepei’ tanga, SM bertepuk tangan.

142. “Diimbea cepa’ ku pegeui, diimbea cepa’ ku tibeo, disurauh segereo ‘geui!” Ituh katau ana’ urang itau.

ku, SM aku, cf. akau; segereo, SM segera; ‘geui, (pron. ggeui) SM pergi, cf. pegeui.

143. “Ditula’ kakeui di kalo inih ke tengoh lau’ng, jew berisi sata ngeng dayew.” Ituh katau ana’ urang itau. Idea’ ku lamau, Tuang Bujea Sijaro Panta, loh barangkea’ pulau maso itau, menempuh imbo dingeng ujeo, mendakeui bukeui’ng ngeng tinggai, nempuh una’ dingeng sungae nga dalea.

kakeui, SM kaki; ujeo, SM bujur (i.e. luas); mendakeui (!), cf. mendaki/menaki; una’, SM onak. 144. Heee iyau, loh besuau awa’ dingeng rawa dingeng ujeo, nah dingeng libea.

besuau, SM bersua; nah (pron. ‘nah), SM rendah (i.e. dataran) cf reno; libea, SM lebar.

145. “Mano pulau tempe’ tubewh tu inei? Sawa banyea’ di sitau, ula banyea’ tu pulau, ima dingeng banyea’ sekalei di sitau, gajeah dingeng ima segalo adeo daleung imbo itau.”

tempe’, SM tempat; sawa, Min. sawang, “wilderness”; ula, SM ular cf. uli’ danea; ima, SM harimau; gajeah, SM gajah.

146. Eee, bujalea muko bujalea. Idea’ ku lamau, idea’ ku patau’ng, idea’ ragew, idea’ ku takau’ng. Eee itau , masu’ imbo keluo imbo. Ido’ lamau awa’ bujalea, berenteuiloh awa’ di bawoh kayau ngeng gedea, berenteui mpau’ supayo itau, dingeng bugelea Tuang Bujea Sijaro.

muko, SM maka; ragew, SM ragu; takau’ng, SM takut; berenteui, SM berhenti(kan); mpau’, “letih” cf. SM empuk “weak”?; supayo, SM se-payah (not supaya!).

147. Idea’ ko lamau, barangkea’ pulau, besuau bukeui’ng butitih tinggai.

besuau, SM bersua (bertemu, saling berdekatan); butitih, “bertakah, berjenjang, bergelombang”. 148. Meninjalah awa’ kutiko itau, ngeleh ilei ngeleh ku mudi’, ngeleh ke lembah ngeleh ko

darea’, nampa’loh apei di tengoh rimbo. Tekejeui’ng Sijaro Panta: “Sapo pulau nunggu rimbo inei?”

meninja, SM meninjau; ilei, SM (ke) hilir; darea’, SM darat(an); rimbo, SM rimba cf. imbo; sapo, SM siapa.

(16)

jaleung, SM jalan cf. pujaleung and sepanjang jalea; ujeo, SM bujur (luas); rijea, SM hijau (anorganic r-, common in tale i.e. poetry).

150. Abeuih arei begenteui arei, arei ngeng cukau’ng tigo arei, loh betemau dingeng adeo aki’ apei. Awa’ tetempauh di lamang panja, tesegew’ng Sijaro Panta, tagamea ana’ urang itau: “Apo pulau nyo inei? “

aki’, “bekas” cf. SM bakat?; tetempauh, SM tertempuh; tesegew’ng, (read: tesegeui’ng?), “terkejut” cf. SM tersanggit?

151. “Ata’ng amau’ng, dindihnyo jange’ngnyo ano’ jelemeo manusiau?”

ata’ng, SM atap; amau’ng, SM rambut; dindih, SM dinding; jange’ng/jangi’ng, SM jangat (kulit); jelemeo, SM jelma cf. Toba Batak jolma (manisia) “human being”.

152. “Heee iyau, kayau dumaeh inei, sapo kayau ngeng tua’ rumah?”

dumaeh, (stress on the /e/, almost like dumwEh), di rumah cf. datih umeah (pron. umeAh), dumoh, kumoh and bawoh rumah; tua’, SM tuan, cf. tuang/tua.

153. Sampae sekalei duo kalei, sampae aro ketigo kalei awa’ berimbea, ido’ adeo urang menjawea’. Mako tibeo awa’ nae’ pulau ke datih umeah, tagamea ana’ urang itau: adeo ura ngeng se-ura. “Heee iyau, katau Sijaro Panta: “Sapo gadeuih?” Batanyo ngusei ana’ urang itau. Mo menjuea’ ana’ urang itau: “Eee tua, aga’ lamau kayau dudew’ dumoh akau inei! Bapo’ akau antu Puteih Peninjo Lawang, urang kua’ maka’ ura.”

aro, (? meaning unknown); ngusei, “kepada” cf. SM mengusir; aga’, “jangan”; dumoh, SM di rumah; antu, SM hantu; Peninjo Lawang, read: Sitinjo Lawa? cf. (160-179, 186, 193-206, 225-235, 249); maka’, SM makan, cf. maka’ siheih, bepantang maka.

154. “Bahu tegi’nyo kelih kumoh kamei, ata‘ngnyo amau’ng, dindihnyo jangi’ng, jangi’ngnyo ano’ jelemeo manusiau?”

bahu, SM baru cf. BAREW; tegi’nyo, “sebentar saja”; kumoh, SM ke rumah; jangi’ng, SM jangat. “kulit”; kelih, “terlihat” (i.e. “did you see?”).

155. “Mano isi baew manusiau?” “Eee kayau, kelih kayau ke bawoh rumah, ano’ jelemeo manusiau!” Itu katau ana’ urang itau. Mo menjawea’ Sijaro Panta: “ Eee inih loh Putei, kau nih ana’(apo), apo inih nine’?”

isi, i.e. isi rumah; baew (pron. with a nasal /e/), SM bau; kelih, “look (you)!”; kau nih ano’, read: kau nih ano’ apo?; apo inih nine', i.e. “siapa nenekmu?”

156. “Adi‘ng betemau dingeng dusana’, mai kitau mengudew’ng maka’ siheih!”

dusana’, Min. dusanak/dansanak “relative”; mengudew’ng, SM mengudut; siheih, cf. sireih, SM sirih.

157. Itu katau Sijaro Panta. Diudew’ng uko’ sebatea, siheih sekapau; Awa’ dudew’ takalo itau dingeng ana’ urang itau, dingeng bugelea Putei tadeui.

uko’, SM rokok; sebatea, SM sebatang; sekapau, SM sekapur.

158. “Eee kau Putei, ana’ urang mano kau Putei, dingeng surauh akau tu bali’? Eee kau, urang mano ano’ jelemeo manusiau? Kau inih Putei, itoh ano’ urang dusewh, ano’ urang mano? apo ano’ sitang ibeleuih?”

sitang, SM setan; ibeleuih, SM iblis.

159. Loh menjawea’ Putei tu tadeui: “Eee tua, akau inih ano’ rajeo Dusuh Tanjau Pina Sebatea, indau’ akau Putei Sepanjang Urae, bapo’ akau Rajo Temenggeuw Dusuh Tanjau Pina Sebatea, kako’ akau ngeng bugelea Sutah Kece’ Menderi Bulea.”

pina, SM pinang; sebatea, SM sebatang, cf. uko’ sebatea, batea ata’ng(nyo) kacau (233, 279); temenggeuw (pron. almost like “temengeuw”), SM temenggung; sutah, SM sutan; kece’, SM kecik/ kecil; menderi? cf. ano’ mendereui, SM bidadari? or Min. mandarèh (SM *deras), “to be quick, strong, hard, to act quickly, strongly.”

(17)

160. Eee iyau, ana’ urang itau, “Apo sebea’ kau datea kemarei?” Itoh katau Sijaro Panta. “Eee tua urang mudeo, takalo maso ngeng dulew, waktu kece’ akau mae tengoh lama, diambi’ ura Antu Puteih, dibaonyo akau pegeui ku sini, dipusuae’nyo bae akau.”

mae, (pronounced with a nasal final diphthong), SM main; dibaonyo, (pron. with a nasal /ao/), SM dibawanya; dipusae’, “dipermainkan”, cf. SM dipusing(kan)?

161. Eee iyau, mo tedengea kato itau, “Mo serempa’ dingeng kayau tu Tua bali’, eee tu Putei!” Itu katau Sijaro Panta.* - “Ido’ usah kau serempa’ dingeng akau; akau inei agi jaewh bujaleung akau, menalo’ ngeng dadeo di akew, adeo di ura; tetapi sekara bagih akau telo’menelo’ di rumoh ikau, ntae mpau’ dingeng tu payah!” Itu katau Sijaro Panta

*Considering the following verse it would seem likely that the speaker is the Princess rather than Sijaro Panta; the words “eee tu Putei” seem to be out of place; agi, cf. agih, SM lagi; bujaleung, read: pujaleung (251), cf. jaleung and bujalea, SM berjalan; dadeo, contraction of ido' adeo, cf. Toba Batak indadong= inda adong; menalo’, mencari; telo’menelo’, “beristirehat”; ntae, SM (ber)hentikan, cf. ntei.

162. Mo menjuea’ Putei tu tadeui: “Eee kayau tu tua urang mudeo, jangea kayau tu ntei mpau’ dingeng payah di umoh kamei, adeo sebea’ dingeng kurenau, tameh kayau dimakeung bapo’ akau!”

jangea, SM jangan; ntei, cf. ntae, SM menghentikan; tameh, “what if”.

163. “Eee iyau tu Putei, imbako bae akau di daleung petei!” Mo tedengea kato itau, mo diimbea Putei daleung petei, daleung petei adeo lau petei; loh dudew’ urang mudeo Sijaro Panta.

imba, SM “sembunyikan”; diimbea, “disembunyikan” (not related to diimbea “to be summoned”; lau/lo, SM pula.

164. Idea’ loh lamau, tengoh arei, loh bali’ Antu Puteih Setinjo Lawa. Baru adeo seratuh dapeo pujaleung dahi umohnyo, loh tekabeui’ng ano’ jelemeo manusiau; “Manokoh nyo ana’ urang itau? loh takabeui’ng la jo kumanih aso, nda’ akau tu maka, akau ndo’ tu ngungah!” Itu katau Antu Puteih Setinjo Lawa.

antu, cf. hantu; sitinjo lawa, cf. peninjo lawang, SM lawan; dapeo, SM depa; pujaleung, SM perjalanan, cf. (bu)jalea; dahi, SM dari; tekabeui’ng, “terbau”; la jo, “alangkah” (?); kumanih, SM kemanisan; aso, SM rasa; ndo’, SM hendak; ngungah, SM mengunyah.

165. Loh dekea’ tu rumoh awa’ tadeui, loh bubanca Antu Puteih Sitinjo Lawa: “Eee kau tu ana’, kau tu Putei, mano kau simpang ano’ jelemeo manusiau? Akau tu idea’ mendapea’loh duo kali tujo aheui, belew adeo akau maka’ ura! Eee tu ana’, mano kau meleta’ ana’ urang itau? Eee iyau, menjawea’ Putei: “Eee tu bapea’, Antu Puteih Sitinjo Lawa, kayau inih loh gilea nia; adeo kayau tau, akau inei ano’ jelemeo manusiau? Iyauloh akau dingeng bubaew, iyauloh akau dingeng tekebeui’ng, o bapea’! Itoh katau ana’ urang itau.

bubanca, cf. bubancea; simpang, SM simpan; tujo, SM tujuh; aheui, cf. arei, SM hari; bubaew, SM berbau; bapea’, cf. bapo.

166. Mo menjuea’ Antu Puteih Sitinjo Lawa: “Kau laih nia baew, nyo laih nia baew urang inei; ‘jea’ karuh, ‘jea’ kemanih!”

baew, SM bau; ‘jea’ (pronounced jjea’), “alangkah” cf. (la) jo?; karuh, SM keharuman.

167. Mo menjuea’ Putei tu tadeui: “Iyauloh akau dingeng lema’!” kato ana’ urang itau. “Kalu kayau ndo’ maka, makaloh akau tu bapea’!” tu bapea’!” Itu kato putei tu tadeui. Eee iyau, Antu Puteih Sitinjo Lawa, nyo bukerih atei, mo diperisonyo umoh, dibukea’nyo dingeng petei samosekalei, nyo adeo disitu di rumaeh itau dingeng berisi Sijaro Panta, iyauloh petei dingeng di tempe’ putei tu dudew’.

bukerih atei, SM berkeras hati; diperisonyo, SM diperiksanya; dingeng petei, cf. the use of yang preceding a noun in Classical Malay.

168. Eee iyau, mo bukatau Antu Puteih Sitinjo Lawa: “Lahailoh kau datih peti inei, iyauloh daleung inih nia ano’ jelemeo manusiau!” Itu katau ana’ urang itau.

(18)

lahai, SM lari; datih, SM di atas/dari atas (cf. ku datih, and cf. the use of di in Min. and Achehnese).

169. Idea’ ko lamau, loh bukerih atei Antu Puteih Sitinjo Lawa. “Eee kayau tu bapea’, jangea kayau bukea’ ngeng peti inei, makaloh akau bapea’, mo’ maka urang laih!” Itu katau ana’ urang itau. Mo bukerih atei jugeo Antu Puteih Sitinjo Lawa, dibukea’nyo tadih peti itau. Sekali tebukea’ loh melambau urang Bujea Sijaro Panta, melumpa’ ke lamang panja: “Eee kau inih, Antu Puteih Sitinjo Lawa, turauhloh kau ku lamang panja, kau kujadeui asa’ng kereih, kau kujadeui umpang pedea!” Itu katau ana’ urang itau.

mo’, “don’t” cf. Achehnese ba’ “may it be”, ba’/ be’ “may it not be”, be’ “don't”, Rejang ba “let us”, Sakai be’/beh/beu’ “don't” (Skeat and Blagden, Vol. II, p. 604, F121); asa’ng, SM asap (i.e. kemenyan?), cf. asa’ng kemenya (86), asa’ng apei (149); or read: asang kereih, SM asam, “acid, lemon” (used to ceremoniously cleanse sacred daggers)?; umpang, SM umpan.

170. Iyau, dituruh Antu Puteih Sitinjo Lawa ke tengoh lama, basale leco’ uha badueo itau; loh pueh sekali padea’, loh pueh sekali mpaeh.” Mai kita sekali peraih!” Eee iyau ana’ urang itau , mo bukatau Sijaro Panta: “Cubeoloh peraih akau inih dulew!”

dituruh, SM dituruni; basale, SM bersaling; leco’, cf. melecu’ng, SM melecut, “to squeeze, flay” (Wilk.); pueh, SM puas; padea’, “menekan” cf. SM padat?; mpaeh, SM menghempas(kan); peraih, “memutar kulit”, cf. dipereih and SM pedih/perih and SM memeras; cubeo, SM coba.

171. Eee iyau, dipegea’nyo kaki Sijaro Panta, diperaih badeungnyo Sijaro Panta. Loh samperti talei badeung Sijaro Panta; mo dilepehnyo Antu, Puteih, bubali ’ pulau sino lamau. Ngarakah gelo’ Sijaro Panta:

dipegea’, SM dipegang; badeungnyo, SM badannya, cf. BADEA; mo dilepehnyo, (the subject is badeungnyo SP (cf. lepaeh); sino lamau, SM halamannya? cf. lama, lamang; ngarakah, Min. kakah “tertawa gelak”; gelo’, SM gelak.

172. “Beruse-usei’ kitau inei; adi’ng jangkeui gali’-bugali’, adi’ng kulapo taleimenalei; adi’ng budeui bali’-membali’, adi’ng jaseo ganteui-buganteui. Eee inih, patah badeung tubewh, inei kutaha aso badea!”

beruse-usei’, Min. SM usi’, “to vex, tease, torment”, SM mengusik; jangkeui, a smal shoulder basket to carry forest products etc., bowl-shaped, with no holes, as opposed to the ambaung (cf. SM jangki/jangkih); taleimenalei, “to carry something in the hand on a string”, as opposed to gali’-bugali’, “to swing/ dangle on the back”; gali—gali’-bugali’, cf. gali’-gali’ (1); budeui, SM budi; bali’/ balih, SM balas; jaseo, SM jasa; taha, SM tahan; aso, SM rasa, cf. kumanih aso.

173. Mo diperaihnyo Antu Puteih, nyo dipereih ana’ urang itau. Mo bukatau Antu Puteih Sitinjo Lawa: “Eee urang mudeo, jangea dipereih abe-abeuih, putauh tu tulang pingga!” Itu katau ana’ urang itau.

dipereih, cf. diperei’; abe-abeuih, SM habis-habis; putauh, SM putus; pingga, SM pinggang. 174. Eee - dilepeh Sijaro Panta: “Besumpah akau bupera dingeng ano’ jelemeo manusiau!” “Mai

kitau sekali lepaeh!” Itu katau SijaroPanta.

besumpah, SM bersumpah (i.e. disumpah, “cursed”: Min. “passive” ber-); sekali, (here:)

simultaneously, cf. SM sekaligus; lepaeh, pronounced: lepaEh (with the stress on the second half of the dipthong).

175. Mo diempehnyo Sijaro Panta; telepaeh Sijaro Panta, loh adeo semipih papang ujeo. diempehnyo, SM dihempas(kan)nya; semipih, (from *t/um/ipih?) i.e. setipis (cf. SM pipih, tipis); papang, SM papan; ujeo, SM bujur.

176. Telepaeh dilecu’ng Antu Puteih Sitinjo Lawa. Loh ngerekah gelo’ Sijaro Panta: “Adeo indau’ di muko akau, adeo bapea’ kelaka akau.” Itu katau Sijaro Panta. “Inih kutaha budi tebewh pulau.”

(19)

dilecu’ng, SM dilecut “squeeze, strip off”; kelaka, SM ke (i.e. di) belakang (Sijaro Panta is not afraid of his opponent because his parents have protected him with magic spells before he departed); inih, i.e. sekarang ini?; budi, i.e. balasan?; tebewh, SM tebus (tebusan?).

177. Mo dilecu’ngnyo Antu Puteih Sitinjo Lawa. Idea’ ku lamau, “Laih nia dilecu’ng ano’ jelemeo manusiau! Kusumpah beceka’ dingeng ano’ jelemeo manusiau; inih laih nia ana’ urang itau: kua’ pulau akau memakang ura, idea’ jugeo samperti inei!” Itu katau Antu Puteih Sitinjo Lawa.

kusumpah, *kesumpah, i.e. tersumpah; beceka’, SM bercekak “to fight” (cf. SM mencekak “to grab, pinch between thumb and index finger”; memakang, SM memakan, cf. bupantang maka & kua' maka' ura.

178. Eee iyau, idea’ ku lamau, “Mai kitau sekali berew’ng, loh pulau bupicea’ samo buadea’.” Mo dipicea’ Sijaro Panta, memicea’ pulau Antu Puteih Sitinjo Lawa.

berew’ng, SM rebut (with metathesis: *berut); bupicea’, SM berpijit-pijit(an); buadea’, SM berhadapan.

179. Mo merau Antu Puteih Sitinjo Lawa: “Tulau tungka’, tulau ku bantew, aso loh ancau tulang dadeo!” - Belareui ke daleung imbau, tujuh arei ngeng tujuh mala nyo terekae’ ageui, tadengo ‘kae’ ke daleung imbau itau.

merau, SM meraung; tulau, SM tolong; tungka’ (cf. SM tongkat) “to support, help”, SM menongkatkan “to support”; bantew, SM bantu; ancau, SM hancur; dadeo, SM dada, cf. dado tanga (209, 292); belareui, SM berlari, cf. larei; terekae’/ ‘kae’, SM (ter)pekik, cf. tepekae’; tadengo. cf. tedengea, SM terdengar; ke daleung, cf. kelaka’; imbau, SM rimba, cf. imbo, rimbew. 180. “Itau kusumpoh nia buceka’ dingeng ano’ jelemeo manusiau!” Lari itau, idea’ bubali’.

bucekak’, Min. “berkelahi”; lari, cf. (be)lareui, lahai (the subject is AntuPuteih).

181. Eee iyau - Tuang Bujeo Sijaro Panta, nae’ pulau ke datih umah. “Eee inih Putei, ntei ko mpau’ dingeng payah!”

ntei, SM hentikan; mpau’, SM empuk (letih), cf. ntei mpau' dingeng tu payah.

182. Eee iyau, idea’ kan lamau, awa’ berenteui. “Ee nih Putei, akau ndo’ betuae’, ndo’ butanyau kupado kau, jawea’ kau pulau dingeng lurauh; akau butanyau bae’-bae’, jawea’ ko pulau dingeng bae’-bae’; itu Putei, sapo ka nia namo kau?”

betuae’, to ask; ka, SM -kah? nia, here: “sebenarnya”.

183. “Ee iyau tu tua,” itu katau Putei tu tadeui, “ee iyau, akau ano’ rajeo Dusung Tanjau Pinang Sebatea, indau’ bugalea Putei Sepandang Urae, kaka’ bugalea Sirajeo Temenggew, bapo’ akau menjadi rajeo di dusung itau!” Itu katau Putei tu tadeui. “Akau benameo Puti Bensew!” Itu katau ana’ urang itau.

pinang, cf. pina sebatea (159). bensew, SM bungsu.

184. Mo didengea Sijaro Panta, “Kalu beritew kato kau, (i)kau serenta’ dingeng akau bali’, mo kutundau; di mano jalea ke negeri ikau? mo kutundau kau (i)nih bali’.”

beritew, SM begitu; serenta’, SM serentak, (“dengan segera”) cf. serempa’; tundau, SM tunda cf, batundau, situndau.

185. “Galih ni(h) kau jangki kece’, ambe’kan dikau; apo kenda’ kau di rumaeh inei?”

galih, cf. gali’, Min. manggaleh. SM menggalas(kan); dikau, “akan dikau” cf. ikau and SM akan daku; rumaeh, pronounce: rumaEh.

186. Mo diambi’ Putei tu tadeui inta ‘meih nang banyea’, bakue’ dirempo’ Antu Puteih Sitinjo Lawa, ditamau’ ke daleung jangkeui. Barangkea’ awa’ nang maso itau.

inta, SM intan; bakue’ (pron. bakuE’), Min. bakeh, SM bekas(nya); dirempo’, SM dirampok; ditamau’, Min. ditambun, SM menimbun “to pile up”.

Referensi

Dokumen terkait