PERALATAN MENGUTIP 51PUT-51 PUT LAUT DAN KERANG

(1)

PERALATAN MENGUTIP

51PUT-51 PUT LAUT

DAN KERANG

•'.

Jabatan Perikanan

" '<, '.

Kementerian Pertanian Malaysia,

'.

.

50628 Kuala Lumpur.

(2)

l-PERALATAN

Mengutip Siput-Siput Laut

dan Kerang

HAMID BIN REJAB,

INSTITUT LATIHAN PERIKANAN MALAYSIA, PULAU PINANG.

JABATAN

,PERIKANAN

KEMENT~AlP~

SEA~

\

(3)

Siput-siput laut dan k~rang adalah merupakan salah satu sumbet mata pencarian nelayan-nelayan di negara kita dan telah diusahakan sejak dahulu lagi.Pada masa itu nelayan-nelayan hanya bergantung kepada taburan semulajadi tetapi semenjak kebelakangan ini telah ada langkah-Iangkah untuk menternak seperti ternakan kerang dan ternakan siput sudu.

Kertas ini membincangkan beberapa peralatan yang digunakan untuk mengutip lima jenis siput laut dan kerang di negeri Perlis, Kedah dan-Perak: .Janya adalah kerang, lokan, siput lala, siput belitong, siput retik seribu dan siput sudu.

PERPUST AKAAN

]

DPPSPM ~{fJA~DE

.

C

TERENGGANU

(4)

Pendahuluan

Kandungan 11

Senarai rajah-rajah dan gambar-gambar III

Kerang 1

Lokan 6

Siput Lala 7

Siput Belitong 11

Siput Retak Seribu 12

Siput Sudu 17

Lampiran A (Gambarajah Keiang) 18

Lampiran B (Gambarajah Siput Retak Seribu) 19 Lampiran C (Gambarajah Siput Sudu) 20

(5)

Rajah 1 Rajah 2 Rajah 3 Rajah 4 Rajah 5 Rajah 6 Gambar 1 Gambar 2 Gambar 3 Gambar 4 Gambar 5 Gambar 6 Gambar 7 Gambar 8 Gambar 9 Gambar 10: Gambar 12: Gambar 13: Gambar 14: Gambar 15 : Gambar 16: Gambar 17:

Rupabentuk sauk/tangguk tangan.

Rupabentuk tangguk bergalah.

Rupabentuk pengayak kerang.

Tangguk besar.

Tangguk kecil. .

Rupabentuk tangguk tunda.

Kerang-kerang yang ditangguk di longgokkan di atas bot.

Rupabentuk tangguk bergalah.

Operasi mengayak kerang.

Kerang-kerang yang 'bersih' diasingkan.

Kerang-kerang bersih dimasukkan ke dalam guni un

-tuk pasaran.

Lokan dikorek dengan pisau atau alat besi yang sesuai.

Longgokan lokan yang telah dipungut.

Cara menangguk siput lala.

Siput lala yang telah ditangguk dimasukkan ke dalam gum.

Jenis sampan yang digunakan untuk mengutip siput laIa.

Mengutip siput belitong di batang pokok api-api. Mengutip siput belitong yang merayap di atas lumpur.

Rupabentuk tangguk tunda.

Operasi menunda tangguk tunda.

Tangguk tunda di tarik naik ke atas bot.

Siput-siput yang ditangguk dicurahkan di pelantar

buritan bot.

Siput-siput yang bersih dimasukkan ke dalam bakul.

(6)

-Operasi mengutip kerang boleh dibahagikan kepada dua iaitu.

mengutip benih dan kerang dewasa. Mengikut Akta Perikanan

1985, ukuran kerang yang boleh diambil adalah 0.6 em (Y+")

untuk benih dan 3.2 em (1 y+") bagi kerang dewasa.

1.1 Operasi mengutip benih kerang.

Benih-benih kerang dikutip dengan tangguk yang merupakan alat tradisi (lihat rajah 1). Alat ini diperbuat daripada jalinan atau lingkaran dawai halus atau besi halus dengan

ukuran-ukuran seperti berikut:

Panjang Lebar mulut Labuh (Tinggi)

J

arak dawai atau bilah besi

38 em 15 em 46 em_{18 em} 20 em 0.3 em PEMEGANG KAYU

1

DAWAI-DAWAI HALUS

RAJAH 1: RUPABENTUK SAUKITANGGUK TANGAN.

Operasi menangguk/mengutip benih-benih kerang dilakukan

semasa air surut dan ianya dijalankan selama 20 hari dalam

sebulan.

1.2 Operasi mengutip kerang dewasa.

Bagi mengutip kerang dewasa, tangguk yang mempunyai

(7)

tangkai kayu digunakan (lihat rajah 2). Ukuran -alat ini adalah seperti berikut:

Panjang Lebar mulut Labuh (tinggi)

Jarak antara bilah besi

Panjang kayu galah

92 em

25 em 46 em

2.5 em

4 - 5 m.

Operasi mengutip dilakukan samaada dengan menggunakan

bot-bot berenjin dalam dengan kekuatan antara 4 - 5 kuasa

kuda atau sampan yang berenjin sangkut. Panjang bot at au

sampan di antara 4.0 m - 8.0 m dan diusahakan oleh seorang

atau dua orang pekerja. Pekerja akan berdiri dibahagian

tengah bot dan kerang-kerang di tangguk semasa bot sedang

berjalan. Kayu kemudi panjang digunakan bagi mengawal

perjalanan bot. Masa yang diambil bagi sekali menangguk

adalah di antara 2 hingga 3 minit pada waktu kerang banyak

(8)

Kerang-kerang yang ditangguk daripada kawasan ternakan atau semulajadi dibawa balik ke pangkalan. Di sini kerang-kerang perlu diayak bagi mengasingkan daripada kulit-kulit kerang atau kotoran-kotoran lain. Untuk melakukan ini se-jenis alat yang dipanggil "pengayak kerang" digunakan. (Lihat rajah 3).

(9)

(10)

-Gambar 5: Kerang-kerang bersih dimasukkan ke dalam guni untuk pasaran.

(11)

-Lokan merupakan sejenis siput hutan bakau yang mempunyai saiz antara 7 - 10 em. Kawasan semulajadi lokan ini ialah di pantai hutan bakau Kuala Kurau. Waktu yang paling sesuai untuk meneari lokan adalah semasa air mati.

2.1 Operasi mengutip lokan.

Kerja-kerja mengutip lokan bukanlah merupakan suatu peker-jaan yang mudah. Ini oleh kerana kebiasaannya lokan-Iokan ini hidup seeara terbenam di dalam lumpur. Untuk mengenali kawasan taburan lokan adalah dengan eara memerhatikan per-mukaan tanah. Biasanya jika terdapat lokan maka kulitnya akan menonjol di permukaan tanah atau pun terdapat banyak tahi eaeing di kawasan tersebut. Kadangkala kekuningan air juga dapat memberi tanda akan adanya lokan di kawasan tersebut. Biasanya nelayan-nelayan menggunakan pisau atau besi untuk mengorek keluar lokan daripada lumpur.

(12)

Kawasan tabu ran siput lala adalah di tempat-tempat lumpur

berair. Ia hidup seeara terbenam di dalam lumpur antara 30

-45 em. Ukuran siput ini adalah antara 10 - 14 em.

Kebanyakan siput-siput lala boleh didapati di kawasan pantai

Bagan Panehor hingga Pantai Remis, Perak. 3.1 Operasi mengutip siput lala.

Alat yang digunakan untuk mengutip siput lala ini adalah

dikenali sebagai 'tangguk'. Alat ini diperbuat daripada jalinan

besi halus. 'Tangguk keeil' digunakan bagi mengutip

sipui-siput yang hidup di permukaan lumpur manakala 'tangguk

besar' untuk mengutip siput-siput y~ng terbenam dalam

lumpur.

Ukuran-ukuran bagi kedua-duajenis tangguk adalah seperti

berikut: Panjang Lebar mulut Labuh (tinggi) Tangguk keeil 38.1 - 45.7 an 17.8 - 20.3 an 20 -32 em Tangguk besar 91.4 em 25.4 em 30.5 em

l

__

(13)

(14)

Waktu yang paling sesuai untuk mengutip siput lala ialah semasa air surut. Pada kebiasaannya nelayan menggunakan sampan lepap yang panjangnya an tara 4.3 m - 4.6 m dan menggunakan enjin sangkut. Setelah sampai di kawasan taburan siput berkenaan, pekerja-pekerja akan turun ke dalam lumpur hingga ke paras lutut. Kadangkala mereka meng-gunakan 'tongkah' (papan gelunsur) untuk membantu mereka bergerak di atas lumpur. Siput-siput yang telah dikutip dimasukkan ke dalam guni. Kebanyakan pengusaha-pengusaha adalah terdiri daripada nelayari-nelayan pantai.

(15)

Gambar 10:Siput lala yang telah ditangguk dimasukkan ke dalam guni.

(16)

Kawasan siput belitong adalah di kawasan pokok-pokok bakau dan api-api. Siput ini merayap di permukaan tanah semasa air surut dan "memanjat" pokok semasa air pasang.

Untuk mengutip siput ini, tidak ada peralatan yang diperlukan hanya bot untuk ke tempat taburan siput dari pangkalan.

(17)

-Siput retak seribu tidak mempunyai musim yang tetap dalam

edaran hidupnya. Ia boleh didapati di sepanjang tahun. Walau

bagaimanapun musim tangkapan yang elok dilakukan semasa

siput-siput mencapai umur antara 8 bulan hingga 1 tahun. Musim

tangkapan biasanya berakhir di an tara 3 hingga 4 bulan.

Bilangan bot mengusahakan tangkapan siput ini bergantung

kepada kuantiti siput di mana pernah terdapat sehingga 60 buah

bot beroperasi pada waktu dan di kawasan yang sarna.Setiap buah

bot mengandungi antara 4 hingga 6 orang pekerja dan bot yang

selalu diguna!l:an adalah daripada jenis bot pukat tunda kecil.

5.1 Alat Tangguk Tuncla.

Alat ini diperbuat daripada batang besi dengan ukuran-ukuran seperti di rajah 6 dan gambar 14.

(18)

(19)

5.2 Operasi menangguk tunda siput retak seribu.

Tali penarik (tali tunda) diikat pada teraju "tangguk tunda" dan dilepaskan ke dalam air sehingga tangguk sampai ke dasar laut dan panjang tali tunda bergantung kepada kedalaman air. Kemudian bot tersebut akan menunda alat ini di kawasan tangkapan. Masa menunda adala:hdi antara 3 hingga 4 minit di kawasan yang ban yak siput dan di kawasan yang kurang adalah di an tara 10 hingga 12 minit.

Siput-siput akan dibasuh setelah naik ke atas bot dan kemu-dian dimasukkan ke dalam petak bot. Sesampai di pangkalan siput-siput 'akan dipilih bagi merigasingkan siput-siput daripada yang mati sebelum dimasukkan ke dalam guni atau bakul untuk dipasarkan.

(20)

(21)

-Gambar 17: Siput-siput yang ditangguk dicurahkan di pelantar buritan bot.

(22)

Siput sudu boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu yang hidup seeara semulajadi dan yang diternak. Bagi yang hidup seeara semulajadi, pada kebiasaannya siput ini melekat di tungul-tunggul kayu yang terpaneang di laut dan ada juga yang melekat di tiang-tiang jeti di tepi laut. Panjang siput semasa didaratkan adalah lebih kurang 7 - 10 em dan berwarna kehijau-hijauan. (Siput in juga dipanggil kupang).

Kebanyakansiput -siput yang diternak den'gan eara membina rakit terapung. Pada kayu-kayu rakit ini pula diikatkan serabut tali yang telah dipintalkan sepanjang 2 hingga 4 m. Benih-benih siptit sudu yang melekat pada tali tersebut akan dibiarkan membesar sehingga peringkat yang boleh dipasarkan.

Siput sudu dikutip dengan tangan samaada yang hidup semula-jadi atau yang diternak.

(23)

NAMA SAINTIFIK: Anadara granosa

NAMA TEMPATAN: KERANG

(24)

NAMA SAINTIFIK: Paphia unduJata

NAMA TEMPATAN: SIPUT RETAK SERIBU NAMA INGGERIS: CARPET CLAM

(25)

NAMA SAINTIFIK: Perna viridis

NAMA TEMPATAN: SIPUT SUDU; KUPANG NAMA INGGERIS: GREEN MUSSEL

(26)

Pengarang ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan kepada Ketua Pengarah Perikanan Malaysia, En. Shahrom b. Abd. Majid di atas kebenaran menerbitkan risalah ini, Pengarah Institut Latihan

Perikanan Malaysia (ILPM), En. B. Balachandran dan En.Junaidi ".

Che Ayub di atas dorongan mereka.

Penghargaan juga ditujukan kepada En. Johari Ramli dan Eh.

Fauzi Abd. Rahman (ILPM) bagi kerja-kerja penyuntingan dan

penyusunan semula teks. Akhir sekali, kerjasama Institut Penyelidikan Perikanan (IPP) dalam mengizinkan penggunaan gambar-gambar siput adalah dihargai.