1
TI - 2121: Proses Manufaktur
D a sa r - da sa r Pr ose s M a n u fa k t u r
M ode r n
Laborat orium
Laborat orium
Sist em
Sist em
Produksi
Produksi
w ww .lspit b.or g
w ww .lspit b.or g
©
©
2003
2003
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
1. Hasil Pembelajaran
•
Um um :
Mem ber ikan m ahasisw a penget ahuan yang
kom pr ehensif t ent ang dasar - dasar pr oses pem esinan
dan m esin per kakas, proses for m ing dan m olding,
m et rology dan aplikasi t er hadap kualit as pr oduk dan
analisis sy st em m anufak t ur.
•
Khusus:
Mem berikan pem aham an t erhadap perkem bangan
pr oses m anufakt ur m oder n
•
Penilaian:
UTS: 35%
UAS: 45%
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3
Referensi
•
Ut am a
Groover M.P., Fundam ent als of Moder n Manufact ur ing,
Pr ent ice Hall, 2002
•
Penduk ung
Kibbe R.R., et .al., Machine Tool Pract ices, Prent ice Hall,
2002
E. Paul DeGar m o, J. Black, A. Kohser , Mat erial and
Pr ocesses in Manufact ur ing, 7t h edit ion, Macm illan, 1988
S. Kalpakj ian, Manufact uring Engineering and
Technology, Addison Wesley, 1989
Boot hroyd, G., and Knight , W. Fundam ent als of
Machining and Machine Tools, 2nd edit ion, Dekker, 1989
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Rencana Kuliah
Mg #
Topik
Sub Topik
Tujuan Instruksional
Khusus (TIK)
Activity
K/P/R/X/
U
1 Dasar-dasar
proses
manufaktur modern
Memberikan
pemahaman
terhadap perkembangan proses
manufaktur modern
K
2
Proses pengecoran
Teknologi pengecoran,
Proses pengecoran
Memberikan pemahaman
terhadap proses pengecoran
K
3
Pengecoran
pasir,
Foundry, Pengecoran
dengan mould permanen,
Kualitas pengecoran
Mampu membedakan
jenis-jenis pengecoran serta ukuran
kualitas pengecoran
K
4 Proses
pembentukan
plastik
Properti polimer,
Ekstrusi, Spinning,
Proses coating
Memberikan pemahaman
terhadap proses pembentukan
plastik
jenis pembentukan plastik
K
6 Proses
pembentukan
metal
Metal forming, Perilaku
material pada
pembentukan, Friksi dan
lubrikasi
Memberikan pemahaman
terhadap proses pembentukan
metal, serta perilaku metal
saat pembentukan
K
7
Proses plat metal
Proses pemotongan,
Peroses penekukan,
Proses penarikan, Dies
dan press
Memberikan pemahaman
terhadap proses plat metal,
serta mampu membedakan
jenis-jenis pembentukan plat
3
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
5
Rencana Kuliah
Mg # Topik Sub Topik Tujuan Instruksional Khusus (TIK) Teori formasi gram, Persamaan Merchant, Relasi antara gaya dan energi pemesinan
Memberikan pemahaman terhadap proses pemesinan serta gaya-gaya yang terjadi saat pemotongan
K
10 Teknologi pahat Umur pahat, Material pahat, Geometri pahat, Fluida pendingin
Memberikan pemahaman terhadap teknologi dan karakteristik pahat pemotongan
K
11 Mesin dan Operasi pemesinan
Turning, Drill, Milling, Machining Center, Turning Center
Memberikan pemahaman terhadap proses pemesinan serta jenis mesin yang digunakan
Mampu menentukan kualitas pemesinan dan menentukan parameter pemesinan
K
13 Proses gerinda Gerinda, Proses abrasive lainnya
Memberikan pemahaman terhadap proses gerinda dan proses abrasive lainnya
K
14 Proses pengelasan Teknologi las, Proses pengelasan
Memberikan pemahaman terhadap proses pengelasan
K
15 Arc welding, Resistance welding, Oxyfuel gas welding, Kualitas pengelasan
Mampu membedakan jenis-jenis pengelasan serta ukuran kulitas pengelasan
K, X
16 - - UAS U
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
6
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
2. Manufaktur ?
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
7
2. Manufaktur ?
An indust r ial r obot handling silicon w afer s dur ing int egr at ed cir cuit m anufact ur ing
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
2. Manufaktur ?
5
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
9
2. Manufaktur ?
Char ging a basic ox ygen fur nace t o m ake st eel
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 0
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
2. Manufaktur ?
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 1
2. Manufaktur ?
A por t ion of an aut om obile final assem bly line. Car s ar e pr oduced on such a line at t he r at e of about
one ever y m inut e
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
2. Manufaktur?
•
Bahasa lat in: m anus fact us
Manus: t angan
Fact us: m em buat
•
Ar t i: Dibuat m enggunak an t angan
Mer upakan m et oda y ang um um dipakai unt uk m em buat
sesuat u, pada saat kat a “ m anufakt ur” dicet uskan
7
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 3
2. Manufaktur? (teknologi)
•
Aplik asi pr oses fisik a/ kim ia unt uk m engubah bent uk at au
st ruk t ur suat u m at erial dalam m em buat k om ponen at au
pr oduk
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 4
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
2. Manufaktur? (ekonomi)
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 5
Tipe I ndustri
•
I ndust r i prim er
Cult ivat e at au ekplor asi sum ber day a nat ur al
Mis: pert anian, per kebunan, per t am bangan dll.
•
I ndust r i sekunder
Mengolah hasil indust r i pr im er m enj adi sebuah pr oduk
Mis: ot om ot if, elekt r onik , t ek st il dll.
•
I ndust r i t er sier
I ndust r i sekt or j asa
Mis: per bankan, pendidik an, bengkel dll.
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Kemampuan Manufaktur
•
Kem am puan m anufak t ur ( m anufact ur ing
capabilit y) dapat dilihat dar i beber apa dim ensi
k em am puan:
Kem am puan t eknologi pr oses
– Kem am puan pr oses
→
t ipe m at er ial
– Kem am puan t enaga ker j a
→
keahlian
Ket erbat asan fisik produk
– Uk ur an
→
m esin, handling, gudang
– Ber at
→
m esin, handling, gudang
Kapasit as pr oduksi
– Jum lah pr oduksi m ak sim um y ang dapat dicapai dengan
kondisi oper asi t er t ent u
9
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 7
Material Manufaktur
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 8
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Material Manufaktur (Logam)
•
Logam dapat dibagi m enj adi:
Ferrous m et al
→
iron
– I r on + Car bon ( 0.02% - 2.11% )
→
st eel
– Steel: kuat, biaya rendah, mudah diproses
– I r on + Car bon ( 2% - 4% )
→
cast ir on
– Untuk pengecoran
Non fer r ous m et al
– Alum inum , copper , gold, m agnesium , nick el, silv er,
t it anium , zinc dll
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
1 9
Material Manufaktur (Ceramic)
•
Ceram ic: k om posit ant ara elem en m et allic dan nonm et allic
( oxygen, nit r ogen dan car bon)
•
Ceram ic t radisional
Clay ( bat a, gent eng dll)
Silica ( bahan dasar gelas)
Alum ina
Silicon car bide ( bahan abr asiv e; gr inding)
•
Ceram ic m odern
Car bides ( bahan dasar pahat )
Nit r ides ( bahan dasar pahat dan ger inda)
•
Dibagi m enj adi dua:
Cr y st alline cer am ics
– Pow der
→
sint er ed ( dipanask an pada t em per at ur dibaw ah
t em par at ur lebur unt uk m enghasilk an ikat an/ bonding ant ar
ser buk )
– Pem anasan/ pendinginan yang ber ulang- ulang t anpa
m engubah st r ukt ur m olekul
– Polyet hylene, poly st yr ene, polyvinyl, chlor ide dan nylon
Therm oset t ing polym er s
– St r ukt ur m enj adi r igid set elah m engalam i proses
pendinginan
– Phenolics, am ino r esins, epoxies
Elast om er s
11
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 1
Proses Manufaktur
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 2
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 3
•
Pr oses cast ing dan m olding
Proses Manufaktur
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
13
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 5
•
For ging & ex t rusion
Proses Manufaktur
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 6
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 7
•
Tur ning,
dr illing,
m illing
Proses Manufaktur
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
15
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
2 9
Mesin Produksi
Elect r ode ( fusion of w or k m et al)
Welding m achine
Welding
Gr inding w heel ( m at er ial rem ov al)
Gr inding m achine
Gr inding
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 0
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Mesin Produksi
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 1
Mesin Produksi
•
Dr illing
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Mesin Produksi
17
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 3
Mesin Produksi
•
Milling
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 4
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Mesin Produksi
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 5
Mesin Produksi
•
Com put er Num er ical Cont r ol ( CNC)
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Fasilitas Produksi
•
Volum e produksi r endah ( j ob shop)
19
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 7
Fasilitas Produksi
•
Volum e produksi r endah ( j ob shop)
Process layout
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 8
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Fasilitas Produksi
•
Volum e produksi sedang ( bat ch pr oduct ion)
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
3 9
Fasilitas Produksi
•
Volum e produksi sedang ( bat ch pr oduct ion)
Cellular lay out / group t echnology lay out
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB
Fasilitas Produksi
•
Volum e produksi t inggi ( m ass pr oduct ion)
21
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
4 1
Sistem Pendukung Manufaktur
•
Manufact ur ing engineer ing
Per ancangan pr oduk
Per encanaan pr oses / per akit an
•
Pr oduct ion planning & cont r ol
Jadw al pr oduksi
Persediaan
•
Qualit y cont r ol
Spesifik asi produk
Ekspekt asi konsum en
TI2121 - Proses Manufaktur - Minggu 1
4 2
D e pa r t e m e n Te k n ik I n du st r i FTI - I TB