May Isang Sundalo - Rene Villanueva

//

/

(

/

I I I

Habangumaawif, aug MGA TAUHANay magbubuo ng isang mapanla-bang kil/ipunan. • /• ' '

,t

XIV. BENDlSYON . . . "

PASTOR/PARI: HumaYlo na tayo, mga kapatid, Ganapin natin ang katuparan , ng Pagspnbang B,~yan,Ang panalangin ay gawin nating realidad.

Dahan-dahang m~aaUson angMGA TAUHAN h'abang naririnig ang hlmig ng "Soan Tayo Paffllungo" sa pluta.

Ang Makarlong Amen ay aawitin ngMGA TAVHAN at KONGREGAS-SYON. Gayunman, sa pagpapasya ng mgakituluukulan, maaaring aUsin na

ang bahaging ita, '

Magpapatuloy ang himig ng pluta habang ang MGA TAUHAN ay mara-hang nagbabalik sa ranghalan upang yumukod sa KONGGREGASYON., Pag-kaayos nilang lahat, matatag nilang aawitin ang huling bahagi ng "Saan Tayo Patutungo. "

'tanong ko sa inyo'y iba naman

Mga kaibigan ko ,

Tanong ko ay pakinggan n'yo ' Kaylan tayo patutungo

Sa kalayaan, mula rito?

*Sa produksyon ng V.P. Repertory Co., habang umaawit ang MGA TAUHAN ay binubuo niIa ang pormasyon ng letrang V, Sa pagtatapos ng awit, kukunin ng PASTOR/ PARI ang bandilang Pillpino, futungo siya sa bukana ng tanghalan at itataas iyon.

RENE O. VILLANUEVA

M~y

Isang.Sundalo

TAUHAN: PUTA SVNDALO Tagpuan: . .

Sa Isang mallit na silid sa kapitolyo ng Samar, Panahon:

Kasalukuyan .

. Iso"g maliit na silid-paupahan; halos sakop ng' papag ang buong silid Nisnis ang ba~ig sa papag, ang kumot at mga upuan ay pinabayaan na lamang' matapos gamlrin. '

, May isa t /cad 7_ • ' '

, ,ng 0 or mauiplr sa papag at sa harap nito:V kung, ano-tlnong ,

gamit ng. bab(lenggaya ng, rauhan sadula: mizruruming kolorete ilang ~umurahmg alahas, s/karilyo't posporo, isang maulap na bote ng t~biu at

lSang maulap ding baso. ' ~ ,

Ngayo'y gabing muli ng paghihintay, . h' d' ~aka1° afig PUTA'sa kanan,nakadamit-panloob lang. Balingkinitan h ~n,1 ag~n ahan ang hapts na mukka, dalawampung taon pa lama'ng ngunit

Igltna PllUlpagmukhang matanda ng

!

X:AMAO • DULA /

kllng allollg illiisip. UII/!"iging mabuti ang sunud-sunod na putok. Uupo sa gi/id ng papag at makifiramdam. Titigi/ ang putukan at makaraan ang ilang Saclil. biglang l1lamama~ay ang ilaw.

I1It/tagallid l~akal~W sa dilim ang !'UTA hanggang sa ma~ala ant ingay sa paligiJ. lJalwll-dalta!11siyang /a/apit sa tokador. kakapain sa isa sa mga kallOn 'Ilito ang /aging ;~kahandang kandilo. Sisindihan. Hihipan ang ningas sa palito Ilgposporo. \\

PUTA: Me operasyon na '~aman siguro. Sa kanUa kaya aog mga putok 0 sa

mga rebelde? Sa kartila 'yon. Mga, sundalo lang ang magsasayang ng

ganoon karaming bala. (Uupo sa harap ng tokador.) Wala 03 namang

tigil ang kuwentuhan bukas. Ewan ko ba. Ito namang mga kasama ko,

parang bago nang bago sa balita. Iyon at iyon din narnan.May

.opera-syon. May mga napatay. Malamang rtlaratni angpinahirapan - bak'a may

napugutan pa ng ulo gaya noong isang linggo. Mararni ang nawawala.

Mumurahin na naman nUa ang mga sundalo mula' ulo hanggang paa,

ipandudura pa laIona noong'may mgakamag·anak sa baryo. Pero

pagdating ng mga sundalo sa bar, pag ltineybol kami, hanggarig tenga na'

naman ang aming ngitL Mga nakaunipormeng diyos, mga diyos na

de-armalayt. ' .

Ganitong·ganito, tandang·tanda ko, nang dumating siya. Mag·

iisang taon na rin halos. Hindi ko na matandaan ang pangalan, gaya rin

ng hindi ko pagtanda ng maraming paglipas ng gabi sa silid na ito.

NakahUig sa aking bisig, sub sob ang ulo sa aking dibdib, butU·butil ang paw is sa likod at batok. Ang sundalong iyon, iba ang sundalong iyon sa mga walang pangalang sundalong nakaniig ko.

May lsang'Sunda/ojVillanueva

PUTA: Teka, teka ... ano'ng akalamorito sa bahay ko?

SUND~LO: ~~Ol1g isang linggojy itineybol ka namin. Kasama ako uina Lt

, gawm. Malaking gropo kami noon. Hindi mo siguro ako, natatandaan ..

PUTA: (Kukunin ang tu.:va/ya at itatakip sa katawan) Hindi nga Tck .

ka ba? Hindi ako tumatanggap ng kostumer dUo. " a, smo

SUNDALO: Isinama mo rito noon si Lt. Agawin.

, ~

PUTA: Hindi ko rin Jiatatandaan k ., '

de' ung smo yon. At kung sino ka man, puwo.

ba, dlYa.t;tka muna sa pinto. Nakabuyangyang aug katawull ko _

kung napansm mo.

Uurong ang'SUNDALO s"t I'k

b' , r.z pm 0 at tata I"od lzabang lliJgsUS!iolllll bUliJ-de.

anyo ang babae. ' , . ,'"

SUNDALO:Pasensiya ka na ..Akala ko kasi _

PUTA: Mali ang akala 1110 Do b

lalakf t dalhin df . on ~a ar' pwcde akong hUllIiJa 0 Jllllhilu liB

tawara~. to - pero dlto sa balmy misl11o,hiruH ako

nuklldpug-SUNDALO: Hindi ganoon ang ibig konO'sabilun'_{' , . 0 • -} Bil'_lISk_{a na}'b?_a.

PUTA: Sige, p,,:ede ka nang humarap.

SUNDzt°~ Pa:fSiyaka na. W~a kasi akong ibang mapuntahan. Hinl1i llaman

o ~a a as lu~ab.as ng kampo. Noon lang masama' ako kina Lt.

~ga~m. ~apansm k1ta n~on. Mukha kang mabait. Sayang at natipuhan

ann ni tinyente. Mabutl't naabut~n kita.

PUTA:M(MagSiSindki ng sigarilyo) Walang tao sa bar, e. Ayokong tumunganga

as gusto ong magpahinga. ' , .

Sandah'ng katahimikan. Putok ng bari! bu~at sa malayo.

PUTA:' Hindi ka kasama doon? .

i

SUND~Ltq:. Dalkawhanangaraw na akong may lagnat. Sabi ko, masama pa ang

a awan 0 ggang ngayon.

PUTA: 'Butinakalusot ka.

SUNDALO: Hindi nam~ malak~g operasyon 'yon.

Sunud·sunod mull ang putok ng barll Unti-untillg /i/iwallag ang si/id subalit hindi papatayin ang kandi/a ria nasa

gilid ng tokador. Sa buong du/a, patu/oy ang sindi ng kandila. Ang !iwanag sa silid ay mula sa a/aala. Ang katotohana'y puspos ng kadi/iman gaya ng Ipillahiwarig ng nakasinding kandila. Papasok angSUNDALO. Sukbit sa ba/ikat

allg baril. Katu/ad ng babae. halos daJawampung tGong gulang /amang ngunit higit,nQ 1n1lkhuJlgmatanda ang ayos kaysa'tunay na gulatig. Nangingintab ang

//

/

AMAO'DULA /

JTA: Kaya pala walang sun~alo sa bar, may nililinis na naman kayo. ,

UNDALO:Pasensiya ka

naf.

Hindi ko kaBi alam ang regulasyon n'yo. Alcala

ko, pwede ka ring puqtahan dito sa bahay. (Tatayo para umalis) UTA: 0, saan ka pupunta~

UNDALO: linom Biguro sa tabi-tabi 0 babaUk sa kampo. Kahit ano.

, I

UTA: Sig~, dumito xa na. ~'~bi mo np. mukha naman akong.mabilit. UNDALO: Baka naplpUit8f. ~ lang

-UTA: Hindi. Saka magaan na

rln

ltong pitaka ko. Gusto mong patayin. ko na

ang Uaw?

,UNDALO: ·Wag. Mag·usapmuna tayo. 'UTA: Mag-usap? Tungkol saan? ;UNDALO: Kahit ano.

'lJTA: Mahirap 'yong kahit ano. ;UNDALO: Kung pwede lang·naman~

~T A: Ikaw. Oras mo naman ang masasayang. :lUNDALO:Hindi. Saka baka ako mabinat. (Ngingiti)

PUTA: Bahala ka. Gusto mong magpabill ako ng·beer? May mauutusan ako. SUNDALO: 'Wag na. Wala akong gana.

PUTA: Alam mo, nakapagtataka ka. Me pagkamisteryoso ka. na hindi'ko

maintindlhan.Me gusto ka bang ipagawa sa akin bukod doon sa - alam

010na - 'Yung ordinaryong trabaho.

SUNDALO:Wala, wala. PUTA: Bagito ka ba?

SUNDALO:Mukha ba akong bagito?

PUTA:Hindi nga, e. Kaya ako nagtataka. 'Wag kang mahiya sa akin, kahit mukha akong mabait, beterana na rm ako. Siguro kung binibigyan Iig medalya 'yung mga gaya ko at itinataas ng ranggo, opisyal na ako. SUNDALq: Masarap ka ngang kausap.

PUTA: Mas masarap ako sa ibang bagay.

SUNDALO: 'Wag mana akong tuksuhin. Wala talaga akong gana.

.

. . .

!"UTA: Hindi ka naman siguro bakla, ano? Mesundalo bangbakla? SUNDALO: Hindi Wala.

!"UTA: Ow?

_l

Hihi/ahiIJ

ni

SUNDALO sa bewang angPUTA at liliilin ng halik sa JabL Matagal.' ~

Hanggang sa pumiglas artg babae para makawala, habol ang hininga. '.

'l!l

PUTA: Sinungallngl Hindi ka su~dalo ~

ill

!;"\'

SUNDALO: Ha?

,<~.

,l~!~

PUTA: Marino ka, magtapat ka! Marinoka, ano? (Papahirin ang baSa/lg labi) i\'l

Sobra ka kung sumisid. I~.

Na$tatawimg mapapaupo angSUNDALO. ' t1,

::':

SUNDALQ: Ayaw mo kasiakongtigilan. ,,'

PUT A, Laln na ngaynn - m,..]<i hindi I<amagbayad. '.

j~

SUNDALO:.'W,ag"" talagang arig,gusto ko'y mag-map lang tayo. \;

PUTA: Siguro hind! ka talaga dapat nagsund~lo.Me arnbisyon ka palung \~,'

. maging irnbestigador.

Ii

i

,II

SUNDALO: Nakakatawa ka talaga. I,!

PUTA: Sa trabaho ko, 'pag hindi ka marunong tumawa tatandB ka agatl. At

, 'pag mat~da ka na, hindi ka na kikita. Kaya hindi mo bBf!apapunsin,

. - basta "hustisya," laging nakangiti. Ganito. Pantago 'yan ng kulubot.

Ma/akas ang tawa ng SUNDALO. Mapapasunod angPUTA.

Bigla ang sunud-sunod naiJUtok. Bigla, mapapalis ang tawa sa kalli/allg mukha. Sa mukha ngPUTA, hahalili ang takof. .

Saglit na katahimikan.

PUTA:. Siguro, bukas, may ililibing na naman.

Hindi Sasagot angSUNDALO.

PUTA: Kahit dito sa kapitolyo, ipinandudura. kayo ng mga tao 'pag hindi

//

/

I

ICAMAO • DULA /

JUNDALO: Alarn ko. Narar~mdaman ko 'yan. Nakangiti, pag kaharap narnin

pero oras na tumaUkt. kami, narararndarnan ko ang pagsaksak ng tingin

nUa sa amlng likod.

PUTA: Lalo na siguro sa aryo. Kinatatakutan kayo roon pero isinusumpa.

Me kakilal, ako nlgnitulos ng kandila para mapatay kayo.

Nagno-nobena para matarnrangan kayo 0madukot ng mga rebelde. Dataviang

kapatld niya kasi an. kasama sa napaghinalaang NPA nang lusubin n'yo 'yung baryo nlla. Pirl,adapa sa lupa sakal pinag-aapakan ng mga kasama

mo, pinagtatad:yakan~t plnagpapalo ng puluhan ng baril. Mahina pala

ang baga ng isa niyang\kapatid. Sumuka ng dugo. Nang lumaban 'yung

isa niyang kapatid, p~putukan Dg armalayt sa bibig. Tumawa lang

'yung kumander ninyo. Nagtatapang-tapangan daw kasi.

SUNDALO: Hindi ako kasama roon. Kalilipat lang ng kumpanya namin dito sa Samar noong isang buwan. Galing kami sa Norte, doon sa mga Igorot.

PUTA: Sigur,o kaya kayo inilipat dito mainit na rin kayo roon, ano? O,baka naman napakahusay n'yo kaya ipinadala kayo rito dang matapos na ang guiong ito.

SUNDALO: Siguro.

PUTA: Ano'ng siguro?

SUNDALO: Maaaring parehong tama ang hula mo.

.

'

Sunud-sunod na putok. Mas matagal. Lalapit ang PUTA sa pinto at makiki-ramdam. Nakatingin nang tahimikang SUNDALO. Pagkaraan ng mga putok ...

PUTA: Kinakabahan ako tuwing makakarinig ng putukan. Baka kung ano nil ang nangyari sa amin.

SUNDALO: Malapit lang ba kayo dito sa kapitolyo?

PUTA: Hindi. Taga-isla ako. Sa Daram.

SUNDALO: May isang detachment doon, a.

PUTA: 00. Noong isang taon, sinona 'yon. Buti nakaligtas artg kapatid ko.

SUNDALO: Nagkukuto kasi ang rebelde sa lugar n'yo.

PUTA: Malayo kasi. At mahirap ang buhay.

SUNDALO: Maski saan. naman mahirap ang buhay.

PUTA: Hindi kasing hirap ng sa amIn. Maligaya na ang mga tagaroon pag

nakakain ng bigas.

) M(l)Ilsang SundalolYillanueva

SUNDALO: Alanl

mo

ba kung gaano kahirap sa amin? (lmimuwestra) 'Yung , daing, isinasabit at inaamoy na lang. (Tatawa. )

fUTA: Hindi ka pwedeng komikero. Hindi ka kalbo.

SUNDALO: Ang seryoso mo kasi.

PUT A: Hindi kasi ako sanay sa basta usapan lang. Iba ang trabaho ko.

SUNDALO: Masaya ka ba sa trabaho mo? PUTA: Seryoso

'yan-SUNDALO: Gusto kong malarnan.

PUTA: Para katalagang imbestigador. 'Van ba ang gawain mo sa kampo?

SUNDALO: Hindi

PUTA: Hang rebelde na ba ang napaamin mo? Malupit ka ba? Alam mo

merong taga-Dulong .Baryo, pilit pinaaamIng kasabwat ng rebcldc. Pinagpapalo sa paa para umamin lang. Durog ang lahat ng daliri sa paa. Hindi nagtapat. Kuwento ng isang sundalo, merqn daw silang nalluling rebelde, p,inagtuturo ng mga kasarna, kinuryente ang art, InUublob ang ulo sa ltlodoro. Tahlmlk na kumakanta habang pinahihirapan. Namatay

siyang kumakanta ng awitnUl. Hindi rin nap'aanlin.

SUNDALO: Sige, 'wag mo nang sagutIn ang tanong kung ayaw mo.

PUTA: Hindi ... madali namang sagutln 'yan. Noon, hindi ako nakakabili ng kolorete. Ngayon kung gUsto ko ng pulang labi, maaari. Kung gusto ko ng rosal na lab!, maaari rin. At kung may mabiblling lipstik 11adilaw; dilaw ang aking labi

SUNDALO: May pagka-rnisteryosa ka rin pala.

PUTA: Nakakallawa ka.

~UNDALO: lsang ~ryosong sagot.

PUTA: Ang kulit mo. Kung ako ang kumander mo, ipadadala kita sa Min-danaw para matauhan k:r'

SUNDALO: Hindi na k~ilangan, narito naako sa Samar.

. . ,':

PUTA: Ilangkalingkingan ng IgoTot ang nasa kuwintas mo?

SUND~LO: Hindi akoganoon.

; /

/

!

KAMAO • DULA /

kakikllala akon~ kapitan, glnuguh.HlIn naman ang nguso ng barll niyn. Bawat guhit ay bilang ng napapatay.

I

SUNDALO: Pwcde b~ nllsusukn ako.

PUTA: Uy, artlstu kulln pain.

SUNDALO: Talaga batlg ganyan ang tlrigln n'yo ~ 'min?

, \ ~

Gagayahin ~g PUTA a~ tono ngSUNDALO,

PUTA: Talaga bang gan~~ ang tingin n'yo sa'min?

\

Magkakatingillan. Magtatawanan.

. PUTA: Ngayon, alam m~ na na masaya ako.

SUNDALO: Bakit di ka umuwi sa isla n'yo?

PUT A: Magulo roon. Maraming sundalo.

Tawanan.

PUTA: Ikaw, me uuwian ka pa ba?

SUNDALO: (Tatango)' Sa Quezon.

PUTA: Pustahan, me naiwan kang asawa't auak.

SUNDALO: Talo kat

• PUTA: Ay nakalimutan ko: sa labas ng bahay, ang lahat ng lalaki'y binata.

SUNDALO: Hindi ka ba nalulun~ot dlto?

Pu'CA: Paano

b

ba malulungkot? Hindi·mo ba naririnig'l Halos.gabi-gabi, parang Bagong Taon. Sa isla, makukuba lang ako sa pagtataniin ng p~y na hindi nagiging bigas sa aming mesa. Ang tatay. ko, ang mga kapatld

kong lalak~ nagkulay.tulingan na sa pangingisd~ gabi~gabi?ero b~a ~a

rin kami noong makakain ni ayungin. Kamote t mms lagt ang kmakam namin. Nakakasawa rin naman ang kamote, hindiba?

SUNDALO: Kaya ka narito sa kapitalyo?

PUTA: Ano'ng akala mo sa 'kin,walang ambisyon?'Hoy, Maynila: ang inar,n·

bisyon ko.

SUNDALO: Ano'ng nangyari?

PUTA: Waln. 'Yung babaeng nagdala sa amin sa Maynila, sabi ipapasok daw

kaming tindera 0katulong, sa iba kami dinala. Akala ko matutuwa sUa

May lsang Sundalo/Villanueva

nang bumallk ako sa baryo kasi (lmumuwestra (zng kabuntisan) dalawa

na kami Hinabol ako ng taga ng. tatay ko. Eta, bagsak sa kapitolyo ..

Buti nalaglag 'yung bata. Ngayon maingat na aka .. - Anoka ba, pari?

· Bakit ba ako nangungutnpisal sa iy01 . . .

,

SUNDALO: 'Van ba anglkinukuwento mo sa mga nagpupunta rito~

PUTA: Iniisip mong binobola kita para dagdagan mo ako ng tip? Pwes,

pag-usapan muna natin kungmagkano ang ibabayad mo. Hindi pa naman

tayo nagk:akasundo~

SUNDAl.0: 'Wag kang

magalit-PUTA:. Sa mga nagpapalipas ng gabi rito hindi para makipagkuwentuhan, nng

singil ko'y - .'. .

SUNDALO: Sige, sige, isipin mong wala akong sinabi.

PUTA: Nakakapantbtgka ng ~en~n.

SUNPALO:

Patawad-, PUTA: Kayo taIagl\ kungmakaasta, isip n'yo kaya n'yong lallat. Siguro nga'y · dapat lang kayong pagbigyan. Kunsintihin. Ano nga ba ang magagawa mo sa kampo kundi maglinis ng barn at maghintay sa dara-ting na Iabanan. Isang maling tama - Pung! -, paalam. Dati me kasama ako dilo

sa kwarto, si Cora, galingsa Mindanaw, "Hustisya" rin. Meron daw

bumata sakanyang sundalo rO~)ll.Muslim. bang gabi isinama siys sa

foxhole~ Buong gabi silangnaglambutsingan. Dapat bawal 'yon. Pero

katwiran· daw ng mga opisyal, pagbigyan na ang sundalonglyon dalill

oras na' lumusob ang mga rebelde,. ang sundalong iyon ang unung

mamamatay. Kinabukasan, ginapang ng mga rebelde ang sundalo.

Gmilltan ng leeg.

Katahimikan.

'PUTA: Talaga bartg magkukuwentuhan na Inng tayo ngayong gab!?

I

SUNDALO: Noon pa tang makita kita sa bar kaakbay ni Lt. Agawin, nasabi ko na sa.sarill kong isang ataw pupuntal13n kita.

PUTA: Eto na 'yon

.•tapos-SUNDALq: Pag nakatagllid ka, sa biglang tingin, kallawig ka ng kapatid ko. ·Kaya napansin ~ita agad kahit may kadlliman noon sa' bar. Sumunod siya sa akJn, nag-iisang babae sa' amin. Ang tagal ko nang hindi nauuwi

. /

/

I

I KAMAO • nULA

!

I PUTA:.Ba't di ka umpwi?

SUNDALO:(lkUkUmpas ang komay) Trabaho.lkaw? PUTA: Mahabang k~wento.

SUNDALO:Makikin~ ako.

putA: 'Wag na. \

SUNDALO: Di ba't ~'adalingomadaU kang makakauwi kung gugustuhin mo?

Ako nga, sa sulat \\<0 na lang sUa nababalltaan. '

PUTA: Ewan kung paano pa ako uuwl roon. Buti ka't nakak~sulat.Ak~

. nakiklballta lang sa mga nagpupunta sa isla. Hin~i ako pinataw.ad D1

!tay saput noong lumayas ako at sumama sa Maynila sa ,babaeng lyon. Xasalannn ko raw ang nnngyari sa akin. Siguro nga - dahil kung hindi

ako umaHa sa Daram, mabubulok ako nang walang mangyayari.

SUllud~sunod na putok. Sagllt long. Susundan ita ng mataga/ na kotahimikan. Uupo ang PUTA sa papag at huhubarin ang tuwalya.

rUTA: Gabi na.

La/apit ang SUNDALO. Kukunin ang tuwalya at iaaabot sa.PUTA.

SUNDALO: Hindi iyan ang ipinuntako sa 'yo.

PUTA: Kung nagpunta ka dito dahil sa lagnat mo, wala akomaski vicks. Ni , alkohol nga, hindi ako gumagamit.

SUNDALO:Ang hirap mong kausapin.

PUTA: Hindi kasi ako binabayaran para"kausapin.

SUNDALO:Alam mo, palagay ko, hindi ka sa akin gaUt kundi sa sarill mo. PUTA: Nagsasayang kasi tayo ng oras.

~ SUNDALO: Sabi mo kanina'y oras ko ang sinasayang ko? (Tdtayo para

umalis) Sige, gabi na nga.

Dudukot ng pera ang SUNDALO. Ilalagay sa papag. A,al~.

PUTA: Ang takas mong makainsulto, a. SUNDALO:Ano?

PUTA: Ang yabang mol 'Wag kang magsayang ng pera. Bubay ang ipinapain mo

rito-May Isang Sunda/o;V illanueva Baba/ikon s/yang SUNDALO. Dadak/utin IIIba/ikot at Itatayo.

SUNDALO: Ngayonlang ako Rakakita ng babaengs.intalim mo ang bunganga, , PUTA: Ikaw ana n::apllit makipag-usap sa akin. (PapaJisin ang kamay ng'

sunda/o !/tl baJikat) Kayo talaga. Iba't ibang klaseng kalokohan ang gusto.

SUNDALQ:.Bakit bl ganyan ang tingin mo sa amin?

, . ~

PUTA: Bakit mo kasi ako pinagsasalita?

Katahimikon. Hindi alain.ng SUNDALO kung aalis siyaat iiwanan ang babae 0

kung makikipagbanggaan dito. " .

SUNDALO: Naaalala ko sa iyo ang aking kapatid na babae. Paano kita magagalaw?

PUTA: Hindi ko iplnagduduldulan ang sarill ko. Ayaw ko laog rnagsayang ka ngpera.

SUNDALO: Bayad 'yan sa oras na ginugol mo

-Iipitin ng PUTA ang pera !/tlbra.

PUTA: (Patuya.) Salamat ... Alain mo hindi ka dapat nagsundalo. Walang

lugar sa giyera ang sintimyento. Lusob nang lusob.

SUNDALO: Kung suklam na suklam ka sa mga sundalo'y ba't nagtitiyaga ka rito? "

PUTA: Kung Wagang malambot ang puso mo, paano mo naaatim na

puma-- tay? Di ba maaaring may ~apatid ding naaalala ang binabaril mong

rebelde?

Itutulak ng SUNDAW ang PUTA.Mapapaupo ang babae. Bibigwasan salla ng SUNDALO ngunit mananatiling nakotaas ang komay. nito' sa hangln. Ullt!· untingibababll. Kukunin ang barl!

SUNDALO: Dapat hindi ako nagpilit rnakipagousap sa 'yo. PUTA:Siguro ngs.

S_UNDALO:Pero wala akongibang masamang layunin. PUTA: Uma,lis ka na.

SUNDALO:'•Ibig ko

tang

Susugurin ng PUTA a g SUNDALO. [tutulak. Pupukpukin sa dibdib. Kakal· nrutill. Sa simula')I;;Ta angSUNDALO. Pagkuway bibigwasan ang babae.

PUTA: Walanghiya ka 0talaga- patimatanda~

SUNDALO: Hindi kit

-PUTA: PATI MATA DAI Tinatanong mo ako kung paano ako makababalik.

. sa isla.' Paano ~o makababalik? Itamakalawa, sinonang mull ang isla.

Alarn mo kUng '~ daang· parnfiya ang lumikas? Parni-pamijya ang

hinakot sa pobIasYon at kinulong sa palengke. Lahat ng makitang·nasa

labas ng sona ay b~taarig babarllin. Patay na si Itay! Ni hindi

makUala ang mukha ng matanda sa tama ng bala. Hayup kayo . . .

hayup.

Lalapit angSUNDALO. Pipisilin ang balikat ng babae sa pakikiramay.

PUTA: Hindi pa ba kayo nagsasawa? Ilang taon nang ganito.

SUNDALO: Sana alarn ko ang sagot diyan. Ang tagal ko na ring itinatanong

'yan. Kaya hindi ako sumama sa operasyon ngayong gabi. Ang dami

kong.hindi maintindihan. NUilinis namin ang isang lugar. Lumilikas ang

mga magsasaka. Pero hind! nababawasan ang mga kaaway. plapapansin:

ko, lalo silang dumarami Sa baryo hindi mo malaman loing sino ang

pagtitiwalaan at paghihinalaan. Dinarasal-dasal ko ngang magkasakit ako

nang tuluyan - 'yung matagal·tagal - para magarahe ako'1 makahingi

ng bakasyon. Minsan naiisip ko, tamaan sana ako sa isang ~ncounter -'yung bahagya lang, -'yung hindi naman ako mababalda .•. para mati~

walag ako nang· tuluyan. Minsan natutukso akong mag-AWOL, pero

sayang. Waia akong mapuprubetao pag ginawa ko 'yon. Kallangan ko

ang pcnliyong tatanggapin kung sakall kaya kaUangang tumiwalag sa

serbisyo nllng maayol at may pakinabang. - Pero pinaglahbanan ko

aug mga isiping yaon. Nakapagpapahina ng loob. Lalong nakakapanginig

ng tuhod. Noong isang llnggo, walo na naman sa amin ling napataY.

Muntik na fin ako kundi ako mabilis na nakapagkubli. Nakuha nila

'yung tado kaninang umaga sa sapa, tadtad· ng bala sa katawan. Kung magsalita ka'y parang sundalo lang ang malupit

-PUTA: Ang pinahihirapan n'yo'y mga simpleng magsasaka't mandaragat-SUNDALO: Paano lalakas ang mga rebelde kundi sa tu10ng nila?

PUTA: Pero simple lang naman ang problema para hindi makita. Masarap

bang mamundok? Masarap bang hantingin ng sundalo at tugisin bUang

kaaway? Kahii sinong me utak, sasabihing

mndi.

E, ba't sUa naroroon?

Siguro tayong naririto ang nagkakamali Nasa mating kampo tayo. Baka

--Mzy Isang SundalofVillanueva

walangibang paraan ktindi iyong pinili nila.

SUNDALO: Siguro nga.· Iyongkapatid kong babae, tanging babae sa amin

b~lita ng i~g kaibiga'y noon pang is"ftngbuwan sumampa. Sumama s~

kilu.san; Nakakatawa,. iisangpamilyaang aming pinagmulan, nasa mag-J

kabUang k~po kaml ngayon. Paano kung magkaharap k;ami sa isang

labanan? T.Jms.ako.nang linisng aking barn, bungo pala ng kapatid ko .

ang aking pasasabugin •. Alam mo, noon; gusto ko lang namang

maka-n:-1ongkaya ~o nagsundalo. Malaki ang kita. Mahirap din kam~

e.

Gaya .

n yo, siguro nga my ma1)lrap pa. Baon na baon na karoi' pat! maliit na ..

lupa ni Itay malilit pa. Nag~ndalo ako para matubos

:m

g lupa pero, ...

hayun, ballta ko~ lum~as. din si1a Itay nang mamugad doon ang mga

rc;belde. Naiwang nakatlwangwang ang lupa at naakit ang aking kapatid.. '

Maii,sip mo bangmagkakaganoon siya? Ang bait-bait, ang lamb41go·': .

lambing. S.ya lang ang nakakahingahan ko ng samang loob dahU kahit"·

.bata siyaIIIakin. maIh1aw magoislp. Mahusay umunawa. - Pero ayoko

nang aipin. Dapat hindl kita pinuntahan upang tuluyan siyang mawaglit ... , .

sa iaip ko. Tama ka, lusob lang' nang lusob. Natatakot nga ako sa sarili

ko. Kinakabahan ako sa kampo. Pero pag nasa labanan na, gusto ko ang

amoy ng aumasabog na pulbura. Patay kung patay. Tutal, diyan naman . .,.

ang punta nating lahat.

Katahimikan. Ma!linang puto'k ng baril.

SUNDALO: Hindi ka na babalik sa isla?

':' .; . ~. .~.

PUTA: Sino pa ang babalikan ko? Wala na sila roon. Sumanla sa kapatid kong

namundok. .

SUNDALQ: Pareho pala tayo.

PUTA: 00. Sa maramingbagay.·

SUNDALO: Malalim'na ang gabi

. Tata,o. ang SUNDALO. Aa/is;· Mu/i, Liwanag lamang ng kandila ang

tatang-lawsaPUTA.

PUTA: Hindi na muling nagbalik ang sundalong iyo·n na ni hindi ko nalaman

ang' pangalan. Maaaring buhay pa siya. Maaaring patay 11.8.Tama siya,

pareho kam~ Parehong nasa maling kampo. Ang masuwerte ay ang mga

kaanak namIDg 11.8roroon sa ilang kubling lugar at nakikioaka. Hindi

tulad namin ng sundalong iyon·, nabubuhay sa dilim. (Nil/ipan allg

. kandiia) .' .

Sunud-sunodf14 p,utokng barii buhat sa malayo.