DAFTAR ISI DAFTAR ISI KAT
KATA PENA PENGANTAR GANTAR ...2...2 1.
1. BAB BAB 1 P1 PENDENDAHUAHULUALUANN...3...3 1.1.
1.1. Latar Latar Belakang...Belakang... 33 2.
2. BAB BAB II II PEMPEMBAHBAHASAASANN...8...8 2.1. Pengertian EK
2.1. Pengertian EKOLABEL...OLABEL... 88 2.2.
2.2. TTujuan ujuan EkolaEkolabel...bel...99 2.3.
2.3. FunFungsi Ekolabel...gsi Ekolabel... 1010 2.. Ti!e " Ti!e EK
2.. Ti!e " Ti!e EKOLABEL...OLABEL... 1010 2.#.
2.#. Prose$Prose$ur%Penerur%Penera!an &erti'kasi EKOLABEL...a!an &erti'kasi EKOLABEL...1212 2.(. Peraturan )ang *engatur $an berkaitan $engan Ekol
2.(. Peraturan )ang *engatur $an berkaitan $engan Ekolabel...abel...1919 3.
3. BAB BAB III III KESKESIMPIMPULULANAN... 2020 3.1.
3.1. Kesi*!Kesi*!ulan...ulan... 2020 DAFTAR PUSTAKA
KATA PENGANTAR
KATA PENGANTAR
Kea
Keanugrnugrahan ahan insinsirirasi asi !ar!ari i TuTuhan han ""aang ng MahMaha a Esa Esa sansang g MahMaha!a#a!a#a a I$%I$%u u #an#ang g &e$&e$ahah %e
%e%'%'ereri(i(an an rarah%h%a& a& !a!an n (ar(aruniunia)a)N#N#a a #a#ang ng aa!a !a a(a(hihirn#rn#a a eenu$nu$is is !a!aa& a& %e%en#n#ususun un !a!ann %en#e$esai(an enu$isan i$%iah ini sesuai *a(&u #ang &e$ah !i&en&u(an.
%en#e$esai(an enu$isan i$%iah ini sesuai *a(&u #ang &e$ah !i&en&u(an.
Penu$i
Penu$isan %a(a$ah san %a(a$ah ini !ia+u(an guna ini !ia+u(an guna %e$eng%e$eng(ai sa$ah (ai sa$ah sa&u &ugas sa&u &ugas engan&engan&ar AMDAL.ar AMDAL. Da$
Da$a% a% enenu$iu$isan %a(a$asan %a(a$ah h ini sa#a ini sa#a %en%enga%'ga%'i$ +u!u$i$ +u!u$ “EK“EKOLAOLABELBEL”” Pa!a Pa!a (ese%(ese%a&an ini,a&an ini,
enu$is
enu$is ingin ingin %engu-a(an %engu-a(an &eri%a (asih &eri%a (asih #ang #ang se'esar)'esarn#a (ea!a se'esar)'esarn#a (ea!a se%ua se%ua iha( iha( #ang #ang &e$ah&e$ah %e%'an&u !a$a% en#usunan enu$isan %a(a$ah ini
%e%'an&u !a$a% en#usunan enu$isan %a(a$ah ini
Penu$is %en#a!ari seenuhn#a 'ah*a !a$a% en#usunan enu$isan ini &i!a( $eas !ari Penu$is %en#a!ari seenuhn#a 'ah*a !a$a% en#usunan enu$isan ini &i!a( $eas !ari (esa$ahan !an +uga (e(urangan. $eh (arena i&u enu$is %enghara(an %asu(an saran !an (ri&i( (esa$ahan !an +uga (e(urangan. $eh (arena i&u enu$is %enghara(an %asu(an saran !an (ri&i( !ari ara e%'a-a #ang nan&in#a aa'i$a enu$is %e%'ua& enu$isan #ang $ain agar $e'ih 'ai( !ari ara e%'a-a #ang nan&in#a aa'i$a enu$is %e%'ua& enu$isan #ang $ain agar $e'ih 'ai( !an 'er%an/aa& 'agi !iri sen!iri %auun 'agi i$%u enge&ahuan.
!an 'er%an/aa& 'agi !iri sen!iri %auun 'agi i$%u enge&ahuan.
De0(, Mei 21 De0(, Mei 21
1. BAB 1 PENDAHULUAN
1.1. La&ar Be$a(ang
Se%ua a(&i4i&as e(0n0%i as&i &er(ai& !engan su%'er !a#a a$a% !an $ing(ungan, -0n&0hn#a a!a$ah !a$a% r0ses e%'ua&an r0!u( 5%a&eria$6 hingga se&e$ah r0!u( &erse'u& !iguna(an #ang a!a a(hirn#a nan&i a(an %en+a!i $i%'ah #ang e/e(n#a as&i 'er!a%a( a!a a$a% a&au $ing(ungan ini, 0$eh (arena i&u 'ai( (i&a se'agai (0nsu%en %auun r0!usen harus e!u$i !engan (e$es&arian $ing(ungan. Per%asa$ahan $ing(ungan #ang %ening(a& %enga(i'a&(an ra(&e( 'isnis !an (0nsu%en %u$ai e!u$i !engan er%asa$ahan ini, (0nse #ang 7Ber(e$an+u&an8 5sus&aina'$e6 %erua(an sa$ah sa&u (0nse #ang en&ing !i'i-ara(an !i era 'isnis %0!ern saa& ini 59herian !an :a-0', 212; Ma&hur !an :ain, 2136.
Ha$ $ain #ang %en#e'a'(an %ening(a&n#a (ee!u$ian $ing(ungan a!a$ah (arena %e!ia #ang se$a$u %e%'ahas %engenai $ing(ungan, era&uran hu(u% #ang (e&a& &en&ang $ing(ungan, isu $ing(ungan #ang &erus 'er(e%'ang seer&i se%a(in %ening(a&n#a !a%a( !ari e%anasan g$0'a$, ser&a !a%a( in!us&ri, #ang a!a a(hirn#a %e%engaruhi 0ini %as#ara(a&. Ke&a&n#a era&uran $ing(ungan !an engaruh &e(anan (0nsu%en +uga %e%'ua& a(a!e%i( 'er/0(us a!a s&ar&egi %ana+e%en #ang 'erengaruh a!a $ing(ungan 5Le0ni!0u, 216.
Disisi r0!usen, %ere(a %u$ai %enge%'ang(an (0nse e%asaran #ang e!u$i $ing(ungan, #ang sering !ise'u& !engan e%asaran hi+au. Ter+a!in#a ening(a&an s&ra&egi e%asaran hi+au ini !iguna(an un&u( 1 %e%r0%0si(an ra(&is e!u$i $ing(ungan !an 'erhara !engan engi%$e%en&asian ini !aa& %ening(a&(an er%in&aan !ari r0!u(
5Ras(a !an Sha*, 2126 a(an &e&ai &i!a( se%ua erusahaan %e%un#ai (e%a%uan un&u( %engi%$e%en&asi(an e%asaran hi+au 59hen, 2126 Pe%asaran hi+au a!a$ah e%asaran !ari se'uah r0!u( #ang e!u$i !engan (ea%anan $ing(ungan #ang &er!iri !ari %0!i/i(asi r0!u(, %eru'ah r0ses r0!u(si, %eru'ah 'en&u( (e%asan r0!u(, !an %e%0!i/i(asi i($an 5A%eri-an Mar(e&ing Ass0sia&i0n !a$a% :aga$e !an Da$4i, 2136.
Ban#a( -ara #ang !i$a(u(an erusahaan un&u( %en#u(ses(an e%asaran hi+au. Sereni&# E!*ar!s 5Dire(&ur &anggung +a*a' s0sia$ !an erusahaan a!a Dire-& Mar(e&ing
Ass0-ia&i0n6 !a$a% Tsai 5216 %en+e$as(an a!a ena% -ara un&u( %e%r0%0si(an e%asaran hi+au, #ai&u < Mengin&egrasi(an inisia&i/ hi+au ( e !a$a% se&ia ase(
0rganisasi , a6 erusahaan 'erusaha un&u( %enghu'ung(an %ere( erusahaan un&u( ua#a &anggung +a*a' s0sia$. Mengguna(an e(0$a'e$ a&au e(0$0g0 a!a r0!u( a&au 'ahan e%asaran. '6 Me$i'a&(an (0nsu%en !a$a% e%asaran hi+au , erusahaan %e%0&i4asi -6 (0nsu%en !engan %en!0r0ng %ere(a un&u( 'erar&isiasi !an &er$i'a& !a$a% (a%an#e a&au &er$i'a& $angsung !engan r0!u(. B er&an#a !an %engh0r%a&i i$ihan e$anggan !an re/erensin#a. Men-ari !6 !a&a (0nsu%en (e%u!ian %e$a(u(an seg%en&asi. Menera(an en!e(a&an si($us hi!u, %e%i$ih %a&eria$ !an r0!u( e6 !engan %engguna(an rinsi si($us hi!u sehingga %engurangi $i%'ah. 2 Bera$ih (e !unia 0n$ine, seer&i %0'i$e %ar(e&ing, %e!ia s0sia$, e%ai$ /6 %ar(e&ing. Dari (eena% -ara &erse'u& sa$ah sa&un#a a!a$ah !ari sisi (e%asan r0!u( #ang %en-an&u%(an e(0$a'e$ !i (e%asan r0!u( &erse'u&. E(0$a'e$ a!a$ah a$a& 0&ensia$ !an a&ra(&i/ #ang 'erguna un&u( %engin/0r%asi(an (e (0nsu%en &en&ang !a%a( $ing(ungan #ang &er+a!i
a(i'a& (eu&usan e%'e$ian 0$eh (0nsu%en, #ang se-ara 'er(e$an+u&an nan&in#a %e%'an&u r0!usen un&u( %e%er$uas %ar(e& share !an %enge(s&ra( re/erensi %ar(e& $a-e 5Rashi! e& a$., 2=6. Su(i 52136, !ian&ara (e&iga a$a& (0%uni(asi e%asaran hi+au, e(0$a'e$ a!a$ah a$a& (0%uni(asi #ang a$ing (ua& %e%engaruhi eri$a(u e%'e$ian r0!u( ra%ah $ing(ungan. E(0$a'e$ %en#e!ia(an in/0r%asi &en&ang ase( $ing(ungan !ari r0!u( a&au +asa #ang !aa& %e%engaruhi (0nsu%en, er&an#aann#a a!a$ah 'agai%ana (0nsu%en !aa& %eneri%a $a'e$ &erse'u& !an aa en&ingn#a %ere(a e!u$i
&erha!a $a'e$ 5Ka4a$iaus(e e& a$.,2136.
S&u!i %engin!i(asi(an ersesi (0nsu%en &erha!a e(0$a'e$ %erua(an ha$ #ang en&ing, *a$auun %ere(a sering !i'ingung(an 0$eh &er%in0$0gi #ang !iguna(an a!a $a'e$ 5D>S0u?a, 2@6. Dari (0nsensi e(0$a'e$, %e%i$i(i %a(na 'ah*a r0!u( %engan!ung 'e'eraa (ri&eria #ang %enun+u(an 'ah*a r0!u( %e%i$i(i !a%a( $ing(ungan #ang $e'ih (e-i$ !i'an!ing(an (a&eg0ri r0!u( n0r%a$ 59ha%0rr0 !an Banegi$, 26. E(0$a'e$ %e%'ua& (0nsu%en %engi!en&i/i(asi !engan %u!ah !an n#a%an &en&ang r0!u( a$ing ra%ah $ing(ungan !i asar, a(an &e&ai e(0$a'e$ &i!a( %engiri%(an in/0r%asi &en&ang si(a !an eri$a(u r0!usen &erha!a $ing(ungan, +a!i 'e$u% &en&u !i'a$i( a$a& &erse'u& 3 %en+a%in &er!aa& /i$0s0/i se'enarn#a &en&ang
e%asaran hi+au 59ha%0rr0 !an Banegi$,26. Disisi $ain, Magnuss0n 5216 !a$a% Gran4is& e& a$. 52@6 %ene%u(an 'ah*a e(0$a'e$ 'er(0re$asi $e%ah &erha!a (eu&usan e%'e$ian (0nsu%en. Pa!a (0n!isi $ain, (0nsu%en er$u usaha un&u( %en-ari in/0r%asi
&en&ang r0!u( ra%ah $ing(ungan se!ang(an erusahaan (urang %engin/0r%asi(an &en&ang (an!ungan r0!u( a&au sesi/i(asi r0!u( &erse'u& 5Lu?i0 !an Le%(e, 2136. Ers(ine !an 90$$ins 51==6 !a$a% Rashi! e& a$. 52=6, !a$a% ra(&e(n#a, ini a(an %en+a!i su$i& un&u( %en+a!i(an e(0$a'e$ 'e(er+a se-ara 'ai( !an e/e(&i/ 'er(0n&ri'usi (ea!a $ing(ungan. Ha$ ini %enun+u(an 'ah*a usaha !ari r0!usen un&u( e!u$i $ing(ungan 'e$u% &er$a$u !i&anggai 0$eh (0nsu%en. Ha$ ini !ise'a'(an 0$eh eri$a(u (0nsu%en un&u( i(u& an!i$ !a$a% %en#u(ses(an usaha r0!usen ini !iengaruhi 0$eh !ua /a(&0r, #ai&u enge&ahuan (0nsu%en &en&ang isu $ing(ungan !an si(a (ee!u$ian (0nsu%en &erse'u& &erha!a $ing(ungan. Rashi! e& a$. 52=6, %enga&a(an e(0$a'e$ %ung(in !aa& 'erengaruh a!a (eu&usan e%'e$ian +i(a !iengaruhi 0$eh /a(&0r $uar, seer&i (re!i'i$i&as 59ar# e& a$., 2@6, &ing(a& (ee!u$ian $ing(ungan 5Gran(4is& e& a$., 2@6 !an (e&erse!iaan r0!u( e(0$a'e$ a!a &0(0)&0(0 5Th0gersen,26. Leire !an Thi!e$$ 526 !an Th0gersen e& a$. 5216 !a$a% Pur0hi& 52126 %enga&a(an !i'u&uh(ann#a e%aha%an $e'ih 'ai( &en&ang res0n (0nsu%en &erha!a e(0$a'e$. :u*aheer !an Shar%i$a P 52126 %ene%u(an a!an#a hu'ungan 0si&i/ an&ara (ee/e(&i/an s&ra&egi e%asaran hi+au !engan 0$a e%'e$ian (0nsu%en un&u( r0!u( ra%ah $ing(ungan, +a!i @ sanga& 'erguna 'agi erusahaan un&u( %e%r0%0si(an s&ra&egi 'ran! hi+au, enge(0$a'e$an !an enge%asan hi+au un&u( %en!0r0ng a&au %en-i&a(an 0$a (0nsu%si r0!u( ra%ah $ing(ungan a!a (0nsu%en. Bar'er e& a$. 52=6 %enga&a(an (0%0nen #ang en&ing !a$a% eri$a(u (esa!aran (0nsu%en #ang e!u$i $ing(ungan a!a$ah un&u( %ening(a&an enge&ahuan &en&ang r0!u( !an $ing(ungan. Sru#& 526 !a$a% 9herian !an :a-0' 52126 %ene%u(an 'ah*a eri$a(u se-ara $angsung !iengaruhi 0$eh si(a, !i%ana !ihu'ung(an !engan enge&ahuan !an enga$a%an ri'a!i #ang !i%i$i(i 0$eh (0nsu%en. Ba?0-he e& a$. 2; L0ureir0, 23 !a$a% Bar'er
e& a$. 52=6, %ening(a&n#a (esa!aran &en&ang er$un#a enge&ahuan &en&ang 7green7 a(an %e%engaruhi (eu&usan e%'e$ian (0nsu%en. Mening(a&n#a enge&ahuan !iasu%si(an a(an %engu'ah si(a &erha!a e!u$i $ing(ungan sese0rang, !an (e!uan#a 5enge&ahuan !an si(a &erha!a $ing(ungan6 a(an %e%engaruhi eri$a(u e!u$i
$ing(ungan 5Ar-ur#, 1== !a$a% Bar'er e& a$., 2=6, a(an &e&ai Mu$$er !an Ta#$0r 51==16 !a$a% Mar&in !an An&0nis 51==6 %enga&a(an 'ah*a enge&ahuan $ing(ungan %e%i$i(i !a%a( #ang se!i(i& a!a eri$a(u 'ah(an S#n0!inus 51==6 %ene%u(an 'ah*a &i!a( a!a hu'ungan #ang signi/i(an an&ara enge&ahuan !an si(a, se$ain i&u 'an#a( ene$i&i #ang +uga %ene$i&i an&ara si(a a!a $ing(ungan !engan eri$a(u &erha!a $ing(ungan a(an &e&ai %asih 'e$u% !i&e%u(an (e+e$asan 'agai%ana hu'ungan se'enarn#a 5Mar&in !an An&0nis, 1==6.
Mar&in !an An&0nis 51==6 %en#aran(an un&u( $e'ih 'ai( +i(a (i&a %e%aha%i 'agai%ana hu'ungan an&ara enge&ahuan $ing(ungan, si(a !an !a%a( (e!uan#a
&erha!a eri$a(u. Di In!0nesia su!ah se(i&ar = C (0nsu%en In!0nesia #ang su!ah %e%i$i(i erha&ian &erha!a isu $ing(ungan 5ene$i&ian A9 Nie$sen, 2=6. E(0$a'e$ !i In!0nesia su!ah a!a se+a( &ahun 2@ !engan a-uan IS 1@2, !e-$ara&i0ns)genera$ rin-i$es; IS 1@2@, en4ir0n%en&a$ $a'e$s an! en4ir0n%en&a$ $a'e$s an! !e-$ara&i0ns
T#es I en4ir0n%en&a$ $a'e$$ing) rin-i$es an! r0-e!ures !an ISIE9 Gui!e , Genera$ reuire%en&s /0r r0!u-& ser&i/i-a&i0n, se$ain i&u BSN 5Ba!an Ser&i/i(asi Nasi0na$6 +uga %eneraa(an SNI &er(ai& !engan e(0$a'e$. Tu+uan e(0$a'e$ ini a!a$ah !a$a% rang(a er$in!ungan $ing(ungan, %en!0r0ng in04asi in!us&ri ra%ah $ing(ungan, !an %e%'angun (esa!aran %as#ara(a& a&au (0nsu%en &erha!a r0!u( ra%ah $ing(ungan 5Su%in&0, 2116.
E(0$a'e$ In!0nesia $ahir !engan $a&ar 'e$a(ang 'ah*a &un&u&an (0nsu%en a!a er!agangan in&ernasi0na$ se%a(in %ening(a&, 0$a (0nsu%si !unia +uga -en!erung
%engarah a!a 7(0nsu%en hi+au8 %isa$n#a !i :eang !i(ena$ !engan sis&e% Green Pur-hase L0* 5Green Ke0 N#u Ha6 #ang !i'er$a(u(an %u$ai Ari$ 2, !i%ana se&ia r0!u( #ang 'er'asis a!a (a#u, 'ai( !0%es&i( %auun i%0r harus !i$eng(ai !engan
!0(u%en asa$ usu$ (a#u !an un&u( saa& ini enge-e(an !i$a(u(an a!a +enis 'arang #ang 'ahan !asarn#a %engguna(an (a#u #ai&u (er&as, a$a& &u$is, 'ahan in&eri0r !an %e'e$. KLH 5Ke%en&rian Ling(ungan Hi!u6 In!0nesia su!ah %enghi%'au in!us&ri un&u( %engguna(an e(0$a'e$ !engan !i(e$uar(ann#a Pera&uran Men&eri N0. 2 &ahun 21@ &en&ang Pen-an&u%an L0g0 E(0$a'e$. E(0$a'e$ %enuru& KLH %erua(an sa$ah sa&u erang(a& enge$0$aan $ing(ungan hi!u #ang 'ersi/a& r0a(&i/ su(are$a !an !ihara(an se'agai erang(a& #ang e/e(&i/ un&u( %e$in!ungi /ungsi $ing(ungan hi!u, (een&ingan
%as#ara(a& !an ening(a&an e/isiensi r0!u(si ser&a !a#a saing. Se$ain i&u e(0$a'e$ +uga !i%a(su!(an un&u( %e*u+u!(an sinergi engen!a$ian !a%a( nega&i/ (e $ing(ungan sean+ang !aur hi!un#a ser&a %en!0r0ng erse!iaan !an er%in&aan r0!u( !an +asa ra%ah $ing(ungan. Se!ang(an %enuru& Mu&u 9er&i/i-a&i0n In&erna&i0na$, E(0$a'e$ a!a$ah La'e$, &an!a a&au ser&i/i(asi a!a sua&u r0!u( #ang %e%'eri(an (e&erangan (ea!a (0nsu%en 'ah*a r0!u( &erse'u& !a$a% !aur hi!un#a %eni%'u$(an !a%a( $ing(ungan nega&i/ #ang re$a&i/ $e'ih (e-i$ !i'an!ing(an !engan r0!u( $ainn#a #ang se+enis !engan &ana 'er&an!a e(0$a'e$. Daur hi!u r0!u( %en-a(u er0$ehan 'ahan 'a(u, r0ses e%'ua&an, erin!us&rian, e%an/aa&an, e%'uangan ser&a en!aur u$angan. In/0r%asi e(0$a'e$ ini !iguna(an 0$eh e%'e$i a&au -a$0n e%'e$i !a$a% %e%i$ih r0!u( #ang !iingin(an 'er!asar(an er&i%'angan ase( $ing(ungan !an ase( $ainn#a.
Di $ain iha(, en#e!ia r0!u( %enghara(an eneraan $a'e$ $ing(ungan !asar %e%engaruhi (0nsu%en !a$a% enga%'i$an (eu&usan e%'e$ian r0!u(. Di 'an#a( negara, r0gra% e(0$a'e$ &e$ah %en!aa&(an erha&ian #ang serius 0$eh e%erin&ah, %enginga& isu $ing(ungan &e$ah %en+a!i isu en&ing !a$a% er!agangan. Pr0gra% e(0$a'e$ er&a%a (a$i !ier(ena$(an !i :er%an a!a &ahun 1== #ang !i(ena$ !engan na%a 7B$ue ange$8. Ke%u!ian !ii(u&i 0$eh negara)negara $ain seer&i :eang !engan 8E-0%ar(8, Tai*an !engan 8Green %ar(8, Singa0re !an Thai$an! !engan 8Green $a'e$8, ser&a In!0nesia !engan na%a 8Ra%ah $ing(ungan8. Hingga saa& ini su!ah a!a se(i&ar 2 negara #ang &e$ah %e%un#ai r0gra% e(0$a'e$ 5Su%in&0, 2116. $eh (arena i&u !a$a% ene$i&ian ini, ene$i&i %ene$i&i se'eraa 'esar %an/aa& e(0$a'e$ a!a r0!u( ra%ah $ing(ungan &erha!a nia& 'e$i u$ang (0nsu%en &erha!a r0!u( ra%ah $ing(ungan !engan %e$iha& /a(&0r $ain se'agai 4aria'e$ %0!erasi #ai&u (ee!u$ian $ing(ungan, #ang %ung(in !engan a!an#a 4aria'e$ ini a(an %e%engaruhi &ing(a& engaruh an&ara si(a !engan nia& e%'e$ian u$ang r0!u( ra%ah $ing(ungan.
2. BAB II PEMBAHASAN
2.1. Penger&ian EKLABEL
E(0$a'e$ a!a$ah La'e$, &an!a a&au ser&i/i(asi a!a sua&u r0!u( #ang %e%'eri(an (e&erangan (ea!a (0nsu%en 'ah*a r0!u( &erse'u& !a$a% !aur hi!un#a %eni%'u$(an !a%a( $ing(ungan nega&i/ #ang re$a&i/ $e'ih (e-i$ !i'an!ing(an !engan r0!u( $ainn#a #ang se+enis !engan &ana 'er&an!a e(0$a'e$. Daur hi!u r0!u( %en-a(u er0$ehan 'ahan 'a(u, r0ses e%'ua&an, erin!us&rian, e%an/aa&an, e%'uangan ser&a en!aur
u$angan. In/0r%asi e(0$a'e$ ini !iguna(an 0$eh e%'e$i a&au -a$0n e%'e$i !a$a% %e%i$ih r0!u( #ang !iingin(an 'er!asar(an er&i%'angan ase( $ing(ungan !an ase( $ainn#a. Di $ain iha(, en#e!ia r0!u( %enghara(an eneraan $a'e$ $ing(ungan !asar %e%engaruhi (0nsu%en !a$a% enga%'i$an (eu&usan e%'e$ian r0!u(.
E(0$a'e$ !aa& 'erua si%'0$, $a'e$ a&au ern#a&aan #ang !i&era(an a!a r0!u( a&au (e%asan r0!u(, a&au a!a in/0r%asi r0!u(, 'u$e&in &e(nis, i($an, u'$i(asi, e%asaran, %e!ia in&erne&. Se$ain i&u, in/0r%asi #ang !isa%ai(an !aa& u$a $e'ih $eng(a !an %engan!ung in/0r%asi (uan&i&a&i/ un&u( ase( $ing(ungan &er&en&u #ang &er(ai& !engan r0!u( &erse'u&
E(0$a'e$ In!0nesia Lahir !engan $a&ar 'e$a(ang 'ah*a &un&u&an (0nsu%en a!a er!agangan in&ernasi0na$ se%a(in %ening(a&, 0$a (0nsu%si !unia +uga -en!erung
%engarah a!a Green 90nsu%eria% %isa$n#a !i :eang !i(ena$ !engan sis&e% Green Pur-hase L0* 5Green Ke0 N#u Ha6 #ang !i'er$a(u(an %u$ai ari$ 2, !i%ana se&ia r0!u( #ang 'er'asis a!a (a#u, 'ai( !0%es&i- %auun i%0r harus !i$eng(ai !0(u %en
asa$ usu$ (a#u !an un&u( saa& ini enge-e(an !i$a(u(an a!a +enis 'arang #ang 'ahan !asarn#a %engguna(an (a#u #ai&u (er&as, a$a& &u$is, 'ahan in&eri0r !an /urni&ure.
E(0$a'e$ a!a$ah sa$ah sa&u gagasan %e&0!e en#a%aian in/0r%asi !ari r0!u( (ea!a (0nsu%en #ang a(ura&, “verifiable” !an &i!a( %en#esa&(an, &eru&a%a #ang &er(ai& !engan ase( $ing(ungan !ari r0!u( #ang !ihasi$(an, %a&eria$ #ang !iguna(an %auun (e%asann#a. Be'eraa a$asan #ang %en+a!i !asar en#a%aian in/0r%asi &erse'u& a!a$ah 'er&u+uan un&u( %en!0r0ng er%in&aan !an ena*aran r0!u( #ang !ihasi$(an ra%ah
&erha!a $ing(ungan sehingga !aa& %en!0r0ng er'ai(an $ing(ungan #ang 'er(e$an+u&an.
su%'er ga%'ar< h&&<e+a*a.-0%
Pen#a%aian in/0r%asi 'erua e(0$a'e$ !aa& !in#a&a(an !a$a% sua&u si%'0$, $a'e$ a&au (e&erangan ern#a&aan #ang &er!aa& a!a r0!u( a&au (e%asann#a, !aa& +uga !isa%ai(an a!a in/0r%asi r0!u(, 'u$$e&in, i($an, u'$i(asi, e%asaran 'ai( %e$a$ui %e!ia -e&a( %auun in&erne&. In/0r%asi #ang !isa%ai(an harus$ah $eng(a !an a(ura& &er(ai& !engan ase( $ing(ungan &er&en&u #ang 'erhu'ungan !engan r0!u( &erse'u&. Be'eraa stakeholder #ang !aa& %en#a%ai(an in/0r%asi &erse'u& an&ara $ain r0!usen, i%0r&er, !is&ri'u&0r, engusaha re&ai$ a&au se$uruh iha( #ang !iangga %e%er0$eh %an/aa& !ari in/0r%asi &erse'u&.
2.2. Tu+uan E(0$a'e$
) E(0$a'e$ %e%i$i(i !ua &u+uan #ai&u
• Bagi (0nsu%en <
) %e%'eri(an in/0r%asi (ea!a (0nsu%en agar %e%'eri(an in/0r%asi (ea!a (0nsu%en agar (0nsu%en !aa& %e%'ua& i$ihan 'er!asar(an (0nsu%en !aa& %e%'ua& i$ihan 'er!asar(an in/0r%asi &erse'u& ) in/0r%asi &erse'u& ) agar (0nsu%en !aa& %e%'e!a(an an&ara r0!u( agar (0nsu%en !aa& %e%'e!a(an an&ara r0!u( ra%ah $ing(ungan !engan #ang &i!a(.
• Bagi r0!usen a!a$ah un&u( %e%'eri (ese%a&an ra%ah $ing(ungan !engan
#ang &i!a(. Bagi r0!usen a!a$ah un&u( %e%'eri (ese%a&an (ea!a r0!usen %en!aa& enghargaan a&as (ea!a r0!usen %en!aa& enghargaan a&as usahan#a %e%e$ihara $ing(ungan hi!u !an usahan#a %e%e$ihara $ing(ungan hi!u !an %en-i&a(an insen&i/ asar 'agi r0!usen un&u( %en-i&a(an insen&i/ asar 'agi r0!usen un&u( %ene(an enge$uaran 'ia#a
2.3. Fungsi E(0$a'e$
E(0$a'e$ !aa& +uga 'er/ungsi se'agai e%i$ihan r0!u()r0!u( 0$eh (0nsu%en #ang $e'ih %e%i$ih !a%a( $ing(ungan $e'ih (e-i$ !i'an!ing r0!u( $ainn#a #ang se+enis. Disa%ing i&u, in04asi in!us&r# #ang 'er*a*asan $ing(ungan !aa& &i%'u$ !ari a!an#a eneraan e(0$a'e$ 0$eh ara s&a(eh0$!er. Le'ih $an+u&, -i&ra #ang 0si&i/ &erha!a “brand” r0!u( %auun erusahaan #ang %e%r0!u(si a&au %en!is&ri'usi(an (e asar !aa& !i&i%'u$(an !ari eneraan e(0$a'e$, sehingga !aa& %en+a!i in4es&asi 'agi ening(a&an !a#a saing erusahaan.
A!aun /ungsi e(0$a'e$ 'er!asar(an K0nsu%en, e(0$a'e$ %erua(an in/0r%asi %engenai !a%a( $ing(ungan !ari r0!u( #ang a(an !iguna(ann#a. Sehingga !engan !e%i(ian, %as#ara(a& %e%i$i(i (ese%a&an un&u( %enga%'i$ eran ser&a !a$a% eneraan e(0$a'e$ %e$a$ui -ara en#a%aian %asu(an 'agi e%i$ihan (a&eg0ri r0!u(
!an -ri&eria e(0$a'e$. Disa%ing i&u, e(0$a'e$ %a%u %en!0r0ng &ing(a& (ee!u$ian !an (esa!aran (0nsu%en 'ah*a !a$a% enga%'i$an (eu&usan !a$a% e%i$ihan +enis r0!u( &i!a( han#a !i&en&u(an 0$eh /a(&0r harga !an (ua$i&as sa+a &e&ai +uga !i!asar(an a!a /a(&0r $ainn#a #ai&u !a%a( $ing(ungann#a. In!i(a&0r (e'erhasi$an e(0$a'e$ !aa& !i(e&ahui !ari a!an#a &in!a(an er'ai(an (ua$i&as $ing(ungan #ang &er(ai& !engan (egia&an r0ses r0!u(si #ang !i!u(ung 0$eh se$uruh (0%0nen e$a(u in!us&rin#a 'ai( engusaha, i%0r&er, !is&ri'u&0r, e%erin&ah, %as#ara(a& !an $ain)$ain.
2.@. Tie Tie EKLABEL
E(0$a'e$ !i'agi %en+a!i 3 5&iga6 &ie #ai&u E(0$a'e$ &ie 1, E(0$a'e$ &ie 2 !an E(0$a'e$ &ie 3 #ang %e%i$i(i /ungsi 'er'e!a, #ai&u <
• E(0$a'e$ &ie 1 < 40$un&ar#, %u$&i$e -ri&eria 'ase! ra-&i&i0nerr0gra%s
:enis e(0$a'e$ #ang 'an#a( !iguna(an !i !unia sa%ai saa& inia!a$ah e(0$a'e$ &ie 1 #ang !i$a(sana(an 0$eh iha( (e&iga #angin!een!en. Kri&eria e%'erian e(0$a'e$ a!au%u%n#a'ersi/a& %u$&i)(ri&eria, 'er!asar(an er&i%'angan a!a !a%a($ing(ungan #ang &er+a!i sean+ang !aur hi!u r0!u(. Se&e$ah%e$a$ui r0ses e4a$uasi 0$eh 'a!an e$a(sana e(0$a'e$ &ie 1,%a(a e%0h0n !i'eri $isensi un&u( %en-an&u%(an $0g0
!a$a% eneraan e(0$a'e$ &ie 1 'ersi/a&su(are$a. Se-ara u%u%, e(0$a'e$ &ie 1 &er!iri !ari 'e'eraa &ahase'agai 'eri(u&<
Pe%i$ihan (a&eg0ri r0!u( !an +asa
Penge%'angan !an ene&aan (ri&eria e(0$a'e$
Pen#iaan %e(anis%e !an sarana ser&i/i(asi, &er%asu(engu+ian, 4eri/i(asi !an e4a$uasi ser&a e%'erian $isensienggunaan $0g0 e(0$a'e$
• E(0$a'e$ &ie 2 < se$/ !e-$ara&i0n en4ir0n%en&a$ -$ai%s
E(0$a'e$ &ie 2 %erua(an ern#a&aan a&au ($ai% $ing(ungan#ang !i'ua& sen!iri 0$eh r0!usene$a(u usaha #ang 'ersang(u&an. E(0$a'e$ &ie 2 !aa& 'erua si%'0$, $a'e$ a&auern#a&aan #ang !i-an&u%(an a!a r0!u( a&au (e%asanr0!u(, a&au a!a in/0r%asi r0!u(, 'u$e&in &e(nis, i($an,u'$i(asi, e%asaran, %e!ia in&erne&, !$$. 90n&0h ern#a&aana&au ($ai% &erse'u& a!a$ah re-#-$a'$e>, re-#-$e! %a&eria$>,'i0!egra!a'$e>,
9F9)/ree>, !$$.Kea'sahan e(0$a'e$ &ie 2 sanga& !ienga ruhi 0$eh<
Me&0!0$0gi e4a$uasi #ang +e$as, &ransaran, i$%iah, !an&er!0(u%en&asi eri/i(asi #ang %e%a!ai
• E(0$a'e$ &ie 3 < uan&i/ie! r0!u-& in/0r%a&i0n $a'e$
E(0$a'e$ &ie 3 'er'asis a!a %u$&i)(ri&eria seer&i a!ae(0$a'e$ &ie 1, na%un in/0r%asi rin-i %engenai ni$ai en-aaiana!a %asing)%asing i&e% (ri&eria !isa+i(an se-ara (uan&i&a&i/!a$a% $a'e$. E4a$uasi en-aaian a!a %asing)%asing i&e%(ri&eria &erse'u& !i!asar(an a!a sua&u s&u!i (a+ian !aur hi!ur0!u(. Dengan en#a+ian in/0r%asi &erse'u&, (0nsu%en!ihara(an !aa& %e%'an!ing(an (iner+a $ing(ungan 0$eh'er'agai r0!u( 'er!asar(an in/0r%asi a!a $a'e$ !an se$an+u&n#a %e%i$ih r0!u( 'er!asar(an i&e% (ri&eria #ang !irasa(an en&ing 0$eh %asing)%asing (0nsu%en.
K0%i&e A(re!i&asi Nasi0na$ 5KAN6
KAN %ena*ar(an e$a#anan a(re!i&asi un&u( $e%'aga ser&i/i(asi e(0$a'e$ !i!asar(an a!a Pe!0%an KAN 1)2@< Pers#ara&an U%u% un&u( Le%'aga ser&i/i(asi e(0$a'e$ 5se$an+u&n#a !ise'u& LS E(0$a'e$ 5LSE66. S(e%a ser&i/i(asi e(0$a'e$ a!a$ah a$a&
#ang e/e(&i/ un&u( %en+aga (ea%anan /ungsi $ing(ungan hi!u, (een&ingan s0sia$ !an %ening(a&(an e/isiensi ser&a !a#a saing. $eh (arena i&u, sinergi !a$a% enge$0$aan !a%a( #ang &e$ah sesuai !engan si($us r0!u( !aa& !i-aai. Di sa%ing i&u ser&i/i(asi ini +uga !ihara(an un&u( %en!0r0ng er%in&aan a&as r0!u()r0!u( ra%ah $ing(ungan.
2.. Pr0se!urPeneraan Ser&i/i(asi EKLABEL
Per%0h0nan Ser&i/i(asi
2..1. In/0r%asi Pr0se!ur
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %en#e!ia(an uraian rin-i #ang %u&a(hir 'agi se&ia e%0h0n %engenai r0se!ur e4a$uasi !an ser&i/i(asi #ang 'er$a(u, !0(u%en #ang %e%ua& ers#ara&an ser&i/i(asi, ha( !an (e*a+i'an e%0h0n #ang r0!u(n#a !iser&i/i(asi &er%asu( 'ia#a #ang harus !i'a#ar 0$eh e%0h0n.
2..2. Per%0h0nan
2..2.1. Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %engharus(an se&ia
/0r%u$ir er%0h0nan #ang !ise!ia(an, !iisi !engan $eng(a !an !i&an!a&angani 0$eh *a(i$ e%0h0n #ang 'er*enang !engan %e$a%ir(an <
a6 ruang $ing(u ser&i/i(asi #ang !i%0h0n.
'6 ern#a&aan 'ah*a e%0h0n se&u+u un&u( %e%enuhi ers#ara&an ser&i/i(asi !an %e%'eri(an in/0r%asi #ang !ier$u(an un&u( e4a$uasi r0!u( #ang a(an !iser&i/i(asi.
-6 ern#a&aan &en&ang (0%i&%enn#a !a$a% %en&aa&i era&uran erun!ang) un!angan !i 'i!ang $ing(ungan !an era&uran $ainn#a
#ang &er(ai&.
2..2.2. Pe%0h0n %ini%a$ harus %e%'eri(an in/0r%asi 'eri(u& <
a6 'i!ang usaha, na%a, a$a%a&, s&a&us hu(u% erusahaan;
'6 !a&a)!a&a #ang re$e4an !engan e%enuhan (ri&eria e(0$a'e$, an&ara $ain hasi$ u+i r0!u(, (0%0sisi 'ahan 'a(u !an $ain)$ain. 2..3. Persiaan E4a$uasi
Se'e$u% %e$a(sana(an (egia&an e4a$uasi, Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e$a(sana(an ene$i&ian &erha!a ers#ara&an er%0h0nan ser&i/i(asi !an %e%e$ihara re(a%ann#a un&u( %en+a%in agar <
a6 ers#ara&an un&u( ser&i/i(asi !i!e/inisi(an !engan +e$as, !i!0(u%en&asi(an !an %u!ah !iaha%i;
'6 %enghi$ang(an er'e!aan enger&ian an&ara Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ !an e%0h0n;
-6 Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %a%u %e$a(sana(an +asa ser&i/i(asi sesuai !engan ruang $ing(u ser&i/i(asi #ang !i%in&a.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %en#ia(an ren-ana (egia&an e4a$uasin#a un&u( enga&uran #ang !ier$u(an.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %ene&a(an ers0ne$ !engan
(ua$i/i(asi #ang sesuai un&u( %e$a(sana(an &ugas e4a$uasi &er&en&u. Pers0ne$
&i!a( '0$eh !i&ugas(an +i(a %ere(a &er$i'a& !engan, a&au !ie(er+a(an 0$eh
$e%'aga #ang &er$i'a& !a$a% !esain, e%as0(an, ins&a$asi a&au era*a&an r0!u( &erse'u& se$a%a +ang(a *a(&u &er&en&u, #ang !aa& %e%engaruhi (e&i!a('eriha(an. Pers0ne$ ini se$an+u&n#a !ise'u& se'agai e4a$ua&0r.
Un&u( %en+a%in 'ah*a e4a$uasi !i$a(u(an !engan $eng(a !an 'enar, e4a$ua&0r #ang &er$i'a& harus !i$eng(ai !engan !0(u%en (er+a #ang !ier$u(an.
2..@. E4a$uasi
E4a$ua&0r harus %enge4a$uasi r0!u( e%0h0n sesuai (ri&eria e(0$a'e$ #ang !i&e&a(an !a$a% ruang $ing(u #ang !iurai(an !a$a% er%0h0nan.
E4a$ua&0r !aa& %e%in&a engu+ian u$ang $a'0ra&0riu%, (un+ungan 4eri/i(asi $aangan a&au %e%in&a in/0r%asi &a%'ahan #ang re$e4an aa'i$a !ier$u(an.
2... La0ran e4a$uasi
La0ran !isia(an 0$eh e4a$ua&0r !an !iserah(an (ea!a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ un&u( enga%'i$an (eu&usan.
a6 &angga$ e4a$uasi; '6 na%a e4a$ua&0r;
-6 i!en&i/i(asi se$uruh ase( #ang !ie4a$uasi 5seer&i i!en&i&as e%0h0n, r0!u( #ang !ie4a$uasi, !an ara%e&er #ang !ie4a$uasi6;
!6 (a&eg0ri r0!u( !an (ri&eria e(0$a'e$;
e6 &e%uan &erha!a (esesuaian !an (e&i!a(sesuaian a&as e%enuhan (ri&eria e(0$a'e$, hasi$ ana$isis &erha!a &e%uan !an re(0%en!asi.
La0ran (e&i!a(sesuaian harus segera !isa%ai(an 0$eh Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ (ea!a e%0h0n agar e%0h0n !aa& %e$a(u(an er'ai(an
!an %e%enuhi se$uruh ers#ara&an ser&i/i(asi !an e4a$uasi a&au engu+ian
$an+u&an #ang !ier$u(an. Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %enge4a$uasi u$ang
1 'agian)'agian #ang er$u !ari r0se!ur se%u$a, 'er!asar(an &in!a(an
er'ai(an #ang &e$ah !i$a(u(an 0$eh e%0h0n sesuai 'a&as *a(&u #ang !i&en&u(an.
2... Keu&usan ser&i/i(asi
Keu&usan %e%'eri ser&i/i(a& a&au &i!a( a&as r0!u( !i$a(u(an 0$eh Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ 'er!asar(an in/0r%asi #ang &er(u%u$ se$a%a r0ses e4a$uasi !an in/0r%asi re$e4an $ainn#a. Pers0ne$ #ang %e%'ua& (eu&usan
ser&i/i(asi &i!a( '0$eh 'ereran ser&a !a$a% e4a$uasi .
Keu&usan %e%'eri ser&i/i(a& 'iasan#a &i!a( 'er$a*anan !engan re(0%en!asi !ari e4a$ua&0r. Na%un +i(a &er+a!i er'e!aan, %a(a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e%'eri(an en+e$asan !an %en!0(u%en&asi(ann#a.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ &i!a( '0$eh %en!e$egasi(an *e*enangn#a un&u( %e%'eri(an, %e%e$ihara, %engu'ah, %engurangi, %enun!a a&au %en-a'u& ser&i/i(asi (ea!a 0rang $ain a&au ins&i&usi $ain.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e%'eri(an !0(u%en ser&i/i(a& res%i 'er'en&u( ser&i/i(a& #ang !i&an!a&angani 0$eh e+a'a& #ang 'er&anggung+a*a'
un&u( &ugas &erse'u& (ea!a se&ia e%0h0n #ang r0!u(n#a !iser&i/i(asi. Ser&i/i(a& &erse'u& %ini%a$ harus %e%ua& i!en&i/i(asi !an ern#a&aan se'agai 'eri(u& <
a6 na%a !an a$a%a& e%egang ser&i/i(a&;
'6 ruang $ing(u ser&i/i(a& #ang !i'eri(an, &er%asu( <
16 r0!u( #ang !iser&i/i(asi, #ang !aa& !ii!en&i/i(asi %e$a$ui +enis a&au ren&ang r0!u(
26 (ri&eria e(0$a'e$ #ang 'er$a(u un&u( se&ia r0!u( a&au (a&eg0ri r0!u( #ang !iser&i/i(asi
36 &ie e(0$a'e$ #ang !i&era(an
-6 &angga$ e/e(&i/ ser&i/i(a&, !an +i(a sesuai %asa 'er$a(u ser&i/i(a&; !6 ha( enggunaan &an!a e(0$a'e$.
:i(a e%egang ser&i/i(a& %enga+u(an er%0h0nan un&u( eru'ahan ruang $ing(u ser&i/i(asi #ang &e$ah !i'eri(an, Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e%u&us(an r0se!ur e4a$uasi #ang sesuai un&u( %enen&u(an !aa& &i!a(n#a eru'ahan &erse'u& !i$a(u(an !an Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus segera
%enin!a( $an+u&i.
2... Sur4ai$en !an E4a$uasi U$ang
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e%i$i(i r0se!ur #ang &er!0(u%en&asi %engenai e$a(sanaan sur4ai$en !an e4a$uasi u$ang sesuai !engan (e&en&uan sis&e% ser&i/i(asi.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e*a+i'(an e%egang ser&i/i(a& %e%'eri&ahu(an &en&ang <
1. eru'ahan en&ing #ang %e%engaruhi !esain r0!u( a&au sesi/i(asi, a&au 2. eru'ahan (ee%i$i(an, s&ru(&ur a&au %ana+e%en e%egang ser&i/i(a&.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %enen&u(an aa(ah eru'ahan #ang !i%a(su! %e%er$u(an e%eri(saan $e'ih $an+u&. :i(a !e%i(ian ha$n#a, e%egang ser&i/i(a& &i!a( !ii+in(an %engguna(an &an!a a!a r0!u( #ang 'ersang(u&an, se'e$u% Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %e%'eri erse&u+uan (ea!a e%egang ser&i/i(a&.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %en!0(u%en&asi(an (egia&an sur4ai$en !an e4a$uasi u$ang.
Bi$a%ana Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %e%'eri *e*enang un&u( %enerus(an enggunaan &an!a a!a r0!u( #ang &e$ah !iser&i/i(asi, Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ se-ara 'er(a$a harus %e$a(u(an sur4ai$en &erha!a r0!u( #ang !i'eri &an!a un&u( %e%as&i(an 'ah*a r0!u( &erse'u& %asih %e%enuhi (ri&eria.
2... Penggunaan Ser&i/i(a& !an Tan!a E(0$a'e$
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %engen!a$i(an ha( (ee%i$i(an, e%a(aian !an eragaan ser&i/i(a& !an &an!a e(0$a'e$
Pe&un+u( %engenai enggunaan ser&i/i(a& !an &an!a e(0$a'e$ #ang !ii+in(an 0$eh Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ !aa& !i$iha& a!a e!0%an ISIE9 Gui!e 23.
9ara %enga-u &erha!a sis&e% ser&i/i(asi #ang &i!a( 'enar a&au en#a$ahgunaan ser&i/i(a& !an &an!a e(0$a'e$ !a$a% i($an, (a&a$0g !an $ain)$ain
harus !i&angani 0$eh LSE !engan &in!a(an #ang &ea&
2..=. Ke$uhan &erha!a e%egang ser&i/i(a&
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e%in&a e%egang ser&i/i(a& un&u( <
a6 %en#i%an re(a%an se%ua (e$uhan &erha!a e%egang ser&i/i(a&, %engenai (esesuaian r0!u( !engan ers#ara&an (ri&eria #ang &er(ai& !an re(a%an &erse'u& harus &erse!ia 'i$a !i%in&a 0$eh Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$;
'6 %enga%'i$ &in!a(an #ang !ier$u(an sesuai !engan (e$uhan !an (e(urangan #ang !i&e%u(an a!a r0!u( #ang %e%engaruhi (esesuaian ers#ara&an ser&i/i(asi;
Ser&i/i(a& e(0$a'e$ 'er$a(u se$a%a 3 5&iga6 &ahun. Per%0h0nan (e$an+u&an enggunaan &an!a e(0$a'e$ !ia+u(an 5ena%6 'u$an se'e$u% %asa ser&i/i(a& 'era(hir. Un&u( e%e$iharaan ser&i/i(asi, Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e$a(u(an enga*asan 'er(a$a 5sur4ai$en6 %ini%a$ 1 (a$i se&ahun &erha!a iha( #ang &e$ah %en!aa&(an ser&i/i(a& e(0$a'e$. Da$a% ha$ a$a%a& a&au na%a erusahaan a&au s&a&us 'a!an hu(u% 'eru'ah se'agai%ana !i%ua& !a$a%
ser&i/i(a& e(0$a'e$, e%egang ser&i/i(a& harus %engin/0r%asi(an eru'ahan &erse'u& (e
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ !a$a% *a(&u a$ing $a%a 1 hari se&e$ah eru'ahan &er+a!i un&u( en#esuaian ser&i/i(a&n#a. :i(a se'uah ser&i/i(a& e(0$a'e$ hi$ang a&au rusa(, e%egang ser&i/i(a&
harus %enga+u(an (ea!a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ !engan ern#a&aan /a(&a !an !0(u%en en!u(ung un&u( ener'i&an u$ang.
Sur4ai$en !i$a(u(an !engan -ara %enge4a$uasi !a&a !an in/0r%asi #ang re$e4an !an a&au engu+ian &erha!a -0n&0h #ang !ia%'i$ sesuai !engan +enis r0!u(n#a !i +a$urr0ses r0!u(si !an !i gu!ang ser&a !i asar a&au +a$ur !is&ri'usi r0!u( se'e$u% r0!u( %e%asu(i asar. Aa'i$a hasi$ sur4ai$en %enun+u((an 'ah*a (e&en&uan ser&i/i(asi %asih !ienuhi 0$eh e%egang
ser&i/i(a& %a(a ser&i/i(a& e(0$a'e$ %asih 'er$a(u. Ser&i/i(a& e(0$a'e$ !aa&
!i&angguh(an!i'e(u(an aa'i$a !i&e%u(an (0n!isi (e&i!a(sesuaian #ang 'ersi/a& su's&ansia$ &erha!a (e&en&uan ser&i/i(asi e(0$a'e$, 'er!asar(an e4a$uasi Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ &erha!a hasi$ sur4ai$en !an a&au in/0r%asi $ain #ang &erer-a#a. Pe%egang ser&i/i(a& !aa& !i'eri(an +ang(a *a(&u &er&en&u un&u( er'ai(an #ang !is#ara&(an se$a%a ser&i/i(a& e(0$a'e$ !i&angguh(an!i'e(u(an.
Ser&i/i(a& e(0$a'e$ !aa& !i-a'u& aa'i$a &er'u(&i a!an#a (esenga+aan %e$a(u(an (e&i!a(sesuaian !an a&au &i!a( a!an#a &in!a(an er'ai(an &erha!a (e&i!a(sesuaian #ang &e$ah
!i(e&ahui se$a%a 'e'eraa *a(&u. Da$a% ha$ ser&i/i(a& e(0$a'e$ !i-a'u& 0$eh Le%'aga
Ser&i/i(asi E(0$a'e$, %a(a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %e$a(u(an e%'eri&aan (e u'$i( !a$a% *a(&u a$ing $a%a hari se+a( &angga$ en-a'u&an !an e%egang ser&i/i(a& #ang !i-a'u& $isensin#a harus %enari( se%ua r0!u( #ang 'er&an!a e(0$a'e$ !ari asar !a$a% *a(&u a$ing $a%a 3 'u$an.
Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %e$a0r(an enangguhane%'e(uan a&au en-a'u&an ser&i/i(a& e(0$a'e$ (ea!a KAN. Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %en-a&a& 'era(hirn#a ser&i/i(a& !an %e$a0r(ann#a (ea!a KAN !a$a% ha$ <
16. Usahaser&i/i(a& &e$ah 'era(hir a&au !i&u&u
26. I+in usaha, a&au i?in 0erasi &e$ah !i'a&a$(an a&au !i-a'u& 0$eh e%erin&ah.
Terhi&ung &angga$ 'era(hirn#a ser&i/i(a&, enggunaan &an!a e(0$a'e$ 0$eh e%egang ser&i/i(a& harus !ihen&i(an !an ser&i/i(a& !iserah(an (ea!a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$. Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ harus %engin/0r%asi(an (e u'$i( %engenai 'era(hirn#a ser&i/i(asi e(0$a'e$ &erse'u& !an en+e$asan %engenai s&a&us r0!u( 'er&an!a e(0$a'e$ #ang %asih 'ere!ar !iasar. :i(a e%egang ser&i/i(a& &i!a( segera %enge%'a$i(an ser&i/i(a& e(0$a'e$ se&e$ah %asa 'er$a(u ser&i/i(a& 'era(hir, %a(a Le%'aga Ser&i/i(asi E(0$a'e$ %enari( ser&i/i(a& !engan e%'eri&aan (e u'$i(.
2.. Pera&uran #ang %enga&ur !an 'er(ai&an !engan E(0$a'e$
• Per%en LH RI n0%0r 2 Tahun 21@ &en&ang Pen-an&u%an L0g0 E(0$a'e$
• IS 1@
• IS 1@2
o Ser&i/i(asi Ling(ungan #ang %e%ua& Prinsi rinsi u%u%
o Dia$i(asi(an a!a se$uruh ($ai% ($ai% $ing(ungan
• IS 1@21
o Ser&i/i(asi a&ri'u& &ungga$ 'agi r0!usen
o Berua ($ai%)($ai% $ing(ungan #ang !i&u+u(an 'agi 'arang !an +asa #ang
!ir0!u(si 0$eh r0!usen
• IS 1@22
o S&an!arisasi &erha!a enger&ian)enger&ian !an si%'0$)si%'0$ #ang
!iguna(an !a$a% ($ai%)($ai% $ing(ungan
• IS 1@23
o Ser&i/i(asi $ing(ungan un&u( ($ai%)($ai%, &es& !an 4eri/i(asi $ing(ungan
• IS 1@2@
o Ser&i/i(asi #ang !iguna(an un&u( iha( (e 3
o Men#e!ia(an an!uan un&u( %e%'angun sua&u r0gra% #ang %engu+i a&ri'u&
$ing(ungan &erha!a sua&u r0!u( %e$a$ui erse&u+uan iha( (e&iga 5sea$ 0/ ar04a$6
3.1. Kesi%u$an
Pa!a u%u%n#a %as#ra(a&(0nsu%en (e&i(a %e%'e$i sua&u 'arang %ere(a 'e$u% 'egi&u e!u$i a&au &i!a( %e%erha&i(an &an!a e(0$a'e$ a!a sua&u r0!u( #ang a(an !i'e$i, &e&ai
%ere(a $e'ih %e%erha&i(an (ea!a %u&u !an harga r0!u( &erse'u&.
Peru%usan s&an!ar!(ri&eria e(0$a'e$ !an ener'i&an ser&i/i(a& e(0$a'e$ !i In!0nesia %asih sanga& (e&ingga$an +i(a !i'an!ing(an !engan negara $ain.
Masih (urangn#a e%aha%an %as#ara(a& (hususn#a 'agi e$a(u usahain!us&ri %engenai (eun&ungan%an/aa& !ari eneraan ser&i/i(asi e(0$a'e$ r0!u(.
DAFTAR PUSTAKA h&&<***.%en$h.g0.i!ser&i/i(asi)(an)!an)e(0$a'e$)in!0nesia h&&<***.in!0nesiagreenr0!u-&.-0%e(0$a'e$)!an)ening(a&an)!a#a)saing)r0!u( h&&<#a#angiis@.'$0gs0&.-0.i!212&ie)&ie)e(0$a'e$.h&%$ h&&<***.$ei.0r.i!i!ne*s@ser&i/i(asi)e(0$a'e$)%a%u)%ening(a&(an)!a#a)+ua$)r0!u()%e'e$ h&&<***.%en$h.g0.i!%en$h)(e$uar(an)era&uran)&en&ang)e(0$a'e$ h&&<***.(an.0r.i!*)-0n&en&u$0a!s!0*n$0a!s213Pe!)KAN))2@)Pe!)U%u%)A(r) !an)Ser&)E(0.!/ h&&<hu+an'er'agi-eri&a.'$0gs0&.-0.i!21r0!u()e(0$a'e$)#ang)ra%ah)$ing(ungan.h&%$ h&&<***.in!0nesiagreenr0!u-&.-0%er%en$h)n0%0r)2)&ahun)21@)&en&ang)en-an&u%an)$0g0) e(0$a'e$