Nora`inan bt. Bahari Calon Ijazah Tinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya. 19/Jun/ :05 AM 1

Nora`inan bt. Bahari Calon Ijazah Tinggi Akademi Pengajian Islam Universiti Malaya

 Pendahuluan

 Latar Belakang Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah di Malaysia

 Kedudukan Maqasid Shari`ah dalam Fatwa Muamalat/Resolusi Shari`ah Di Malaysia  Pemakaian Maqasid Shari`ah

 Kertas ini akan mengemukakan sebahagian dapatan awal daripada kajian peringkat PhD bertajuk “Pemakaian

Maq

as

id Shar

i

`ah

Dalam

Fatwa Muamalat dan Resolusi Shari`ah Di Malaysia”.



Maq

as

id

dan maslahah adalah dua istilah yang digunakan secara bersilang ganti. Maslahah menjadi intipati hukum Syarak. Setiap

maq

asi

d

(tujuan syarak) mestilah ada

maslahah dalam bentuk mendapatkan manfaat dan menghindar

mafsadah.

maqasid maslahah

 Tujuan Syarak (Umum)

 Rahsia Syarak (Khusus)

 Hukum hakam untuk memelihara maslahah (jalb al-maslahah) para

mukallaf dunia dan akhirat dan menolak kerosakan (dar’ al-mafsadah)

 mendapat dan menjaga manfaat atau maslahah

 menolak mafsadah atau mudarat

 manfaat diperolehi dengan menjaga lima kepentingan (daruriyyat) manusia yang menjadi inti pati kepada

keseluruhan hukum-hukum

 Berdasarkan asas muamalat (adat) “melihat kepada makna” maka ia memerlukan kepada `illah khas yang difahami. Manakala dasarnya adalah untuk kemaslahatan hamba dalam

bentuk mendapatkan kemanfaatan dan menolak kemudaratan.

 Justeru, setiap pihak sama ada industri dan pelanggan hendaklah memahami konsep dan prinsip ini bagi memastikan transaksi yang dijalankan memenuhi

maq

as

id shar

i`

ah

demi

 Senario- terdapat fatwa yang berbeza di

kalangan autoriti di Malaysia. Antaranya Hukum pelaburan Amanah Saham Nasional dan Amanah Saham Bumiputera. Pihak Majlis Fatwa

Kebangsaan dan kebanyakan Jawatankuasa Fatwa Negeri mengharuskannya. Sementara Majlis

Penasihat Shari`ah Suruhanjaya Sekuriti dan sebahagian lagi negeri mengharamkannya.  Isunya apakah pemakaian maqasid sebagai

manhaj istinbat itu menghasilkan fatwa/resolusi shari`ah berbeza atau adakah faktor lain?

Dilaksanakan - tiga pengerusi jawatankuasa Fatwa Negeri,

seorang daripada Jabatan Perbankan Islam dan Takaful Bank Negara Malaysia,seorang dari Jabatan Shariah Pasaran Modal Islam Suruhanjaya Sekuriti Malaysia dan tiga orang Ahli Majlis Penasihat Shariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti.

Belum Dilaksanakan - Antaranya dua orang lagi pengerusi jawatankuasa fatwa negeri dan Bahagian Pengurusan Fatwa JAKIM.

Latar Belakang Fatwa muamalat/resolusi shariah di Malaysia

Kedudukan Maqasid Shari`ah Dalam Fatwa

Muamalat/Resolusi Shariah di Malaysia Pemakaian Maqasid Shari`ah dalam fatwa/

 _{Terdapat empat badan berautoriti untuk mengeluarkan “fatwa” atau}

resolusi syariah di Malaysia.

 _{Pengeluaran fatwa adalah menjadi autoriti kepada Majlis Fatwa}

Kebangsaan (MFK) di Peringkat persekutuan dan Jawatankuasa Fatwa Negeri. Bagaimanapun hanya negeri mempunyai kuasa mewartakan manakala MFK mempunyai kuasa menasihat untuk negeri menggazetkan sesuatu fatwa.

 _{Manakala dalam bentuk resolusi syariah adalah menjadi autoriti Majlis}

Penasihat Syari`ah Bank Negara Malaysia (Perbankan Islam dan Takaful) dan Majlis Penasihat Syariah Suruhanjaya Sekuriti (Pasaran Modal Islam).

 Majoriti mengatakan perkembangan yang dinamik dan positif

serta memperkasakan fatwa di Malaysia walaupun berbeza bidangkuasa. Malahan menjadikan ijtihad itu subur dengan adanya pelbagai pandangan. Perbezaan adalah disebabkan

perbezaan latar belakang, metodologi, memahami dalil, keupayaan intelektual serta pengaruh adat dan persekitaran. Diselaraskan dalam diskusi bersama dan muzakarah yang diselaraskan oleh JAKIM bagi mendekatkan MFK dengan dunia kewangan Islam.

 MPS Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti mempunyai bidangkuasa tertinggi dalam perbankan dan kewangan Islam menurut Perlembagaan Persekutuan. Mempunyai kepakaran dalam pelbagai bidang termasuk undang-undang untuk melihat kesan terhadap industri.

 MFK-Bidangkuasa di peringkat makro meliputi semua aspek

dalam masyarakat, maslahah umum dan isu nasional. Memberi penyelesaian hukum kepada masyarakat Islam dan memberi pilihan kepada rakyat apabila fatwa dikeluarkan. Menjadi peringkat penyelarasan antara negeri yang diwakili oleh mufti negeri masing-masing dan ahli yang dilantik oleh Majlis Raja-raja yang mempunyai pelbagai latar belakang. Mempunyai kuasa menasihat.

 JFN-Bidangkuasa mewartakan fatwa di peringkat negeri

 Di peringkat Kebangsaan terdapat Majlis Muzakarah Fatwa Kebangsaan dan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan. Keputusan Jawatankuasa Fatwa Kebangsaan adalah kena dilaksanakan di seluruh negeri kerana ia adalah daripada titah Majlis Raja-Raja.

 _{Fatwa daripada Majlis Muzakarah adalah tidak mengikat.} Adakalanya isu dari titah Majlis Raja-Raja, Persoalan Masyarakat atau dari Negeri. Sebagai contoh isu ASB.

Empat Mazhab (plg. Banyak maslahah) Institusi Fatwa Antarabangsa Siyasah Syar`iyyah dan Maqasid Praktis Industri (maslahah) Persetujuan Bersama Secara Majoriti

 Mengutamakan Qaul muktamad dalam mazhab Shafi`i. Jika tiada dan ada maslahah, merujuk kepada mazhab yang lain. Bagaimanapun dari sudut amalan masih ada yang merujuk kepada qaul daif dalam mazhab Shafi`i sebelum mazhab yang lain.

 Implikasinya terdapat fatwa yang tidak

diwartakan kerana bukan dari mazhab Shafi`i.

 Dalam bidang muamalat lebih terbuka untuk

menggunakan maslahah dan maqasid.

Qawl Muktamad Mazhab Shafi`i

Mazhab Hanafi, Maliki dan Hambali

Maslahah dan Maqasid (Muamalat) Fiqh Waqi`

Sumber Primer Sumber Sekunder  Al-Qur’an  al-Sunnah  Ijmak  Qiyas  Maslahah  Istihsan  Istishab  Sadd dhari`ah  `Urf

 Maqasid Shari`ah  Siyasah Shari`ah  Ta’wil

 Istiqra’  Talfiq

Memahami Waqi` Memahami Isu Memahami Prinsip Shari`ah

 Contoh: Perbezaan menggunakan maslahah dalam isu syarikat yang bercampur aktiviti pelaburan yang halal dan haram.

 MFK- menggunakan maslahah berdasarkan perspektif makro (maslahah ekonomi umat Islam yang lemah)

 MPS SS- menggunakan metode kuantitatif

dan kualitatif sebagai tanda aras berdasarkan perspektif pelaburan sahaja)

 _{Majlis Penasihat Syariah Bank Negara dan Suruhanjaya Sekuriti-}

penetapan bertulis bahawa sumber dan metodologi penyelidikan dalam penentuan hukum itu adalah merujuk kepada sumber utama dan sumber kedua.

 _{Sumber utama ialah al-Quran dan al-Sunnah; manakala sumber}

kedua (sokongan) ialah ijtihad yang termasuk di dalamnya

maqasid shari`ah selain ijmak, qiyas, maslahah, istihsan, istishab, sadd dhari`ah, `urf, siyasah syar`iyyah, ta’wil, istiqra’ dan talfiq.

 Pencapaian

maq

as

id shari`ah

adalah sangat diambilkira oleh MPS Bank Negara dan

Suruhanjaya Sekuriti apabila sesuatu resolusi shari`ah dilaksanakan.

 Ia diukur dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku

mafsadah

selepas

dilaksanakan maka

maq

as

id shari`ah

tidak

tercapai. Oleh itu usaha berterusan adalah perlu bagi memastikan

maq

as

id

tercapai.

 _{Di negeri penggunaan maqasid adalah ta`lil dari nas. Fatwa tidak}

bergantung kepada maqasid sahaja tetapi berdasarkan nas dahulu. Apabila isu berlainan dari nas, perlu ta`lil antaranya menggunakan

maqasid. Penggunaannya adalah secara tidak langsung kerana

konsep maqasid iaitu jalb al-masalih dan dar’ al-mafasid mengandungi konsep keharmonian, keadilan dan keamanan. Ia juga termasuk dalam masalih mursalah.

 _{Ia bukanlah sumber tetapi prinsp umum menjaga dan menggunakan}

 Permulaan di Malaysia dalam tahun 1980an- keperluan sistem perbankan dan takaful yang dapat mengelakkan riba dan elemen tidak

patuh syariah. Tiada fokus kepada

maq

as

id

shar

i

`ah

.

 Di akhir 1990an dan seterusnya fokus

dipertingkatkan (tighten up) terhadap hukum dan impak produk yang diluluskan bagi

mencapai

maq

as

id shar

i

`ah

agar selaras

 Terdapat praktik maqasid shari`ah dalam realiti

fatwa di Malaysia. Isunya bagaimana memindahkan

aplikabiliti maqasid dalam praktis fatwa agar

objektif nas dicapai.

 Maqasid tergambar dengan maslahah melalui ta`lil

kepada hukum.

 Kesan penggunaan prinsip maqasid shari`ah dan

 MFK- melihat dari dimensi makro dan

berasaskan maqasid shari`ah dan maslahah negara

serta tabung amanah. Perlu ada kerangka dan juga kertas cadangan penambahbaikan agar pengecualian semakin kecil.

 Cth. MFK letak syarat laporan setiap tahun

untuk tunjuk pengurangan aspek tidak syar`i spt dalam ASB.

 MPS SS dan JFN-melihat dari sudut mikro iaitu

analisa syarikat bukan tabung amanah serta

maslahah individu pelabur.

 Sebab perbezaan bukan sahaja sebab maqasid

tetapi juga bahasa, tahap penggunaan nas, penentuan kesahihan hadis dan pemikiran. Selain itu perbezaan pendekatan kajian, pandangan ulama yang digunakan dan pemahaman serta tafsiran yang berbeza terhadap pandangann ulama.

Keperluan terhadap dawabit tetapi Tiada keperluan mewujudkan garis

panduan kerana tidak mahu terikat dan lagi fatwa dikeluarkan

secara kes demi kes berasingan.

Sesuatu perkara dalam kriteria masalih mursalah (hukum berasas maslahah apabila tiada nas) Memahami maqasid yang spesifik dalam Memahami `uruf dan universaliti

Tiada nas dan tiada pandangan mazhab

dalam perkara tersebut serta berasaskan prinsip

pendedahan umum kepada masyarakat berkaitan maqasid bagi membantu memahami Islam secara menyeluruh dan

menyelami objektif di sebalik perintah Allah SWT.

menganjurkan seminar yang menerangkan keperluan merealisasikan maqasid di samping penterjemahan

buku-buku mengenai maqasid .

mengaplikasi qiyas terlebih dahulu tetapi jika

menggunakannya akan menyebabkan maqasid tidak tercapai mungkin metodologi istihsan (dalil baharu) yang lebih kukuh

Faktor dalaman Faktor luaran

 MPS menyedari

kepentingan menggunakan

maq

as

id

shar

i

`ah

sebagai menyokong sumber yang lain.

 Merealisasikan maslahah

sebenar

 penyelesaian terbaik dan

paling sempurna

 dilakukan secara tadarruj  tidak menimbulkan masalah

 menjadikan hukum Islam

releven dan memenuhi

 Kawalan dalaman: MPS memahami prinsip-prinsip

asas shariah dalam pengeluaran resolusi syariah. Digunakan semasa penilaian sesuatu isu dan aplikasi sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan hukum.

 Kawalan Luaran: menentukan dawabit maslahah dan maqasid untuk merealisasikan hifz al-mal. Dawabit umum

seperti adil dan telus serta dawabit khusus seperti

Kawalan dalaman Kawalan Luaran

 MPS memahami

prinsip-prinsip asas shariah dalam pengeluaran resolusi shariah.

 Digunakan semasa penilaian

sesuatu isu dan aplikasi sesuatu hukum sebelum membenarkan perubahan hukum.

 Menentukan dawabit

maslahah dan maqasid untuk

merealisasikan hifz al-mal.

 Dawabit umum seperti adil

dan telus serta dawabit khusus

seperti produk-produk patuh shari`ah

Kawalan Luaran Kawalan Luaran

 Dipastikan tiada nas, ijmak,

qiyas dan tidak meluputkan maslahah yg lbh. penting / besar.

 Maqasid adalah sebagai

sokongan dan maslahah rajihah

sahaja yang dirujuk; status marjuhah dirujuk bersama dengan makharij.

 Pandangan para fuqaha dan

sarjana yang berasaskan maslahah dan maqasid perlu

diperiksa agar tidak berlaku penyelewengan.

 Dilihat dari pelbagai dimensi;

makro (kulli) dan mikro (juz’i) bagi mendapatkan fatwa atau resolusi hukum yang memenuhi

 Suruhanjaya Sekuriti- Senarai patuh shariah yang menjauhkan riba merupakan

maq

as

id

terbesar yang tercapai dengan pelaksanaan maslahah.

 Selain itu penentuan “bench mark” untuk

membeli saham bercampur dengan syarat tdk melebihi 5%. Ini mengambilkira

maq

as

id

syariah kerana dgn menggunakan qiyas menyebabkan “bench mark” tdk boleh digunakan untuk melabur dlm syarikat bercampur.

 Bank Negara- polisi mewajibkan

Ibra’

kepada bank sedangkan dari sudut prinsip hak bank. Oleh itu walaupun pelanggan membayar awal bank tidak semestinya memenuhi permintaan pelanggan untuk mendapatkan rebat.

 Keharusan kad kredit bagi mengelakkan risiko menggunakan wang tunai kepada masyarakat.

 Negeri-Wakaf menggunakan konsep istibdal atas dasar

maqasid shari`ah. Kebenaran untuk menggunakan tanah

wakaf masjid untuk membolehkan telekom mendirikan pencawang. Bagaimanapun kebenaran secara bersyarat/ sementara melihat maslahah semasa.

 Tanah yang diwakafkan untuk masjid tetapi belum

dibangunkan berdasarkan fatwa 1984 masih tanah kerajaan dibenarkan TNB mendirikan pencawang elektrik walaupun tanah kubur berdasarkan menjaga agama, diri, keturunan dan harta atas keperluan masyarakat. Oleh kerana ketiadaan elektrik boleh menyebabkan jenayah rompakan, kecurian dan

 Sukuk bagi mencari vaksin ebola.

 Metodologi penyaringan sekuriti patuh syariah

 Penubuhan

Bursa S

u

q al-Sil

a`  Cetakan wang

 Pemakaian maqasid shari`ah akan menambahbaik

fatwa dan memandu para mufti dan penasihat shariah memahami isu semasa dalam kewangan Islam menerusi penelitian objektif Syarak dan penyediaan secara kritikal asas sesuatu

fatwa/resolusi.

 Pada asasnya objektif syariah dalam kewangan

Islam berada di bawah kerangka maqasid shari`ah.

Ia menjadi kayu ukur kewibawaan fatwa dan menjamin ketepatan dan keadilannya.

 Kesemua institusi menggunakan

maq

as

id

shar

i

`ah

sebagai sokongan apabila tiada

penyelesaian fiqh.

 Kerangka penggunaan maqasid dan maslahah

perlu ada agar ia boleh digunakan dengan objektif kerana maslahah datang dengan pengecualian.

 Asas pembentukan hukum fatwa/resolusi adalah bagi memenuhi maqasid shari`ah.

 Pencapaian maqasid shari`ah berlaku dengan pelaksanaan maslahah dan sekiranya berlaku mafsadah selepas dilaksanakan maka maqasid

shari`ah tidak tercapai, Oleh itu usaha

berterusan adalah perlu bagi memastikan maqasid tercapai.

 Perbezaan fatwa berlaku dalam isu yang sama disebabkan kes yang berbeza juga kerana

maqasid seperti isu merobohkan masjid oleh

kerana ia hasil derma atau wakaf atau atas tanah wakaf.

Thank you

Wa Allah A’lam

Allahumma Barik Lana Fi

Rajab wa Sya`ban wa