BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 1 ISI KANDUNGAN
ISI KANDUNGAN
MUKA SURAT
1.0 PRAKATA 2
2.0 POLISI PERKHIDMATAN 5
3.0 PERMOHONAN UJIAN 10
4.0 UJIAN AM DITAWARKAN 19
5.0 UJIAN DITAWARKAN DI SEKSYEN IEM 25
6.0 UJIAN DITAWARKAN DI MAKMAL PESAKIT LUAR 25
7.0 UJIAN YANG DITAWARKAN (MAKMAL LUAR) 26
Lampiran 1:Borang Permohonan Ujian Am 27
Lampiran 2: Borang Permohonan Ujian Kecemasan 28 Lampiran 3: Borang Permohonan Ujian Metabolik HUSM 29 Lampiran 4: Borang Permohonan Spesimen Patologi IMR 30 Lampiran 5: Borang Permohonan Ujian IEM (IMR) 31 Lampiran 6: Borang Permohonan Ujian Multiple Myeloma (IMR) 33
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 2 PRAKATA
Alhamdulillah, syukur kehadrat Ilahi kerana buku panduan ini dapat disediakan untuk meningkatkan kualiti makmal kepada pelanggan. Objektif utama buku panduan ini adalah untuk memberi maklumat serta polisi-polisi jabatan mengenai ujian-ujian yang dijalankan di Makmal Patologi Kimia. Diharap dengan adanya buku panduan ini, mutu perkhidmatan makmal dapat dipertingkatkan ke mercu dunia selari dengan misi pencapaian bertaraf APEX.
Bagi pihak jabatan, saya ingin mengucapkan syabas dan terima kasih terutama kepada semua kakitangan Patologi Kimia yang bertungkus lumus dalam penyediaan buku panduan ini. Semoga buku panduan ini dapat dimanfaatkan dengan sebaik-baiknya oleh semua.
Sekian terima kasih
PROFESSOR MADYA DR. JULIA OMAR Ketua Jabatan
Jabatan Patologi Kimia 1 Januari 2019
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 3 1.0 PENGENALAN
Makmal Patologi Kimia merupakan sebuah makmal yang dilengkapi dengan peralatan diagnostik dan mempunyai sistem komputeran sepenuhnya yang menawarkan pelbagai ujian biokimia samada kuantitatif mahupun kualitatif. Keputusan ujian yang dilaporkan telah melalui kawalan mutu dalaman dan skim kawalan mutu luaran. Peranan ini dimainkan oleh satu pasukan yang terdiri dari Pakar Patologi Kimia, Pensyarah, Pegawai Sains, Juruteknologi Makmal Perubatan, Pembantu Makmal dan staf sokongan yang berupaya menghasilkan satu perkhimatan diagnostik makmal yang mantap dan berkualiti. Makmal ini telah mendapat akreditasi MS ISO 15189:2007 mulai tahun 2010
1.1 PENUNJUK KUALITI
1. Menerima dan menganalisa setiap permintaan ujian SEGERA 24 jam sehari termasuk hari cuti serta mengeluarkan keputusannya kepada wad/unit yang memesan dalam tempoh masa 1 jam daripada waktu makmal menerima spesimen.
Nota: Pemantauan Objektif Kualiti mestilah mencapai 80% dan keatas.
2. Tahap kejituan kawalan mutu analit glukosa (CV analitikal) tidak melebihi 2.3 % Nota: Pemantauan CV secara bulanan
3. Peratus penolakan tidak melebihi 0.5%
Nota: Pemantauan peratus penolakan secara bulanan
1.2 PIAGAM PELANGGAN Kami berjanji untuk:
1. Memproses dan menganalisakan semua spesimen yang diterima dengan baik untuk mengeluarkan keputusan yang tepat, jitu dan boleh dipercayai dalam jangkamasa yang ditetapkan.
2. Mengamalkan carakerja yang selamat yang tidak membahayakan kakitangan, pesakit, orang awam serta persekitaran.
3. Mengamalkan satu sistem pentadbiran berkomputer yang berkesan untuk mengwujudkan perkhidmatan diagnostik makmal yang cekap, cepat, tepat dan mesra.
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 4 1.3 LOKASI
Makmal Patologi Kimia terletak di aras bawah blok 218 bangunan Hospital USM
1.4 PERHUBUNGAN
Lokasi Nombor telefon
Ketua Jabatan 09-767 6500
Pejabat Pentadbiran Jabatan 09-767 6504 Kaunter Penerimaan Spesimen 09-767 4014 Seksyen Diagnostik Am & Penanda Tumor 09-767 4014 Seksyen Urin & Stool 09-767 6492
Unit Metabolik 09-767 6472
Bilik Pegawai Sains 09-767 4012
Bilik JTMP Kanan 09-767 6508
Makmal Pesakit Luar (OPD) 09-767 4025
Faks 09-765 3370
Website : www.medic.usm.my/chempath/
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 5 2.0 POLISI PERKHIDMATAN
2.1 WAKTU PERKHIDMATAN Waktu pejabat:
Ahad – Rabu dari 8:10 pagi – 4:55 petang Khamis dari 8:10 pagi – 4:40 petang Selepas waktu pejabat :
Ahad – Rabu dari 4.55 petang – 8.10 pagi Khamis dari 4.40 petang – 8.10 pagi
Hari minggu & cuti umum dari 8.00 pagi – 8.00 pagi (24 Jam)
2.2 PENGURUSAN SPESIMEN
Spesimen adalah darah/urin/cecair tubuh lain yang dihantar ke makmal oleh wad/klinik Hospital USM, hospital kerajaan atau swasta untuk penganalisaan. Kriteria penerimaan dan penolakan spesimen dalam keadaan berikut:
Spesimen sumber haiwan
Makmal tidak akan menerima spesimen dari sumber haiwan.
Projek penyelidikan dan clinical trials
Spesimen projek penyelidikan akan diterima setelah mendapat kelulusan jabatan dan tuntutan akan dilakukan ke atas kos ujian mengikut kadar yang telah ditetapkan. Sila rujuk makmal untuk kadar kos ujian.
Permohonan terus oleh staf
Kakitangan USM yang ingin menjalani ujian makmal mesti melalui Klinik Rawatan Keluarga (KRK).
Permohonan dari luar dan USAINS
Permohonan dari pihak luar USM dan sayap korporat USM (USAINS) boleh diterima dan tuntutan akan dilakukan ke atas kos ujian selepas laporan dikeluarkan.
Ujian dihantar ke Makmal Luar
Kami sedia menerima spesimen bagi ujian biokimia yang tidak dijalankan dimakmal. Spesimen tersebut akan diproses, dibungkus dan akan diposkan kepada Makmal Luar.
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 6 2.3 JENIS PERKHIDMATAN YANG DITAWARKAN
Ujian Diagnostik Am : Ujian diagnostik am yang ditawarkan 24jam dan disiapkan di dalam tempoh 6 jam selepas penerimaan spesimen.
Ujian Makmal Pesakit Luar : Ujian diagnostik am yang ditawarkan semasa hari bekerja dan perlu disiapkan dalam tempoh yang ditetapkan. Ujian Diagnostik Khas : Ujian diagnostik bukan harian yang dilakukan pada
tempoh masa 5 hari bekerja.
Ujian Segera/STAT : Ujian diagnostik yang ditawarkan 24 jam sehari dan perlu disiapkan di dalam tempoh masa yang telah ditetapkan oleh objektif kualiti Polisi Perkhidmatan Diagnostik Makmal Patologi Kimia.
2.4 TEMPOH MELAPOR KEPUTUSAN UJIAN (TURN AROUND TIME - TAT)
Penerimaan, penganalisaan dan pengeluaran keputusan ujian adalah dalam tempoh masa dari waktu makmal menerima spesimen. Berikut adalah TAT:
Ujian segera/STAT/OPD 1 jam
Ujian diagnostic am 5 jam
Ujian urin/stool 6 jam (waktu pejabat : 8 pagi – 4 petang) 24 jam (selepas waktu pejabat/hari minggu)
Ujian IEM 7 hari bekerja
Ujian diagnostic khas 5 hari bekerja
Ujian Protein Electrophoresis 1 bulan
Ujian Makmal Luar Tertakluk kepada TAT Makmal Luar berkenaan
Nota:
Surat makluman penangguhan ujian akan dikeluarkan kepada pelanggan sekiranya berlaku masalah seperti kerosakan alat, kehabisan reagen dan sistem LIS
2.5 PINDAAN PESANAN
• Pembatalan ujian boleh dilakukan dengan menghubungi kakitangan makmal (sambungan 4014/ 6498) dengan menyertakan nama dan jawatan pemaklum. • Penambahan ujian yang dipohon TIDAK DIBENARKAN sama sekali.
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 7 2.6 PENGURUSAN KEPUTUSAN UJIAN
2.6.1 Nilai panik
Nilai panik atau kritikal adalah keputusan ujian yang tersasar dari julat rujukan dan
membahayakan pesakit perhatian serta memerlukan tindakan segera oleh perawat. Semua keputusan ujian yang tergolong dalam nilai ini akan dimaklumkan dengan kadar segera kepada pemohon ujian melalui telefon. Maklumat penerima (Nama dan No.staf) perlu dicatatkan oleh pihak makmal.
Nota : Nilai panik akan diberitahu berdasarkan LOKASI permohonan pesakit di dalam sistem LIS 2.6.2 Pindaan Keputusan Ujian
Sebarang pindaan (pembetulan atau perubahan) ke atas keputusan yang telah dilaporkan, akan dimaklumkan kepada pemohon melalui telefon.
2.6.3 Jaminan Kerahsiaan
Semua keputusan makmal dikategorikan sebagai maklumat SULIT. Sebarang pemakluman melalui telefon hanya boleh disampaikan kepada jururawat/doktor yang merawat pesakit tersebut sahaja.
2.7 PENOLAKAN PESANAN
Bagi menjamin keputusan ujian yang dikeluarkan tanpa sebarang keraguan, kami akan menolak pesanan jika:
- Terdapat kesilapan dalam proses pendaftaran pesanan Tidak mendaftar pesanan melalui sistem LIS
Tidak menyertakan borang permohonan seperti ditetapkan
Tidak mengisi maklumat pada LIS/ borang pesanan dengan lengkap. * Setiap borang wajib mempunyai nama dan RN pesakit
- Tidak menepati prosedur
Menggunakan borang yang salah bagi ujian yang memerlukan borang Memohon ujian yang tidak ditawarkan
Memohon serentak ujian yang sama pada suatu masa Tidak menyertakan spesimen
Menyertakan spesimen tetapi tidak mencukupi Ujian troponin T tidak dipohon melalui konsultan Ujian Ca125 dipohon untuk pesakit lelaki
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 8 - Integriti spesimen diragui
Menggunakan jenis spesimen yang salah Menggunakan bekas spesimen yang salah
Penghantaran spesimen tertentu tidak menepati kaedah seperti spesimen gas darah(ABG), ammonia dan lactate tidak didinginkan
Sampel beku (clotted) Sampel ‘hemolyzed’
- Maklumat pesakit dan pelabelan diragui
Maklumat pada LIS/ borang dan label bekas spesimen tidak sepadan Tiada dicatat nama/RN
- Memudaratkan keselamatan
Tidak menggunakan bekas plastik khas yang mengasingkan spesimen /borang Bekas yang digunakan bocor atau tiris
Borang atau bekas tercemar oleh specimen
- Lain-lain
Salah destinasi makmal Ujian tidak ditawarkan
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 9 2.8 LAPORAN MAKMAL
Bil Seksyen Kumpulan Ujian Cara pelaporan
1. Diagnostik Am • RFT • LFT • Lipid Profile • Cardiac Enzyme • Glucose • Blood Gas • Billirubin • Magnesium • CKMB
• Ammonia & Lactate • Troponin- T
LIS
2. Diagnostik Khas • CEA • PSA • CA125 • Iron /TIBC
LIS
• Serum Protein Electrophoresis Laporan bertulis/LIS 3. Urin & Stool • Serum & Urin Osmolarity
• Urine Spot Test (Qualitative & Quantitative)
• Urine 24 Hours • Stool Qualitative Test
LIS
4. Inborn Error of Metabolism (IEM)
Sila rujuk senarai ujian yang ditawarkan Seksyen IEM.
Laporan bertulis/LIS 5. Ujian Makmal
Luar/ Rujukan
Sila rujuk senarai ujian yang ditawarkan makmal luar.
Laporan Bertulis/LIS /e-mail* ( daycare3selatan@usm.my )
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 10 3.0 PERMOHONAN UJIAN
Kualiti keputusan ujian biokimia sangat bergantung kepada mutu spesimen yang diterima oleh pihak makmal. Persediaan sebelum pungutan spesimen (penyediaan pesakit), semasa pungutan dan penghantaran spesimen menjadi faktor penentu mutu spesimen bagi menghasilkan
keputusan ujian yang tepat.
3.1 PROSEDUR PERMOHONAN UJIAN
Semua permohonan ujian menggunakan sistem HIS-LIS Makmal Patologi Kimia Hospital USM dan hanya ujian-ujian di bawah masih memerlukan borang:
• Gas darah
• Semua ujian yang melibatkan spesimen urine & stool & body fluid • Serum dan urine osmolality
• Ujian Khas (Protein Electrophoresis) Ujian Inborn Error of Metabolism (Unit Metabolik) • Agensi luar; IMR, HKL dsb.
Terdapat 3 jenis borang permohonan ujian Patologi Kimia (dalaman) iaitu: • Borang permohonan ujian am (Lampiran 1)
• Borang permohonan ujian kecemasan (Lampiran 2) • Borang permohonan ujian metabolik HUSM (Lampiran 3)
Disamping itu terdapat 4 jenis borang Makmal Luar bagi ujian yang tidak ditawarkan di Makmal Patologi Kimia iaitu:
• Borang permohonan ujian biokimia (IMR) (Lampiran 4)
• Borang permohonan ujian metabolik (IEM) (IMR) (Lampiran 5) • Borang permohonan ujian Multiple Myeloma (IMR) (Lampiran 6) • Borang permohonan ujian biokimia (HKL) (Lampiran 7)
Untuk kegunaan borang & LIS, maklumat seperti di bawah perlu dilengkapi • Nama pesakit
• Nombor Pendaftaran (RN) dan/atau No Kad Pengenalan • Jantina
• Umur
• Ringkasan klinikal
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 11 • Wad/Klinik/Hospital/Pusat Kesihatan
• Tandatangan doktor (borang sahaja) • Ujian yang dipesan *
* Ujian yang dipesan boleh secara profil (panel) seperti renal profile, liver function tests, blood sugar, cardiac enzymes dan lipid profile serta juga secara ujian individu seperti dalam senarai ujian yang ditawarkan (muka surat 19 – 23). Pesanan akan ditolak jika maklumat pada borang dan/atau bekas spesimen tidak lengkap atau salah.
Semua permohonan ujian melalui LIS WAJIB didaftarkan di lokasi pesakit berada.
3.2 TATACARA PERMOHONAN UJIAN SEGERA
Keutamaan akan diberi kepada pesanan dan spesimen yang digolongkan sebagai SEGERA Sila rujuk 4.1 senarai ujian SEGERA. Semua ujian SEGERA harus dimaklumkan kepada makmal melalui telefon. Permohonan boleh dibuat dengan langkah berikut:
Telefon sambungan 4014 maklumkan nama pesakit, RN, wad/klinik dan ujian yang dipesan.
Pungut dan hantar spesimen dengan SEGERA.
Ujian segera yang tidak dimaklumkan melalui telefon dianggap sebagai RUTIN Nota : Untuk ujian Troponin T,dan ujian yang tidak disenaraikan, pemohon hendaklah mendapatkan kebenaran daripada Konsultan Makmal sebelum penghantaran spesimen
3.3 PERSEDIAAN SEBELUM PENGAMBILAN SPESIMEN
Terdapat beberapa faktor variasi yang mempengaruhi keputusan ujian semasa pengambilan spesimen. Variasi-variasi ini terbahagi kepada pelbagai termasuk pengambilan makanan, postur badan, ketegangan (stress) dan lain-lain lagi. Prosedur pengambilan spesimen harus mengambil kira variasi-variasi ini. Contonnya, ujian Glucose dan Lipid pesakit harus berpuasa selama 8 -12 jam. Pengambilan ubat dibenarkan dengan segelas air kosong.
Langkah berikut adalah perlu sebelum pungutan dilakukan
Pastikan pesakit yang betul dengan bertanya nama atau periksa identiti (nama/RN) yang terdapat pada pesakit.
Rehatkan pesakit secukupnya sebelum pengambilan darah dilakukan terutama ujian bagi analit yang boleh dipengaruhi oleh aktiviti lasak dan senaman seperti Creatine kinase (CK).
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 12 Amalkan teknik aseptik semasa pungutan bagi mengelak sebarang jangkitan kepada
pesakit dan spesimen dicemari oleh mikroorganisma.
Untuk ujian urin, berikan arahan yang jelas kepada pesakit berkenaan langkah- langkah pungutan spesimen urin yang betul.
3.4 PERLABELAN DAN TAG
Labelkan bekas specimen sebelum pungutan dilakukan di sebelah pesakit. Label mestilah dibuat dengan jelas dan lengkap dengan maklumat berikut:
i. Nama pesakit
ii. Nombor Pendaftaran (RN) dan/atau No Kad Pengenalan iii. Tarikh dan masa pungutan
iv. Wad/Klinik/Hospital v. Ujian yang dipesan
3.5 PUNGUTAN SPESIMEN
Jenis spesimen dan bekas yang digunakan mestilah bersesuaian dengan ujian yang dipohon. Isipadu yang dipungut juga harus mencukupi dengan keperluan setiap ujian.
3.5.1 Pungutan Darah
Kebanyakan ujian biokimia dilakukan pada plasma (ada antikoagulan), serum atau darah utuh berantikoagulan (ujian ABG).
Tatacara
a. Pilih salur darah yang sesuai dengan ujian yang dipohon. Kebanyakan ujian biokimia menggunakan darah vena. Darah arteri cuma diambil untuk ujian Arterial Blood Gases (ABG).
b. Elakkan kesilapan memilih kedudukan venapuntur kerana ia boleh mempengaruhi keputusan ujian. Oleh itu cuba jauhi daripada:
i. menggunakan lengan sebelah mastectomy ii. kawasan terdapat edema dan atau haematoma iii. lengan yang sedang ditransfusi darah atau cairan IV iv. lengan berfistula atau graf vaskular
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 13 c. Sapukan alkohol (70%) pada kulit di kawasan venapuntur dan pastikan ia kering sebelum
jarum ditusuk bagi mengelakkan kemungkinan lisis sel darah yang boleh mempengaruhi keputusan.
d. Elakkan stasis vena yang berpanjangan dengan membebaskan tourniquet sebaik sahaja jarum menusuk vena. Stasis vena yang berpanjangan mengakibatkan peningkatan kepada aras beberapa analyte/keputusan ujian seperti Protein, Cholesterol, Calcium dan hormon.
e. Lakukan dengan cermat bagi mengelak hemolisis dan trauma kepada tisu sekeliling yang boleh meningkatkan aras Potassium, LDH, CK dan AST.
f. Pindahkan darah ke dalam tiub yang bersesuaian (Gambar 1) memenuhi bekas sehingga tanda pada tiub. Ini adalah untuk memastikan nisbah darah : antikoagulan yang betul dicapai.
Tiub gel separator Tiub lithium heparin Tiub NAF Oxalate Gambar 1: Jenis tiub darah
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 14 g. Jika lebih daripada satu jenis spesimen darah diperlukan, pindahkan darah ke dalam
bekas seperti aturan di bawah mengikut “Order Of Draw”. Ini bertujuan bagi
meminimakan kemungkinan kesalahan pra-analitikal akibat kontiminasi silang untuk additives.
h. Sebatikan dengan cermat bekas spesimen berantikoagulan 6 – 10 kali sebaik sahaja selepas spesimen dimasukkan. Biarkan darah dalam tiub plain membeku pada suhu bilik.
i. Untuk ujian ABG pungut darah arteri ke dalam picagari berheparin dan pastikan tiada sebarang gelembung udara terperangkap di dalam picagari. Tutup kemas picagari pada bahagian terbuka bagi mengelakkan darah terdedah kepada udara. Label dengan jelas dan rendamkan picagari dalam air berais
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 15 3.5.2 Pungutan urin
Kebanyakan penaksiran biokimia urin, pungutan spesimen bertempoh seperti 24 jam sering digunakan. Maklumat masa pungutan hendaklah dicatatkan dalam borang permohonan ujian. Pungutan urin ini harus dilakukan dengan pemantauan yang tinggi. Berikan arahan cukup jelas kepada pesakit berkenaan masa pengosongan pundi kencing (urin perlu dibuang) dan masa pungutan terakhir (urin mesti pungut). Arahkan pesakit memungut semua urin (termasuk semasa buang air kecil mahupun buang air besar) sepanjang tempoh pungutan. Arahan ini amat penting terutama bagi pungutan urin bertempoh singkat kerana ia memberi kesan yang besar jika terdapat urin tidak dipungut.
Pastikan terdapat pengawet di dalam bekas pada permulaan pungutan bagi penaksiran analyte yang memerlukan bahan tersebut. Pengawet ini mungkin bersifat racun atau mengkakis. Pesan pesakit agar jangan membuang pengawet tersebut dan perlu mengendalikan bekas urin secara berhati-hati.
Beri perhatian kepada pemakanan dan ubat-ubatan sebelum dan semasa pungutan spesimen bagi ujian tertentu. Elakkan makanan yang mengandungi pisang, kopi, kaffein, nenas, kacang walnut, garam, aspirin dan drug antihipertensif bila memungut urin untuk ujian Cotecholamines dan VMA. Elakkan ketegangan (stress), latihan fizikal yang melampau, merokok dan kesakitan sebelum dan semasa urin dikumpulkan.
Langkah-langkah pungutan urin 24 jam
a. Pilih bekas pungutan yang sesuai (Gambar 2)
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 16 b. Buang urin di awal pagi dan mulakan pungutan selepas itu. Rekodkan tarikh dan
masa di label yang terdapat pada bekas, contoh: 15/8/2009, 8:00 am.
c. Pungut urin untuk tempoh 24 jam berikutnya. Jika pesakit ingin buang air besar, pundi kencing harus dikosongkan dulu untuk mengelakkan kehilangan urin dan tinja mencemari urin yang dipungut.
d. Hentikan pungutan dan kumpul urin pada pagi berikutnya, tepat 24 jam.
e. Spesimen urin ini disyorkan disimpan dalam peti ais sepanjang tempoh pungutan. f. Labelkan bekas urin dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad, tarikh, waktu
pungutan dan ujian yang dipesan.
Langkah-langkah pungutan urin random
a. Pungut urin dalam bekas universal (Gambar 3)
Gambar 3: Bekas universal
b. Labelkan bekas urin dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad, tarikh, waktu pungutan dan ujian yang dipesan.
3.5.3 Pungutan Stool, CSF dan lain-lain cairan badan
a. Pungut stool, CSF dan lain-lain cairan badan dalam bekas universal (Gambar 3). b. Labelkan bekas dengan terang dengan nama pesakit, RN, wad dan tarikh.
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 17 3.6 PROSEDUR PENGHANTARAN
Bagi menjaga keselamatan kakitangan yang mengendalikan spesimen serta menjamin
keputusan ujian yang bermutu dapat dikeluarkan, dalam proses penghantaran langkah- langkah berikut haruslah dipatuhi:
a. Dinginkan spesimen (2°C – 8°C) untuk ujian Arterial Blood Gases (ABG), Ammonia, Lactate dan Metabolic Diseases/Inborn Error of Metabolism (IEM). Ini boleh membantu merencatkan metabolisme sel darah seterusnya menstabilkan konstituen yang mudah dirosak oleh haba. Pendinginan boleh menggunakan ketulan ais atau campuran air/ais. Pastikan spesimen dilitupi pendingin yang digunakan dan dihantar kemakmal dengan segera selepas diambil.
b. Semua spesimen kecuali urin 24 jam mesti dihantar di dalam beg plastik spesimen biohazard (Gambar 4). Spesimen dan borang pesanan perlu diasingkan di poket yang berbeza bagi mengelakkan borang dicemari jika berlaku sebarang ketirisan.
Gambar 4: Beg plastik spesimen (biohazard)
c. Hantar semua spesimen ke makmal secepat mungkin (dalam masa 2 jam selepas pungutan). Ini dapat membantu mengelakkan perubahan morfologi/kerosakan (deterioration) pada sel/komponen darah dan seterusnya boleh mengakibatkan keputusan yang salah (erroneous results).
d. Jika beberapa spesimen dimasukkan ke dalam satu beg plastik, dan berlaku kebocoran spesimen, semua spesimen akan DITOLAK.
*Satu beg plastik adalah untuk spesimen pesakit yang sama.
e. Spesimen bersama borang diserahkan di kaunter penerimaan Makmal Patologi Kimia. Sahkan waktu penghantaran spesimen pada borang pesanan dengan menggunakan perakam masa yang disediakan di kaunter.
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 18 3.7 GANGGUAN KUALITI SPESIMEN
Kualiti spesimen boleh terganggu jika yang berlaku kesalahan pada sebelum/ semasa pungutan, dalam tempoh penghantaran dan juga sewaktu pemprosesan. Beberapa masalah dan penyebab yang dikenal pasti adalah seperti berikut :
Masalah Penyebab Akibat
Salah tiub atau antikoagulan Tiada perencat enzim Rendah glukos Tiub EDTA untuk ujian
biokimia rutin
Tinggi K, rendah Ca Lipaemia Spesimen dipungut selepas
pengambilan makanan berlemak atau pesakit hipertrigliceridaemia
Gangguan optikal bagi
kebanyakan ujian Rendah Na (palsu)
Darah dicemari oleh cairan infusi
Dextrans berberat molekul tinggi
Aras protein total meningkat Dextrose Tinggi glucose
Larutan crystalloid Keputusan palsu Na, K, Cl Phosphate Rendah ionized Ca
Citrate Tinggi Na (jika garam Na) Gelembung udara untuk ABG Picagari bocor/Tidak cukup
penyumbat
Peningkatan pCO2
Hemolisis Sampel darah dipaksa keluar melalui jarum semasa diisi dalam bekas
-Sebati spesimen dengan kasar
-Penghantaran terlalu lewat
Tinggi K, Phosphate, ALP, AST,LDH,ALT,CK, Mg, Ca, Alb,TP, Fe
Rendah troponin, bilirubin, amylase, bikarbonat, Na. Nisbah antikoagulan:darah
tidak betul (<90% daripada isipadu darah sepatutnya)
Cairan heparin berlebihan ABG tidak normal dan kepekatan analytes tercair Darah membeku dalam
bekas berantikoagulan
Spesimen tidak disebati dengan baik
Keputusan ABG palsu Spesimen tidak didinginkan
atau lewat dihantar
Tiada bahan pendingin dan penghantaran terlalu lewat
Keputusan palsu NH3,
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 19 4.0 UJIAN AM DITAWARKAN
Kami menawarkan ujian biokimia dalam darah utuh, plasma serum, urin random, urin 24 jam, stool, dan lain-lain cairan tubuh seperti berikut:
Petunjuk: L = Lelaki B = Bayi P = Perempuan R = Random D = Dewasa F = Berpuasa
K = Kanak-kanak *** = pesanan mesti dibuat melalui temujanji Bagi pungutan spesimen darah bayi dan kanak-kanak:
i) Tiub bullet (1-1.5 mL) boleh menggantikan tiub Plain ii) Tiub lithium heparin (0.5 mL)
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan
kaedah penghantaran
Julat rujukan Alanine transaminase
(ALT, GPT)
Serum/plasma+ 2.5 mL dalam tiub plain atau lithium heparin
L <45 U/L P : <34 U/L Albumin Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain
atau lithium heparin
D : 38 - 44 g/L K : 38 - 42 g/L Albumin : Globulin
ratio Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub atau lithium heparin plain Alkaline
phosphatase (ALP)
Serum/plasma+ 2.5 mL dalam tiub plain atau lithium heparin
L : 53 - 128 U/L P : 42 - 98 U/L K : 54 - 369 U/L Ammonia (NH3) Plasma 2.5 mL dalam tiub lithium
heparin, direndam dalam air ais dan hantar SEGERA ke makmal
18 - 72 µmol/L
Amylase Serum* 2.5 mL dalam tiub plain 25 - 125 U/L Amylase (Diastase) Urin random 20 mL dalam
bekas universal
<490 U/L Aspartate
transaminase (AST,GOT)
Serum/plasma* 2.5 mL dalam tiub plain atau Lithium heparin
D : 5 – 34U/L
Bence Jones Protein (BJP), Ujian Saringan
Urin random 20 mL dalam bekas universal Negatif
Bilirubin, Direct Serum+ 2.5 mL dalam tiub plain <3.4 µmol/L Bilirubin, Total Serum 2.5 mL dalam tiub plain D : 1.7 – 21 µmol/L
Kanak-kanak: 0 -1 hari: <150 µmol/L 1 -2 hari : 22 – 193 µmol/L 3 hari ke atas: 12 – 217 µmol/L
Blood Gases, Arterial Darah utuh+ 0.3 mL dalam picagari berheparin direndam dalam air ais dan hantar SEGERA ke makmal pH : 7.35 – 7.45 pCO2 : 35 – 45 mmHg pO2 : 80 – 100 mmHg HCO3 : 24 – 29 mmol/L (Arterial ; Calculated ) BE : -2 to 2 mmol/L Body fluid biochem
1. Protein 2. Glucose 3. pH 4. LDH 5. SAAG (Peritoneal) Abdominal fluid Peritoneal fluid Pleural fluid 2.5 mL dalam bekas universal
Sila berhubung dengan makmal
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 20
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran Julat rujukan CSF biochem 1. Protein 2. Globulin 3. Glucose 4. Lactate 5. Chloride CSF 1.5 – 2.5 mL dalam bekas universal
Sila berhubung dengan makmal
CA 125 (Tumour marker)
Serum 2.5 mL dalam tiub plain ≤ 35 U/mL Calcium Serum/plasma+ 2.5 mL dalam tiub plain
atau lithium heparin
2.15 – 2.55 mmol/L Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam 2.50 – 7.5 mmol/24 jam Carcinoembryonic
antigen (CEA)
Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain atau lithium heparin
≤ 5.2 ng/mL Chloride Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain
atau lithium heparin
98 – 107 mmol/L Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 110 – 250 mmol/24 jam Cholesterol Total Serum Berpuasa 8-12 jam: 2.5 mL dalam tiub plain
Range (mmol/L) Child Desirable <4.40 Borderline 4.40 to 5.15 High ≥ 5.18 Adult Desirable <5.18 Borderline 5.18 to 6.19 High ≥ 6.22
(ATP III/ Abbott Architect) Creatine Kinase
(CK)
Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain atau lithium heparin
L : 30 – 200 U/L P : 29 – 168 U/L CKMB (activity) Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain
atau lithium heparin
<25 U/L Creatinine Serum/plasma* 2.5 mL dalam tiub plain
atau lithium heparin
L : 64-111µmol/L P : 50 – 98 µmol/L Spot urine* 20 mL dalam bekas
universal
L : 6 300 – 16 600 µmol/L P : 4 700 – 11 000 µmol/L
Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam L : 8 400 – 22 000 µmol/24 jam P : 6 300 - 14 600 µmol/24 jam * berdasarkan kpd insert kit yang digunakan
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 21 * berdasarkan kpd insert kit yang digunakan
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran
Julat rujukan
Creatinine clearance Serum 2.5 mL dalam tiub plain atau lithium heparin
75 – 135 mL/min Urin 24 jam Bekas urin 24 jam
Gamma glutamyl
transferase (GGT Serum 2.5 mL dalam tiub plain
L : 12 – 64 U/L P : 9–36 U/L Glucose Plasma Berpuasa 8-12 jam: 2.5
mL dalam tiub NAF oxalate
Puasa: < 6.1 mmol/L Random: <11.1 mmol/L Glucose tolerance test Plasma 2.5 mL dalam tiub NAF
oxalate 0 min : < 6.1 mmol/L 120 min : < 7.8 mmol/L Gestational DM 0 min : > 5.1 mmol/L 120 min : > 7.8 mmol/L Malaysian CPG : Management of Diabetes in Pregnancy 2017 Haemosiderin Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Negatif Haemoglobin Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Negatif High density
lipoprotein cholesterol (HDL)
Serum Berpuasa 8-12 jam: 2.5 mL dalam tiub plain
Range (mmol/L) Major risk factor for heart disease < 1.04 Negative risk factor for heart
disease
≥ 1.55 ( ATP III )
Iron Serum 2.5 mL dalam tiub plain L : 10.6 – 28.3 µmol/L P : 6.6 – 26.0 µmol/L Lactate Plasma 2.5 mL dalam tiub lithium
heparin dan dihantar SEGERA dalam air ais
0.50 – 2.20 mmol/L Lactate
Dehydrogenase (LDH) Plasma 2.5 mL dalam tiub lithium
<480 U/L Lithium Serum* 2.5 mL dalam tiub plain 1.1 – 1.2 mmol/L Low density
lipoprotein cholesterol (LDL)
Pengiraan Range (mmol/L)
Optimal < 2.6 Near optimal 2.6 to 3.3 Borderline high 3.4 to 4.1 High 4.2 to 4.9 Very high ≥ 4.9 ( ATP III )
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 22
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran
Julat rujukan
Magnesium Serum/plasma* 2.5 mL dalam tiub plain atau Lithium heparin
0.73 – 1.06 mmol/L Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam 3 - 5 mmol/24 jam Occult Blood Stool Dalam bekas universal
berpenutup
Negatif
Osmolality Serum 2.5 mL dalam tiub plain 275 -295 mOsmol/kg H2O
Urin random 20 mL dalam bekas universal
300 – 900 mOsm /kg H2O
Phosphate (PO4)
Serum/plasma* 2.5 mL dalam tiub plain atau Lithium heparin
D: 0.84 - 1.45 mmol/L K: 1.25 – 2.50 mmol/L Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam 12.9 – 42.0 mmol/24jam Potassium Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain atau
Lithium heparin
3.5 – 5.0mmol/L Urin random 20 mL dalam bekas
universal
Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam 25 – 125 mmol/24 jam Prostate Specific
Antigen (PSA)
Serum 2.5 mL dalam tiub plain < 4 ng/mL Protein Serum 2.5 mL dalam tiub plain 64 – 83 g/L
Urin random* 20 mL dalam bekas universal
0 – 140 mg/L Urin 24 jam* Bekas urin 24 jam < 300 mg/day
Malaysia CPG on Diabetic Nephropathy July 2004 * berdasarkan kpd insert kit yang digunakan
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 23
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen dan kaedah penghantaran
Julat rujukan
Protein : Creatinine
Ratio (PCR) Urin random Bekas universal
<15 mg/mmol Protein
electrophoresis Serum 2.5 mL dalam tiub plain
Sila hubungi makmal Reducing Sugars
Screening Urin random 20 mL dalam bekas universal
Negatif Stool Dalam bekas universal
berpenutup
Negatif
Sodium Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain
135 – 145 mmol/L Urin random 20 mL dalam bekas universal
Urin 24 jam* Dalam bekas universal berpenutup
40 – 220 mmol/24 jam
Triglycerides Serum 2.5 mL dalam tiub plain Berpuasa 8 – 12 jam Range (mmol/L) Normal < 1.7 Borderline high 1.7 to 2.25 High 2.26 to 5.64 Very high ≥ 5.64 ATP III
hs Troponin T Serum 2.5 mL dalam tiub plain < 14 ng/L Urea Serum/plasma 2.5 mL dalam tiub plain atau
Lithium heparin
1.7 – 8.3 mmol/L Urin 24 jam Bekas urin 24 jam 430 – 715 mmol/24 jam Uric acid Serum/plasma+ 2.5 mL dalam tiub plain atau
Lithium heparin
L : 210 - 420 µmol/L P : 150 - 350 µmol/L K : 120 - 320 µmol/L * berdasarkan kpd insert kit yang digunakan
REFERENCE
1. Risalah reagen - HUSM/MPK/73*
2. CLINICAL PRACTICE GUIDELINES MALAYSIA
3. Tietz Textbook Of Clinical Chemistry And Molecular Diagnostics+
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 24 4.1 UJIAN SEGERA Bilangan Ujian 1. Sodium 2. Potassium 3. Urea 4. Calcium 5. Glucose 6. Creatinine 7. Amylase 8. Magnesium 9. Total Bilirubin 10. Uric Acid
11. Total Creatine Kinase (CK) 12. CKMB
13. Arterial Blood Gas (ABG)
14. Cerebral Spinal Fluid Biochemistry (CSF) 15. Ammonia
16. Lactate 17. Troponin T
18. Alanine Transaminase (ALT) 19. Aspartate Amino Transferase (AST)
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 25 5.0 UJIAN YANG DITAWARKAN DI SEKSYEN IEM
Kami juga menawarkan ujian biokimia khas bagi kes Inborn Error Metabolism seperti berikut:
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen
dan kaedah penghantaran
Julat rujukan
Amino acid Plasma 2.5 mL dalam tiub lihium heparin
Sila hubungi makmal Organic acid Urin random 20 – 30 mL dalam
bekas universal NBS Dried blood spot Kertas turas S&S no
903 Mucopolysaccharides
(GAG)
Urin random 20 ml dalam bekas universal
Kami juga boleh menerima ujian IEM selain daripada senarai di atas. Sila hubungi Makmal Metabolik sambungan telefon 6472 atau 6490.
6.0 UJIAN YANG DITAWARKAN DI MAKMAL PESAKIT LUAR
Kami menawarkan pemeriksaan gula darah (glukometer), ujian kandungan (pregnancy test) dan ujian urin random.
Analyte Jenis sampel Pungutan spesimen
dan kaedah penghantaran
Julat rujukan
Urinalysis Urin random 20 mL dalam bekas universal Leucocytes : Negatif Nitrite : Negatif Urobilinogen : Normal Protein : Negatif pH : 4.7 – 7.8 Blood : Negatif SG : 1.005 –1.030 Ketone : Negatif Bilirubin : Negatif Glucose : Negatif
Mikroalbumin Urin random 20 mL dalam bekas universal
Negatif Kristal/cast Urin random 20 mL dalam
bekas universal
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 26 7.0 UJIAN YANG DITAWARKAN (MAKMAL LUAR)
Kami menerima pesanan ujian biokimia yang pengujiannya tidak dijalankan di Makmal Patologi Kimia. Spesimen akan diproses, dibungkus dan akan diposkan kepada makmal luar yang menawarkan perkhidmatan ujian tersebut. Senarai ujian yang dihantar ke makmal luar adalah seperti di bawah:
Nama ujian Bekas Isipadu Penghantaran Julat rujukan
Amino acid, plasma Tiub Lithium heparin
2.5 ml Dalam air ais
Amino acid, urin Urin spot 20 ml Dalam air ais
α1 –Antitrypsin, serum Tiub plain 2.5 ml 1.30 – 2.90 g/L BJP, urin 24 jam dan
Protein electrophoresis for multiple myeloma,serum Urin 24 jam dan tiub plain 2.5 ml
Caeruloplasmin, serum Tiub plain 2.5 ml 0.15 – 0.60 g/L Carnitine, plasma Tiub Lithium
heparin
2.5 ml Dalam air ais Total : 32 – 84 µmol/L Free : 26 – 60 µmol/L Catecholamines, urin 24 jam Urin 24
jam + 10 ml HCL pekat Epineprine : 1.7 – 22.4 µg/24 jam Norepineprine : 12.1 – 85.5 µg/24 jam Dopamine : < 498.1 µg/24 jam Copper, serum Tiub plain 2.5 ml 11 – 20 µmol/L
Copper, urin 24 jam Urin 24 jam + HNO3
< 0.9 µmol/L
Free light chain, serum Tiub plain 5 ml
Haptoglobin, serum Tiub plain 2.5 ml 36.0 – 195.0 mg/dl Homocystine, plasma Tiub
Lithium heparin
2.5 ml Dalam air ais 5.5 – 17.0 µmol/L
Lead (Plumbum), serum Tiub EDTA / Lithium heparin
2.5 ml < 10 µg/dl
β2 – Microglobulin, serum Tiub plain 2.5 ml 1.2 – 2.5 mg/L Organic acid, urin spot Urin spot 20 ml Dalam air ais
Orotic acid, urin spot Urin spot 20 ml Dalam air ais < 2 minggu :
1.3 – 5.3 mmol/mol Creat 2 minggu – 1 tahun : 1.0 – 3.2 mmol/mol Creat 1 – 10 tahun : 0.5 – 3.3 mmol/mol Creat > 10 tahun : 0.4 – 1.2 mmol/mol Creat .
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 27 Lampiran 1 : BORANG PERMOHONAN UJIAN AM
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 28 Lampiran 2 : BORANG PERMOHONAN UJIAN KECEMASAN
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 29 Lampiran 3 : BORANG PERMOHONAN UJIAN METABOLIK HUSM
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 30 Lampiran 4 : BORANG PERMOHONAN SPESIMEN PATOLOGI IMR
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 31 Lampiran 5 : BORANG PERMOHONAN UJIAN IEM (IMR)
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 32 Lampiran 5
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 33 Lampiran 6 : BORANG PERMOHONAN UJIAN MULTIPLE MYELOMA (IMR)
BUKU PERKHIMATAN DIAGNOSTIK PATOLOGI KIMIA VERSI 6| 34 Lampiran 7 : BORANG PERMOHONAN UJIAN KKM
