ANALIS
ANALISIS IS NILAI ESTETIK NILAI ESTETIK DALAM NOVEL DALAM NOVEL RONGGERONGGENG NG DUKUH PARDUKUH PARUK UK KARKARYYAA AHMAD TOHARI D
AHMAD TOHARI DENGAN MENGGUNAKAN ENGAN MENGGUNAKAN PENDEKATPENDEKATAN FEMINISMEAN FEMINISME
BAB I BAB I
PENDAHULUAN PENDAHULUAN
1.1
1.1 Latar Latar Belakang MBelakang Maala!aala!
Sa
Satra tra a"ala"ala! a! #ngk#ngka$an a$an $er$eraaaaan an %a&%a&arakarakat. at. MelMelal#al#' ' aatratra( ( terter#ta%#ta%a a n)*en)*el l k'tk'ta a "a$a"a$att %engert' le+'! +an&ak %engena' ke!'"#$an %an#'a. S#at# kar&a atra "a$at %e%$erka&a %engert' le+'! +an&ak %engena' ke!'"#$an %an#'a. S#at# kar&a atra "a$at %e%$erka&a ,a,aan $e%+a-a "engan +er+aga' #"#t $an"ang e$ert' $'k)l)g'( eara!( )'al( $)l't'k( ,a,aan $e%+a-a "engan +er+aga' #"#t $an"ang e$ert' $'k)l)g'( eara!( )'al( $)l't'k( "an antr)$)l)g'. Satra %en&a'kan ga%+aran ke!'"#$an "an ke!'"#$an 't# en"'r' e+ag'an "an antr)$)l)g'. Satra %en&a'kan ga%+aran ke!'"#$an "an ke!'"#$an 't# en"'r' e+ag'an +ear
+ear ter"'r' ter"'r' "ar' "ar' ken&ataan ken&ataan )'al. )'al. Dala% Dala% $engert'an $engert'an 'n'( 'n'( ke!'"#$an ke!'"#$an %en-ak#$ %en-ak#$ !#+#ngan!#+#ngan antar%a&arakat "engan )rang/)rang( antar%an#'a( antar$er't',a &ang tera"' "ala% +at'n antar%a&arakat "engan )rang/)rang( antar%an#'a( antar$er't',a &ang tera"' "ala% +at'n e
ee)re)rang. ang. MakMaka( a( %e%%e%an"aan"ang ng kar&kar&a a aatra tra e+e+aga' aga' $eng$engga%+ga%+araaran n "#n'"#n'a a "an "an ke!'ke!'"#$a"#$ann %an#'
%an#'a( a( kr'tekr'ter'a #ta%a r'a #ta%a &ang "'kenakan &ang "'kenakan $a"a kar&a $a"a kar&a atatra ra a"ala! 0ke+enaran $engga%+araa"ala! 0ke+enaran $engga%+aran(n( ata# &ang !en"ak "'ga%+arkan. Na%#n 2ellek "an 2erren %eng'ngatkan( +a!,a kar&a atra ata# &ang !en"ak "'ga%+arkan. Na%#n 2ellek "an 2erren %eng'ngatkan( +a!,a kar&a atra %e%
%e%ang ang %en%engekgek$$rere''kan kan ke!ke!'"'"#$#$an( an( tetteta$' a$' kelkel'r'r# # kalkala# a# "'"'ananggagga$ $ %e%engengekk$r$ree'k'kanan elengka$/lengka$n&a.
elengka$/lengka$n&a. Hal
Hal 'n' 'n' "'"'e+ae+a+kan +kan 3en3en)%en)%ena a ke!'ke!'"#$a"#$an n ))'al 'al &an&ang g terter"a$"a$at at "al"ala% a% kar&kar&a a aatrtra a tertere+#e+#tt ka"ang t'"ak "'engaa "'t#l'kan )le! $engarang( ata# karena !ak'kat kar&a atra 't# en"'r' ka"ang t'"ak "'engaa "'t#l'kan )le! $engarang( ata# karena !ak'kat kar&a atra 't# en"'r' &ang t'"ak $erna! lang#ng %eng#ngka$kan 3en)%ena )'al( teta$' e-ara t'"ak lang#ng( &ang t'"ak $erna! lang#ng %eng#ngka$kan 3en)%ena )'al( teta$' e-ara t'"ak lang#ng( &ang %#ngk'n $engarangn&a en"'r' t'"ak ta!#. Pengarang %er#$akan angg)ta &ang !'"#$ "an &ang %#ngk'n $engarangn&a en"'r' t'"ak ta!#. Pengarang %er#$akan angg)ta &ang !'"#$ "an +er!#+#ngan
+er!#+#ngan "engan "engan )rang/)rang )rang/)rang &ang &ang +era"a +era"a "'ek'tarn&a( "'ek'tarn&a( %aka %aka "ala% "ala% $r)e $r)e $en-'$taan$en-'$taan kar&a atra e)rang $engarang t'"ak terle$a "ar' $engar#! l'ngk#ngann&a. Ole! karena 't#( kar&a atra e)rang $engarang t'"ak terle$a "ar' $engar#! l'ngk#ngann&a. Ole! karena 't#( kar&a &ang
kar&a &ang la!'r "' tenga!/tenga! %a&arakla!'r "' tenga!/tenga! %a&arakat %er#$akan !a'l at %er#$akan !a'l $eng#ngka$eng#ngka$an ',a $an ',a $engarang$engarang tentang ke!'"#$an( $er't',a( erta $engala%an !'"#$ &ang tela! "'!a&at'n&a.
tentang ke!'"#$an( $er't',a( erta $engala%an !'"#$ &ang tela! "'!a&at'n&a. Ka
Kar&r&a a aattrara( ( ee$e$ertrt' ' "'"'akak#' #' +an+an&a&ak k )r)rangang( ( %e%er#r#$ak$akan an ##atat# # +en+ent#t#k k k)%k)%#n'#n'kaka' ' &a&angng "'a%$a'kan "engan -ara &ang k!a "an %en)lak egala e#at# &ang er+a 0r#t'n'ta "engan "'a%$a'kan "engan -ara &ang k!a "an %en)lak egala e#at# &ang er+a 0r#t'n'ta "engan %e%+er'kan ke+e+aan ke$a"a $engarang #nt#k %en#angkan kreat'*'ta '%a'na'n&a. Hal 'n' %e%+er'kan ke+e+aan ke$a"a $engarang #nt#k %en#angkan kreat'*'ta '%a'na'n&a. Hal 'n' %en&e+a+kan kar&a atra %ena"' la'n( t'"ak la4'%( na%#n #ga k)%$lek e!'ngga %e%'l'k' %en&e+a+kan kar&a atra %ena"' la'n( t'"ak la4'%( na%#n #ga k)%$lek e!'ngga %e%'l'k' +er+aga' ke%#ngk'n
+er+aga' ke%#ngk'nan $ena3'ran "an an $ena3'ran "an ekal'g# %en&e+a+kan ekal'g# %en&e+a+kan $e%+a-a %ena"' $e%+a-a %ena"' 0ter+ata/+ata0ter+ata/+ata #nt#k +erk)%#n'ka' "engann&a. Bera,al "ar' 'n'la! ke%#"'an %#n-#l +er+aga' te)r' #nt#k #nt#k +erk)%#n'ka' "engann&a. Bera,al "ar' 'n'la! ke%#"'an %#n-#l +er+aga' te)r' #nt#k %engka' kar&a atra( ter%a#k kar&a atra n)*el.
%engka' kar&a atra( ter%a#k kar&a atra n)*el. N)*el
N)*el %er#$akan %er#$akan e+#a! e+#a! 0tr#kt#r 0tr#kt#r )rgan'%e )rgan'%e &ang &ang k)%$lek( k)%$lek( #n'k( #n'k( "an "an %eng#ngka$kan%eng#ngka$kan e#at# e-ara t'"ak lang#ng. Hal 'n'la!( antara la'n( &ang %en&e+a+kan #l'tn&a $e%+a-a e#at# e-ara t'"ak lang#ng. Hal 'n'la!( antara la'n( &ang %en&e+a+kan #l'tn&a $e%+a-a %ena
%ena3'3'rkarkan n e+#e+#a! a! n)*en)*el( l( "an "an #nt#nt#k #k ke$eke$erl#rl#an an tertere+e+#t #t "'+"'+#t##t#!kan !kan #a#at# t# #$a&#$a&a a #nt#nt#k #k %enelakann&a "'erta' +#kt'/+#kt'
%enelakann&a "'erta' +#kt'/+#kt' !a'l kera !a'l kera ka'an &ang "'!a'lkan. ka'an &ang "'!a'lkan. N)*el %er#$akan ala!N)*el %er#$akan ala! at# en' kar&a atra $r)a &ang %eng#ngka$kan e#at# e-ara l#a. Ber+aga' kea"'an "' at# en' kar&a atra $r)a &ang %eng#ngka$kan e#at# e-ara l#a. Ber+aga' kea"'an "' "ala% ke!'"#$an &ang "'ala%' )le! t)k)! -er'ta %er#$akan geala ke',aan. Man3aat &ang "ala% ke!'"#$an &ang "'ala%' )le! t)k)! -er'ta %er#$akan geala ke',aan. Man3aat &ang akan teraa "ar' !a'l ka'an 't# a"ala! a$a+'la $e%+a-a 5egera6 %e%+a-a #lang kar&a atra akan teraa "ar' !a'l ka'an 't# a"ala! a$a+'la $e%+a-a 5egera6 %e%+a-a #lang kar&a atra &ang "'ka'n&a. e!'ngga $e%+a-a akan le+'! %en'k%at' "an %e%a!a%' -er'ta( te%a( $ean/ &ang "'ka'n&a. e!'ngga $e%+a-a akan le+'! %en'k%at' "an %e%a!a%' -er'ta( te%a( $ean/ $ean( t)k)!( ga&a +a!aa(
$ean( t)k)!( ga&a +a!aa( "an !al/!al la'n &ang "'#ngka$k"an !al/!al la'n &ang "'#ngka$kan "ala% kar&a &ang "'ka'.an "ala% kar&a &ang "'ka'.
Etet'ka atra &ang "'ek$re'kan atra,an "ar' kear'3an l)kal( +aga'%ana$#n %e%$#n&a' Etet'ka atra &ang "'ek$re'kan atra,an "ar' kear'3an l)kal( +aga'%ana$#n %e%$#n&a' akar +#"a&a $en-'$taan( &ang %e%+er' ,arna la'n +ag' tek atra 't#. K'ta %ene%#kan $ara akar +#"a&a $en-'$taan( &ang %e%+er' ,arna la'n +ag' tek atra 't#. K'ta %ene%#kan $ara
atra,an &ang ke%+al' $a"a akar tra"'' %a&arakatn&a. N)*el/n)*el A!%a" T)!ar'( U%ar Ka&a%( K#nt),')&)( Y.B. Mang#n,'a&a( "an Pra%)e"&a Ananta T)er( kear'3an l)kal tela! %e%+er' ,arna $a"a tr#kt#r nara'( latar( $en)k)!an( "an k)n3l'k -er'ta. D' a%$'ng 't#( +erke%+ang t&le $ara n)*el' &ang %enan"a' ek$l)ra' n'la' etet'n&a en"'r'.
Sala! at# -)nt)!n&a( &a't# "ala% n)*el/n)*el A!%a" T)!ar' &ang er'ng %engangkat te%a tentang ke!'"#$an %a&arakat la$'an +a,a! &ang "'a'kan "engan ga&a +a!aa &ang %a%$# %eng!'"#$kan #aana -er'ta "an %#"a! "'$a!a%' $e%+a-a. A!%a" T)!ar' +'a %ela!'rkan kar&a &ang %engangkat ke#karan !'"#$ ka#% +a,a! karena $engala%an !'"#$ &ang angat +erkean( ter#ta%a &ang %engangkat tentang ke%elaratan $ara tetangga( ke+)")!an( erta ket'"ak +er"a&aan %ereka ke+er$'!akan A!%a" T)!ar' ter!a"a$ ,)ng -'l'k eakan %ena"' )+e'n&a &ang t'"ak $erna! +erke#"a!an.
Berangkat "ar' #ra'an tere+#t( "ala% %akala! 'n' ka%' akan %enganal'' n)*el Tr'l)g' R)nggeng D#k#! Par#k karangan A!%a" T)!ar' "engan $en"ekatan 3e%'n'%( #nt#k %engeta!#' n'la' etet'kn&a. Sa&a %enga%+'l )+ek tere+#t karena ke%enar'ak -er'tan&a &ang %ene%$atkan ,an'ta e+aga' t)k)! #ta%a %ek'$#n %a'! "'$engar#!' t)k)! $r'a. T)k)! ,an'ta "ala% n)*el A!%a" T)!ar' a"ala! ))k ,an'ta &ang $en#! "engan $er%aala!an &ang !ar# "'!a"a$'. Maala! -'nta( r#%a! tangga( aal ##l( "an ke+a!ag'aan &ang %a'! "'!a"a$' "an !ar# "'$e-a!kan )le! ang t)k)!. N)*el Tr'l)g' R)nggeng D#k#! Par#k ter"'r' "ar' t'ga e$')"e( &a't# e$')"e $erta%a +er#"#l R)nggeng D#k#! Par#k( e$')"e ke"#a "'+er' #"#l L'ntang Ke%#k# D'n' Har'( "an &ang ket'ga a"ala! 7antera B'anglala.
BAB II
LANDASAN TEORI
8.1 Etet'ka Satra
It'la! 0etet'ka5aet!et'-6 +eraal "ar' +a!aa Y#nan'( a't!e' &ang +erart' 9$en-era$an 'n"era: 5ene $er-e$t')n6 ata# a't!et'ka &ang art'n&a 9e#at# &ang "a$at "'era$ "engan $an-a'n"ra:. Etet'ka en"'r' "'e+#t #ga e+aga' 03'la3at ke'n"a!an5$!'l))$!& )3 +ea#t&6. 2'la&a! ka'an etet'ka ter+ag' %ena"' "#a; 0etet'ka 3'l))3' "' %ana 3'la3at
ke'n"a!an "an 3'la3at en' %ena"' -a+angn&a( "an 0etet'ka 'l%'a! ter%a#k "' "ala% ,'la&a! ka'ann&a "' antaran&a; 'l%# en'( eara! en' "an te)r' eara! en'('l%# +ent#k en'('l%# ke%a&arakatan en'(l)g'ka 5'l%# tan"a tentang en'6( etet'ka ek$er'%ental( etet'ka %ate%at'( $'k)l)g' etet'( "an $'k)l)g' en'.
7)!n H)$er 51<=86 %en&eaarkan 3'la3at en' "engan -a+ang/-a+ang 3'la3at la'nn&a( e$ert' 3'la3at +a!aa( 3'la3at ke+#"a&aan(3'la3at $en"'"'kan. Se-ara k!##(3'la3at 'n' e+enarn&a +er+'-ara tentang en'; a"a en' l#k'(en' $a!at(en' %#'k(en' tar'(en' atra( en'
"ra%a(en' 3'l%(en' ar'tekt#r. Mek'$#n+er+e"a)+ek%ater'aln&a( 3'la3at en' er'ng kal' "'a%akan +eg't# aa "engan 3'la3at ke'n"a!an 5etet'ka6.
Kar&a atra %er#$akan re$reenta' "ar' "#n'a ke!'"#$an %an#'a "an ala% e%eta. Se)rang $e%+a-a atra akan %a%$# %e%a!a%' a$a &ang terkan"#ng "' "ala% kar&a atra a$a+'la "'a #"a! %a%$# %e%+a-an&a "engan kr't'. Pr)e $e%+a-aan kar&a &ang "'+e"akan %ena"' rea"'ng 3)r $lea#re( &akn' %e%+a-a atra !an&a #nt#k keenangan "an -r't'-al rea"'ng( %e%+a-a kar&a atra #nt#k %el'!at '"e)l)g& &ang ter"a$at "' +al'k tek atra tere+#t. Tek atra et'"akn&a "'$a!a%' "ala% ka'tann&a "engan $en#l' 5%e$r)"#k' tek6( l'ngk#ngan 53''k( )'al +#"a&a6( tek la'n 5'ntertekt#al'ta6. Pe%aknaan tek #ga "'$a!a%' "ala% k)ntek "'al)g antara $e%+a-a "an tek &ang "'+a-an&a. Kar&a atra ter#ta%a n)*el "a$at %ena"' arana &ang angat e3ekt'3 +ag' $en&a%$a'an( $engenalan( $enga!a&atan "an $e%a!a%an #n#r/#n#r etet'k "ala% #at# +#"a&a "' %a&arakat. Un#r &ang 'ng'n "'a%$a'kan e-ara ala%'a! tan$a a"a kean %engg#r#'. Unt#k %e%a!a%' e+#a! r)%an "a$at "'lak#kan %elal#' $en"ekatan etet'ka.
8.8 Fe%'n'%e
Te)r' atra 3e%'n'%e en"'r' a"ala! te)r' &ang %eng!#+#ngkan gerakan $ere%$#an "engan kar&a atra. Te)r' atra 3e%'n' +an&ak %e%+er'kan #%+angan $erke%+angan t#"' k#lt#ral 5-#lt#ral t#"'e6. Satra 3e%'n' +erakar $a"a $e%a!a%an %engena' 'n3er')r'ta $ere%$#an. Fe%'n'%e 'n' %en3)k#kan "'r' $a"a $ent'ngn&a kea"aran %engena' $era%aan !ak antara $ere%$#an "an lak'/lak' "ala% e%#a +'"ang. Fe%'n'%e +er#a!a %en"ek)ntr#k' 'te% &ang "'-#r'ga' tela! %en'%+#lkan kel)%$)k &ang %en")%'na' "an "'")%'na'( 'te% !ege%)n' "an la!'rn&a kel)%$)k #+)r"'nat.
Fe%'n'%e $a"a "aarn&a %er#$akan e+#a! t)$'k $e%+'-araan ,an'ta "engan %eng'k#tertakan $r'a e+aga' 0%ak!l#k &ang elal# "'-e%+#r#'( e+aga' %ak!l#k &ang #$er')r 5k#at6( &ang enant'aa %engangga$ ,an'ta e+aga' %a!kl#k 'n3er')r 5le%a!6. Pan"angan 'n'la! &ang t'"ak $erna! %en"#"#kkan ,an'ta e+aga' #+ek "ala% +'"ang a$a$#n. A$alag' $e%+ag'an kera &ang e-ara ek#al #ga t'"ak %eng#nt#ngkan. B'"ang/ +'"ang kera ")%et'k ak!'rn&a %e%arg'nalkan %ereka e+aga' %ak!l#k &ang le%a!( &ang !an&a "a$at +ekera e#a' "engan k)"ratn&a. Pan"angan 'ka$ &ang %a'! "'kr'%'nat'3 tere+#t %a'! ta%$ak "'+er+aga' negara "' "#n'a.
Fe%'n'%e +eraal "ar' kata 3e%'n't 5$e#ang !ak/!ak ka#% ,an'ta6( &ang ke%#"'an %el#a %ena"' 3e%'n'% 5#at# 3a!a% &ang %e%$er#angkan !ak/!ak ka#% ,an'ta6. Dala% art' lek'kal 3e%'n'%e +erart' gerakan ,an'ta &ang %en#nt#t $era%aan !ak e$en#!n&a antara ka#% ,an'ta "an ka#% $r'a 5M)el')n) 1<==; 8>16. Men#r#t G)e3e( 3e%'n'%e 'ala! te)r' $era%aan !ak antara lak'/lak' "an ,an'ta "'+'"ang $)l't'k( ek)n)%'( "an )'al( ata# gerakan
&ang ter)rgan'a' &ang %e%$er#angkan !ak/!ak erta ke$ent'ngan ka#% ,an'ta 5"ala% S#g'!at#t' 8???; @6.
Dala% "#n'a %a&arakat $r'a( $r)e %enga%at' la,an en' elal# "'!#+#ngkan "engan etet'ka 3''k "e%' %ela&an' na3# "an raa 'ng'n ta!#. In' %er#$akan ala! at# $er'lak# an"rt'-entr'- 0+er$#at $a"a $r'a 5an"r) "ala% +a!aa Y#nan' +erart' $r'a6 ata# P!all)-entr'-5$all# %er#$akan $enan"a en' kela%'n $r'a6. Dala% %a&arakat $r'a $!all)-entr'-( %e%'l'k' $!all# +erart' %e%'l'k' kek#aaan "engan kata la'n( 'te% 't# %e%#ngk'nkan $r'a %eng#aa' ,an'ta "ala% e%#a +ent#k !#+#ngan )'al. Dala% $ara"'g%a 3e%'n'( 't#a' e$ert' 't# "'ek$re'kan "engan 't'la! $atr'ark'. Patr'ark' %er#$akan $en&e+a+ #ta%a %#n-#ln&a 3en)%ena/3en)%ena $en'n"aan !ak ,an'ta )le! ka#% $r'a. K)ne$ 'n' %e%an"ang ,an'ta e+aga' kela ke"#a etela! lak'/lak' e!'ngga %#n-#l ")%'na' $r'a ata ,an'ta. Ak'+at kek#aaan $atr'ark' ter%an'3eta'kan "engan a$a &ang "'e+#t ek'%e 5"aar '"e)l)g'
$en'n"aan &ang %er#$akan 'te% !'rark' ek#al "'%ana lak'/lak' %e%'l'k' #$er')r "an e-)n)%'- $r'*'lege 5Fak'! 1<<; =6.
S'ngkat kata( 3e%'n'%e %en)lak ket'"aka"'lan %a&arakat $atr'ark'( %en)lak eara! "an 3'la3at e+aga' "''$l'n &ang +er$#at $a"a lak'/lak'. Dala% kar&a atra( $er%aala!an %engena' gen"er %er#$akan +ent#kan "ar' ke+#"a&aan k!##( &akn' +ent#kan +#"a&a $atr'ark' &ang %en"#"#kkan $)'' $ere%$#an e+aga' 'n3er')r e"angkan lak'/lak' e+aga'
#$er')r.
It'la! %ale 3e%'n' +ag' kalangan 3e%'n' "' In")ne'a %a'! angat +ar# "an +el#% ter"engar akra+ "' tel'nga. Per)alann&a ela( 3e%'n' "' In")ne'a "a$at "'katakan +ar# +eralan k#rang le+'! 1C ta!#n 'n'( te$atn&a "'%#la' $a"a $ertenga!an ta!#n 1<=?/an. It#$#n +ar# +er#$a $ergerakan 3e%'n'%e "an +el#% a%$a' $a"a tara3 t#"' &ang 'nten'3 &ang +er#$a $enge%+angan ,a-ana &ang kr't' "an anal'' '3atn&a( a$alag' %aala! 3e%'n' lak'/lak'
5Ar'*'a "ala% S#+)n) 8??1; 16.
Se+ag'an ka#% 3e%'n' +er$en"a$at +a!,a lak'/lak' "a$at %en&atakan "'r' %ereka 3e%'n' e$anang %ereka 'k#t +er#ang +ag' ke$ent'ngan ka#% $ere%$#an. Sekel)%$)k 3e%'n' la'n +erangga$an +a!,a lak'/lak' t'"ak "a$at %ena"' 3e%'n' karena t'"ak %engala%' "'kr'%'na'
"an $en'n"aan e+aga'%ana "'ala%' ka#% $ere%$#an. Ole! karena 't#( ka#% lak'/lak' &ang 'k#t +er#ang %ela,an $en'n"aan ter!a"a$ $ere%$#an le+'! te$at "'katakan e+aga' kel)%$)k $r)/3e%'n' 5%ale 3e%'n'6 5M#-!tar 1<<<; C6.
Pan"angan %ale 3e%'n' %#n-#l karena a"an&a gerakan ka#% 3e%'n'%e &ang %en)lak keterl'+atan lak'/lak' "ala% $en&etaraan %aala! gen"er. Men#r#t S)enarat' 58???; >6( 'nt' t##an 3e%'n'%e a"ala! %en'ngkatkan ke"#"#kan "an "eraat $ere%$#an agar a%a ata# eaar "engan ke"#"#kan erta "eraat lak'/lak'.
Sealan "engan na3a 3'la3at &ang tela! "'!e%+#kan )le! Har&at%)k)( t#l'an D)nn& Ga!ral A"'an %en-)+a %e%+a!a $er)alan 3e%'n' lak'/lak' "engan le+'! te)r't' lag'. Ia le+'! a#! %engk)la+)ra' %eta3''ka k)nten$)rer &ang %engkr't'k %eta3''ka kla'k &ang %ela!'rkan $e%a!a%an "'k)t)%' "an ak!'rn&a %enag)kan ra') ket'%+ang e%)'( lak'/lak' ket'%+ang $ere%$#an. Ta%$ak $#la $engak#ann&a +a!,a e%ak'n +an&ak lak'/lak' 'ntelekt#al/+)r#' &ang %e%$elaar' 3e%'n'%e e+aga' e+#a! te)r' &ang t'"ak kala! 0%enterengn&a "engan te)r'/te)r' +ear la'nn&a 5Ar'*'a "ala% S#+)n) 8??1; @6. Pa"a "aarn&a ke+era"aan t)k)! %ale 3e%'n' "an k)ntra %ale 3e%'n' a"ala! e+#a! ken'-a&aan( a$alag' #nt#k n)*el/n)*el &ang %engangkat $er)alan $ere%$#an "an +erangkat "ar' "#n'a 3e%'n'.
8.@ Hak'kat N)*el
N)*el %er#$akan +ent#k kar&a atra &ang ekal'g# "'e+#t 3'k'. Ba!kan "ala% $erke%+angann&a n)*el "'angga$ +er'n)n'% "engan 3'k'. Dengan "e%'k'an( $engert'an 3'k' #ga +erlak# #nt#k n)*el. Dala% +a!aa Ital' n)*ella 5&ang "ala% +a!aa 7er%an; n)*elle6. Se-ara !ar3'a! n)*ella e+#a! +arang +ar# &ang ke-'l. Se"angkan "ala% +a!aa Inggr'; n)*el( e+#tan 't#la! &ang ke%#"'an %a#k ke In")ne'a. De,aa 'n' 't'la! n)*ella "an n)*ella %engan"#ng $engert'an &ang a%a "engan 't'la! In")ne'a n)*elet 5Inggr'; n)*elette6( &ang +erart' e+#a! kar&a $r)a 3'k' &ang $anangn&a -#k#$( t'"ak terlal# $anang( na%#n #ga
t'"ak terlal# $en"ek. Kar&a atra &ang "'e+#t n)*elet a"ala! kar&a &ang le+'! $en"ek "ar'$a"a n)*el( teta$' le+'! $anang "ar'$a"a -er$en( ktakanla! $ertenga!an "' antara ke"#an&a.
N)*el %er#$akan +ent#k kar&a atra &ang $al'ng $)$#lar "' "#n'a. Bent#k atra 'n' $al'ng +an&ak +ere"ar( lantaran "a&a k)%#n'ka'n&a &ang l#a $a"a %a&arakat. Se+aga' +a!an +a-aan( n)*el "a$at "'+ag' %ena"' "#a g)l)ngan &a't# kar&a er'# "an kar&a !'+#ran.
Pen"a$at "e%'k'an %e%ang +enar ta$' #ga a"a kelan#tann&a. Yakn' +a!,a t'"ak e%#a &ang %a%$# %e%+er'kan !'+#ran +'a "'e+#t e+aga' kar&a atra er'#. Se+#a! n)*el er'# +#kan aa "'t#nt#t agar "'a %er#$akan kar&a &ang 'n"a!( %enar'k "an "engan "e%'k'an #ga
%e%+er'kan !'+#ran $a"a k'ta. Teta$' 'a #ga "'t#nt#t le+'! "ar' 't#. N)*el a"ala! n)*el &arat #ta%an&a a"ala! +a,a 'a %et' %enar'k( %eng!'+#r "an %en"atangkan raa $#a etela! )rang !a+' %e%+a-an&a.
N)*el &ang +a'k "'+a-a #nt#k $en&e%$#rnaan "'r'. N)*el &ang +a'k a"ala! n)*el &ang ''n&a "a$at %e%an#'akan $ara $e%+a-an&a. Se+al'kn&a n)*el !'+#ran !an&a "'+a-a #nt#k ke$ent'ngan anta' +elaka. Yang $ent'ng %e%+er'kan kea&'kan $a"a $e%+a-an&a #nt#k %en&elea'kann&a. Tra"'' n)*el !'+#ran ter'kat "engan $)la/$)la. Dengan "e%'k'an "a$at "'katakan +a!,a n)*el er'# $#n&a 3#ng' )'al( e"ang n)*el !'+#ran #%a +er3#ng' $er)nal. N)*el +er3#ng' )-'al lantaran n)*el &ang +a'k 'k#t %e%+'na )rang t#a %a&arakat %ena"' %an#'a. Se"ang n)*el !'+#ran t'"ak %e%$er"#l'kan a$aka! -er'ta &ang "'!'"angkan t'"ak %e%+'na %an#'a ata# t'"ak( &ang $ent'ng a"ala! +a!,a n)*el %e%'kat "an )rang %a# -e$at-e$at %e%+a-an&a.
Ban&ak atra,an &ang %e%+er'kan &ang %e%+er'kan +ataan ata# "e3'n'' n)*el. Bataan ata# "e3'n'' &ang %ereka +er'kan +er+e"a/+e"a karena #"#t $an"ang &ang %ereka $erg#nakan #ga +er+e"a/+e"a. De3'n'' "e3'n'' 't# antara la'n a"ala! e+aga' +er'k#t ;
N)*el a"ala! +ent#k atra &ang $al'ng $)$#lar "' "#n'a. Bent#k atra 'n' $al'ng +an&ak "'-etak "an $al'ng +an&ak +ere"ar( lantaran "a&a k)%#n'tan&a &ang l#a $a"a %a&arakat 57ak)+ S#%ar") Dr6.
N)*el a"ala! +ent#k kar&a atra &ang "' "ala%n&a ter"a$at n'la'/n'la' +#"a&a )'al( %)ral( "an $en"'"'kan 5Dr. N#r!a"'( Dr. Da,#"( Dra. Y#n' Prat','( M.P"( Dra. A+"#l R)n'( M. P"6. N)*el %er#$akan kar&a atra &ang %e%$#n&a' "#a #n#r( &a't# ; #n"#r 'ntr'n'k "an #n#r
ektr'n'k &ang ke"#a al'ng +er!#+#ngan karena angat +er$engar#! "ala% ke!a"'ran e+#a! kar&a atra 5Dr. R)ta%a'(M.P"( Ag# $r'ant)r)( S.P"6.
N)*el a"ala! kar&a atra &ang +er+ent#k $r)a &ang %e%$#n&a' #n#r/#n#r 'ntr'n'k 5Pa#l# T#ka%( S.P"6.
N)*el "'+ang#n "ar' "#a #n#r $e%+ang#n( &a't# 'ntr'n'k "an ektr'n'k. Un#r 'ntr'n'k a"ala! #n#r &ang a"a "' "ala% t#+#! kar&a atra( &a't# &ang ter"'r' "ar' te%a( ett'ng( #"#t $an"ang( al#r$l)t( $en)k)!an( "an ga&a +a!aa. Se"angkan #n#r ektr'n'k a"ala! #n#r &ang a"a "' "ala% t#+#! kar&a atra( &a't# latar +elakang $en-'$taan( eara!( +')gra3' $engarang( "an la'n/la'n "' l#ar #n#r 'ntr'n'k. N)*el "a$at %enge%#kakan e#at# e-ara +e+a( %en&a'kan e#at# e-ara le+'! +an&ak( le+'! r'n-'( le+'! "et'l( "an le+'! +an&ak %el'+atkan +er+aga' $er%aala!an &ang le+'! k)%$lek. Hal 't# %en-ak#$ +er+aga' #n#r -er'ta &ang %e%+ang#n n)*el 't#.
BAB III
@.1 B')gra3' Pengarang
A!%a" T)!ar'( 5la!'r "' T'nggara&a( 7at'la,ang( Ban&#%a( 7a,a Tenga!( 1@ 7#n' 1<>= #%#r 1 ta!#n6 a"ala! atra,an In")ne'a. Ia %ena%atkan SMA "' P#r,)kert). Na%#n "e%'k'an( 'a $erna! %engen&a% +angk# k#l'a!( &akn' Fak#lta Il%# Ke")kteran I+n# K!al"#n( 7akarta 51</1<?6( Fak#lta Ek)n)%' Un'*er'ta S#"'r%an( P#r,)kert)51<>/ 1<C6( "an Fak#lta S)'al P)l't'k Un'*er'ta S#"'r%an 51<C/1<6. Ia $erna! +ekera "' %aala! ter+'tan BNI >( Kel#arga( "an A%ana!. Ia %eng'k#t' Internat')nal 2r't'ng Pr)gra% "' I),a 't&( A%er'ka Ser'kat 51<<?6 "an %ener'%a Ha"'a! Satra ASEAN 51<<C6.
D'a %en#l' eak %a "an etela! l#l# %ena"' ,arta,an ' e+#a! %aala!. Pen"'"'kan 3)r%aln&a !an&a %en-a$a' SMTA "' SMAN II P#r,)kert). Na%an&a %#la' %#n-#l $a"a $ertenga!an 1<?/an. D'a %#la' "'kenal ket'ka e+#a! -er$enn&a %en"a$at $eng!argaan k'n-'r e%a "ar' Ra"') H'*er#%. Ke%#"'an kar&a n)*eln&a #ga %en"a$at $)'' #ara $a"a Sa&e%+ara De,an Keen'an 7akarta 5DK76. Ke%#"'an kar&an&a "'rek)%en"a'kan #nt#k "'ter+'tkan. A!%a" t)!ar' a"ala! ala! e)rang -)nt)! $engarang &ang +ear %elal#' a&e%+ara DK7.
Kar&a/kar&an&a( &a't#; K#+a! 5n)*el6 5n)*el( 1<=?6 R)nggeng D#k#! Par#k 5n)*el( 1<=86 L'ntang Ke%#k# D'n' Har' 5n)*el( 1<=C6 7antera B'anglala 5n)*el( 1<=6 D' Kak' B#k't '+alak 5n)*el( 1<=6 Sen&#% Kar&a%'n 5k#%$#lan -er$en( 1<=<6 Bek'ar Mera! 5n)*el( 1<<@6 L'ngkar Tana! L'ngkar A'r 5n)*el( 1<<C6 N&an&'an Mala% 5k#%$#lan -er$en( 8???6 Belant'k 5n)*el( 8??16 Orang Orang Pr)&ek 5n)*el( 8??86 R#%' Ing'n P#lang 5k#%$#lan -er$en( 8??>6 R)nggeng D#k#! Par#k Ban&#%aan 5n)*el +a!aa 7a,a( 8?? %era'! Ha"'a! Satera Ran-ag 8??6. Kar&a/kar&a A!%a" T)!ar' tela! "'ter+'tkan "ala% +a!aa 7e$ang( T')ng!)a( Belan"a "an 7er%an. E"'' +a!aa Inggr'n&a e"ang "''a$kan $ener+'tann&a.
@.8 S'n)$' N)*el R)nggeng D#k#! Par#k
Sr'nt'l a"ala! ga"' D#k#! Par#k. D#k#! Par#k a"ala! e+#a! "ea ke-'l &ang ter$en-'l "an %'k'n. Na%#n( egena$ ,argan&a %e%'l'k' #at# ke+anggaan teren"'r' karena %e,ar'' keen'an r)nggeng &ang enant'aa %engga'ra!kan !'"#$n&a. Tra"'' 't# n&ar' %#na! etela! tera"' %#'+a! kera-#nan te%$e +)ngkrek &ang %e%at'kan +elaan ,arga D#k#! Par#k e!'ngga len&a$la! ga'ra! "an e%angat ke!'"#$an %a&arakat ete%$at. Unt#ngla! %ereka %ene%#kan ke%+al' e%angat ke!'"#$an etela! ga"' -'l'k $a"a #%#r +elaan ta!#n e-ara ala%'a! %e%$erl'!atkan +akatn&a e+aga' -al)n r)nggeng ket'ka +er%a'n/%a'n "' tegalan +era%a ka,an/ka,an e+a&an&a 5Ra#( 2arta( Dar#n6. Per%a'nan %enar' 't# terl'!at )le! kakek Sr'nt'l( Sakar&a( &ang ke%#"'an %ereka a"ar +a!,a -#-#n&a #ngg#! +er+akat %ena"' e)rang r)nggeng. Ber+ekal ke&ak'nan 't#la!( Sakar&a %en&era!kan Sr'nt'l ke$a"a "#k#n r)nggeng Kartarea. Dengan !ara$an kelak Sr'nt'l %ena"' e)rang r)nggeng &ang "'ak#' )le! %a&arakat.
Dala% ,akt# 'ngkat( Sr'nt'l $#n %e%+#kt'kan ke+)le!ann&a %enar' "'ak'kan )rang/)rang D#k#! Par#k en"'r' "an elan#tn&a "'a $#n +ertat# ga"' $'l'!an &ang %ena"' %'l'k %a&arakat. Se+aga' e)rang r)nggeng( Sr'nt'l !ar# %enalan' erangka'an #$a-ara tra"'')nal &ang $#n-akn&a a"ala! %enalan' #$a-ara +#kak kla%+#( &a't# %en&era!kan ke$era,anann&a ke$a"a 'a$a $#n lelak' &ang %a%$# %e%+er'kan '%+alan $al'ng %a!al. Mek'$#n Sr'nt'l en"'r' %eraa nger'( tak a"a kek#atan "an ke+eran'an #nt#k %en)lakn&a. Sr'nt'l tela! terl'+at ata# lar#t "ala% kek#aaan e+#a! tra"''( "' '' la'n( Ra# %eraa %en-'nta' ga"' 't# t'"ak +'a +er+#at +an&ak etela! Sr'nt'l re%' %ena"' r)nggeng &ang "'angga$ %'l'k )rang +an&ak.
Ke$erg'an Ra# tern&ata %e%+ekakan l#ka &ang %en"ala% "' !at' Sr'nt'l "an kelak +ear ekal' $engar#!n&a ter!a"a$ $eralanan !'"#$n&a &ang +erl'k#. Ra# &ang terl#ka
!at'n&a %e%'l'! %en'nggalkan D#k#! Par#k %en## $aar Da,#an( "an kelak "ar' te%$at 't#la! Ra# %engala%' $er#+a!an gar' $eralanan !'"#$n&a "ar' e)rang re%aa "##n &ang %'k'n "an +#ta !#r#3 %ena"' e)rang $ra#r't ata# tentara &ang gaga! etela! terle+'! "a!#l# %ena"' t)+ang. Dengan ketentaraann&a 't#la! ke%#"'an Ra# %e%$er)le! $eng!)r%atan "an $eng!argaan el#r#! )rang D#k#! Par#k( le+'!/le+'! etela! +er!a'l %ene%+ak "#a )rang $era%$)k &ang +ern'at %enara! r#%a! Kartarea &ang %en&'%$an !arta keka&aan r)nggeng
Sr'nt'l.Be+era$a !ar' 'ngga! "' D#k#! Par#k Ra# e%$at %en'k%at' ke%anaan "an ke$ere%$#anan Sr'nt'l e$en#!n&a. Ta$' 't# e%#a t'"ak %engg)&a!kan teka"n&a &ang +#lat #nt#k %ena#!' Sr'nt'l "an "#k#!n&a &ang %'k'n. Pa"a aat 3aar %ereka!( Ra# %elangka! gaga! tan$a +er$a%'tan $a"a Sr'nt'l &ang %a'! $#la t'"#rn&a.
Ke$erg'an Ra# tan$a $a%'t angat %enge#tkan "an %en&a"arkan Sr'nt'l +a!,a tern&ata t'"ak e%#a lelak' "a$at "'t#n"#kkan )le! e)rang r)nggeng. Setela! kea"'an 't# Sr'nt'l et'a$ !ar' ta%$ak %#r#ng "an 'ka$ Sr'nt'l &ang ke%#"'an %en'%+#lkan ke!eranan )rang/)rang "'ek'tarn&a. Ke+an&akan %ereka t'"ak enang %en&ak'kan ke%#r#ngan Sr'nt'l( e+a+ %ereka teta$ $er-a&a r)nggeng Sr'nt'l tela! %ena"' '%+)l ke!'"#$an D#k#! Par#k. Dala% k#r#n ,akt# tertent#( Sr'nt'l teta$ +erta!an t'"ak 'ng'n %enar' e+aga' r)nggeng( +a!kan enang %enga#! +a&' G)"er 5anakn&a Ta%$'( e)rang tetangga6 "engan ga&a a#!an
e)rang '+# kan"#ng.
Perla,anan ata# $e%)g)kan Sr'nt'l %a'! +erta!an ket'ka "atang ta,aran %enar' "ar' Kant)r Ke-a%atan Da,#an &ang akan %enggelar $enta keen'an %en&a%+#t $era&aan Ag#t#an. Kala# $#n $a"a ak!'rn&a r#nt#! "an $ara!( +#kan e%ata/%ata terg#ga! #nt#k ke%+al' ta%$'l %enar' e+aga' e)rang r)nggeng( %ela'nkan %en"engar an-a%an Pak Ran# "ar' Kant)r Ke-a%atan. Sr'nt'l %en&a"ar' ke"#"#kann&a e+aga' )rang ke-'l &ang tak +er!ak %ela,an kek#aaan. Sa%a elak' 'a t'"ak %e%+a&angkan ak'+at le+'! a#! "ar' $ena%$'lann&a "' $angg#ng $era&aan Ag#t#an &ang $a"a ta!#n 1<> engaa "'+#at +erle+'!an )le! )rang/ )rang Parta' K)%#n' In")ne'a 5PKI6. 2arna %era! "'$aang "' %ana/%ana "an %#n-#lla! $'"at)/$'"at) &ang %en&e+#t/n&e+#t rak&at tert'n"a( ka$'tal'( '%$eral'( "an een'n&a.
Pe%+er)ntakan PKI kan"a "ala% ekea$ "an ak'+atn&a )rang/)rang PKI ata# %ereka &ang "'k'ra PKI "an 'a$a $#n &ang +er"ekatan "engan PKI "' "aera! %ana $#n "'tangka$' "an "' ta!an. Na'+ 't# tera"' #ga $a"a Sr'nt'l &ang !ar# %en"eka% "' ta!anan tan$a alaan &ang ela. Pa"a %#lan&a( tera"' $a-ekl'k "' %ana/%ana e!'ngga %en'%+#lkan ke#l'tan ek)n)%' e-ara %en&el#r#!. Pa"a ,akt# 't#( )rang/)rang D#k#! Par#k t'"ak +er$'k'r $anang "an t'"ak %e%a!a%' +er+aga' geala 4a%an &ang +erke%+ang "' l#ar ,'la&a!n&a. Dala% %aa $a-ekl'k &ang +erke$anangan( Sr'nt'l ter$aka le+'! +an&ak +er"'a% "' r#%a!( karena a%at arang )rang %eng#n"angn&a +er$enta #nt#k #at# !aatan. Akan teta$'( t'"ak la%a ke%#"'an r)nggeng Sr'nt'l er'ng +er$enta "' ra$at/ra$at #%#% &ang elal# "'!a"'r' ata# "'$'%$'n t)k)! Bakar. 2ala#$#n Sr'nt'l t'"ak %e%a!a%' %akna ra$at/ra$at #%#%( $'"at) &ang er'ng "'elenggarakan )rang. Yang "'a $a!a%' !an&ala! %enar' e+aga' r)nggeng ata# %ela&an' na3# kelelak'an. Ta$' !#+#ngan %ereka teta$ +a'k.
H#+#ngan %ereka %erenggang etela! +e+era$a kal' tera"' $enara!an $a"' &ang "'lak#kan )le! )rang/)rang kel)%$)k Bakar. S#kar&a %eraa ter'ngg#ng "engan Bakar( karena Bakar %eng#ngk't/#ngk't %aa la%$a# K' Se-a%enggala &ang "'kenal )rang e+aga' +r)%)-)ra!. Karena !al 't# Sakar&a %e%#t#kan !#+#ngan "engan kel)%$)k Bakar. Sakar&a t'"ak !an&a %elarang r)nggeng Sr'nt'l +er$enta "' ra$at/ra$at #%#%( teta$' #ga %e%'nta $en-a+#tan la%+ang $arta'. Akan teta$'( Bakar %enangga$'n&a "engan 'ka$ +era!aa. Dala%
te%$) 'ngkat( D#k#! Par#k ke%+al' ketra"''n&a &ang e$' "an %'k'n. Akan teta$'( ke"a%a'an 't# !an&a e+entar( karena %ereka ke%#"'an ke%+al' +erga+#ng "engan kel)%$)k Bakar etela! terke-)! )le! ker#akan -#ngk#$ %aka% K' Se-a%enggala. Sakar&a %en"#ga
ker#akan 't# #la! kel)%$)k Bakar &ang ak't !at'( teta$' ke%#"'an +eral'! ke kel)%$)k la'n etela! %ene%#kan e+#a! -a$'ng +er-at !'a# "' "ekat $ek#+#ran 't#. Sa&ang( %ereka t'"ak %a%$# %e%+a-a '%+)l 't#. Dan Sr'nt'l $#n e%angat %enar' ,ala#$#n tar'ann&a t'"ak e'n"a! $ena%$'lann&a &ang #"a!/#"a!.
Tern&ata $ena%$'lan &ang +erle+'!an 't# %er#$akan ak!'r $eralanan Sr'nt'l e+aga' r)nggeng. Men"a"ak $aar %ala% +#+ar tan$a $enelaan a$a $#n "an +an&ak )rang l'%+#ng( ketak#tan( "an ke+'ng#ngan( e!'ngga ke!'"#$an teraa e$' "an %en-eka%. Ber+aga' $er't',a %ena"'kan )rang/)rang D#k#! Par#k ketak#tan( teta$' t'"ak %engeta!#' -ara/-ara $en&elea'ann&a. Yang ter$'k'r a"ala! %elakanakan #$a-ara ela%atan "an %enaga ka%$#ng "engan r)n"a et'a$ aat. Kee)kan !ar'n&a )rang/)rang D#k#! Par#k %ele$a langka! Kartarea "an Sr'nt'l &ang +ern'at %e%'nta $erl'n"#ngan $)l'' "' Da,#an. Ta$' tern&ata !ara$an +erl'n"#ng ke$a"a $)l'' 't# +erantakan( karena ke$)l''an "an tentara #tr# #"a! %en&'%$an -atatan na%a Sr'nt'l &ang terlan#r $)$#ler e+aga' r)nggeng rak&at &ang %eng'+arkan +en"era PKI.
Sr'nt'l $#lang ke D#k#! Par#k etela! "#a ta!#n %en"eka% "ala% ta!anan $)l't'k "engan k)n"'' ke',aan &ang angat tertekan. Ia +eran' %en#t#$ egala k'a! "#kan&a ela%a "ala% ta!anan "an +erteka" %ele$a $re"'kat r)nggengn&a #nt#k %e%+ang#n e+#a! ke!'"#$an $r'+a"'n&a &ang #t#! e+aga' e)rang $ere%$#an D#k#! Par#k( %ek'$#n t'"ak %engeta!#' e"'k't$#n ke+era"aan Ra#. Tan$a e$engeta!#an Sr'nt'l( N&a' Kartarea %eng!#+#ng' Mar#'. Ak'+atn&a( Sr'nt'l %eng#%$at ke+)")!an nenekn&a "an %erata$' na'+n&a e+aga' $ere%$#an &ang terlan#r "'kenal e+aga' r)nggeng. Unt#nga! Sr'nt'l %a'! +'a %engelak $erangka$ Mar#'. Sele$a "ar' $erangka$ Mar#'( Sr'nt'l ke%+al' %en"a$at tekanan "ar' l#ra! Pe-'kalan agar %e%at#!' ke!en"ak Pak Ba#. Ba# !en"ak %en'ka!' Sr'nt'l( e!'ngga Sr'nt'l +er#a!a %en-'nta' Ba#. Ta$' Sr'nt'l angat ke-e,a( karena Ba# tern&ata lelak' '%$)ten &ang #tr# !an&a +ern'at %ena,arkann&a ke$a"a e)rang $ea+at $r)&ek. Sr'nt'l $#n %engala%' g)n-angan ',a "an ak!'rn&a %en"er'ta ak't g'la a%$a'
ak!'rn&a "'+a,a ke r#%a! ak't ',a )le! Ra#.
@.@ Anal'' N)*el "engan Pen"ekatan Fe%'n'%e
N)*el +er#"#l R)nggeng D#k#! Par#k 'n' +er-er'ta tentang e)rang t)k)! +erna%a Sr'nt'l &ang %ena"'kan $r)3e' r)nggeng e+aga' alan $'l'!an !'"#$n&a "' kala #'an&a &ang terg)l)ng %a'! angat %#"a. Pr)3e' 'n' 'a $'l'! karena ang t)k)! %e%'l'k' +akat %enar' e"ar' ke-'l. Se$ert' terga%+ar $a"a k#t'$an "' +a,a! 'n';
S'a$a &ang akan $er-a&a( tak e)rang $#n $erna! %engaar' Sr'nt'l %enar' "an +erte%+ang. S'a$a &ang akan $er-a&a( +el#% ekal' $#n Sr'nt'l $erna! %el'!at $enta r)nggeng. R)nggeng terak!'r "' D#k#! Par#k %at' ket'ka Sr'nt'l %a'! +a&'. Teta$' "' "e$an Ra#( 2arta( "an Dar#n( Sr'nt'l %enar' "engan +a'k ...5!l%;1@6.
Mek'$#n A!%a" T)!ar' +#kanla! e)rang $engarang $ere%$#an( akan teta$' $a"a n)*el 'n' +el'a# +eg't# %en#n#kkan ke$'a,a'ann&a "ala% %e%+#at kar&a atra &ang +er+a# 3e%'n'%e e!'ngga $en-'$taan karakter $ere%$#an $a"a t)k)! 'n' $#n %ena"' teraa le+'! !'"#$ "an %'r'$ "engan real'ta &ang a"a. Hal 'n' ter+#kt' karena %#n-#ln&a k)n3l'k +at'n &ang "'ala%' )le! t)k)! Sr'nt'l e+aga' e)rang r)nggeng &ang !ar# %en&era!kan ke$era,anann&a "' aat #'a e+ela ta!#n $#n terengg#t karena a"an&a !#k#% &ang +erlak# #nt#k e)rang r)nggeng "' "#k#! $ar#k( terga%+ar "ala% k#t'$an +er'k#t;
Sr'nt'l %eng'ak e)rang "'r'. Bag'n&a alangka! la%+at ,akt# +eralan. D'a 'ng'n !ar' egera %enelang $ag'. D'a 'ng'n egera %ene%#kn "'r'n&a tela! elea' %enalan' +#kak/kla%+#. Tak
ter$'k'r lag' )al r'ngg't e%a ata# la'nn&a. Yang "'raakann&a ekarang a"la! $er#tn&a &ang +aga' ter'r'/'r'. R)nggeng 't# tak %eng!ent'kan tang' karena +'natang antan la'n&a akan
egera "atang %en&'ngka$ kela%+# "an %en"eng# ... 5!l%; /=6.
Kar&a atra -'$taan A!%a" T)!ar' "ala% R)nggeng D#k#! Par#k/n&a 'n' tela! %en#l' +aga'%ana t)k)! Sr'nt'l %e%#t#kan #nt#k le+'! +a'k %en&era!kan ke$era,anann&a ke$a"a Ra#( lak'/lak' $'l'!ann&a( "ar'$a"a %engga"a'kann&a ke$a"a lak'/lak' &ang tela! %e%+er'kan $e%+a&aran ata t#+#!n&a( terga%+ar $a"a k#t'$an +er'k#t;
Sr'nt'l teg#rk# "engan #ara +er+''k. 7angan terke#t. Ak# Ra#.
O!J er# Sr'nt'l terta!an. D'a -e$at +angk't( %erangk#lk# ek#at tenaga. Ra#. Dengar( %ereka +ertengkar "' l#ar. Ak# tak#t( angat tak#t. Ak# 'ng'n ken-'ngJ
S#"a! ken-'ng
S#"a!. Teta$' ak# tak#t. Ra#( ka# #ngg#! +a'k. Ka# a"a "' 'n' ket'ka ak# e"ang "'$er#al/+el'kan.
Ya.
Ma'! %erangk#l k#at/k#at( Sr'nt'l %eng'ak. K#+'arkan "'a karena ak# $#n tak ta!# a$a &ang !ar# k#$er+#at. K#raakan t#+#! Sr'nt'l !ngat "an ge%etar.
Ak# +en-'( +en-'. Le+'! +a'k k#+er'kan $a"a%#. Ra#( ekarang ka# tak +)le! %en)lak e$ert' ka#lak#kan ta"' 'ang. D' 'n' +#kan $ek#+#ran. K'ta takkan kena k#t#k. Ka# %a#( +#kan 5!l%; 6.
R)nggeng D#k#! Par#k tela! %engantarkan ke$a"a %a&arakat $e%+a-a tentang ga%+aran keala!an $a"a -ara %a&arakat %e%an"ang ek#al'ta $ere%$#an.
Re'ten' $ere%$#an "ala% kar&a atra &ang +er-er'ta tentang $erg#latan $ere%$#an e$ert' !aln&a R)nggeng D#k#! Par#! 'n'( Sr'nt'l akan "'l'!at e+aga' +ent#k ketert'n"aan "an kekala!an $ere%$#an "'!a"a$an lak'/lak'. Sr'nt'l "ala% $a$aran tere+#t( eakan %ere$reenta'kan e)rang $ere%$#an &ang tert'n"a( )+ek kekeraan ek#al( t'"ak +er"a&a ekal'g# "'angga$ e+aga' ))k &ang "'$'ngg'rkan( "'%ar'nal'a'( "'le-e!kan &ang terkean %engenakan. Se+#a! k)ntr#k '"ent'ta %)n)l't'k t#nggal( e+aga' k)r+an +#"a&a $atr'ak'( t'"ak +er$en"'"'kan( ter'kat tra"''( ")%et'k( "an elal# %ena"' k)r+an.
Sr'nt'l t'"ak %el'!at lak'/lak' e+aga' $'!ak teren"'r' &ang #$er')r "an %eng#aa'n&a. Bag' Sr'nt'l( lelak' "an kelelak'an a"ala! '%+alan $ere%$#an "an ke$ere%$#anan( art'n&a lelak' "an $ere%$#an t'"ak "'$an"ang e-ara "'k)t)%'. Se+al'kn&a lelak' #ga %e%'l'k' kele%a!an( ter#ta%a ke+#t#!an ata $engak#an akan kelelak'ann&a. Real'ta 'n' %e%+#at Sr'nt'l %eraa a%a/a%a +era"a "ala% r#ang &ang e'%+ang( eakan a%a/a%a +eran"ar $a"a rela' k#aa( e+#a! arena k)nteta' &ang "a$at aa tera"' %#lt'$ena3'ran "ala% %e%$reenta'kan $ere%$#an. Tern&ata Sr'nt'l a"ala! re$reenta' $ere%$#an &ang %a%$# +er+'-ara "ala% $)'' l)kal'tan&a. S'aat l)kal'ta( a$a $#n +ent#kn&a( e&)g&an&a "'!arga' e+aga' $)ten'
#nt#k %e%+ang#n ke!'"#$an kea"'lan "an keetaraan.
Un#r/#n#r 3e%'n'%e &ang ter"a$at $a"a n)*el 'n' +eg't# teraa ala! at#n&a "'e+a+kan karena n)*el 'n' %engangkat '# ket'%$angan gen"er. N)*el 'n' %eng'a!kan rela' antara $ere%$#an "an lak'/lak' "' "aera! $e"ala%an( te$atn&a "' "#k#! $ar#k. Energ' '"e)l)g' gen"er
&ang "'angkat "ala% n)*el 'n' +erlatar ke!'"#$an e)rang $enar' r)nggeng "' %aa '# $e%+er)ntakan k)%#n' "' In")ne'a. Hal tere+#t %enan"akan +a!,a $a-ak)l)n'al'%e #ga
%e,arna' -er'ta "ala% n)*el %'l'k' kar&a A!%a" T)!ar' 'n'. Hal tere+#t "'-er'takan $a"a +a+ C +ag'an +#k# ke "#a L'ntang Ke%##k D'n' Har'( terga%+ar $a"a +e+era$a k#t'$an "' +a,a! 'n';
Pa"a ta!#n 1<> 't# D#k#! Par#k teta$ -a+#l( ak't( "an +)")! ... Pe"#k#!an &ang ke-'l 't# %#ta!'l %eng!'n"ar "ar' ker#nt#!an 'te% ek)n)%' &ang #"a! la%a %enggeala e-ara #%#% "' el#r#! neger' ... Orang D#k#! Par#k 'k#t +er!ara$ "a$at $anen( +#r#! %en#a' $a"'. Teta$' +er+aga' !a%a "atang le+'! "#l#. T'k# ata# ,alang ang'. Ba!kan -eleng( &ang enta! "atang "ar' %ana( 'k#t %er#ak !ara$an )rang/)rang D#k#! Par#k 5!l%; 886.
Teta$' $a"a ta!#n 1<> 't#( ket'ka $a-ekl'k %eraalela "' %ana/%ana( r)nggeng D#k#! Par#k %ala! er'ng na'k $enta ... 5!l%; 88=6.
S#aana %ena"' !en'ng teta$ tegang. Se%#a %ata %e%an"ang -a$'ng !'a# 't# ... "an $ara $er#ak &ang %e%aka' -a$'ng !'a#. Pa"a ta!#n 1<C 't# 'a$a $#n ta!# kel)%$)k $etan' %ana &ang #ka +er$a,a' ata# +erk#%$#l "ala% ra$at "engan t#t#$ ke$ala e$ert' 't# 5!l%; 8@C/8@6
A,al ke%ara# ta!#n 1<. Mala% &ang angat "'ng'n %en&ertakan ke-e%aan &ang %el#a. An'ng/an'ng l'ar &ang +er'nga karena terangang +a# "ara!. Ata# %a&at/%a&at &ang t'"ak "'#r# e-ara la&ak. Ang'n tenggara %e%+a,a +a# +#nga +angka' ... #ara %ala% 'ala! +#n&' langka! e$at# &ang +erat. Dan let#$an +e"'l ekal'/kal' 5!l%; 8@=/8@<6.
Terl'!at "ala% n)*el Tr'l)g' R)nggeng D#k#! Par#k( A!%a" T)!ar' %e%#n-#lkan t)k)! lak'/lak' &ang %ale 3e%'n'. ala! at# t)k)! &ang %enan"akan +a!,a "'a a"ala! t)k)! %ale 3e%'n'( &a't# Ra#. Ra# a"ala! te%an +er%a'n Sr'nt'l e+el#% %ena"' r)nggeng. Pera!a+atan %ereka %#la' renggang etela! Sr'nt'l %ena"' r)nggeng. Ra# +eran' +er+)!)ng tentang ker' "engan %engatakan %en"a$at ,ang't A&a!n&a. Per!at'kan k#t'$an +er'k#t;
0Nek( ta"' %ala% ak# +er%'%$' +erte%# A&a!. Dala% %'%$'k# 't# A&a! +er$ean &ang ,ant'/ ,ant'n&a !ar# k#lakanakan( katak# "engan !at'/!at'.
0A$a $ean A&a!%# a,a+ Nenek &ang %#la' ter$an-'ng ke+)!)ngank#.
0S)al ker' 't#( Nek. Kata A&a! ker' 't# !ar# k#+er'kan ke$a"a 'a$a aa &ang %ena"' r)nggeng "' $e"#k#!an 'n'. De%'k'an ,ang't A&a!( Nek. 5!l%; @<6.
Nenekn&a $er-a&a "engan %'%$' Ra# karena %en&e+#t kata ,ang't. Orang D#k#! Par#k %engangga$ ,ang't e+aga' +ag'an "ar' !#k#% &ang $antang "'langgar. Ak!'rn&a Ra# %en&era!kan ker' 't# ke$a"a Sr'nt'l ket'ka Sr'nt'l e"ang terlela$. T'"ak !an&a 't#( Ra# $#n %e%$erk#at +a!,a "'a a"ala! t)k)! %ale 3e%'n'. D' aat #$a-ara $e%an"'aan &ang "'lakanakan "' "e$an -#ngk#$ %aka% K' Se-a%enggala e"ang +erlang#ng( a"a kea"'an &ang angat %en&eakkan "a"a Ra#( e!'ngga %e%+#at Ra# +ert'n"ak #nt#k %en)l)ng Sr'nt'l ket'ka e%#a )rang '+#k %eng#r# Kartarea. Se$ert' $a"a k#t'$an +er'k#t 'n';
A$a$#n tak k# 'ng'nkan ke-#al' egera %e%+a,a Sr'nt'l %en&'ngk'r. K#gan"eng tangann&a %en#r#n' +#k't ke-'l $ek#+#ran. Sr'nt'l t'"ak k#antarkan $#lang ke r#%a!n&a( %ela'nkan k#+a,a ke r#%a!k#. S#at# ke+eran'an &ang tak $erna! ter+a&angkn "a$at k#lak#kan.
S'ka$ Ra# &ang elal# %e%+ant# Sr'nt'l %er#$akan $eran %ale 3e%'n'. "'ta%+a! lag' ket'ka Ra## +er#a!a #nt#k %en&e%+#!kan Sr'nt'l "engan %engaak Sr'nt'l #nt#k +er)+at. Ra# %e%+a,a Sr'nt'l ke r#%a! ak't ',a. Karena Ra# %e%$#n&a' !a$aran Sr'nt'l +'a e%+#! "an %ereka +'a !'"#$ +a!ag'a. Se$ert' $a"a k#t'$an "' +a,a! 'n';
0Sr'nt'l akan k# ra,at "engan #angk# en"'r'( katak# "atar "an $at' 5!l%;>??6.
T'"ak !an&a Ra# t)k)! lak'/lak' &ang "'%#n-#lkan A!%a" T)!ar' e+aga' t)k)! %ael 3e%'n' ta$' a"a t)k)!/t)k)! la'n( e$ert' G)"er( Pak Bleg#r( "an Parta"a'%.
G)"er a"ala! anak Ta%$' tetangga Sr'nt'l. Se%enak Sr'nt'l ak't G)"er a"ala! at#/ at#n&a +a&' &ang "a$at %enge%+al'kan e%angat !'"#$n&a. Karena $a"a aat 't# Sr'nt'l e%$at $#t# aa ak'+at "'r'n&a %engeta!#' t'"ak akan +'a %e%$#n&a' e)rang anak( etela! Sr'nt'l %engeta!#' e%#a 't#. Unt#ng a"a G)"er anak Ta%$' &ang %e%)t'*a'&a #nt#k teta$ e%angat !'"#$. Se$ert' k#t'$an "' +a,a! 'n';
Mak'n la%a Sr'nt'l %ak'n lekat "engan G)"er( +a&' ta%$'. Ser'ngkal' Sr'nt'l %en&#r#!( elan&a( %eng#'r Ta%$' $#lang +'la G)"er #"a! "' tangann&a. Harat %enetek' G)"er tela! +er#+a! %ena"' renana ',an&a( renana !at'n&a( "an renana 'te% raga,'n&a Ket'ka kal' $erta%a Sr'nt'l a"ar tetekn&a %engel#arkan a'r ## %aka "'a +er#ra' a'r %ata. Na%#n
e%angat !'"#$n&a +angk't egera 5!l%; 1@<6.
Sak#% a"ala! e)rang $eng'r'ng r)nggeng &ang %ena+#!kan gen"ang "' aat Sr'nt'l e"ang +er)get. Mata Sak#% +#ta( ela%a 'n' 'a !an&a %engan"alkan 'n"ra $en"engarann&a( ta$' terka"ang nal#r' "an $eraaann&a le+'! "'$er-a&a. 2ala#$#n %ata Sak#% +#ta( ta$' "'a +'a %e%+#at an&a%an k#k#an "engan +a'k "an %eng'r'ng' Sr'nt'l "engan e%$#rna( e!'ngga 'a +'a %eng!'"#$' kel#argan&a. Se$ert' k#t'$an +er'k#t 'n';
Se+el#% a%$a' ke t##an Sr'nt'l +er!ent' "' "e$an r#%a! Sak#%. Hat'n&a terkean )le! #aana "' 't#. Pena+#! -al#ng &ang +#ta 't# e"ang %engan&a% e+#a! k#k#an 5!l%;1@6.
Ia "'katakan e+aga' $eran %ale 3e%'n' karena ke'k!laann&a "ala% %e%+ant# Sr'nt'l #nt#k +er+elana "' $aar ket'ka r'nt'l e"ang %ene%an' G)"er &ang terlela$ t'"#r.
Parta"a'% a"ala! e)rang lelak' "ar' Pe-'klan( 'a "'-er'takan e+aga' e)rang lelak' &ang %e%+ant# Sr'nt'l tan$a '%+alan e$eer$#n. Pa"a aat t# Sr'nt'l "'$aka #nt#k $#lang +era%a Mar#'( "an ak!'rn&a a"a Parta"a'% &ang "' %'nta' +ant#an )le! Sr'nt'l #nt#k
%engantarkann&a $#lang. Setela! Sr'nt'l %enelakan kea"'an &ang e+enarn&a( k!'rn&a Parta"a'% %a# %engantarkann&a $#lang. Karena 'ka$ Parta"a'% tere+#t %aka Sr'nt'l ter+e+a "ar' $akaan Mar#'. Terga%+ar $a"a k#t'$an "' +a,a! 'n';
0Kang( a%$ean %a# ke %ana 0L!a( ak# %a# $#lang.
0Ke %ana
0Ke+et#lan( Kang. Ak# %'nta "engan angat a%$ean %a# %en)l)ngk#. Ma# 0Ya %a# aa. Lal# a$a t'"ak ala!( karena a%$ean kan...kan.kan. 5!l%; @?C6.
T)k)! %ale 3e%'n' &ang terak!'r a"ala! Pak Bleg#r( 'a a"ala! e)rang $ea+at $r)&ek &ang "'ta,ar' Ba# #nt#k %en'ka!' Sr'nt'l. Ta$'( !al 't# "'#r#ngkan )le! Pak Bleng#r( "' karenakan Ia angat %engert' kea"aan Sr'nt'l &ang tela! +er!ent' %ela&an' na3# lak'/lak'. Hal 't# terga%+ar $a"a k#t'$an +er'k#t 'n';
07#( ak# %e%+#kt'kan en"'r' kata%# %e%ang +enar. 0Kata &ang %ana( Pak
0...Ak# terkean )le! -'tra $a"a ,aa!n&a. 2aa! $ere%$#an aanan &ang angat +er!arat %ena"' '+# r#%a! tangga. 7#J
0Ya( Pak.
0Ya. Ber'la! "'a kee%$atan %en-a$a' ke'ng'nann&a %ena"' e)rang '+# r#%a! tangga. Ma'! +an&ak $ere%$#an la'n &ang "engan #karela %ena"' )+ek $et#alangan. 7#%la! %ereka tak
akan +erk#rang ekal'$#n Sr'nt'l %eng#n"#rkan "'r' "ar' "#n'a la%an&a. 0Ya( $ak( &a( kata Ba# g#g#$ 5!l%; @=>/@=C6
Dar' +e+era$a $eran %ale 3e%'n' "' ata( $eran ter+an&ak "'lak#kan )le! t)k)! Ra#( karena A!%a" T)!ar' %en't'k+eratkan $eran %ale 3e%'n' $a"a ))k Ra#.
Dala% r)"a ke!'"#$an( t)k)! lak'/lak' $#n a"a &ang +er'3at k)ntra %ale 3e%'n'. Se"angkan t)k)! &ang k)ntra %ale 3e%'n' ala! at#n&a "a$at "'l'!at "ala% 'ka$ Ba#. Ba# a"ala! )rang l#ar $e-'kalan &ang !en"ak %en'ka!' Sr'nt'l( e!'ngga Sr'nt'l +er#a!a %en-'nta' Ba#. Ta$' Sr'nt'l angat ke-e,a( karena Ba# tern&ata lelak' '%$)ten &ang #tr# !an&a +ern'at %ena,arkann&a ke$a"a e)rang $ea+at $r)&ek. Se$ert' $a"a k#t'$an +er'k#t 'n';
0An# Sr'n. Ka%# #"a! k# $erkenalkan "engan Pak Bleng#r. Per-a&ala! "'a )rangn&a +a'k. Ak# &ak'n +'lak%# %'nta a$a/a$a ke$a"an&a( +era$a$#n !argan&a( akan "'a ka+#lkan. Nant' "'a akan +er%ala% "' 'n'. Te%an'la! "'a( te%an'la! "'a( Sr'n. 5!l%; @=86.
0Ka%# )rang D#k#! Par#k %et' 'nget. Ka%# +eka PKIJ B'la t'"ak %a# %en#r#t akan ak# ke%+al'kan ka%# ke r#%a! ta!anan. Ka%# k'ra ak# t'"ak +'a %elak#kann&a
P'nt# ter+ant'ng "an "'k#n-' "ar' l#ar 5!l%;@=@6.
Se$ert' !al n&a t)k)! %ael 3e%'n'( t)k)! k)ntra %ale 3e%'n' $#n %a'! a"a lag' ela'n Ba#( &a't# Mar#'( Kartarea( Sakar&a( "an la'n e+aga'n&a.
Mar#' a"ala! e)rang "#"a &ang 'ng'n %enga,'n' Sr'nt'l. Ia elal# %engear/ngear Sr'nt'l "an %e%akan&a #nt#k +era%ana. Ta$'( Sr'nt'l $#n ter# %en)ka( e!'ngga Mar#' $#n gera% "an 'ng'n %e%+ala "en"a% ter!a"a$ Sr'nt'l. Ta$' !al 't# "'keta!# Kartarea.
0T#ngg# e+entar( Ma( $angg'ln&a. Lak'/lak' 't# %en)le!. Mata Kartarea %e%+#lat #nt#k le+'! %e%a!a%' ,aa! lak'/lak' 't#. M#la/%#la Kartarea rag#.
0O!( a%$ean A!( %ek'n&a a%$ean %en)nt)n +era%a Pak a%at. Tak $anta "' 'n'( +#kan
0Ya!( terka"ang )rang 'ng'n %en&en"'r'( a,a+ Mar#' tenang 0Penta%# kal' 'n' e"'k't tergangg#( #ar Mar#'.
0Ya!( a&a %akl#%. Sa&a %engert' $eraaan a%$ean. Yang $ent'ng ekarang $erkara #tang/ $'#tang #"a! t#na' 5!l%; 1<C6.
Kartarea a"ala! "#k#n r)nggeng "' D#k#! Par#k( 'a "an 'tr'n&a %enga#! Sr'nt'l &ang %ena"' r)nggeng "' $e"#k#!an 't#. S'ka$ Kartarea &ang %en-er%'nkan +a!,a 'a a"ala! t)k)! k)ntra %ale 3e%'n'( &a't# ket'ka #$a-ara +#kak/kla%+#. Ia %en&#r#! 'tr'n&a #nt#k %ela&an' S#la%( "'karenakan er'ngg't e%a. Terga%+ar $a"a k#t'$an +er'k#t;
Ole! #a%'n&a N&a' Kartarea "'#r#! %ela&an' S#la% &ang e"ang !'lang 'ngatan. S)al +erta&#+ tak #a! "'tan&akan ke$a"a 'tr'"#k#n r)nggeng 't#. D'a angat $engala%an. 7a"'la!. Ter'ngat %aa %#"an&a( %aka N&a' Kartarea %ela&an' S#la% "engan e$en#! !at'. D'a %e%+'arkan "'r'n&a "'+a,a +er)get( +a!kan "'-'#%' )le! S#la% 5!l%;>/C6.
Sakar&a a"ala! kakaek Sr'nt'l( ket'ka 'a %el'!at -#-#kn&a $'ntar %enar'. Maka 'a %e%#t#kan #nt#k %ena"'kan -#-#kn&a e)rang $enar' r)nggeng. Ia $#n %ene%#' Kartarea #nt#k %ena"'kan -#-#kn&a %ena"' r)nggeng &ang eat'. Se$ert' terga%+ar "ala% k#t'$an +er'k#t;
Kee)kan !ar'n&a Sakar&a %ene%#' Kartarea Pag' 't# Kartarea %en"a$at ka+ar ge%+'ra. D'a $#n #"a! +erta!#n/ta!#n %en#ngg# ke"atangan e)rang -al)n r)nggeng #nt#k "'a#!n&a. Belaan ta!#n #"a! $erangkat -al#ngn&a ter'%$an "' $ara/$ara "' ata "a$#r. Dengan a"an&a la$)ran Sakar&a tentang Sr'nt'l( D#k#n r)nggeng 't# +er!ara$ +#n&' -al#ng akan ke%+al' ter"engar e%arak "' D#k#! Par#k. 5!l%; 16.
Pa"a "aarn&a ke+era"aan t)k)! %ale 3e%'n' "an k)ntra %ale 3e%'n' a"ala! e+#a! ken'-a&aan( a$alag' #nt#k n)*el/n)*el &ang %engangkat $er)alan $ere%$#an "an +erangkat "ar' "#n'a 3e%'n'.
@.> N'la' Etet'k N)*el
Pa"a '' la'nn&a etet'ka 3e%'n'%e +erke%+ang karena $ara $engarang lak'/lak' elal# %engga%+arkan $ere%$#an "engan latar +#"a&a $atr'arkat( &ang elal# %e%))kkan ka#% $ere%$#an 5ta$' a"a #ga +e+era$a &ang #tr# le+'! $e"#l' $a"a ke$ere%$#anan. Ek$re' etet'ka 3e%'n' -en"er#ng %en-er%'nkan a"an&a keetaraan( $en")+rakan ter!a"a$ $er+e"aan )'al/+#"a&a antara lak'/lak' "an $ere%$#an.
Sela'n 't#( "ala% n)*el 'n' #ga %el#k'kan latar( $er't',a "an t)k)!/t)k)! &ang ter"'r' ata )rang/)rang "ea &ang e"er!ana "an %enar'k. R)ggeng D#k#! Par#k %er#$akan ga%+aran tan"a &ang +er!a'l "'+angk'tkan A!%a" T)!ar' &ang %eng'k' k!a&alan 'n"a! k)ta tentang ke!'"#$an $e"eaan "' 7a,a. N)*el 'n' %er#$akan %an'3eta' latar )'al +#"a&a
A!%a" T)!ar' &ang %eng#ngka$kan +#"a&a "an ke#n'kan "ar' e+#a! $er"#k#!an "engan -ara k!a atra erta karakter't'k $en#l'an kar&a atra &ang "'t#l' )le! $engarang.
N)*el R)nggeng D#k#! $ar#k 'n' +enar/+enar %en-er'takan kr)n)l)g'/kr)n)l)g' ata# $r)+le%a/$r)+le%a $a"a e+#a! ke+#"a&aan al' &ang ter"a$at "' In")ne'a &a't# D#k#! $ar#k. Ke+#"a&aann&a &ang %a'! kental &a't# %engena' #$a-ara %ena"' e)rang r)nggeng "an ke!'"#$an e)rang r)nggeng. Etet'ka 3e%'n' &ang "' %#n-#lkan )le! A!%a" T)!ar' $a"a n)*el 'n'( &a't# '' la'n "ar' ke!'"#$an $ere%$#an( e+#a! 3en)%ena &ang arang tera"' ket'ka ))k $ere%$#an "engan teka" "an keg'g'!ann&a +er#a!a kel#ar "ar' eratan na'+ &ang k#rang %e%'!akn&a. T)k)! $ere%$#an tere+#t( &a't# "'ga%+arkan $a"a ))k Sr'nt'l &ang %ena"' e)rang r)nggeng "an ter'kat "engan at#ran/at#ran %ena"' e)rang r)nggeng. A!%a" T)!ar' $#n %e%#n-#lkan ))k lelak' e+aga' t)k)! $en)l)ng 5%ale 3e%'n'6 "an t)k)! $eng!a%+at 5k)ntra %ale 3e%'n'6 +ag' t)k)! #ta%a.
BAB IV PENUTUP
>.1 Ke'%$#lan
M#n-#ln&a 3e%'n'%e 'n' %e%+a,a $engar#! ter!a"a$ $er#+a!an ka#% $ere%$#an ata# ,an'ta "ala% %en&'ka$' $)''( $eran "an 3#ng'n&a. I#/'# erta gagaan/gagaan $en&etaraan gen"er( %e%$engar#!' ka#% $ere%$#an #nt#k le$a "ar' @ $)'' "an 3#ng'n&a e+aga' $ere%$#an( '+#( "an 'tr'. Gagaan/gagaan 'n' "'n'la' +a'k "ala% $e%+e+aan !ak/!ak $ere%$#an &ang $a"a ak!'r %engala%' $ergeeran $e%'k'ran ata# +a!kan %elanggar
k)"ratn&a e+aga' $ere%$#an.
Se+#a! n)*el &ang +er#"#l R)nggeng D#k#! Par#k a"ala! ala! at# kar&a atra -'$taan ang atra,an en')r terna%a( &akn' A!%a" T)!ar'. Bel'a# %er#$akan $engarang kar&a atra &ang $r)"#kt'3. Bel'a# #ga ter%a#k $engarang &ang elal# %e%$er!at'kan +a!aa e+aga' +ent#k $erke%+angan kar&a atra "an kar&a en'. R)nggeng D#k#! Par#k
a"ala! ala! at# n)*el kar&a A!%a" T)!ar' &ang +er!a'l %en-#atkan na%an&a "' aga" kar&a atra.
Mek'$#n A!%a" t)!ar' +#kanla! e)rang $engarang $ere%$#an( akan teta$' $a"a n)*el 'n' +el'a# +eg't# %en#n#kkan ke$'a,a'ann&a "ala% %e%+#at kar&a atra &ang +er+a# 3e%'n'%e e!'ngga $en-'$taan karakter $ere%$#an $a"a t)k)! 'n' $#n %ena"' teraa le+'! !'"#$ "an %'r'$ "engan real'ta &ang a"a. Hal 'n' ter+#kt' karena %#n-#ln&a k)n3l'k +at'n &ang "'ala%' )le! t)k)! Sr'nt'l e+aga' e)rang r)nggeng. Male 3e%'n' "an k)ntra %ale 3e%'n' "'%#n-#lkan A!%a" T)!ar' e+aga' t)k)! $en)l)ng "an t)k)! $eng!a%+at +ag' t)k)! #ta%a "ala% n)*el Tr'l)g' R)nggeng D#k#! Par#k.
DAFTAR PUSTAKA
Daanegara( S)enara"'. 8???. Kr't'k Satra Fe%'n' Se+#a! Pengantar. 7akarta; Gra%e"'a P#taka Uta%a.
Fak'!( Man)#r. 8??@. Anal'' Gen"er Dan Tran3)r%a' S)'al. Y)g&akarta; P#taka Pelaar. N#rg'&ant)r)( B#r!an. 8???. Te)r' Pengka'an F'k'. Y)g&akarta; Ga"a! Ma"a Un'*er't&
Pre.
M)el')n)( Ant)n "kk. 8???. Ka%# Bear Ba!aa In")ne'a. 7akarta; De$arte%en Pen"'"'kan "an Ke+#"a&aan.
S)3'a( A"'+ "an S#g'!at#t'. 8??@. Fe%'n'%e "an Satra. Meng#ak 'tra Pere%$#an "ala% La&ar Terke%+ang. Ban"#ng; Katar'.
S#+)n)( N#r I%an. 8??1. Lak'/lak'( Kekeraan Gen"er "an Fe%'n'%e. Dala% N#r I%an S#+)n) 5e".6 Fe%'n' Lak'/lak' S)l#' ata# Per)alan 7akarta; 7#rnal Pere%$#an.
S#$r'&ant)( Teg#!. 1<<. 0Dek)ntr#k' Dala% Ka'an Satra D' In")ne'a. Dala% Le%+aran Il%# Pengeta!#an N). 8 Ta!#n VI. Se%arang; IKIP Se%arang Pre.