PENGARUH LIGAN TERHADAP WARNA ION KOMPLEKS
PENGARUH LIGAN TERHADAP WARNA ION KOMPLEKS
(Laporan Praktikum Kimia Anorganik I) (Laporan Praktikum Kimia Anorganik I)
O!" O!" Moni#a Moni#a $%$&'&'& $%$&'&'&
LA*ORATORIUM PENDIDIKAN KIMIA LA*ORATORIUM PENDIDIKAN KIMIA
+AKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN +AKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNI,ERSITAS LAMPUNG UNI,ERSITAS LAMPUNG *ANDAR LAMPUNG *ANDAR LAMPUNG
'$-.u/u
.u/u P!r#o0aan P!r#o0aan 1 1 P!ngaru" P!ngaru" Ligan Ligan T!T!r"a/ap r"a/ap WaWarna rna Ion Ion Komp!k2Komp!k2
Ta
Tangga ngga P!r#o0aan P!r#o0aan 1 1 $% $% D!2!m0!r D!2!m0!r '$-
'$-T!
T!mpat mpat P!r#o0aan P!r#o0aan 1 1 La0oratorium La0oratorium P!m0!a3aran P!m0!a3aran KimiaKimia
Nama
Nama 1 Moni#a1 Moni#a
NPM
NPM 1 $%$&'&'&1 $%$&'&'&
+akuta2
+akuta2 1 1 K!guruan K!guruan /a /a Imu Imu P!n/i/ikanP!n/i/ikan
.uru2an
.uru2an 1 1 P!n/i/ikan P!n/i/ikan Mat!matika Mat!matika /an /an Imu Imu P!ng!ta"uan P!ng!ta"uan AamAam
Program
Program Stu/i Stu/i 1 1 P!n/i/ikan P!n/i/ikan KimiaKimia
K!ompok
K!ompok 1 1 (Dua)(Dua)
*an/ar Lampung4 $% D!2!m0!r *an/ar Lampung4 $% D!2!m0!r '$-M!ng!ta"ui4 M!ng!ta"ui4 A2i2t!n A2i2t!n NPM5 $&$&'&' NPM5 $&$&'&'
I5 PENDAHULUAN I5$ Latar *!akang
Daam imu kimia4 komp!k2 atau 2!n6a7a koor/ina2i m!ru3uk pa/a
mo!ku atau /!ntita2 6ang t!r0!ntuk /ari p!ngga0ungan
igan /an ion ogam5 P!m0!ntukan 2!n6a7a komp!k2 m!m!rukan /ua 3!ni2 2p!2i 6aitu Ion atau mo!ku 6ang 2!kurang 8 kurangn6a m!mpun6ai 2atu pa2ang !!ktron 0!0a2 6ang m!ma/ai untuk m!m0!ntuk ikatan ko9a!n koor/ina2i5 Dan Ion ogam atau atom 6ang m!mpun6ai /a6a 8 tarik m!ma/ai t!r"a/ap !!ktron untuk m!m0!ntuk ikatan ko9a!n koor/ina2i /!ngan gugu2 6ang /iikatn6a5
Saa" 2atu 2i:at un2ur tran2i2i a/aa" k!mampuann6a m!m0!ntuk 0!r0agai 3!ni2 2!n6a7a4 kar!na un2ur! ini m!miiki 0!0!rapa 0iangan ok2i/a2i 6ang t!r3a/i kar!na 2!uru" atau 2!0agian /ari !!ktron;!!ktron pa/a kuit k!tiga /apat /igunakan 0!r2ma;2ama /!ngan !!ktron pa/a kuit %2 untuk m!m0!ntuk 2!n6a7a;2!n6a7a komp!k2 6ang 0!ran!ka 7arna5 Daam p!r#o0aan ini /i p!a3ari p!r0!/aan 7arna /!ngan 0!r0agai 3!ni2 ogam5
I5 Tu3uan P!r#o0aan
A/apun tu3uan /iakukann6a p!r#o0aaan ini a/aa" untuk m!mp!a3ari p!ngaru" igan t!r"a/ap 7arna ion komp!k2 m!aui p!r#o0aan5
S!n6a7a koor/ina2i<2!n6a7a komp!k2 a/aa" 2!n6a7a 6ang t!r0!ntuk m!aui ikatan koor/ina2i4 6akni ikatan ko9a!n koor/ina2i antara ion<atom pu2at /!ngan igan (gugu2 p!in/ung)5 Di2!0ut 3uga 2!0agai 2!n6a7a komp!k2 kar!na 2uit /ipa"ami pa/a a7a p!n!muann6a5 Ikatan ko9a!n koor/ina2i 6ang t!r3a/i m!rupakan ikatan ko9a!n (t!r/apat pa2angan !!ktron 6ang /igunakan 0!r2ama) /i mana pa2angan !!ktron 6ang /igunakan 0!r2ama 0!ra2a /ari 2aa" 2atu atom5 Ikatan koor/ina2i 0i2a t!r/apat pa/a kation atau anion 2!n6a7a t!r2!0ut5 Ion<atom pu2at m!rupakan ion<atom 0agian /ari 2!n6a7a koor/ina2i 6ang 0!ra/a /i pu2at (0agian t!nga") 2!0agai p!n!rima pa2angan !!#tron 2!"ingga /apat /i 2!0ut 2!0agai a2am L!7i24 umumn6a 0!rupa ogam (t!rutama ogam;ogam tran2i2i)5 S!/angkan igan atau gugu2 p!in/ung m!rupakan atom<ion 0agian /ari 2!n6a7a koor/ina2i 6ang 0!ra/a /i 0agian uar 2!0agai p!m0!ri pa2angan !!ktron 2!"ingga /apat /i2!0ut 2!0agai 0a2a L!7i2 (="ang4''%)5
Daam p!ak2anaan anai2i2 anorganik kuaitati: 0ana6k /igunakan r!ak2i;r!ak2i 6ang m!ng"a2ikan p!m0!ntukan komp!k25 Suatu ion (atau mo!ku) komp!k2 t!r/iri /ari 2atu atom (ion) pu2at /an 2!3uma" igan 6ang t!rikat !ra /!ngan atom (ion) pu2at itu5 .uma" r!ati9! kompon!n;kompon!n ini /aam komp!k2 6ang 2ta0i Nampak m!ngikuti 2tokiom!tri 6ang 2angat t!rt!ntu4 m!2kipun ini tak /apat /ita:2irkan /i /aam ingkum kon2!p 9a!n2i 6ang ka2ik5 Atom pu2at ini /itan/ai o!" 0iangan koor/ina2i4 2uatu angka 0uat4 6ang m!nun3ukan 3uma" igan 6ang /apat m!m0!ntuk komp!k2 6ang 2ta0i /!ngan 2atu atom pu2at5
*iangan koor/ina2i m!n6atakan 3uma" ruang 6ang t!r0uka 2!kitar atom atau ion pu2at /aam apa 6ang /i2!0ut 0uatan koor/ina2i 6ang ma2ing;ma2ing /apat
/i"uni 2atu igan (moni/!n/rat)5 P!m0!ntukan komp!k2 /aam anai2i2 organi# kuaitati: 2!ring t!ri"at /ipakai untuk p!mi2a"an atau i2!nti:ika2i5 Saa" 2atu :!nom!na 6ang paing umu 6ang mun#u 0ia ion komp!k2 t!r0!ntuk a/aa" p!ru0a"an 7arna /aam arutan (,og!4 $>)5
Ion un2ur tran2i2i /apat m!ngikat mo!ku;mo!ku atau ion;ion 6ang m!miiki pa2angan !!ktron tak 0!rikatan (igan) /!ngan ikatan ko9a!n koor/ina2i 6ang
m!m0!ntuk ion komp!k25 Ion komp!k2 a/aa" ga0ungan ion (atom pu2at) /!ngan ion atau mo!ku ain (igan) m!m0!ntuk ion 0aru5
*!r/a2arkan igan 6ang /iikat o!" atom pu2at /aam ion komp!k24 maka a/a /ua ma#am ion komp!k21
Ion komp!k2 po2iti: 1 t!r0!ntuk apa0ia ion ogam tran2i2i (atom pu2at)
0!rikatan /!ngan igan 6ang m!rupakan mo!ku n!tra4 2!"ingga ion komp!k2 6ang t!r0!ntuk 0!rmuatan po2iti:5
Ion komp!k2 n!gati: 1 t!r0!ntuk apa0ia ion ogam tran2i2i (atom pu2at)
0!rikatan /!ngan igan 6ang m!rupakan ion n!gati:5
T!ori m!/an kri2ta t!ntang 2!n6a7a koor/ina2i m!n3!a2kan 0a"7a /aam p!m0!ntukan komp!k2 t!r3a/i int!rak2i !!ktro2tatik antara ion ogam (atom pu2at) /!ngan igan5 .ika a/a !mpat igan 6ang 0!ra2a /ari ara" 6ang 0!r0!/a 0!rint!rak2i ang2ung /!ngan atom pu2at<ion ogam4 maka akan m!n/apatkan p!ngaru" m!/an igan !0i" 0!2ar /i0an/ingkan /!ngan or0ita;or0ita ainn6a5 *ia pa/a ion komp!k2 /i0!rikan !n!rgi /aam 0!ntuk #a"a6a4 maka !!ktron pa/a or0ita 6ang !0i" r!n/a" !n!rgin6a /apat t!r!k2ita2i k! or0ita 6ang !0i"
tinggi !n!rgin6a5 D!ngan m!n6!rap #a"a6a 6ang !n!rgin6a 2ama5 Suatu arutan m!miiki 7arna t!rt!ntu kar!na m!n6!rap 2!0agian /ari kompon!n #a"a6a tampak5 Makin k!#i pan3ang g!om0ang #a"a6a 6ang /i2!rap (makin 0!2ar !n!rgin6a) maka makin 0!2ar "arga a02or0an2in6a atau makin kuat ikatan antara ion ogam /an igan5 Ditin3au /ari muatan igann6a4 maka ion ogam /!ngan muatan 6ang !0i" 0!2ar akan m!ng"a2ikan "arga a02or0an2i 6ang !0i" 0!2ar pua kar!na !0i" mu/a" m!mpoari2a2ikan !!ktron 6ang t!r/apat /aam
igan5
Hampir 2!mua 2!n6a7a 8 2!n6a7a komp!k2 m!mpun6ai 7arna 8 7arna t!rt!ntu4 kar!na ?at ini m!n6!rap 2inar /i /a!ra" tampak atau 9i2i0! r!gion5 S!0a0 !0i"
an3ut iaa" kar!na !n!rgi 2inar /i /a!ra" tampak #o#ok untuk promo2i !!ktron 6ang a/a /i or0ita /4 /ari !n!rgi r!n/a" k! !n!rgi tinggi5 *!2arn6a !n!rgi untuk promo2i4 6aitu @4 t!rgantung /ari ion pu2atn6a /an t!rgantung /ari 3!ni2 igan5
Kar!na itu4 2!n6a7a komp!k2 m!mpun6ai 7arna 0!r0!/a 8 0!/a4 mi2an6a Ti(HO)BC& 0!r7arna ungu 2!/ang =u(HO)BC 0!r7arna 0iru mu/a5 Untuk 2uatu ion pu2at 7arnan6a 0!r0!/a 0ia igann6a 0!r0!/a4 mi2an6a =u(HO)BC 0!r7arna 0iru mu/a4 t!tapi =u(NH&)%(HO)C 0!r7arna 0iru tua5
*ia ?at m!n6!rap 7arna atau pan3ang g!om0ang t!rt!ntu /ari 2inar tampak4 ?at t!r2!0ut akan m!n!ru2kan 7arna komp!m!nn6a4 6ang nampak pa/a mata kita 2!0agai 7arna5 *ia ?at m!n6!rap 2!mua 7arna /ari 2inar tampak4 ?at t!r2!0ut 0!r7arna "itam5 S!0aikn6a 0ia ?at 2ama 2!kai ti/ak m!n6!rap 7arna /ari 2inar
tampak4 ?at t!r2!0ut 0!r7arna puti"5
Untuk 2uatu ion pu2at4 p!nggantian igan /ari igan /!ngan m!/an !ma" k! igan /!ngan m!/an kuat4 akan m!m0!rikan @ 6ang 2!makin 0!2ar5 Sinar 6ang /i2!rap pan3ang g!om0angn6a 2!makin p!n/!k5
Di 0a7a" ini /itui2kan /!r!t 2p!ktrokimia4 6aitu /a:tar 8 /a:tar igan 6ang /i2u2un 0!r/a2arkan p!r0!/aan !n!rgi @ 6ang /i"a2ikan /ari @ 6ang k!#i k! 6ang 0!2ar5
I8 *r8 S8 S=N8 =8 NO&8 N&8 +8 OH8 =O%8 HO N=S8 =H&=N p6 NH& !n 4F;0ipiri/ina p"!n NO8 PP"&
=N8 =O (aina4 '$)5
Ligan a/aa" 2p!2i!2 6ang m!miiki atom;atom 6ang /apat m!n6um0angkan 2!pa2ang !!ktron pa/a ion ogam pu2at pa/a t!mpat t!rt!ntu /aam !ngkung koor/ina2i5 S!"ingga4 igan m!rupakan 0a2a !7i2 /an ion ogam a/aa" a2am !7i25 .ika igan "an6a /apat m!n6um0angkan 2!pa2ang !!ktron (mi2an6a NH& m!aui atom N) /i2!0ut igan uni/!ntat5 Ligan ini mungkin m!rupakan anion monoatomik (t!tapi 0ukan atom n!tra) 2!p!rti ion "ai/a4 anion poiatomik 2!p!rti
NO;4 mo!ku 2!/!r"ana 2!p!rti NH& atau mo!ku komp!k2 2!p!rti piri/in =-H-N (P!tru##i4 $>)5
T!ori m!/an kri2ta t!ntang 2!n6a7a koor/ina2i m!n3!a2kan 0a"7a /aam p!m0!ntukan komp!k2 t!r3a/i int!rak2i !!ktro2tatik antara ion ogam (atom pu2at) /!ngan igan5 .ika a/a !nam igan 6ang 0!ra2a /ari ara" 6ang 0!r0!/a4 0!rint!rak2i /!ngan atom<ion ogam pu2at4 ang2ung /!ngan igan akan m!n/apatkan p!ngaru" m!/an igan !0i" 0!2ar /i0an/ingkan /!ngan or0ita; or0ita ainn6a5 Aki0atn6a4 or0ita t!r2!0ut akan m!ngaami p!ningkatan !n!rgi /an k!ima 2u0 or0ita /;n6a akan t!rp!#a" (2pitting) m!n3a/i /ua k!ompok tingkat !n!rgi5 K!/ua k!ompok t!r2!0ut a/aa" 1 $) Dua 2u0 or0ita (/;/64 /an /?) 6ang /i2!0ut /6 atau !g /!ngan tingkat !n!rgi 6ang !0i" tinggi4 /an ) Tiga 2u or0ita (/?4 /64 /an /6?) 6ang /i2!0ut /! atau tg /!ngan tingkat !n!rgi 6ang !0i" r!n/a"5 P!r0!/aan tingkat !n!rgi ini m!nun3ukkan 0a"7a t!ori m!/an kri2ta /apat m!n!rangkan t!r3a/in6a p!r0!/aan 7arna komp!k2 (Haa4 '')5
K!0an6akan igan a/aa" anion atau mo!ku n!tra 6ang m!rupakan /onor !!ktron5 *!0!rapa 6ang umum a/aa" +; 4 =; 4 *r; 4 =N; 4 NH& 4 HO4 =H&OH4 /an OH; 5 Ligan 2!p!rti ini4 0ia m!n6um0angkan 2!pa2ang !!ktronn6a k!pa/a 2!0ua" atom ogam4 /i2!0ut igan mono/!ntat (igan 0!rgigi 2atu)5
Ligan 6ang m!ngan/ung /ua atau !0i" atom4 6ang ma2ing 8 ma2ing 2!#ara 2!r!mpak m!m0!ntuk ikatan /ua /onor 8 !!ktron k!pa/a ion ogam 6ang 2ama4 /i2!0ut igan poi/!ntat5 Ligan ini 3uga /i2!0ut igan k"!at (/ari 0a"a2a Latin untuk kuku atau #akar)5 Kar!na igan ini tampakn6a m!n#!ngk!ram kation /i antara /ua atau !0i" atom /onor5 Jang t!rma2uk igan ini a/aa" igan tri 8 4 kua/ri 8 4 p!nta 8 4 /an "!k2a/!ntat5 =onto" /ari igan tri/!ntat a/aa" /i!ti!n triamin5
S!ain itu a/a pua 6ang /i2!0ut igan 0i/!ntat4 igan ini 6ang paing t!rk!na /i antara igan poi/!ntat5 Ligan 0i/!ntat 6ang n!tra t!rma2uk /iantaran6a anion
/iamin4 /io:2in4 /i!t!r4 /an ;k!to!noat4 /an 6ang paing t!rk!na a/aa" !ti!n/iamin4 /i:o24 /an gim5
*an6ak 2!n6a7a komp!k2 6ang /igunakan /i/a2arkan pa/a 7arna4 k!arutan atau p!ru0a"an p!riaku kimia7i /ari ion ogam /an igan k!tika 2!n6a7a t!r2!0ut
m!m0!ntuk komp!k25
Koro:i 6ang m!rupakan pigm!n "i3au /i /aam tanaman a/aa" 2!n6a7a komp!k2 6ang m!ngan/ung magn!2ium5 Tanaman 0!r7arna "i3au /i2!0a0kan koro:i m!n6!rap #a"a6a kuning /an m!mantukan 7arna komp!m!nn6a 6aitu "i3au5 En!rgi 6ang /i2!rap /ari mata"ari /igunakan untuk m!akukan :oto2int!2i25 S!n6a7a komp!k2 6ang /ipakai 2!0agai ?at 7arna ain mi2an6a komp!k2 t!m0aga (II) +tao2ianin 0iru5 Komp!k2 ini /igunakan 2!0agai pigm!n atau p!n#!up kain /aam in/u2tri t!k2ti pa/a tinta 0iru4 0u! 3!an24 /an #at 0iru
t!rt!ntu5
at p!ngomp!k2 t!rt!ntu 2!ring /igunakan untuk m!unakkan air 2a/a" 2!0a0 ?at t!r2!0ut /apat m!ngikat ion 8 ion 2!p!rti =a 4 Mg 4 /an +! 6ang m!n3a/ikan air 0!r2i:at 2a/a"5 at p!ngomp!k2 6ang /apat m!ngikat ion 8 ion ogam 3uga /igunakan 2!0agai o0at 8 o0atan5 Ligan poi/!ntat 2!p!rti !nt!ro0a#tin 6ang /ii2oa2i /ari 0akt!ri t!rt!ntu /igunakan unttuk m!ng!n/aikan ka/ar 0!2i /aam /ara" pa2i!n 6ang m!miiki p!n6akit 2!p!rti an!mia =oo!65 O0at anti kank!r pationo 2!p!rti #i2 8 Pt(NH&)=C a/aa" 2!n6a7a komp!k2 patinum (II)4 m!rupakan ?at akti: 0ioogi /an /ip!r#a6a /apat m!mutu2kan untai DNA4 2!"ingga 2uka #ampur tangan pa/a p!m0!a"an 2! (Har6a/i4'$)5
III5 METODOLOGI PER=O*AAN
A/apun aat;aat 6ang /igunakan pa/a p!r#o0aan ini a/aa" 0ua" g!a2 ukur $'mL4 $ 0ua" g!a2 kimia $''mL4 $ 0ua" 2patua4 0ua" ta0ung r!ak2i 0!2ar4 $ 0ua" rak ta0ung r!ak2i4 /an & 0ua" pip!t t!t!2 /an p!nanga2 air atau "otpat!5
S!/angkan 0a"an;0a"an 6ang /igunakan /aam p!r#o0aan ini a/aa" arutan
=O=&5BHO '4$ M4 arutan Ni=5BHO '4$ M /an arutan NH%OH '4$ M5
&5 Pro2!/ur P!r#o0aan
A/apun angka";angka" 6ang /iakukan pa/a p!r#o0aan ini 6aitu1
• M!ma2ukkan mL arutan =o=&5BHO '4$ M k! /aam
ta0ung r!ak2i5 K!mu/ian m!n#atat 7arna arutan 6ang a/a5
• S!#ara p!ra"an m!ma2ukkan 2atu t!t!2 arutan amonia k!
/aam ta0ung r!ak2i (3angan m!ng!nai /in/ing ta0ung r!ak2i) au m!nggun#ang ta0ung 2!#ara p!ra"an /an "ati 8 "ati4 k!mu/ian m!ngamati apa 6ang t!r3a/i5
• M!an3utkan p!nam0a"an arutan amonia t!t!2 6ang k!/ua4
k!tiga4 k!!mpat /an 2!t!ru2n6a /an 2!tiap p!nam0a"an t!t!2an amonia ini ta0ung r!ak2i /igun#ang p!ra"an /an m!ngamati apa 6ang t!r3a/i
• M!akukan p!nam0a"an arutan amonia 2ampai ti/ak a/a
p!ru0a"an 7arna arutan /aam ta0ung r!ak2i5
• M!mana2kan ta0ung r!ak2i 2!t!a" angka" % /aam p!nanga2
air 6ang 2u/a" "ampir m!n/i/i" 2!ama &' m!nit5 K!mu/ian m!n#atat "a2i p!ngamatan pa/a 2!tiap m!nit p!ngamatan5
• M!akukan k!giatan $ 2ampai - untuk arutan Ni=5BHO
m!n#atat 2!mua p!ngamatan an/a5 Penangas air
Tabung Reaksi
I,5 HASIL PENGAMATAN DAN PEM*AHASAN
I,5$ Ha2i P!ngamatan
No5 P!rakuan Ha2i P!ngamatan A
$ mL arutan =o=&5BHO '4$ M Warnan6a pink 0!ning ( 7arna arutan
a7a) m =o=&5BHO '4$ M $ t!t!2 NH%OH T!t!2 k!/ua T!t!2 k!tiga T!t!2 k!!mpat T!t!2 k!ima
Warna arutan pink 0!ning /an 0!um a/a n6a !n/apan
Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an 2ama 2!p!rti p!nam0a"an $ t!t!2 NH%OH
Warna arutan pink 0!ning /an a/a n6a !n/apan
Warna arutan pink k!ru" /an m!ng!n/ap
Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an 2ama 2!p!rti t!t!2 k! !mpat5
& M!mana2kan ta0ung 2!ama &'
m!nit4m!nit k! K! Dua K! Empat K! Enam K! D!apan K! S!puu" K! Dua 0!a2 K! !mpat 0!a2 K! !nam 0!a2 K! /!apan 0!a2 K! /ua puu"
Warna arutan pink k!ru"42!rta a/a n6a g!!m0ung /i2!kitar /i/ing ta0ung
Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an 2ama 2!p!rti /ua m!nit p!rtama
Warna arutan pink k!ru" /an t!r0!ntuk !n/apan ungu
Larutan 0!r7arna pink 0!ning /an !n/apan 0!ra/a /i/a2ar ta0ung A/a n6a !n/apan 2!p!rti g! /i/a2ar arutan6ang 0!r7arna ungu
Larutan 0!r7arna pink 0!ning ( ti/ak k!ru" )5
Ti/ak a/a p!ru0a"an "a2i
p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! 2!puu"
Ti/ak a/a p!ru0a"an "a2i
p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! 2!puu"
Warna arutan pink 0!ning /an !n/apan /i/a2ar ta0ung r!ak2i 2!makin 0an6ak
Warna arutan t!tap pink 0!ning /an !n/apan 2!makin p!kat 2!rta 0!r7arna ungu mu/a
Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k!
I,5 P!m0a"a2an
P!r#o0aan ini /iakukan untuk m!mp!rkirakan rumu2 mo!ku 2!n6a7a komp!k2 0!r/a2arkan p!ru0a"an 7arna 2!n6a7a 6ang t!r0!ntuk5 Langka"
p!rtama pa/a 0agian A iaa" m!ma2ukkan mL arutan =O=&5BHO '4$ M
k! /aam ta0ung r!ak2i5 Warna /ari arutan Ni=5BHO '4$ M Pink 0!ning
arutan amonia k! /aam ta0ung r!ak2i (3angan m!ng!nai /in/ing ta0ung r!ak2i) au m!nggun#ang ta0ung 2!#ara p!ra"an /an "ati 8 "ati5 Langka" 2!an3utn6a a/aa" m!an3utkan p!nam0a"an arutan amonia t!t!2 6ang k!/ua4 k!tiga4 k!!mpat /an 2!t!ru2n6a /an 2!tiap p!nam0a"an t!t!2an amonia ini ta0ung r!ak2i /igun#ang p!ra"an5 S!t!a" /iamati k!tika p!nam0a"an $ t!t!2 Warna arutan pink 0!ning /an 0!um a/a n6a !n/apan
T!t!2 k!/ua ti/ak a/a p!ru0a"an 2ama 2!p!rti t!t!2 p!rtama T!t!2 k!tiga Warna arutan pink 0!ning /an a/a n6a !n/apan T!t!2 k!!mpat Warna arutan pink k!ru" /an m!ng!n/ap t!t!2 k!ima Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an 2ama 2!p!rti t!t!2 k! !mpat5P!ru0a"an 7arna 2!t!a"
p!nam0a"an 0!0!rapa t!t!2 arutan amonia (NH&)4 /ikar!nakan "a/irn6a
igan NH&6ang m!n6!0a0kan p!mi2a"an (2pitting) tingkat !n!rgi pa/a
or0ita 8 or0ita 6ang a/a pa/a 2!n6a7a Ni=5BHO5 S!"ingga 2inar 8 2inar
tampak m!ng!k2ita2i !!ktron /ari or0ita / !n!rgi r!n/a" k! or0ita / !n!rgi tinggi5
P!nggantian igan /ari igan /!ngan m!/an !ma" k! igan /!ngan m!/an kuat4 akan m!m0!rikan @ (2!i2i" tingkat !n!rgi antara or0ita / !n!rgi r!n/a" /!ngan or0ita /!n!rgi tinggi) 6ang 2!makin 0!2ar5 Ha ini m!ngaki0atkan 2inar 6ang /i2!rap pan3ang g!om0angn6a 2!makin p!n/!k4 artin6a 7arna komp!m!nn6a atau 6ang tampak o!" mata akan m!mu/ar atau 0a"kan 0!ru0a" t!rgantung /ari igann6a5 Ligan air (HO) m!miiki !n!rgi %'4- kka<mo 6ang !0i" r!n/a" /aripa/a a monia (NH&) 6aitu %B4> kka<mo5 Ha ini /i2!0a0kan o!" igan HO 0!r2i:at 2!0agai igan !ma"5 Ligan !ma" /aam komp!k2 m!n6!0a0kan !!ktron m!miiki 2pin tinggi pa/a tingkat !n!rgi !g 5 S!/angkan igan amonia (NH&) 0!r2i:at 2!0agai igan kuat5 Amonia /aam komp!k2 m!n6!0a0kan !!ktron 2pin r!n/a" kar!na !!ktron /apat /it!mpatkan pa/a ara" !n!rgi or0ita 2!0agai !!ktron 0!rpa2angan5 Untuk m!ng"in/ari a/an6a ga6a toak m!noak antara /ua !!ktron /aam 2atu kamar maka /ip!rukan !n!rgi $' D 6ang !0i" 0!2ar5 Ti/ak a/a int!rak2i /!ngan tingkat !n!rgi !g 2!"ingga 3arak k!/ua !n!rgi
t!r2!0ut !0i" m!n3au"5 Maka !n!rgi 6ang /imiiki 2!utu"n6a 0!ra/a pa/a tingkat !n!rgi tg 2!0agai !n!rgi $' D5
D!ngan /!mikian4 igan NH&/ipa"ami !0i" kuat /aripa/a igan HO4
2!0an/ing /!ngan !n!rgi $' D 6ang /imiikin6a4 0!r0an/ing t!r0aik /!ngan pan3ang g!om0ang mak2imum 6ang t!ra02or05 P!nggantian igan
HO pa/a Ni= /!ngan igan NH&m!n6!0a0kan p!ru0a"an 7arna /ari pink
0!ning m!n3a/i pink k!ru"5 S!"ingga /apat /ip!rkirakan 0a"7a 2!n6a7a
komp!k2 6ang t!r0!ntuk a/aa" =O(NH&)B=&C5 Langka" S!an3utn6a
m!akukan p!nam0a"an arutan amonia 2ampai ti/ak a/a p!ru0a"an 7arna arutan /aam ta0ung r!ak2i5 S!t!a" itu4 m!mana2kan ta0ung r!ak2i /aam p!nanga2 air 6ang 2u/a" "ampir m!n/i/i" 2!ama &' m!nit5 Pa/a 2aat p!mana2an 0!rang2ung 2!ama m!nit Warna arutan pink k!ru"42!rta a/a
n6a g!!m0ung /i2!kitar /i/ing ta0ung5
M!nit k!!mpat Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an 2ama 2!p!rti /ua m!nit k!/ua4 m!nit k!!nam 7arna arutan pink k!ru" /an t!r0!ntuk !n/apan ungu4 m!nit k!/!apan arutan 0!r7arna pink 0!ning /an !n/apan 0!ra/a /i/a2ar ta0ung4 m!nit k!2!puu" A/a n6a !n/apan 2!p!rti g! /i/a2ar arutan6ang 0!r7arna ungu4 arutan 0!r7arna pink 0!ning ( ti/ak k!ru" )5 M!nit k!/ua 0!a2 Ti/ak a/a p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! 2!puu"4 m!nit k!!mpat 0!a2 ti/ak a/a p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! 2!puu"4 m!nit k!!nam 0!a2 Warna arutan pink 0!ning /an !n/apan /i/a2ar ta0ung r!ak2i 2!makin 0an6ak54 m!nit k!/!apan 0!a2 Warna arutan t!tap pink 0!ning /an !n/apan 2!makin p!kat 2!rta 0!r7arna ungu mu/a M!nit k!/ua puu" Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! /!apan 0!a24 m!nit k!/ua puu" /ua Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! /!apan 0!a24 m!nit k!/ua puu" !mpat Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! /!apan 0!a24 m!nit k!/ua puu" !nam Ti/ak t!r3a/i p!ru0a"an "a2i p!ngamatan 2ama 2!p!rti m!nit k! /!apan 0!a24 m!nit k!/ua puu" /!apan Warna
arutan pink 0!ning !n/apan m!ngumpu /i/a2ar ta0ung r!ak2i 2!rta !n/apan n6a 0!r7arna ungu /an m!nit k!tiga puu" Warna arutan pink 0!ning !n/apan m!ngumpu /i/a2ar ta0ung r!ak2i 2!rta !n/apan n6a 0!r7arna ungu A/a n6a g!!m0ung u/ara /iata2 /an /i /in/ing ta0ung5
Tim0un6a !n/apan4 g!!m0ung ga2 0a"kan 7arna 6ang 0!ru0a" a/aa" 0agian /ari r!ak2i k!m0ain6a ion komp!k2 6ang t!r0!ntuk m!n3a/i r!aktan atau p!r!ak2i5 Ha ini /ikar!nakan r!ak2i komp!k2 m!rupakan r!ak2i k!2!tim0angan4 /imana r!ak2i 6ang t!r3a/i ti/ak p!rna" 2!!2ai5 S!"ingga4 k!tika 2!n6a7a komp!k2 6ang t!r0!ntuk /ipana2kan /aam p!nanga2 air maka r!aktan atau p!r!ak2in6a akan t!r0!ntuk k!m0ai5
P!m0a"a2an untuk 0agian k!/ua atau angka" k!r3a 6ang 0agian * a/aa" 1 P!r#o0aan ini /iakukan untuk m!mp!rkirakan rumu2 mo!ku 2!n6a7a komp!k2 0!r/a2arkan p!ru0a"an 7arna 2!n6a7a 6ang t!r0!ntuk5 Langka"
p!rtama iaa" m!ma2ukkan mL arutan Ni=5BHO '4$ M k! /aam
ta0ung r!ak2i5 Warna /ari arutan Ni=5BHO '4$ M a/aa" "i3au 0!ning5
K!mu/ian S!#ara p!ra"an m!ma2ukkan 2atu t!t!2 arutan amonia k! /aam ta0ung r!ak2i (3angan m!ng!nai /in/ing ta0ung r!ak2i) au m!nggun#ang ta0ung 2!#ara p!ra"an /an "ati 8 "ati5 Langka" 2!an3utn6a a/aa" m!an3utkan p!nam0a"an arutan amonia t!t!2 6ang k!/ua4 k!tiga4 k!!mpat /an 2!t!ru2n6a /an 2!tiap p!nam0a"an t!t!2an amonia ini ta0ung r!ak2i /igun#ang p!ra"an5
S!t!a" /iamati k!tika p!nam0a"an $ 8 - t!t!2 arutan amonia "a2i p!ngamatan n6a a/aa" 2!0agai 0!rikut 7arna arutan !0i" 0!ning /ari arutan a7a4 7arna "i3au !0i" mu/a /ari t!t!2an p!rtama4 7arna "i3au !0i" mu/a /ari t!t!2an k!/ua4 7arna "i3au !0i" mu/a /ari t!t!2an k!tiga /an 7arna "i3au !0i" mu/a /ari t!t!2an k!!mpat5
P!ru0a"an 7arna 2!t!a" p!nam0a"an 0!0!rapa t!t!2 arutan amonia (NH&)4 /ikar!nakan "a/irn6a igan NH& 6ang m!n6!0a0kan p!mi2a"an (2pitting) tingkat !n!rgi pa/a or0ita 8 or0ita 6ang a/a pa/a 2!n6a7a Ni=5BHO5
S!"ingga 2inar 8 2inar tampak m!ng!k2ita2i !!ktron /ari or0ita / !n!rgi r!n/a" k! or0ita / !n!rgi tinggi5
P!nggantian igan /ari igan /!ngan m!/an !ma" k! igan /!ngan m!/an kuat4 akan m!m0!rikan @ (2!i2i" tingkat !n!rgi antara or0ita / !n!rgi r!n/a" /!ngan or0ita /!n!rgi tinggi) 6ang 2!makin 0!2ar5 Ha ini m!ngaki0atkan 2inar 6ang /i2!rap pan3ang g!om0angn6a 2!makin p!n/!k4 artin6a 7arna komp!m!nn6a atau 6ang tampak o!" mata akan m!mu/ar atau 0a"kan 0!ru0a" t!rgantung /ari igann6a5 Ligan air (HO) m!miiki
!n!rgi %'4- kka<mo 6ang !0i" r!n/a" /aripa/a amonia (NH&) 6aitu %B4>
kka<mo5 Ha ini /i2!0a0kan o!" igan HO 0!r2i:at 2!0agai igan !ma"5
Ligan !ma" /aam komp!k2 m!n6!0a0kan !!ktron m!miiki 2pin tinggi
pa/a tingkat !n!rgi !g 5 S!/angkan igan amonia (NH&) 0!r2i:at 2!0agai
igan kuat5 Amonia /aam komp!k2 m!n6!0a0kan !!ktron 2pin r!n/a" kar!na !!ktron /apat /it!mpatkan pa/a ara" !n!rgi or0ita tg 2!0agai !!ktron 0!rpa2angan5 Untuk m!ng"in/ari a/an6a ga6a toak m!noak antara /ua !!ktron /aam 2atu kamar maka /ip!rukan !n!rgi $' D 6ang !0i" 0!2ar5 Ti/ak a/a int!rak2i /!ngan tingkat !n!rgi !g 2!"ingga 3arak k!/ua !n!rgi t!r2!0ut !0i" m!n3au"5 Maka !n!rgi 6ang /imiiki 2!utu"n6a 0!ra/a pa/a tingkat !n!rgi tg 2!0agai !n!rgi $' D5
D!ngan /!mikian4 igan NH&/ipa"ami !0i" kuat /aripa/a igan HO4
2!0an/ing /!ngan !n!rgi $' D 6ang /imiikin6a4 0!r0an/ing t!r0aik /!ngan pan3ang g!om0ang mak2imum 6ang t!ra02or05 P!nggantian igan
HO pa/a Ni=/!ngan igan NH& m!n6!0a0kan p!ru0a"an 7arna /ari
"i3au 0!ning m!n3a/i "i3au !0i" mu/a5 S!"ingga /apat /ip!rkirakan 0a"7a
2!n6a7a komp!k2 6ang t!r0!ntuk a/aa" Ni(NH&)B=C5 Langka"
S!an3utn6a m!akukan p!nam0a"an arutan amonia 2ampai ti/ak a/a p!ru0a"an 7arna arutan /aam ta0ung r!ak2i5 S!t!a" itu4 m!mana2kan ta0ung r!ak2i /aam p!nanga2 air 6ang 2u/a" "ampir m!n/i/i" 2!ama &' m!nit5Ha2i p!ngamatan untuk p!mana2an /ari /ua m!nit p!rtama 2ampai tiga puu" m!nit a/aa" 7arna "i3au 0!ning4 7arna t!tap "i3au 0!ning4
7arna arutan "i3au 0!ning /an muai t!r0!ntuk !n/apan4 pa/a 0agian ata2 arutan 0!r7arna "i3au tua /an pa/a 0agian 0a7a" 0!r7arna "i3au mu/a /an t!r0!ntuk !n/apan4 t!tap 2ama 2!p!rti m!nit k!/!apan4 t!tap 2ama /an !n/apan turun k!api2an 0a7a" arutan4 7arna "i3au muai 0!rkurang /an !n/apan t!tap a/a4 t!tap 2ama 2!p!rti m!nit 2!0!um n6a4 t!tap 2ama4 t!tap 2ama4 t!tap 2ama4 t!tap 2ama4 t!tap 2ama /an t!tap 2ama pua5
Tim0un6a !n/apan4 g!!m0ung ga2 0a"kan 7arna 6ang 0!ru0a" a/aa" 0agian /ari r!ak2i k!m0ain6a ion komp!k2 6ang t!r0!ntuk m!n3a/i r!aktan atau p!r!ak2i5 Ha ini /ikar!nakan r!ak2i komp!k2 m!rupakan r!ak2i k!2!tim0angan4 /imana r!ak2i 6ang t!r3a/i ti/ak p!rna" 2!!2ai5 S!"ingga4 k!tika 2!n6a7a komp!k2 6ang t!r0!ntuk /ipana2kan /aam p!nanga2 air maka r!aktan atau p!r!ak2in6a akan t!r0!ntuk k!m0ai5
P!r2amaan r!ak2i 6ang mungkin t!r3a/i /aam 2!mua p!r#o0aan a/aa" 1 Pa/a 0agian A
=O=&5BHO BNH& Ni(NH&)B=& C BHO
Pa/a 0agian *
Ni=5BHO BNH& Ni(NH&)B= C BHO
R!ak2i /i ata2 ti/ak 0!rang2ung 2!kaigu2 t!tapi 0!rta"ap4 a/apun ta"apan 6ang t!r3a/i a/aa" 2!0agai 0!rikut 1
R!ak2i pa/a ta"ap 0agian A
Ta"ap $ 1 =O=&5BHO NH& Ni(NH&)(HO)-=&C HO
Ta"ap 1 =O(NH&)(HO)-=&C NH& Ni(NH&)(HO)%=C HO
Ta"ap & 1 =O(NH&)(HO)%=&C NH& =O(NH&)&(HO)&=&C HO
Ta"ap % 1 =O(NH&)&(HO)&=&C NH& =O(NH&)%(HO)=&C HO
Ta"ap - 1 =O(NH&)%(HO)=&C NH& Ni(NH&)-(HO)=C HO
Ta"ap B 1 =O(NH&)-(HO)=&C NH& =O(NH&)B=C HO
.ika k!!nam ta"ap t!r2!0ut /i3uma"kan akan /ip!ro!" p!r2amaan r!ak2i 1
=O=5BHO BNH& =O(NH&)B=& C BHO
P!r2amaan r!ak2i 6ang mungkin t!r3a/i /aam 2!mua p!r#o0aan a/aa" 1
Ni=5BHO BNH& Ni(NH&)B= C BHO
R!ak2i /i ata2 ti/ak 0!rang2ung 2!kaigu2 t!tapi 0!rta"ap4 a/apun ta"apan 6ang t!r3a/i a/aa" 2!0agai 0!rikut 1
Ta"ap $ 1 Ni=5BHO NH& Ni(NH&)(HO)-=C HO
Ta"ap 1 Ni(NH&)(HO)-=C NH& Ni(NH&)(HO)%=C HO
Ta"ap & 1 Ni(NH&)(HO)%=C NH& Ni(NH&)&(HO)&=C HO
Ta"ap % 1 Ni(NH&)&(HO)&=C NH& Ni(NH&)%(HO)=C HO
Ta"ap - 1 Ni(NH&)%(HO)=C NH&Ni(NH&)-(HO)=C HO
Ta"ap B 1 Ni(NH&)-(HO)=C NH& Ni(NH&)B=C HO
.ika k!!nam ta"ap t!r2!0ut /i3uma"kan akan /ip!ro!" p!r2amaan r!ak2i 1
Ni=5BHO BNH& Ni(NH&)B= C BHO
Warna arutan /aam ta0ung 0!ru0a" 2!t!a" ta0ung /ipana2kan /aam p!nanga2 air kar!na k!tika /ipana2kan /aam arutan t!r3a/i pro2!2
k!m0ain6a ion komp!k2 6ang t!r0!ntuk m!n3a/i r!aktan atau p!r!ak2i kar!na r!ak2i 6ang t!r3a/i m!rupakan r!ak2i k!2!tim0angan
("ttp1<<kimiamurungra6a#!r/a250og2pot5#o5i/< '$&<'%<aporan;praktikum; anorganik;ii5"tm)5
,5 KESIMPULAN
A/apun k!2impuan 6ang /apat /ip!ro!" 6aitu1
$5 Hampir 2!mua 2!n6a7a 8 2!n6a7a komp!k2 m!mpun6ai 7arna 8 7arna t!rt!ntu4 kar!na ?at ini m!n6!rap 2inar /i /a!ra" tampak atau 9i2i0! r!gion5
Warna 6ang tampak iaa" 7arna 6ang /ipantukan atau p!rpa/uan /ari 7arna 8 7arna 6ang /ipantukan5 D!ngan 0!gitu4 kita /apat m!mp!rkirakan rumu2 mo!ku 2!n6a7a komp!k2 0!r/a2arkan p!ru0a"an 7arna 2!n6a7a 6ang t!r0!ntuk5
5 R!ak2i pa/a 2!n6a7a komp!k2 m!rupakan r!ak2i k!2!tim0angan4 2!"ingga r!ak2in6a ti/ak akan p!rna" 2!!2ai4 aki0atn6a 3ika kita m!mana2kan 2!n6a7a komp!k2 6ang t!r0!ntuk4 "a ini akan m!m0!ntuk r!aktan atau p!r!ak2in6a k!m0ai5
&5 *an6ak 2!n6a7a komp!k2 6ang /igunakan /i/a2arkan pa/a 7arna4 k!arutan atau p!ru0a"an p!riaku kimia7i /ari ion ogam /an igan k!tika 2!n6a7a t!r2!0ut m!m0!ntuk komp!k25 Mi2an6a4 t!m0aga (II) +tao2ianin 0iru5 Komp!k2 ini /igunakan 2!0agai p!n#!up kain /aam in/u2tri t!k2ti5
%5 Ion;ion /ari un2ur ogam tran2i2i m!miiki or0ita;or0ita ko2ong 6ang /apat m!n!rima pa2angan !!#tron pa/a p!m0!ntukan ikatan /!ngan mo!ku atau anion t!rt!ntu m!m0!ntuk ion komp!k25
-5 Daam ion komp!k24 kation ogam un2ur tran2i2i /inamakan atom pu2at4 /an anion atau mo!ku n!tra t!rikat pa/a atom pu2at /inamakan igan5
DA+TAR PUSTAKA
="ang4 Ra6mon/5 ''%. Kimia Dasar 5 .akarta5 Erangga5
+a2i"a"4No9ita 2ari5 '$-5 Pengaruh Ligan Terhadap Warna Ion 5 Diun/u" pa/a "ttp1<<no9ita:a2i"a"$'50og2pot5#o5i/<'$-<'%<p!ngaru";igan;t!r"a/ap; 7arna;ion5"tm tangga ' D!2!m0!r '$- puku $5&' WI*5
Haa S5 Saa/ E;D!in4 Ai U2ama +5 ''5 Production and Partial Purification of Cellulase Complex by Aspergillus niger and A. nidulans ro!n on Water "yacinth #lend 5 .ourna o: Appi!/ S#i!n#!2 R!2!ar#"4 %(>)1 >-;$5 Har6a/i5 '$5 Laporan Pra$ti$um %enya!a Komple$s5 Diun/u" pa/a
"ttp1<<"ar6a/ikimia50og2pot5#o5i/<'$<$'<aporan;praktikum;2!n6a7a; komp!k25"tm tangga $& No9!m0!r '$- puku $>5'' WI*
P!tru##i4 H5 Rap" /an Suminar5 $>5 Kimia Dasar Prinsip dan Terapan &odern5 .akarta1 Erangga
Saputra4 R6an5 '$&5 Laporan Pra$ti$um Anorgani$ 5 Diun/u" pa/a "ttp1<<kimiamurungra6a#!r/a250og2pot5#o5i/<'$&<'%<aporan;
praktikum;anorganik;ii5"tm tangga $& D!2!m0!r '$- puku
$>5''WI*5
,og!5$>5 Analisis Anorgani$ Kuantitatif &a$ro dan %emi &i$ro5 .akarta1 PT5Kaman M/ia Pu2taka5
aina4 Karim5 '$5 Ke$uatan &edan Ligan5 Diun/u" pa/a "ttp1<<mrn; ar#"i9!250og2pot5#o5i/<'$<'B<k!kuatan;m!/an;igan5"tm tangga ' D!2!m0!r '$- puku $5&' WI*5
LAMPIRAN
PERTANJAAN PRAKTIKUM
.!a2kan apa 6ang /imak2u/ /!ngan1 $5 Atom pu2at
5 Ligan
&5 *iangan koor/ina2i %5 Ligan mono/!ntat
-5 Ligan poi/!ntat .a7a01
$5 Pa/a p!m0!ntukan 2!n6a7a komp!k2 n!tra atau 2!n6a7a komp!k2 ionik4 atom ogam /an ion ogam /i2!0ut 2!0agai atom pu2at4 2!/angkan atom 6ang m!n/onorkan !!ktronn6a k! atom pu2at /i2!0it atom/onor5 Atom /onor /apat 0!rupa 2uatu ion atau mo!ku n!tra5 Ion atau mo!ku n!tra 6ang m!miiki atom;atom /onor 6ang /ikoor/ina2ikan pa/a atom pu2at /i2!0ut igan
5 Ion atau mo!ku n!tra 6ang m!miiki atom;atom /onor 6ang /ikoor/ina2ikan pa/a atom pu2at /i2!0ut igan5
&5 *iangan koor/ina2i a/aa" 0iangan 6ang m!n6atakan 0an6akn6a 3uma" pa2angan !!ktron igan 6ang /igunakan /aam m!m0!ntuk ikatan /!ngan
atom pu2atn6a5
%5 Ligan mono/!ntat a/aa" igan 6ang 3uma" atom /onorn6a m!miiki 2atu pa2ang !!ktron 0!0a2 atau m!n/onorkan 2atu pa2ang !!ktron4 #onto"n6a
HO /an NH&5
-5 Ligan poi/!ntat 2!ring /i2!0ut 2!0agai ag!n #"!at 6aitu 2uatu igan 6ang mampu m!n#!ngkram kation ogam tran2i2i /!ngan kuat5