211
Lampiran 1
PANDUAN WAWANCARA
Aspek Indikator Item Pertanyaan
Komunikasi
a. Kemampuan menjadi pendengar yang baik
1. Pasangan menceritakan masalahnya
2. Tanggapan terhadap keluh kesah pasangan
b. Keterbukaan dengan pasangan
3. Puas dengan kehidupan komunikasi
4. Cara dapat saling terbuka terhadap masalah yang dihadapi
5. Kendala dalam berkomunikasi 6. Mengatasi kendala
Aktivitas waktu luang
a. Waktu bersama pasangan
7. Puas dengan aktivitas bersama pasangan di waktu luang
8. Waktu khusus bersama pasangan
9. Kegiatan di waktu luang bersama pasangan b. Aktivitas
sosial
10.Kegiatan bila sedang tidak bersama pasangan
11.Seberapa sering
melakukan aktivitas tanpa pasangan
12.Tanggapan pasangan terhadap aktivitas yang dilakukan
Orientasi agama
a. Pengamalan keyakinan beragama
13.Penerapan ajaran agama
dalam kehidupan
pernikahan
14.Pengaruh agama terhadap kehidupan rumah tangga Penyelesaian a. Mengatasi
konflik
konflik rumah tangga
16.Pemicu konflik rumah tangga
17.Cara menyelesaikan konflik
18.Meminta bantuan pihak lain
19.Alasan melibatkan orang lain
Managemen keuangan
a. Pengelolaan keuangan
20.Puas dengan keadaan ekonomi keluarga 21.Sumber penghasilan 22.Pengaturan keuangan 23.Pendapatan tidak
mencukupi kebutuhan sehari-hari
Intimasi seksual
a. Perilaku seksual
24.Puas terhadap kehidupan seksual
25.Frekuensi hubungan seksual
26.Cara mengekspresikan kasih sayang
27.Kendala yang dialami b. Pengendalian
kelahiran anak
28.Merencanakan jumlah anak
29.Usaha merencanakan kelahiran anak c. Kesetiaan
dengan pasangan
30.Pernah menjalin hubungan dekat dengan lawan jenis setelah menikah
31.Upaya menjaga
kelanggengan pernikahan
Keluarga dan teman-teman
a. Menjalin hubungan dengan keluarga
32.Puas terhadap hubungan dengan keluarga pasangan 33.Perbedaan kebiasaan
keluarga pasangan 34.Cara menyesuaikan diri
dengan keluarga pasangan 35.Cara menjalin kedekatan
b. Menjalin hubungan dengan teman-teman
36.Sering berhubungan dengan teman-teman setelah menikah 37.Seberapa sering
berhubungan dengan teman-teman
38.Pengaruh teman terhadap kehidupan pernikahan 39.Sikap pasangan terhadap
teman lawan jenis 40.Sikap terhadap teman
lawan jenis pasangan
Anak dan pengasuhan
a. Dampak kelahiran anak
41.Perubahan yang terjadi sebelum dan setelah kelahiran anak
42.Dampak kehadiran anak terhadap hubungan dengan pasangan
b. Strategi mendidik anak
43.Puas dengan cara mengasuh anak 44.Pengaturan tugas
mengasuh anak
45.Cara pengasuh anak di rumah
46.Tegas dalam menerapkan peraturan untuk anak
Masalah yang berkaitan
dengan kepribadian
a. Sikap pasangan
47.Perubahan pada pasangan setelah menikah
b. Kebiasaan pasangan
48.Kebiasaan pasangan yang tidak disukai
49.Mengatasi kebiasaan tersebut
50.Tanggapan pasangan tentang sikap Anda tersebut
51.Usaha pasangan mengurangi kebiasaan buruk
53.Usaha pasangan agar kebiasaan baiknya ditiru
Kesetaraan peran
a. Bekerja di luar rumah
54.Izin untuk bekerja di luar rumah
55.Tanggapan tentang istri yang bekerja
b. Pembagian pekerjaan rumah
56.Pembagian tugas dalam pengerjaan pekerjaan rumah
57.Puas dengan pembagian tugas
58.Peran pasangan dalam pekerjaan rumah tangga c. Seksual 59.Peran dalam
mengendalikan kelahiran anak
60.Peran pasangan dalam mengendalikan kelahiran anak
d. Peran orangtua
61.Peran dalam mengasuh anak
Lampiran 2
Partisipan 1 Wawancara 1
Tempat : ruang tamu saudara partisipan
Pelaksanaan : Rabu, 21 Agustus 2013 pukul 16.15-17.20 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)
Verbatim No.
A : niki mbak Rani pun nikah pinten taun,mbak? 1
R : berarti empat tahun.. 2
A : empat tahun, nikahe taun? 3
R : tahun.. berarti mundur.. saiki pira? Rongewu sewelas, rolas.. rongewu sanga
4 5
A : sampun gadah putra pinten, mbak? 6
R : berarti anake siji 7
A : anake siji, umur? 8
R : umure anake saiki telung taun.. 9
A : namine sinten, mbak, wau? 10
R : sahrul.. 11
A : sahrul. Asli mriki, mbak? 12
R : iya, asli Gunung Jaya 13
A : Gunung Jaya, menawi suami kerja napa.. 14
R : kerjane biasa tani, apa adanya.. 15
A : wonten mriki? 16
R : iya.. 17
A : trus saking bertani niku penghasilane kedah mencukupi, mbak?
18 19 R : yaa..kadang-kadang kan yah ada mencukupinya,
kadang ada kurangnya gitu kan.
20 21
A : menawi kirang trus pripun,mbak? 22
R : yaa..mo gimana lagi (terta wa)..cukup nggak cukup harus cukup. Jadi bisa mengatur sendiri aja, disaat mendapat banyak, kita harus menabung buat entar, gitu aja.
23 24 25 26 A : hmm.. puas, mbak dengan kehidupan ekonomi saat
ini?
27 28 R : yaa..puas nggak puas sih, mungkin udah jodoh mo
gimana lagi..hihihihi..
29 30 A : trus yen menawi aa..arul, sahrul, lha niku
tugas-tugas ee napa nggih koyo sing njaga sinten sing
ngasuh sinten niku wonten tugase mboten? 33 R : ya sing njaga yo aku dewek, sing momong yo aku
dewek. Ora ana sing ngasuh.
34 35
A : bojo mboten nderek? 36
R : yo kan bojone kan kerjane adoh. Ora neng desane dewek, kerjane neng Pangandaran. Jadikan balike kan telung wulan pisan, kadang rong wulan sepisan, ora mesti kaya kui kan..jadi sing ngasuh yo aku dewek. Ngatur waktu dewek neng omah.
37 38 39 40 41 A : hmm..berarti ketemu kalih bojo nggih tiga bulan
sekali ngoten, mbak?
42 43
R : Iyaa.. 44
A : (berbicara sejenak dengan anak pa rtisipan) sakniki tasih ten griya,mbak?
45 46 R : lanange? Bade tasih kerja wis mangkat. 47 A : oo..wis mangkat. Enteen jadwal mantuk e mboten
ngoten, mbak?
48 49
R : jadwal napa? 50
A : jadwal mantuk mriki ngoten. 51
R : ooo.. mlaku.. mene berarti balik, yo ora mesti sih. Kadang ya sewulan pisan balik, kadang rongwulan kadang telung wulan. Jadi sak kepingine dewek balik, pingin balik ya balik, nak ora kepingin balik ya ora balik, kayak kui.
52 53 54 55 56
A : hmm.. 57
R : ora ono jadwal umpama tanggal sekian balik ngono, ora.
58 59 A : lha trus yen pas balek ngono kui biasane ngopo ae,
mbak, karo masne?
60 61 R : yaa.. (terta wa) ya jenenge karo lanange ya (sua ra
anak partisipan sedang bernyanyi) dilayani lah opo karepe lanange.
62 63 64 A : lha yen pisah, pisah kan yo istilah e pisah lah
yo,mbak, mbi suami, telung taun eh telung sasi jarang ketemu kan, trus komunikasi ngono kui piye,mbak?
65 66 67 68 R : ya biasa.. setiap hari ya telpon, sms (Short Messages
Service), telpon, sms.
dengan anak) masalah e kan (tersenyum sambil menegur anak dengan memberi tanda diam pada anak) masalah e kadang ya cemburu kan karena mungkin aku sayang. Kayak kue, jadi ya akeh gitu kan.. dadi ya mungkin nek sue ora balik yo pada bae cemburu, ngapa sih sue-sue ora bali. Kayak kue kan.
73 74 75 76 77 78 A : sing sering cemburu biasane sopo,mbak? 79 R : ya aku lah (terta wa). Sing sering cemburu ya akune. 80
A : yo ngomong karo bojone pora? 81
R : ya ngomong, keprimen kayak kue kan. 82 A : (tersenyum, menunggu partisipan berbicara dengan
anaknya) lha yen pas neng kene ki karo sopo, mbak?
83 84
R : dadi aku sekeluarga. 85
A : sekeluarganee.. 86
R : berarti aku, lanange, anak e trus ninine. 87
A : ibuk e mbak nopo ibuk e mas? 88
R : anu..apa.. mbah e ya. Mamane aku dewek due rumah tangga dewek dadi apa sih rumah e sejen-sejen tapi mbah e ki melu aku.
89 90 91
A : hmm.. 92
R : yo berarti aku duwe beban mbah e karo adine aku kayak kue.
93 94 A : yen karo keluargane bojo yo cedhak, mbak? 95
R : madhan adoh sih..wong Kuta. 96
A : yo sok komunikasi karo keluarga bojo? 97
R : biasa.. 98
A : biasaa? 99
R : kadang seminggu sepisan merana, kadang nek sungkan, ora merana.
100 101 A : tapi tetep komunikasi jalan terus? 102
R : Iya. 103
A : lha terus yen ora ketemu karo bojo ngono kui yo sok-sok cerita soal masalah-masalah ngurus anak masalah-masalah opo ngono pora, mbak?
104 105 106 R : yo pasti.. kadang kan ki lho mas anake njajane akeh
kayak kie. Wong jenenge yo wis due anak kan yo anake pengen kie, dolanan kie.. anu apa.. ono bakul apa kan lah anake jajan bae, wong rewel.. dadine yah anu..kayak kue.
ae opo ae? 113
R : nengdi? 114
A : neng Pangandaran. 115
R : iyo neng pangandaran. Yoh cerita, yo kerjane piye, kerjane pada..kerjane met duren yo ngomong, kerjane ntes met duren trus apa ya ngomong..cerita-cerita
116 117 118 119 A : mbak e nanggepi masalahe masne ngono kui
piye,mbak?
120 121 R : yaa..serius-serius aja.. (terta wa) inyong kemarin
ngomong ya sesuai bae keprimen njawabe..umpama ngomong apa ya jawab apa kue kan..intine kan sing penting nyambung kan omongane.
122 123 124 125 A : lha berarti yen mas e neng kono, mbak e neng kene,
nha trus aktivitase mbak e neng kene ki biasane ngopo ae, mbak?
126 127 128 R : ya paling aktivitas ibu rumah tangga bae neng omah,
ora pernah ngapa-ngapa..paling ya nyuci, ya masak kayak kue tok..ngurus anak, ya nggosok kui tok..kerja yakan karo lanangane inyong ora oleh kerja jadi ya ora kerja.
129 130 131 132 133 A : tapi seandainya mbak e kerja, mas e ngijinke ngono
pora, mbak?
134 135 R : yaa.. mengijinkan tapi kan asal jangan maksudte
adoh-adoh, paling kan neng desane dewek apa ya kui kan..ya neng desane aku ki kan akeh umpama buruh nyeti mlinjo, yo nyetini mlinjo, terusane apa buruh apalah sing sekirane ora lunga sing desa yo oleh..
136 137 138 139 140 141
A : tapi tetep ijin 142
R : iya, tetep ijin.. inyong arep anu mas, kaya kue..iyo ngana, yen ora, yo ora. Kaya kie. Tapi yo sing kadang lah neng omah bosen kok dadine inyong nganu bae lah (terta wa kecil)
143 144 145 146 A : yayaya.. hmm..terus yen apa jenenge, yen
seandainya.. seandainya.. apa ya.. hmm.. rada.. rada opo yo, mbak, rada pribadi ngono ya, mbak. Yen soal hubungan suami istri, kan tiga bulan jarang ketemu, anune piye, mbak, ngono kui, mbak?
seumpama balik Pangandaran neng omah yo biasa, melakukan hubungan..gitu kan.
153 154 A : ngono kui yo dijadwal opo yo ora, mbak? 155 R : yo sakarepe wong lanang.. di masa dia minta ya saya
melayani, gitu lho.
156 157 A : berarti yen mas e neng kene lagi ngono? 158
R : hmm?? 159
A : yen mas e neng kene, sak nyuwune masne. 160 R : iya..dadi senyuwune yo diwei, nek ora yo ora,
keprimen meneh.
161 162 A : lha biasane neng omah pirang minggu, mbak,
masne?
163 164 R : paling ya kadang setengah wulan. Kadang paling
suwe sewulan lah..kita paling..sewulan dari itu apa dari bulan puasa ya sampe sekarang berarti sewulan.
165 166 167 A : lha trus yen mengekspresikan rasa cintane mbak e
neng mas e opo rasa cintane mas e neng mbak e ngono piye, mbak?
168 169 170
R : yaiyalah (tersenyum) 171
A : biasane ngopo, mbak, ngono kui, mbak? 172 R : apa ya?? Yah pelukan (suara sepupu korban
terta wa), ya pelukan, ya ciuman.. ya pokoke jenenge saling mencintai gimana sih.
173 174 175 A : o..yak.. terus yo merencanakan, mbak, jumlah
kelahiran anak ngono kui, mbak?
176 177 R : yo merencanakan.. pengene sih ya telu bae, ojo
akeh-akeh.
178 179 A : terus menggunakaaan anu opo jenenge alat
kontrasepsi ngono-ngono kui pora, mbak, opo alami?
180 181 182
R : alat kontrasepsi? 183
A : menggunakan alat kontrasepsi. 184
R : alat kontrasepsi iku apa? 185
A : hmm..KB. 186
R : oo..KB. KBne KB suntik sing untuk tiga bulan sekali.
187 188
A : KB suntik tiga bulan sekali. 189
R : he’em.. 190
A : nha iki..carane mbak e menjaga kelanggengan, padahal jarak e mbak e neng kene, mas e neng kono,
ketemu cumak beberapa bulan sekali, ngono kui piye, mbak?
193 194 R : yaa keprimen sih ya.. keprimen (tersenyum).. yah
sing penting kan setia karo wong lanang, ngenteni wong lanang kapan baline, sing penting yah menjaga awake dewek lah supaya ning omah juga terpandang men lanange balik yoh ora ana omongan sih iki mah dolane karo iki kie lah dadine njaga awake dewek lah supaya neng omah aja..yo mungkin meh aja lanange diomong uwong ah bojone koe neng omah tukang dolan..ngene ngene..kue kan. Dadine kan menjaga dewek lah keprimen.. supaya men wong lanange mbok kane ah apa aku dene neng omah dewek koh ditinggal inyong gaweane dolan iku.. jadine inyong jaga sikap aja marang dewek keprimen.
195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 A : bar nikah yo ijek sok dolan-dolan karo kancane
ngono, mbak?
209 210 R : ya..dolan sih bisa dolan tapi ya dolan ketemu. Paling
ya neng sekitar apa neng lingkungane dewek, sing adoh-adoh yo ora. Adoh juga paling pasar, kebutuhane dewek, ya uwis..kebutuhan penuh ya mbalek.
211 212 213 214 215 A : terus yen mas e ngerti kanca-kancane mbak e? 216
R : yaa..ngerti kabeh. 217
A : kenal? 218
R : ya kenal kabeh..dadi ya umpama lunga, lunga karo sapa, misal karo Ani ya ngerti, karo Ani lungane. Lunga karo sapa, karo Isah, Isah ya ngerti.
219 220 221 A : selama kui yo tau metu karo kanca lanang ngono kui
pora, mbak?
222 223 R : yo aku juga ora pernah sih ya lunga karo wong
lanang.. dadi ya (terta wa).. dadi ya umpamane lunga karo wong lanang juga paling sapa ya lanange kie berhubung sodara dadine apa ya yuh lunga apa nggone makne aku dadi paling kaya kue..ora pernah maksudte dolan karo wong lanang kaya kue, ora.
224 225 226 227 228 229 A : mbak e yo ngerti kanca-kancane mas e sing neng
Pangandaran?
paham si A si B ne.. dadi nak umpama aku lunga maring Pantai Pangandaran karo si umpama karo Games kayak kue,oo si Games..kui paham..kayak iku. marang lunga aku kerja na tempat kie karo si kie..yo berarti aku ngerti wong neng kana aku juga madhan suwe kan dadi ngerti kahanane.
233 234 235 236 237 238
A : mbak e yo tau neng kono? 239
R : he’em, pernah melu neng Pangandaran. 240
A : pirang minggu, mbak? 241
R : berarti..melu ya..tergantung sih, kadang sebulan, kadang rong wulan karena kan ibarate neng omah dewek dadi sering melu mana.. kadang wong lanange kan sing mana dadine inyong melu mana..anggerane inyong wis ora betah ngono, balik ya balik mene.. lha ning neng desane dewek, neng desane wong ra betah.
242 243 244 245 246 247 248 A : teruse eneng masalah opo.. lagi eneng masalah karo
mas e, mbak e tau pora nyuwun bantuan wong liyo ngewangi ngrampungke ngono?
249 250 251 R : yoo.. sering..sing sering yo karo wong-wong sing
sering njagong neng kene kadang curhat primen-primen jare rika yo anggeraning koe primen-primen-primen-primen ya gari ngomong bae engko direwangi rika.. daripada nek urusan rumah tangga primen kui lik aku diseng maring Pangandaran tapi inyong ora kepengin, akire jarene lilike aku yowis gari ngomong bae lirih-lirih supaya engko lanange koe terus memahami kaya kui tok..ora pernah sih njaluk bantuan maring wong sing seliyane wong kui sih miki neng kene.. paling yo karo wong kiye, karo mamane aku juga ora pernah..ora pernah curhat karo mamane aku..paling yo kui tok miki..yo sering sih inyong tah kadang..apa sih lanange aku pengen ya aku kon melu nggone mertuane, aku ora gelem terusan padahal apa sih lananganku jengkel terusan lunga nggone mamane, yo tak jorna dening aku..engko angger dening mari jengkel jur balek dewek maring mene..(terta wa) engko mari jengkel bali dewek mene.
Akur? 273 R : Alhamdulillah akur..perekh terus ya..primen sih ya
Alhamdulillah perekh kabeh, ora ono masalah sih. Aku juga ngger ono masalah karo wong lanang ora pernah nggawa-nggawa keluarga gitu. Keluargane lanange aku yo ora pernah, jadi masalah e aku yo wis masalahe aku.
274 275 276 277 278 279 A : yen sampe minta bantuan orang lain ngono kui,
alesane mbak e opo, mbak?
280 281 R : ya alesane masa iya mau dipendem dewekan
mbokan keprimen-keprimen stress akire inyong ora duwe teman curhat kan yo karena beban pikirane aku dewek..daripada beban e suwe-suwe kaya kie, nganti ora kuat baru inyong cerita karo lilike..keprimen sih ya lik, aku pikirane puyeng temen, pusing temen kaya kue kan..duweni masalah kaya kie kie ora rampung-rampung..ya curhat karo lilike aku sih.
282 283 284 285 286 287 289 290 291 A : curhat karo lik, ora karo mamak.. 292 R : ora, karo mamak ora pernah..lik juga bukan lilik asli
tapi lilik ipar e.
293 294 A : sebelum dan setelah nikah karo mase, enek sifat sing
berubah opo ora, mbak?
295 296 R : ya anggeraning weruh kanca-kancane aku pada neng
Jakarta, pada kerja, kadang oiya ya aku ngapain nikah isih muda..haruse inyong apa..kerja sih ya, angger kerja aku mungkin seneng. Yo mungkin ana rasane kaya kue, tapi mensyukuri juga ana, oiya aku duwe lanangan ngene ya Alhamdulillah ono sing mencukupi aku..kan kaya kue. Ana sing nyandangi aku, ana sing ngazabna aku kaya kui.
297 298 299 300 301 302 303 304 A : yen sikap e, mbak, enek sing berubah opo ora? 305
R : sikap e?? suami?? 306
A : sikap e suami, sikap e mbak pengalaman sebelum menikah.
307 308 R : sikap e yo mungkin berubah ya, sedurunge menikah
kan yo mungkin jenenge wong pacaran ya mlakune gandengan, siki kan wis ora ngapain mlaku gandeng-gandengan isin..nek mbiyen mlaku rangkulan, siki ngapain jare rangkulan siki kan
gantian ngrangkul anake..mungkin mbiyen kan angger lunga, lunga bareng siki angger lunga-lunga bareng kon mlaku disit mana, inyong neng mburi bae, inyong isin (terta wa).. yo perubahane mungkin kaya kue. Sing masalah perubahan sayang sih mungkin ora lah ya, sing jenenge wong seneng wis dilakoni yo ora tapi masalah neng.. apa sih di muka umum, nek mlaku biasane gandengan saiki ora, biasane rangkulan saiki ora..yo kui tok perubahane, ora ono perubahan lain-lain sih. Ya mungkin kan siki wis duwe anak, dadi perubahane lah inyong no ngomah orasahan sedelo-sedelo, inyong arep mangkat cepet kan kebutuhane wis luwih akeh..paling kui tok.
314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 A : lha nek bar lair arul, mbak, enek perubahan sifat
sikap e mas e?
328 329 R : yo perubahane lebih sayang maring aku kan,
maksudte luwih perhatian, engko anggerane umpamane neng Pangandaran yo telpon, anake primen-primen, kaya kue.. sehat pora, koe sehat pora, gitu..ngono tok.
330 331 332 333 334 A : ya ya ya..nah, yen pengaruh arul neng hubungan
pernikahane mbak e piye?
335 336 R : ya pengaruh e apa sih ya.. ya mungkin karena aku
isih umur muda ya, dadi nek lunga-lunga ya pingine aku dewek, ya kadang angger mlaku bareng anake, ngapa sih repot nggendong bocah.. ganu kan inyong mlaku dewekan, siki kan nggendongi bocah, kaya kui tok, kadang..tapi yo kadang apa sering ngganyami, kadang..primen sih jenenge emosi (terta wa)..maring anake kadang iyolah inyong egin enom wis duwe anak yo resikone kaya kie ya, arep dolan ora bisa kaya kue..arep ngapa-ngapa kudune anake diseng, wade kaya kue.. yo dening lanange, iyo yo..anggeraning donge ojo gidih bae lah duwe anak ya, anggeraning duwe anake emben kan, bisa dolan-dolan disit ya..ya mungkin kui resikone maring aku..yo wis.
337 338 339 340 341 342 343 345 346 347 348 349 350 351 352 A : diantara mbak e karo mas e, yen soal ngasuh anak,
momong anak, sing luwih teges sopo, mbak?
Umpamane iki ora yo ora. 355 R : yo sing umpama luwih kenceng yo lanange
sih..umpama wadul aku arep dolan we angger aku oleh naha..oh aja angger kae aja berarti lanange melarang yang nggak boleh kaya kue lho..nek aku kan umpama lagi batuk, jare lanange aku, ana tukang es kan, jare kon ojo maemi es, anake nangis kan ya dening aku tumbasaken, ya akire aku diganyami (terta wa).. kan aku weruh melas ya, nangis ya ditumbasaken, dening lanange aku, koe tah iya..bocah lagi watuk malah ditumbasi es dadine mangani es dadi tambah watuk..sing penting kan sama-sama sayang wong anake, sama-sama menyayangi lah.
356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 A : selama menikah, eneng kebiasane mas e sing ora
disenengi mbak e pora?
369 370 R : yaa ana sih, kebiasaan ngrokok neng ngarepe
aku..aku paling wade. Nek njagong bareng i pasti ngrokok, wade pasti inyonge.
371 372 373 A : trus mbak e piye ngerti mas e ngrokok neng ngarepe
mbak e?
374 375 R : ya minggir lih, nek ngrokok aja neng kene lih. 376 A : lha yen mbak e ngono, trus engko mas e piye, mbak,
reaksine mas e?
377 378 R : yo jare “koe lah iya, angger ana wong ngrokok neng
ngarepe lha ora ulih.. wis lah inyong ya lunga” trus inyong ngekek tok (terta wa).
379 380 381 A : tapi yo ono kebiasaane mas e sing disenengi mbak
e?
382 383 R : kebiasaan apik apa ya? Ya kebiasaan sing disenengi
neng omah, wonge rajin sih ya dadi nyapu-nyapu kan yo membantu aku dadine kan inyong wis ora nyapu, biasane ya apa.. mberesi bajune dewek yo diberesi dewek, sing kotor dipisah sing bersih dipisah kaya kue dadine inyong kan seneng. Umpama aku arep nyuci, ngerti kui sing kotor kui sing bersih..yo kaya kue. Senenge wonge bersihan trus apa sih memahami iki lho apa membantu istri. Di dalam rumah tangga kui memahami membantu..memasak yen aku kerepotan ngurusi
anak yo direwangi. 395
A : enak, mbak? 396
R : lumayan (terta wa) 397
A : enek tenaga tambahan (terta wa).. 398
R : iya.. 399
A : enek kebiasaane mas e sing menular neng mbak e opo ora? Kebiasaan apik e mas e opo ngono.. sing mbiyen mbak e ora saiki dadi ngono.
400 401 402 R : kebiasaan ngono ya? Mbiyen aku ki kebiasaane,
kebiasaan mangan sih ya..nek mangan aku kan mbiyen ora seneng duren, saiki dadi melu-melu seneng.. terus kebiasaan apa sih ya.. kan akih sing ditiru tapi apa ora ngerti..ya kebiasaan apa..kebiasaan apa sih ya.. kebiasaan ngomong Sunda, ya, karena apa..neng omah ya sering komunikasi karo orang Pangandaran kan ya dadi orang ngomonge sunda..karena kepingin tau kan..kadang mas aku warai dadine aku nek neng ngomah dek e ngomong Sunda, aku melu-melu ngomong Sunda (terta wa)
403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414
A : tapi mas e asli Pemalang, mbak? 415
R : Pemalang, tapi nyampe sembilan taun kerja neng Pangandaran.
416 417 A : kerja sebagai opo, mbak, neng Pangandaran? 418
R : tani.. apa adanya. 419
A : bertani terus? 420
R : Terus, iya.. dari pertama kerja nyampe sekarang punya istri punya anak di Pangandaran.
421 422 A : Pangandaran kan pantai to, mbak.. 423 R : he’em..ya kan Pangandaran iku kan ada yang kota
ada yang pelosok.
424 425 A : oo.. berarti bertani padi, jagung ngono kui? 426 R : he’em..padi, jagung, kacang..ya banyak lagi
sih..duren, terus kapol terus..
427 428
A : kapol?! 429
R : kelapa, sing lebih banyak rutinitase apa sih..meti kelapa ki ya sing terus..pokok e sebulan sekali mesti met kelapa..mesti kaya kui lho.
430 431 432 A : berarti ngono kui ngko opo terus ngirime uang. 433
A : rutin,mbak? 435 R : yaa..kadang sih ora..umpama kan takon disit, aku
arep ngirim duit koe butuh opo ora..kadang neng omah durung terlalu butuh, simpen bae disit sih ya, aku durung terlalu butuh..tapi yen agepan kirim, terserah kirim ora ka iki.
436 437 438 439 440 A : arul yen bapak e pulang yo langsung nemplok. 441 R : iya.. ya nemplok banget.. ora gelem pisah, malahan
angger bapakne lunga ya nangis..kelangan. tapi ya mo gimana lagi, karena di desa Gunung Jaya kan kekurangan apa sih..kurang tenaga kerja ya..maksudte usahane neng kene kurang lah, ora kaya neng Pangandaran..neng Pangandaran kapan saja kita mau disitu ada pekerjaan. Tapi yo neng Gunung Jaya kan angel, nek masa terang iki kerja apa. Dadi ya sing akeh wong Gunung Jaya mesti pokok e keluar dari desa sendiri lah kerjane.
442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 A : lha mbiyen mas e sing ngajak neng Pangandaran
sopo, mbak?
452 453 R : sing ngajak neng Pangandaran sodarane..sedulure.
Dadi jare sih pada neng Pangandaran bae kepenak ko, nek nembe latian ya mengko latian dingin ora ka iki.. akire neng kono betah betah betah..akire tekan sakiye ora gelem bali maksudte balik, balik neng omah trus mengko mangkat maning.
454 455 456 457 458 459 A : lha mbiyen ketemune nengdi, mbak? 460 R : ketemunee no yo neng desane dewek sih..mbiyen
kan sing jenenge bocah enom mlaku-mlaku kaya kue terus akire ketemu, jarene deweke njaluk nomer hapene maring kancane..akire telpon-telpon terus ketemuan, ee.. jadian..ee..mbojo.. (tertawa)
461 462 463 464 465 A : ketemune..nikah umur 14 tahun, pacarane pirang
taun kui, mbak?
466 467 R : oo..pacarane..yo ora pacaran, wong pacaran
setengah taun.
468 469
A : ooo.. 470
R : kenalan langsung mbojo. 471
A : langsung mbojo..ya ya ya.. 472
R : lha daripada sekolah ora duwe biaya mending mbojo (terta wa)
A : lha mbiyen sekolah e sampe opo, mbak? 475
R : SD tok. 476
A : oo..SD.. kelas? 477
R : yo tekan lulus kelas enem sih ya.. trus lulus kelas 6 SD kan jare mamake, aku kerja bae wong sekolah ora duwe biaya..tapi nyong kerja ora betah-betah ya akire kan mumet-mumet..grang grong dolanan.. (terta wa) jare makne daripada neng omah nganggur, yo wis kenalan karo wong lanang, jare arep lamaran yo wis lah mana mbojo bae.
478 479 480 481 482 483 484
A : berarti langsung direstui? 485
R : Iya. 486
A : nah..terus kembali ke soal anak, mau kan mbak e ngomong yen ketemu mas e jarang, sekaline ketemu yen mas e minta dilayani sebagai suami istri yo dilayani sebagai suami istri, lha terus peran e mbak karo mas e untuk mengontrol kelahiran ben ora kebobolan lebih dari tiga kui piye, mbak?
487 488 489 490 491 492 R : yaa..mau kan sing penting aku ya rutin KB bae
lah..siki kan cilik, lha uwis angger kepingin siki, arep duwe keturunan pira-pira tergantung karo awake dewek..yo ngatur bae lah. Wong sing penting kan jare siki KB naha ben ora kebobolan.. pokok e diatur KBne, pokok e jangan sampe telat kaya kui tok. Nek baline suwe sing dari tiga bulan sekali, angger arep bali, yo mengko dingin inyong tak ndeleng tanggal KB, engko ngger sampeyan balik primen, engko kebobolan (terta wa sambil berbincang dengan sepupunya)
493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 A : secara keseluruhan, puas, mbak, dengan pernikahan
mbak saat ini?
504 505 R : yaa..apa sih..kalo ngaku puas ya mungkin puas ada
puasnya, terus nyesel ada juga nyeselnya sih.
506 507
A : kok nyesel sih mbak e iki? 508
R : yo maksudte disaat ndeleng batire seng seumurane aku pada kaya kae ya, pada jalan-jalan, pada seneng-seneng, aku kon neng omah karo ngurus bocah he.
509 510 511 A : yen puas e ngopo, mbak, kok puas? 512 R : yo puas e ya ngapain kesirian batire sing pada
maring Jakarta, wong aku be lanange kerja, ana sing
aweh duit we (terta wa).. siki puas e kui tok, mbak.. 515 A : tapi mbiyen sak durunge memutuskan menikah, yo
wis due gambaran porung, mbak, nikah ki ngene ngene ngene..masalah e iki iki iki..senenge iki iki iki..
516 517 518 519 R : ya wong lagi kasmaran yo tanpa..ndean ora duwe
gambaran wong angger inyong mengko wis duwe anak keprimen ya.. kayonge yo ora, kepikirane ah anak-anak mengko mburi bae lah.. kaya kue lah..(terta wa)
520 521 522 523 524
A : bapak biyung yo ora ngandani? 525
R : ya sih ngomongi apa ya..karepane nikah ono..iya ma lah daripada inyong kerja neng Jakarta ora betah-betah, neng omah kaya iki mung dolanan tok, isih mending inyong mbojo bae kaya kue..jare mamane aku yo wis terserahlah angger jalukane kaya kui, wong tua ya nuruti.
526 527 528 529 530 531
A : muslim, mbak? 532
R : iya.. 533
A : lha terus yen ijab, lamaran lha penerapan kaya ajaran agama neng kehidupan pernikahane mbak e?
534 535 R : ya sih..kalo ajaran maksudte ya..ya apa sih..wong
inyong be wong muslim ya setiap..disaat mo sholat suami apa sih yo ya pada sembahyang..seperjanjian sholat ya wong jenenge wong muslim ya harus dilakoni terus..wong jenenge wong muslim yo wayah sembahyang yo di sembahyang eh wong sembahyang disembahyangi..wayah sembahyang yo dilakoni..gitu..wong kewajiban yo ditetepi.
536 537 538 539 540 541 542 543 A : terus pengaruh..pengaruh agama neng kehidupan
pernikahan mbak e piye, mbak?
544 545 R : pengaruh ya..mungkin sih pengaruh apa ya..wong
maksude sama-sama islam kan dadi..
546 547
A : oo.. 548
R : iya.. dadi sama-sama muslim gitu kan..Islam kan dadi nggak ada pengaruhnya sih..palingan kadang wong lanang, batire pada pengajian mana sih melu pengajian..dadi pada madhan wayah sembahyang mana sembahyang pada sembahyang..kaya kue tok.
luwih dadi luwih sregep saiki opo mbiyen, mbak, menurut, mbak?
555 556 R : ya luwih sregep saiki lah..mungkin kan saiki ana
sing luwih ngingetna kadang nek lagi kober sungkan..embuh lah sungkanan temen lah.. wong madan sembahyang ye sungkan. Dadi nek lagi lengohan kan lagi urung.. urung mbojo kan, lah ora ana sing ngurusi iki kaya kui (terta wa)..arep sembahyang ora sembahyang kan bodo amat..tapi sih ya..aku sing ngalami ya..apa..disaat rumah tangga, iya ya inyong wis rumah tangga, wis duwe anak berarti aku wis tuwek..nek ora njalani apa..ora sembahyang, apa nek inyong anggeraning mati enom keprimen? Ngono kepikirane.. Ora due amal ibadah secuil inyong keprimen matine, ora ana sangune.
557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570
A : sembahyang bareng-bareng.. 571
R : iya, bareng-bareng. 572
A : nah..yen soal anak, ee..wis enek rencana, mbak, suk sekolah e piye?
573 574 R : ya rencana sih..umpama kan..ya siki-siki kan anak e
aku kan baru telung tahun ya, limang taun ya insya allah angger aku teyeng ya arepan TK..TK disit, angger wis TK nembe pan SD..ya mungkin angger suk mben sih yah, arep ngomong tekan sarjana, mbokan ora duwe biaya..ya keprimen ya..yang ada dijalani dulu. Yang penting intinya, saya punya, saya nabung buat besok dewasa dia.
575 576 577 578 579 580 581 582
A : untuk anak lah.. 583
R : yo pokoknya ya sebisa-bisane wong tua lah. 584 A : mbak lha yen mas e ngorokok ngono kui.. 585
R : iya ngrokok 586
A : lha terus mbak e nesu-nesu, lha mas e ngurangi opo ora, mbak, ngono kui, mbak?
587 588 R : yo ora bisa ngurangi, dadi kebiasaan..malah aturan
ya nambah (terta wa)..nek ana ya malah terus, ora mandeg-mandeg.
589 590 591 A : lha yen eneng anak yo tetep ngrokok ngono, mbak? 592 R : yah..wong jenenge wong lanang yah, angger
nganggur ya ntes mangan, ngrokok.. gawene
njagong ngrokok..kapan ngrokok, ngrokok bae (terta wa)..karena kebiasaane ngrokok sih ya.
595 596
A : pas pacaran yo ngrokok, mbak? 597
R : he’em.. dadi sembarang enom lah.. ngomong e sembarang cilik, aku ki ngrokok, kaya kui kan.. tekan semene tua yo aku ngrokok terus.
598 599 600 A : kui ngakune pas wis nikah opo bar nikah, mbak? 601 R : sembarang..sembarang dari pacaran yo wis
ngomong..kan aku ngomong, sampeyan kok ngrokok e banter temen..inyong kan ngrokok e kuat.. angger ana..angger ana ya pokok e sedina mangguwa terus..tapi angger ora ana ya ora kaiki.. ya emang dasare iya, nek ora ana ya ora ngrokok.
602 603 604 605 606 607
A : delekke ae, mbak (terta wa) 608
R : (terta wa) iya. ya anggerane duite wis dinehne aku, kon nukokno rokok, yo emoh.. wong wis dinehno aku kon nukokna rokok (terta wa)..
609 610 611 A : warung e tutup, rokok e entek (terta wa) 612 R : (terta wa) “ya Allah rokok e aku entek”, yo mung
jarene aku yo duit wis dinekna aku yo wis, ora kena dinggo tuku rokok.. kaya kui tok. Wis ganti, rokok e sampeyan nggo tuku jajan anake.
613 614 615 616
A : he’e.. bener bener bener. 617
R : lha saiki umres. nganu.. madhan wong aku juga melas.. duite pas-pasan nggo njajan anake..primen. (terta wa). pada bae bingung.. saiki mending bapake lah sing ngalah daripada anake ra njajan.
618 619 620 621
A : iya ya. 622
R : anake ora njajan, anake..anake batire njajan, njaluk jajan, malah bingung arep keprimen..(tertawa, berbicara dengan sepupunya)
623 624 625
A : daleme pundi to, mbak? 626
R : kula Gunung Jaya ngene, tapi kono belah watu.. nyebrang kali..nyebrang kali secuil, nyebrang selokan.
627 628 629
A : dadi iki omah e nderek.. 630
R : aku omah e dewek..tapi kan berhubung dolane..terus..terus.. terus nang kene terus sih..lilike ya..dadi dolane nang kene terus. Ora tau dolan nang ndi nang ndi.. paling lunga adoh-adoh e mung nang
kene tok..dadi nek ditakoni..nek umpamane lanange takon sih dolan nangdi..ya dolan nang gone lilike tok..
635 636 637
A : ngerti lah.. 638
R : he’em.. wis ngerti dolan nengdi, ah ya wis. 639 A : kayane wis juga, suk meneh yen anu tak ganggu
meneh yo, mbak, yo (terta wa)
640 641 R : iya.. (terta wa) ora kaiki..penting e ya..sing penting
mene takon yo tak jawab..sing penting ya aku due jawaban ya tak jawab.
642 643 644 A : berarti, puaslah dengan pernikahan saat ini? 645 R : iya yah puas..belum ada penyesalan. 646
A : belum ada penyesalan (terta wa) 647
R : selama pada saling menyayangi dadi ora mungkin ana penyesalan.
648 649
A : amiinn.. makasih ya, mbak. 650
Lampiran 3
Partisipan 1 Wawancara 2
Lokasi : ruang tamu rumah partisipan
Waktu : Selasa, 27 Agustus 2013 pukul 09.34-09.46 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)
Verbatim No
A : lah..ee..soko wawancarane wingi kan mbak e omong yen urip..e urip karo mas e ketemune jarang..
1 2
R : he’em..iya.. 3
A : terus yo pisah, trus enek kendala komunikasine ngono pora, mbak?
4 5 R : ya..kayane sih langka ya..mungkin ya sms (Short
Messages Service) sih..apa telpon sih mungkin jarang..sms juga jarang tapi ya tetep sih lancar-lancar aja..umpama telung dina pisan apa limang dina pisan kan
6 7 8 9 10
A : ngabari? 11
R : iya ngabari.. 12
A : lha terus yen dengan kehidupan pernikahan sing pisah ngono kui, ben saling terbuka piye, mbak? Kan podo ora ngertine
13 14 15 R : oo..ya kan saling percaya aja kaya kue..terus ya
umpama..umpama ngapa-ngapa ya ngomong, umpama lanange telpon ya wong aku mau terus kie kie kie
16 17 18 19
A : hmm.. 20
R : saling percaya aja lah pokok e intine..aku percaya dia, dia percaya aku..gitu aja.
21 22 A : lha iki..sing pribadi meneh. Wingi kan pas
wawancara mbak e ngomong untuk hubungan suami istri, yen suamine sing pengen lagi dilayani. Tapi seandainya mbak e sing pengen?
23 24 25 26 R : (terta wa) yo njaluk..iya bener. Bener iyo njaluk,
madhan keprimen.. ngomong dadine lha inyong kepengen e..(suara teman peneliti) berarti ya ngomong, sama, suami juga mau melayani
27 28 29 30 A : emm.. berarti puas, mbak, dengan kehidupan
seksual, mbak?
R : ya puas. 33 A : puas, o..ya ya. Nah terus selama menjalani rumah
tangga iki, enek kendala ra, mbak, dalam mengekspresikan rasa sayange mbak e, dalam mengekspresikan rasa sayang rasa cintane ngono.
34 35 36 37 R : yaa pasti ana lah ya.. wong kan ora mungkin rukun
terus..pastine kadang..wong kadang kan apa ya kanca wadon e ana sing nelpon, apa..dadine kan aku sering wade lah karo lanange..engko wis dadi bojone aku mosok kancane isih nelpon-nelpon bae..masalah cemburu apa sih ya, ora pernah lah. Maksudte cemburu tekan lunga-lunga kaya kue, ora pernah. Paling juga ngomong, kaya kue tok.
38 39 40 41 42 43 44 45 A : lha yen mas e ngerti mbak e wade yen di sms cewek
laen, trus ngko reaksine mas e piye, mbak, ngono kui, mbak?
46 47 48 R : yo meneng bae..hehehe. kan ngerti karna dewek
salah yo meneng bae, ora ngapa-ngapa
49 50
A : oo..lha padahal.. 51
R : paling kan menjelaskan wong kancane tok o apa..apa ono hubungan laen aku yo..yo ora, paling kancanan kaya kue tok.
52 53 54 A : ah ya ya.. trus isine wawancara sing wingi,
penggunaan KB. Mbak e milih menggunakan KB suntik tiga bulan sekali, nah kui kesepakatan bersama opo pilihane mbak e opo pilihan e mas e?
55 56 57 58
R : ya kesepakatan bersama.. 59
A : ngopo kok milih e tiga bulan sekali ngono, mbak? 60 R : ya kan..kalo apa ya..nganggo sing telung taun pisan,
nganggo susuk kan ya..kan ora bisa kerja berat, nek kaya aku kan kerjane tani, ngangkati gabah, jagung, segala kan diangkat..dadine kan nek nganggo tiga taun sekali ya wedhi karena ora bisa njunjung berat-berat..karena aku kan kerjane juga berat, kaya kue. Nak sing sawah, kayu ya apa..dadine kan mbokan primen-primen (menimpali perkataan teman peneliti)..arep nganggo sing sewulan pisan, masak iya arep suntik bae (suara teman peneliti)..duite bola bali nggo suntik
kui, mbak e luwih seneng crita karo lilike mbange mamane ngono ngopo, mbak?
73 74 R : ya mamane..kan kalo angger karo mamane kan
nyong..inyonge wedhi mbok mbebani mama..nek karo lilike kan, lilike juga buka-bukaan maksudte apa sih menerangkane luwih..luwih jare aku luwih pinter lilike daripada mamane aku. Aku ora pingin ya..membebani wong tuane aku kan maksudte wah iya anake inyong wis nikah kok dadine kaya kie kaya kie..dadine inyong emoh, isih mending aku cerita karo lilike..daripada karo mama kan inyong pikirane engko mama ngerti kisah e aku kaya kie mama nyesel nikahno aku isih enom..kaya kui.
75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 A : terus lha yen penyesuaian dirine mbak e terhadap
keluargane masne mbiyen piye, mbak, ngono kui, mbak? Nganti saiki yo isih
86 87 88 R : ya Alhamdulillah akrab terus ya, dasare sebelum..
sebelum kenal karo calon lananganku wis kenal karo keluargane akrab, dadi kanca karo mamane kui kan. Dadi yo wis akrab mbarang maune..kaya kue lho. Dadi ya..apa sih menyesuaikan dirine ya lebih mudah lah daripada karo mungkin ya sing urung kenal..sing wis kenal kan dadine inyonge ah sifate wonge kaya iki iki iki dadine..ngana yo wis ngerti sifate aku kaya iki iki iki..dadi kan mudah lah menyesuaikan diri..ya Alhamdulillah ya wis ora menyesuaikan diri. Bisane kaya wong tuane dewek, ngana ya kaya anak wadon e dewek, kaya kui..
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 A : oo..mergo yo memang tumbuh di lingkungan yang
sama
101 102
R : iya.. 103
A : lha iki..sing wingi pas aku takon puas dengan kehidupan ekonomi saat ini, mbak e njawab e puas nggak puas
104 105 106 R : iya..puas nggak puas..puas e kan disaat lagi ana kan,
Alhamdulillah aku ana sing ngazabna, ana sing nggetekna duit..dadi nek saat aku butuh apa-apa ya ana sing aweh iku kan. Disaat tidak puas e, disaat wong lanange pada ora oleh duit, bingung, pengen apa-apa ya ora ana sing ditukokna, kaya kue
A : hubungane karo jodo, mbak? 113 R : jodo (terta wa) yo hubungane karo jodo, yo mungkin
wis jodone aku sih ya
114 115 A : na..terus tanggapan suami tentang istri sing bekerja
piye, mbak?
116 117 R : ya wonge ora gelem..maksudte nak koe kerja engko
keprimen anake melas..langka sing njagani, gitu. Juga neng omah, umpama aku balik kerja langka uwong kan aku kesuh, jare kui..(berbincang dengan anak)
118 119 120 121 122 A : trus wingi alesane bojo nglarang kerja ngopo, mbak? 123 R : ya alesane ngono iki..karena aku kan due anak cilik,
masak iya harus kerja..terus alesane ya saiki kan mbahku kaya kae..dadi ya..ya mungkin saat ini aku nggak boleh kerja tapi nggak tau di masa depan nanti..nak untuk saat ini aku nggak boleh kerja alesane ya anake masih cilik, terus mbah e ya melune aku, berhubung mbah e kaya kae, kan ora bisa lunga-lunga, ora bisa ngapa-ngapa, ya neng ngomah bae..
124 125 126 127 128 129 130 131 132 A : nah..terus bar laire arul, pengaruh neng hubungane
mbak e karo mas e piye, mbak?
133 134 R : pengaruh e apa ya?? (terta wa) Apa sih pengaruh e
ya..ya pengaruh benci apa pengaruh sayang kaya kue lho?
135 136 137 A : pengaruh semuanya. Pengaruh positif pengaruh
negative
138 139 R : (terhenti sejenak karena anak merajuk)..pengaruhe
sih..apa ya sing mempengaruhi..kadang ya nek ngomong kadang aku nek wis due anak kan sering kesuh karo anake dadinekan lanange madhan apalah dadi nesu-nesu karo lanange..dadine ya lanange madhan njengkel, gitu kan..terus ya kalo pengaruh sayange mungkin kan uwis dibagi..kadang kan luwih sayang nang anak kaya kue.
140 141 142 143 144 145 146 147 A : lha yen bojo pas neng kene, trus pembagian tugase
ngurus anak ngono piye, mbak?
148 149 R : ya kalo pembagian tugas ngurus anak sih ya, nggak
ditugas ya, mbak, ya..karena kewajiban. Ngurus anak kan bagiane wong wadon kaya kie. Bisa nggak
bisa ya ngatur apa sih pekerjaan rumah tangga karo ngurus anak ya harus bisa, gitu. Nek ngurus rumah tangga, umpama anake rewel, ya mending ngasuh disik lah, anake turu nembe pekerjaan rumah dikerjain, kaya gitu.
153 154 155 156 157 A : tapi bojo ora protes seandainya ngono, mbak? 158 R : o yo ora, paling juga bojone aku ya apa sih perhatian
dewek lah, bojone aku lagi sibuk ngurusi anak. paling ya bantu-bantu apa, rewang-rewang apa, tanpa disuruh. Nek lagi sungkan yo pada bae ndableg. Ora dilakoni ..hehehe
159 160 161 162 163 A : sing sungkan sopo, mbak, ngono kui? 164 R : ya nek lanange madhan sungkan, ora ngrewangi ya
ra papa, kan ya wong lanang kan, wis iki istilahe wong lanang kan ora mungkin ngurus pekerjaan rumah. Tapi nek lagi gelem, tanpa disuruh pun dia mau..
165 166 167 168 169 A : oke, uwis. Cukup semono meneh sek,mbak
(terta wa) ngrepoti meneh, mbak
170 171
Lampiran 4
Partisipan 1 Wawancara 3
Tempat : rumah bibi partisipan
Pelaksanaan : Rabu, 13 November 2013 pukul 09.21-09.28 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)
Verbatim No.
A : pas wawancara pertama kae kan mbak e ngomong kan untuk hubungan seksual, saknyuwune sing lenang..
1 2 3
R : Iya 4
A : terus sing wawancara kedua, mbak e ngomong yen ee yen mbak e pengen mbak e yo nyuwun karo mas e..
5 6 7
R : iya..e’em 8
A : nah..kui sing biasane sering njaluk ngono sopo, mbak?
9 10 R : ya pantes sing lanang ndisit ya (terta wa) 11
A : sing lanang disik 12
R : he’em 13
A : terus biasane sing njaluk sing lanang disik kui setelah..setelah due anak opo sebelum due anak, mbak?
14 15 16 R : ya lagi urung due anak kan sama-sama mau, dadi
nak wong lanang omong, ya ayo kaya kui. Tapi nek pas tes due anak se rong taun, koyo madan sungkan ya nek diajaki, lah sungkan kaya kue (terta wa)
17 18 19 20 A : lha kok bar wis due anak trus dadi sungkan ngopo,
mbak?
21 22 R : yo embuh (terta wa) ora ngerti (terta wa) primen sih
ya, wong sungkan
23 24 A : (terta wa) terus yen pas mbak e lagi sungkan ngono
piye trusan?
25 26
R : yo ora kaiki, paham kaya kue 27
A : Oo 28
R : saling memahami..nek sungkan yo ora kaiki, kue 29 A : berarti untuk hubungan seksual sing sering njaluk
mas e?
30 31
A : oo..terus yen komunikasi dengan pasangan, 33
R : he’em 34
A : pas wawancara pertama kan mbak e ngomong mben dina sms, telpon
35 36
R : he’em 37
A : terus pas wawancara kedua, mbak dadi ngomong yen jarang sms opo telpon, paling tiga atau lima..lima hari sekali
38 39 40
R : he’em 41
A : lah..kui ket lekase kapan, mbak? 42
R : lekase mbarang wis due anak ana setaun ya. Dadi kaya madan..madan jarang smsan, jarang nelpon kaya kui lho. Dadi paling yah rong dina nembe sms, nembe telpon kaya kue. Ora..dadi urung due anak kan sering, mben dina terus smsan, telponan kaya kue. Tapi mbarang wis due anak akire dasare nek angger lagi dolanan hape anake rewel sih ya, keprimen (terta wa). Kadang hapene dijaluk manding anake, yowis.
43 44 45 46 47 48 49 50 51 A : oo ngono to. Terus ee pas mbak e ngomong yen mas
e tau njaluk mbake ee opo jenenge..
52 53
R : melu mertua 54
A : melu mertua.. 55
R : he’em 56
A : nah kui maksudte melu ki melu dolan opo melu urip neng kono, mbak?
57 58 R : melu pindah neng kana. Mulo aku emoh kan melu
urip neng kana, neng nggone mertuane dadi aku emoh. Ya masalah dolan sih umpama neng kana sedina rong dina aku gelem tapi yen dodok neng kana, umpama pindah neng kana, aku emoh. Kaya kue.
59 60 61 62 63 64
A : lha kok emoh ngopo, mbak? 65
R : embuh (terta wa) ora betah sih ya nginthil mertua primen
66 67
A : Oo 68
R : dadi seakan-akan ya..kaya primen sih..jenenge kaya..kaya wong numpang yen melu mertua dadi ngapa-ngapa yo ora kepenak (terta wa)
yo? 73 R : perek..kayaa..pokok e jarake ya paling gur sepuluh
meter lah omah e
74 75
A : eem.. 76
R : perek lah. Wong keliwatan omah loro eh telu tok, dadi perek. Tapi inyong emoh lah kon melu ngana (terta wa). Omah e aku neng kene ya neng kene bae (terta wa)
77 78 79 80 A : lha iki..mbak e pas ee wawancara pertama kae
ngomong yen isin gandengan tangan..
81 82
R : Iya 83
A : pas wis nikah, tapi yen pas isih pacaran malah ora sungkan ora pekeweuh piye. Lha kok ngono piye, mbak?
84 85 86 R : ya kan lagi isih enom kan gandengan napa kan
dadine ora isin karo tangga..lah nek wis due anak kan anggeraning gandengan tangan kan isin diluruhi tangga kui lho (terta wa). Siki malahane bareng wis mbojo kui adoh, ora tau gandengan, ora tau apa. Dadi pas dadi pacaran mah yo gandengan, lunga nengdi bareng tapi nek siki ora. Isin lah, wong jeneng wong urip neng ndesa, pastikan di luruhi uwong. Lho kae uwong koh ndadakan gandeng-gandengan kaya lanange dijaluk (terta wa)
87 88 89 90 91 92 93 94 95 96
A : padahal wis sah yo mbak yo 97
R : iyo..tapi yo tetep, jeneng wong neng ndesa 98 A : oo yo. Terus ee selama menikah, enek ra, mbak
kebiasan mas e sing ditiru mbak e?
99 100 R : apa sih ya? Kebiasaan..apa sih, kaya wong langka
ya. Paling ngomong-ngomong kui, ngomong Sunda kaya kue, dadi ditiru. Kan wong lanange aku kan kerjane neng Pangandaran sering ngomong Sunda ya, dadi pengen ngerti ya tironan (terta wa)
101 102 103 104 105 A : saiki wis isa, mbak? Lancar wisan? 106 R : yo lancar sih urung yo, urung patio lancar tapi yo
bisa, kui.
107 108
A : yo isih sok merono, mbak? 109
R : ee..se..seket kie ninine ninggal, ora tau mana. Dadi wis setaun lah ya, he’em sekitar setaun lah urung mana. Wingi sih ditelpon jare kon mana tapi
inyonge ora gelem 113
A : lha ngopo, mbak? 114
R : ya neng omah lagi kaya iki lah, inyong emoh ditinggal (terta wa)
115 116 A : terus tujuane menikah mbak e mbiyen opo, mbak? 117 R : ya tujuane (terta wa), kan kaya aku.. 118
A : he’em 119
R : orang wong ora kui ya..opo arane wong ora mampu terus lorone karena aku wong tuwane pisahan dadine tujuane aku ya supaya ana sing nanggung jawabi uripe aku kaya kui lho. Kan lagi mamane cerai kan arep sekolah ora due biaya, arepane kerja, kerjane apa wong secara lulusan, lulusan SD ya kan, paling juga rumah tangga, gajiane sepira kaya kui kan. Lha akire pelarian maring pernikahan kaya kue men supaya uripe aku ana sing nanggung jawabi aku, ana sing mbiayani, kaya kui lho
120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 A : tercapai, mbak, tujuane kui mau? 130
R : ya Alhamdullilah (terta wa) 131
A : yo cukup semono sek yo, mbak, pertanyaan tambahane
132 133
R : Iya 134
A : makasih, mbak 135
Lampiran 5
Partisipan 1 Wawancara 4
Tempat : rumah bibi partisipan
Pelaksanaan : Senin, 18 November 2013 pukul 08.50-08.55 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Rani (R)
Verbatim No.
A : anu wingi kan mbak e ngomong yen mas e tau ngajak mbak e anu urip neng gonee..karo keluargane mas e..
1 2 3
R : he’em 4
A : lha kui kiro-kiro kok alesane mas e ngajak urip neng kono ngopo, mbak?
5 6 R : ya anggerane neng kana..apa...ndesane lanange aku
kan kerjaane luwih penak tapine akune emoh kaya kue, emoh sing mana. Ya emang anggeraning neng desane lanange aku kan kerjaane perek tur wau ngetan ngulon maksude kerjaane tapi inyonge emoh diseng mana kaya kue.
7 8 9 10 11 12 A : kerjaane cedhak ki kerjane opo, mbak? 13 R : kerja umpama kerja gawe batako, umpama kerja
tani, akehan neng gone lanange aku daripada neng kene.
14 15 16 A : oo..lha yen seandainya tinggal neng kono, trus mas e
yo isih neng Pangandaran opo yo arep pindah?
17 18 R : netep neng anu sih..neng Bangkok tapi inyong ora
gelem.
19 20 A : oo ngono. Terus selama menikah yo tau ono
masalah karo keluarga bojo pora, mbak?
21 22 R : ora pernah sih (terta wa) urung ana 23
A : ra pernah? 24
R : he’em 25
A : dadi apik-apik terus? 26
R : iya. Lancar aja. 27
A : Lancar 28
R : he’em 29
A : terus ee pas menikah, bar menikah kui terus langsung pengen due anak opo menunda sek, mbak?
(terta wa) 33 A : kok langsung pengen due anak kenopo, mbak? 34 R : maksude..(berbicara kepada anaknya) ya kan
angger wis due anak kan tenang, ora due beban, ah kok nyong rung due anak-anak sih, kaya kue, dadinekan apa sih, angger wis due anak wis tenang maksude (terta wa)
35 36 37 38 39 A : oo ngono to. Terus sing pas nganggo KB suntik kui
mulaine kapan, mbak, berarti, mbak?
40 41 R : ya mulai dari anak udah..sebulan. 42
A : sebulan. 43
R : he’em. Berarti ya setaun ntes nikahan lah berarti. Ya ora lah, setaun luwih
44 45
A : berarti anak e wis lair? 46
R : he’em, wis lair umur satu bulan, njuk aku nembe KB.
47 48 A : terus saiki wis pengen melepas KB berencana
memiliki anak porung, mbak?
49 50 R : yo urung lah (terta wa). Anake isih cilik (terta wa) 51
A : oo..lha rencanane kapan, mbak? 52
R : yaa.. 53
A : opo jenenge.. 54
R : urung..urung ana rencana (terta wa) 55
A : oo.. 56
R : urung ana rencana, pingine ya engko anake wis gedhe dingin terus akune maksude bebas usaha dingin.
57 58 59
A : oo..arep usaha opo, mbak? 60
R : ya maksude ya melu wong lanang ngko anak egin wis gedhe umpama arep tani arep apa kan anake wis gedhe ora rewel kaya kue.
61 62 63 A : oo gitu. Terus pas wis due anak.. 64
R : he’em 65
A : enek ra, mbak, perubahan..perubahan mas e perubahan mbak e? perubahan sikap sifat ngono.
66 67 R : apa ya? Ora sih, perubahan apik biasa-biasa aja 68 A : terus enek ra, mbak, pengaruh ketidakteraturan
hubungan seksual neng pernikahane mbak e?
69 70
R : primen? 71
seksual ora eneng jadwal tertentu.. 73 R : he’em (berbicara dengan ibu partisipan) 74
A : anu tak baleni ae yo, mbak, yo. 75
R : Yo 76
A : wingi kan mbak e ngomong anu untuk hubungan seksual ora enek jadwal khusus..
77 78
R : he’em 79
A : lha kui enek pengaruhe ra, mbak, neng hubungane mbak e? hubungan pernikahane.
80 81 R : ora sih, ora ana pengaruh apa-apa ya (terta wa) 82 A : berarti tetep berjalan normal biasa ngono? 83
R : he’em 84
A : oo.. terus pas wawancara wingi mbak e ngomong sekitar setaun durung neng Pangandaran, kui mbak e opo mas e sing durung neng Pangandaran, mbak, balek Pangandaran, mbak?
85 86 87 88
R : yo sing lanang 89
A : lha terus selama neng kene, kerjane ngopo, mbak? 90 R : ya kerjane tani, biasa, pada bae kaya nang
Pangandaran
91 92
A : OK, makasih ya, mbak 93
Lampiran 6
Triangulasi 1 Partisipan 1
Tempat : ruang tamu rumah partisipan
Pelaksanaan : Jum’at, 30 Agustus 2013 pukul 17.35-17.54 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Hasan (H)
Verbatim No.
A : Bisa ceritakan, mas, awal kal..awal pertama ketemu sama mbak?
1 2 H : Ketemunya itu di rumahnya temen, di Gunung Jaya,
mbak.
3 4
A : Oo gitu. Terus.. 5
H : Njih.. 6
A : Itu waktu pertama ketemu trus akhirnya bisa kenalan gimana critanya, mas?
7 8
H : Ya nanya sama temen. 9
A : Nanya sama temen. 10
H : Nanya nama trus nomer HP. 11
A : Oo gitu (terta wa) trus setelah akhirnya menikah itu ee ada nggak mas perubahan sikap mas antara saat masih pacaran dan setelah menikah?
12 13 14
H : Ya..ada, mbak. 15
A : Apa, mas? 16
H : Ya tambah seneng sih, tambah sayang. 17
A : Itu setelah menikah? 18
H : He’e. 19
A : Oya kalo boleh tau pekerjaannya apa, mas? 20
H : Nyari buah trus dijual di toko 21
A : oo..dimana itu? 22
H : Di Pangandaran. 23
A : Pangandaran. 24
H : He’em. 25
A : Itu trus pulang ke pemalang nya tiap berapa bulan sekali gitu, mas?
26 27 H : Ya kadang satu bulan sekali, dua bulan sekali, nggak
mesti lah.
28 29
A : Nggak mesti. 30
H : Iya. 31
ngirimnya uang buat istri gimana, mas? 33
H : Lewat ATM o, mbak. 34
A : ATM. 35
H : He’em. Jaman gaul. 36
A : Jaman gaul (terta wa). Itu biasanya berapa bulan sekali itu, mas?
37 38 H : Ya nggak mesti sih, mbak, kadang satu bulan. Ya
kalo dapet uang saya kirim.
39 40
A : oo..ya. 41
H : He’e. 42
A : Terus ee selama di Pangandaran, komunikasi dengan istri lancar, mas?
43 44 H : Ya Alhamdulillah lancar, mbak. Sing penting ono
pulsa.
45 46
A : Oo (terta wa) 47
H : Pakenya HP lah ya. 48
A : Lalu untuk, yang lebih pribadi ya, mas. Kalo untuk hubungan suami istri, itu nanti ada kendala nggak, mas?
49 50 51 H : Ya nggak ada, kan kalo pengen, pulang ke rumah.
Ke Pemalang.
52 53 A : oo..kalo terus belum saatnya pulang tadi bilangnya
pulangnya nggak pasti..
54 55
H : He’em 56
A : Trus kalo pengen berhubungan istri pulang, itu nanti trus jadinya gimana?
57 58 H : Ya nggak gimana-gimana, wong wis kepengen sih,
mbak.
59 60
A : Oo terus pulang gitu? 61
H : Iya rah. 62
A : Lalu ee kalo lagi di rumah gitu, ada nggak, mas, waktu-waktu khusus sama..sama istri, sama anak gitu?
63 64 65
H : Ada lah. 66
A : Biasanya ngapain, mas? 67
H : Yo itu rahasia lah, masak diomongin yak. 68
A : Kalo sama keluarga? 69
H : Kalo sama keluarga ya ada lah. 70
A : Biasanya ngapain itu, mas? 71
A : Jalan-jalan. 73
H : He’e, nyari bakso. 74
A : Nyari bakso. Setelah menikah juga masih sering main sama temen-temen gitu, mas?
75 76
H : Ya sering, temen kadang main. 77
A : Itu mbak juga kenal temen-temennya mas? 78
H : Ya kenal. 79
A : Kalo, mas? Juga kenal temenne mbak? 80
H : Ya kenal. 81
A : Kenal. Trus kalo seandainya mbak pergi sama temennya, temen cowok ato temen cewek, itu sikap mas gimana?
82 83 84
H : Ya nggak papa. 85
A : Nggak papa. Kalo sama temen cowok? 86
H : Ya nggak papa. 87
A : Nggak papa. Trus kalo ee seandainya mas yang pergi sama temen ceweknya, trus nanti sikap mbak gimana?
88 89 90
H : Ya mutung, mbak. 91
A : Oo mutung. 92
H : Iya, marah. 93
A : Oo gitu. Terus kalo mbaknya marah? 94
H : Mbaknya marah.. 95
A : Masnya gimana? 96
H : Ya di itu..bujuk terus makan bakso nantikan nggak marah?
97 98
A : Di sogok bakso ya, mas? 99
H : Iya 100
A : ee..terus selama menikah, ada kendala nggak, mas? 101
H : Kendalanya.. 102
A : Masalah yang sering bikin ee marah gitu? 103 H : Yang bikin marah..ya ada, banyak. 104 A : Biasanya apa mas yang sering ee jadi sumber
masalah gitu?
105 106
H : Sumber masalah ya ekonomi ya 107
A : Ekonomi..ekonominya gimana, mas? 108 H : Yo nyarinya buah sih ya kadang kan kalo nggak
musim, trus ngapain.
109 110
A : Oiya ya..bener bener. 111
A : He’e. Terus ee itu nanti trus mengatasinya gimana, mas? Kalo masalah..
113 114
H : Ya nyari kerjaan lainnya sih. 115
A : Oo..biasanya kerjaan apa? 116
H : Nyari sampingan. Ya kadang..apa aja lah, macul. 117
A : Tani gitu yo? 118
H : Tani, iya. 119
A : Oo iya. Lalu ee kalo lagi nggak bersama pasangan, itu biasanya kegiatan masnya ngapain?
120 121
H : Mancing. 122
A : Mancing. 123
H : He’e. 124
A : Mas juga tau kalo mbak lagi nggak sama mas, kegiatan mbak ngapain gitu?
125 126
H : Ya paling petan, mbak. 127
A : Petan. 128
H : Iya, nyari kutu. 129
A : Nyari kutu. 130
H : He’em. Didis lah. 131
A : Oo didis (terta wa). Terus seandainya ada masalah dalam rumah tangga gitu, mas. Pernah nggak minta bantuan ke orang lain?
132 133 134 H : Ya nggak lah. Itu masalah rumah tangga sendiri ya
diselesaikan berdua.
135 136
A : Oo gitu. 137
H : He’em. 138
A : Lalu ee (berdeham) jadi sumber penghasilan keluarga itu dari mas sendiri apa mbak juga bekerja?
139 140
H : Ya..sendiri lah. 141
A : Sendiri. 142
H : He’em. 143
A : Trus tanggepan mas kalo istri yang bekerja itu gimana?
144 145
H : Ya tidak baik lah. 146
A : Kenapa nggak baik, mas? 147
H : Yo orang udah berumah tangga ya yang tanggung jawab yang laki-laki
148 149
A : Oo 150
saat ini? 153 H : Ya di puas-puasin, dicukup-cukupin lah. 154
A : Dicukup-cukupin. 155
H : Iya. 156
A : Ee ada nggak kebiasaan buruk mas yang sering bikin mbak marah gitu?
157 158
H : Ya mancing, mbak. 159
A : Mancing. 160
H : He’em. 161
A : Kenapa kok bisa bikin mbak marah, mas? 162
H : Katanya jadi item. 163
A : Oo (terta wa) 164
H : Iya. Jadinya mlenges. 165
A : (terta wa) mlenges itu apa yo, mas? 166 H : Ya item kaya itu..pantat panci, mbak. 167 A : (tertawa) ee trus untuk masalah anak, itu ada nggak
mas pembagian tugas untuk mengasuh anak gitu?
168 169 H : Ya ada. Kalo sewaktu di rumah, kalo pas nganggur
ya momong anak.
170 171
A : Oo gitu. 172
H : He’em. 173
A : Terus udah merencanakan mas mau punya anak berapa gitu?
174 175
H : Oh banyak, mbak. 176
A : Banyak.. 177
H : Udah. 178
A : Udah. 179
H : Udah. 180
A : Tadi mas bilang banyak, kalo boleh tau berapa, mas, rencananya, mas?
181 182
H : Selusin, mbak. 183
A : (terta wa) kalo jawaban jujur, masak selusin to, mas? 184 H : Iya, sih katanya kalo banyak anak kan banyak rejeki,
mbak.
185 186 A : Oiya ya (terta wa). Itu juga ikut KB nggak, mas? 187
H : Ikut. 188
A : Ikut. Ikutnya sejak kapan, mas? 189
H : Sejak punya anak sih. Punya anak satu, ikut KB. 190 A : Oo gitu. Pas ikut KB itu kesepakatan bersama apa.. 191
A : Kesepakatan bersama? 193 H : Kesepakatan bersama. soale anu sih, mbak, kerjane
serabutan
194 195 A : Oo gitu. Terus ee ada nggak mas pengaruh
kehadiran anak pada hubungan pernikahan, mas?
196 197
H : Ya.. banyak. 198
A : Apa aja, mas? 199
H : Pengaruhnya jadi rame sih.. 200
A : Jadi rame? 201
H : Iya. 202
A : Rame apanya, mas? 203
H : Ya rame nggak sepi lagi, biasanya kan berdua kan, jadi bertiga
204 205
A : Oo gitu. 206
H : Gitu. 207
A : Terus ee untuk mengasuh anak, itu yang lebih tegas dalam menerapkan aturan, itu siapa mas?
208 209
H : Saya. 210
A : Mas. 211
H : Iya, saya sendiri. 212
A : Kalo yang ee untuk mengatur tugas rumah tangga, itu kerja bareng ato ada pembagian tugasnya, mas?
213 214
H : Ada. 215
A : Pembagiannya gimana, mas? 216
H : Ya istri kan masak.. 217
A : He’em 218
H : Trus nyuci.. 219
A : He’em 220
H : Suaminya bersih-bersih ini 221
A : Oo 222
H : He’e, nyapu. He’e. 223
A : Terus ada nggak kebiasaan pasangan yang disukai mas?
224 225
H : Pasangan? Istri saya? 226
A : Iya, maksudnya istri mas. 227
H : Kebiasaannya.. 228
A : He’em 229
H : Tidur 230
A : Lha kalo ee tadi mas bilang mbak sering marah kalo mas keseringen mancing..
H : He’em 233 A : Itu trus bagaimana usaha mas untuk mengurangi
kebiasaan itu?
234 235 H : Ya di itu..dijarangin mancing..apa istilahnya..yah
seminggu satu kali lah mancingnya..kalo biasanya
236 237
A : Lha biasanya? 238
H : tiap hari ya itu dua hari sekali ya jadi satu minggu sekali
239 240
A : Oo 241
H : Apa sebulan sekali gitu 242
A : Jadi kalo pulang dari Pangandaran trus di rumah itu hobinya mancing?
243 244
H : He’em 245
A : Bisa setiap hari gitu 246
H : Mancing ya kalo pas nganggur 247
A : Oo ya. ada nggak kebiasaan dari mas yang ditiru mbaknya setelah menikah?
248 249 H : Apa ya? nggak ada. Nggak ada ya? nggak ada. 250
A : Nggak ada. 251
H : Iya. 252
A : oo..lalu soal..komunikasi dengan pasangan tadi mas mengatakan lancar terus untuk aktivitas di luar rumah yang tanpa pasangan itu, sering apa yo jarang-jarang gitu, mas?
253 254 255 256
H : Jarang 257
A : Jarang. Biasanya ngapain, mas? 258
H : Soalnya kerja sih nyari buah 259
A : Emm 260
H : He’em 261
A : Kalo pulang disini, juga jarang main apa ya ada waktu-waktu tertentu?
262 263 H : Kalo nganggur mancing terus kalo anu ya momong
itu anak.
264 265
A : Momong anak. 266
H : He’em 267
A : Terus untuk penerapan agama sendiri, ee ada nggak, mas, pengaruh agama dalam kehidupan pernikahan mas?
268 269 270
H : Ya ada. 271
H : Pengaruhnya..ya keprimen ya, rajin ya ma rajin
sholat ya, ma. He’em. 273 274
A : Jadi rajin. 275
H : Rajin sholat. 276
A : Itu masnya saja apa mbaknya juga? 277
H : Semua sih. 278
A : Semua. Lalu em untuk hubungan seksual. Itu apakah ada jadwal tertentu, mas?
279 280
H : Ya nggak ada lah. 281
A : Nggak ada (terta wa). Oya. 282
H : (terta wa) 283
A : Oya.. oya tadi mas bilang ee kalo pengen ya pulang dari Pangandaran gitu ya?
284 285
H : He’em 286
A : Terus ee..ini, apakah ada kendala mas dalam mengekspresikan rasa sayang mask e mbak gitu?
287 288
H : Ya enggak ada. 289
A : Nggak ada. Ini satu lagi, mas. Bagaimana cara mas menjaga kelanggengan pernikahan?
290 291
H : Ya saling percaya lah. 292
A : Selain itu, ada lagi nggak, mas? 293
H : Ya sering berkomunikasi. 294
A : Komunikasi. 295
H : He’em. 296
A : Terus ee hubungan mas sama keluarga mbak gimana?
297 298
H : Ya baik. 299
A : Baik. 300
H : He’em 301
A : Baiknya gimana, mas? 302
H : Ya menjaga komunikasi lah 302
A : Eem.. 303
H : Sering itu ke tempat mertua 304
A : Setelah menikah bagaimana mas menyesuaikan diri dengan keluarga mbak?.
305 306 H : Ya gimana ya..menyesuaikannya paling
ngikut-ngikut lah.
307 308
A : Oo ngikut-ngikut 309
H : Iya 310
H : Ya Alhamdulillah puas lah 312
A : Puas. 313
H : Inggih. 314
A : Apa yang membuat mas merasa puas? 315 H : Puas sih udah punya anak, punya istri terus ya kayak
gitu lah
316 317 A : Oo ya. kaya gitunya itu gimana, mas? 318
H : Ya kaya gitu itu. 319
A : (terta wa) terus kalo untuk yang soal pembagian pekerjaan rumah tadi, juga puas, mas?
320 321
H : Ya Alhamdulillah puas. 322
A : Alhamdulillah puas. Terus untuk yang kehidupan seksual juga sudah puas, mas?
323 324
H : Sudah. 325
A : Sudah. 326
H : Namanya juga sayang istri lah ya. 327 A : Oya.. ya sudah, makasih ya, mas. 328
Lampiran 7
Triangulasi 2 Partisipan 1
Tempat : ruang tamu rumah partisipan
Pelaksanaan : Sabtu, 23 November 2013 pukul 09.00-09.04 WIB Interviewer : Adhysti (A)
Interviewee : Hasan (H)
Verbatim No.
A : Oke, kemarin kalo boleh tau, tujuan menikah mas apa?
1 2 H : Ya ingin punya rumah tangga terus ingin punya
anak, nggih.
3 4
A : Niku mawon? 5
H : Niku mawon lah. 6
A : Niku mawon lah. Terus setelah menikah dan saat masih pacaran itu bentuk rasa sayang mas ke pasangan biasanya diekspresikannya gimana, mas?
7 8 9 H : Ekspresinya..jalan-jalan. Ya ekspresinya kadang
mencium kening kados niku.
10 11
A : Oo kados niku. Selain niku? 12
H : Selain niku ya banyak sih. 13
A : Ada lagi? 14
H : Nggak ada 15
A : Tadi katanya banyak? Mau dikatakan? 16 H : Banyaknya masak mau dikatakan semua, ya kacau
(terta wa)
17 18 A : (tertawa) ya setelah menikah, biasanya kalo untuk
menunjukkan rasa sayang mas ke mbak itu ngapain, mas?
19 20 21
H : Setelah menikah? 22
A : He’em. 23
H : Kadang buatin