• Tidak ada hasil yang ditemukan

Asirem Amazigh N°4

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "Asirem Amazigh N°4"

Copied!
47
0
0

Teks penuh

(1)
(2)

2

UGZIL

... 2

INFED

... 3

AMAGRAD

... 4; 23

ADIWENNI

... 8, 18

ASEFRU

... 10; 44

ASUΓEL

... 16

TANFUST

... 13; 14

TAMACAHUT

... 21

AMEZRUY

... 30

TIMSEḌSA

... 27

MUḤA

... 31

TAẒUṚI N USENWI

.... 34

AMEZGUN

... 40

IZUMAL

... 33; 45

Taseqqamut n tirra

Asafar LIHI

Masin AGNAW

Yidir BENƩEDDI

Taguri g usebter

Mehdi ACTUK

Asugen n uγamus

Yasin AYTƩEDDI

UGZIL

(3)

3

Ku tikkelt nini ad d-nessiγ uṭṭun-nneγ amaynu ayur flani neγ tizi flanta, ur ğğin igi wawal-nneγ awal. Ssurefat-aγ kigan ! G wuṭṭun-a ad teγrim sin idiwenniten, s tutlayt tafransist, d umyaru mass Muḥa ḤEJJAṚ d tmeγnast ta-tunsiyt massa Fatin BISBIS. Adiwenni amezwaru yuwid γef iswiten n iγerbazen ifranisen g Meṛṛuk. Wis sin, net-ta, da isissin s umennuγ n Imaziγen n Tunes γef tmagit d izrfan-nnsen. Imagraden awen-d-nesmatter da ttettin s umata i iseqsiten n Imaziγen d tsertit. Mass Mubarik Belkasim. ittyassen s imagraden-nnes idusen s teεṛabt, yaru-aγ-d yan umagrad g iswengim γef udelsan d usertan γur Umussu Amaziγ. Idd Masin AGNAW, iney iteḥtiḥen n uzγan, issedwel tajmilt i tγensa tasedwant s uyenna yukez. γrat amagrad n Masin !

Isefra tetkar-iss-nn tesγunt-nnun, seg iγef ar iḍaren. Nitni ayed tturun kigan Imaziγen# Nezra-awen-d isefra n kraṭṭ Tmedyazin iḍaren. Nitni ayed tturun kigan Imaziγen# Nezra-awen-d vemmus Imdyazen, seg Unẓul Ugmiḍ d Arrif d Leqbayel.

Sin iḍrisen ttusaγalen-d seg teεṛabt. Win Hu CIMIN$ g tennam ad tafem mennaw d asniγes γef tegrawla, issaγel-t-id s tmaziγt umeddakwl-nneγ mass Nureddin BAWEDRA. Timsektiwin, itturu Muḥemmad SUQRAṬ γef ussan ikka g ubniq, issaγel-ten-d Usafar LIHI. Sant terziwin yattuyen pef tsekla d tẓuri n use-nwi sin imeddukal ixataren n teγmist. Ameddakwl-nneγ Andic Idir, seg Arrif, issker-aγ-d yat tezri γef wungalen yaru mass Muḥemmad BUZEGGU. Tameddakwlt-nneγ Tiddukla tuzen-aγ-d yan uḍris mi tga g uzwel : “Taẓuri n usenwi g unẓul-ugmiḍ, aγwebbez g Usammer, ttelɛumt g Yigwelmimen”. Ad tafem g wuṭṭun-a timse,sa awen-d-ismatter Masin d Yidir, tanfust n Yiman d tmacahut d-irura s tir-ra mass Yassan. Akwen-nağğ ad tegrum iḍrisen yaḍen, hat gguten. Iqqima-aγ-d ad awen-nessirem taγuri iγudan nessuter digun ad aγ-d-taznem isniγisen d iḍrisen-nnun s ten-kult-agi :

asirem.amazighe@gmail.com

(4)

4

G wakud n yiseggwasen n tirgin d lqerḍas g Meṛṛuk irza udabu1 afud n yigrawliyen, ineү

wenna ittilin g yimzwura, izel wenna innan tilelli i ugdud n yifesti. aya yuğa agdud ad yakey s tmagit-nnes d tutlayt-nnes d usedid-dey as-iga umexzen g yili-nnes үef wakal-a. bdunt tmesmunin tidelsanin d uswengem amaziү igen asertan ddaw tduli n yidles an-amur d tamunt. Qqimiү yan wass d yan g yimeүnasen g usasu n Tizi n Yimnayen2, ar

nsawal үef tsertit isskar umxzen i Yimaziүen, yağ-i allig festiү inna-i itsen wussan da ntem-segraw g taddart n Σli ; ka ikka-d taqqmut, ka yaden ikka-d tiflut marad nesfeld i tezlit ta-brat i lḥekkam n lwennas , asra nembḍaw ar nettini iwa hat nga “ ssiyasa “ .

Uwiү-d awal-a ad ssektiү la nra la ur nri,

tamaziүt tedda s dat dүi, maka mamek zares tedda d maүef ? Aya ayd ur nessin, “ Ifasiyen “ llig d-ikcem uṛumey neү llig t-id-skecmen ssnen is isul yan wass ad iffeү, ar ttaznen tibratin n usnimmer acku irza ubadu afransiy tisegwri n umetti amaziү, ikkes-as tanbat g ufus, afen ifasiyen – aytmaten –nneγ - akud g swengimen s ḍart “uzarug”, tura ddu key ini Σellal d Ṭṭuṛṛis ibergagen tinniyet ?

Llig bdan Yimaziүen ar settin s uswengem-nnsen amaynu d-uwin d usenfar amettan d-uwin, igan tirsal-nnes tugdudt, talayikiyt, tilelli n ufgan …arg ufan-d yat tmukrist tam-eqwrant g ubrid-nnsen, assudes-nnsen agensu n tmesmunin d yikabaren, ixser ugraw amaziү n Buzniqa amezwaru d wiss sin, ar ttemwa-ten yimeүnasen s yidukan, seg dinnaү izlleε Rebbi tarremmant-nnsen, seg wass-nnaү ur yad da ttaүen awal n tamunt daccen ad aүen s iger n tsertit, imeүnasen n MDM3 nitni dusen

maka ur ffullisen үes i ubeqqa d tewrarrayin, ar ttebbin amsawaḍ ingerasen d yimeүnasen n MM4 , ar ttinin i yimaynuten nekwni hat

aswengem-nneү seg ugdud ar ittuүul zares, ig iffeү ka n “umeүnas “ tasdawiyt inqqer-tent, izel ammi ur akw illi, awd tamesmunt tameẓẓant ur tt-isskar g yiүrem-nnes .

Llig i-isawel umeddakwel g usasu үef uүnas n lliү, issen maүef inna awal-nnes, Is-sen nwis ifreγ seg mayd nn-iffeγ amek net-tini g unzi aqbur. Ur γurek akw ikki useksew s

Masin AGNAW

TAJMILT I YIZEGZAWEN

(5)

5

mayed iddan nγed illa ur t-issin umata. Maka mek illa maγef ? mamek ? G uyenna yaγulen maγef ur ta, s tidet nessin. Smi unna isniγisen imeγnasen, iwaliwen-nnsen, hat anawek ayed ran. Asra diγ g tulsed asniγes tuted-nn үes nitni ayed ittekken mgal i usenfer n ukabaṛ asertan, ard tuḥelt tget abeldiy-nnek. Dinna g tella tmeskanit teddut, innurẓem wa ar ttgan-nat mayed diγ ittyaṭṭafen ad ur teqqimt min tamentilt.

Awal-inu tazuyi-nu ami t-uzneү uma ayt Taḍa d Ukeffus ttukrafen g twuri tadel-sant allig unna igan amүnas hat iga amedyaz, min ad yisin maүef iүennes, ur issin is үures illa yan usenfar ametti ilaq ad t-inn-isselkem i ugdud, ur issin is uddur n ufgan amaziү ayd igan tawuri tamezwarut, ad yidir tudert yalwun, iles timelsa izeddigen, iүer taүuri if-fullsen, amennuү-a ag ixessa ad neddu acku amexzen iүal is tutlayt hill ayd nessutur, ig-tt g tmenḍawt tamaynut tta nekwni ugar n tut-layt igan aүref ayd inүa yirifi n tlelli. Gluglen waman-nneү kin aḍu, imeүri hat Asammer aүef sawaleү .

S tidet, amussu adelsan amaziү aүerbaz axatar d-ittarun imeүnasen maka neḥya ger yimeүnasen yusin aggwa n tmentilt isinen as-sudes is ila azal, tamukrist n usrarru yan uүnas amaziү seg tesnawit ar tasdawit ar d-iffeү umeүnas s ccariε yinniy tilawt, iga-t nwis ur da ittisin umata maүef iүennes, d ilmed hill imik g mamek iүennes, aya yugelt-i-d udhac n umsawaḍ d ussudes g tinmel-agi, da ttinin

nwis mek ur nn-isselkim yan umussu iswiten-nnes nna isares, ur idd tastratijiyt ayd ixessa ad tbeddel neү iwriqen maka medden yusin asenfer-ddeү ssuүulen-t s adda amazdar g ur d-ittaley ayd ixessa ad iddu, amek inna Sa-lem Caker g yan udiwenni i uүmis Al–watan nwis amussu amaziү g Tmazүa illa g yizdar, d ixessa ad ilin Yimaziүen d tsertit ad afen ad ssnejmen ayenna iqqiman үursen n tutlayt, ssutren timanit i tmizar-nnsen .

Ilaq Imaziүen ass-a ad akin s yimenүi aser-tan nna ittugan үifsen , ad swurin g tesga tadelsant maka ad ig uswengem-nneү aser-tan, nekrataү xla s tsertit ad ur iddu umya ur ttүima үurneү tmentilt, g Usammer yan usekkin ayd iүiyen ad aү-ismun ad nekcem tasertit, amussu amaziү s yinelmaden–nnes d yimezrawen-nnes d tmesmunin-nnes tidel-sanin d yimekrazen-nnes d kull mayd iran abuүlu i tmazirt d tmaziүt ad ssekren tiweүni g ku tanila, ku iүrem, ad ur neqqim abda nga amm ugru ur da nettmectag ar da aү-iqqes ka, kullneү ad ur neqqim ad neskirkis үef yiүfawen–nneү wenna iseqsan nrar-as hat da tteddu tta tilawt da ttini hat tbedda wahli aya .

AMAGRAD

1Pouvoir 2Goulmima 3Amussu adelsan amaziү 4Amussu amaziү

(6)

6

SEG TEGRAWLA (1)

Tamurt idusen tγelley γef tmurt idehcen, s yimrigen. Tesres γefs aγmar-nnes, taw-ey izerfan idemsanen d yiser-tanen.Agdud izlan tilelli-nnes d uzarug , ittγima min ag-mud n umahil-nnes. Asem-san yukren akkw tiγbula tirrumiyin n ugdud-agi, ik-kes-as izerfan-nnes isbessef daγen γefs ad ifek, g uzmez n yimenγi, iserdasen iddan ad immet g udgaṛ-nnes. G um-garu n Uruppa n 19/04/1918, s umedya, Fransa tuwey ivit-namiyen s usayes n yimenγi, sseγlun tiwsiyin . Mek rnan g yimenγi tawey akw tigenfa ; is tettyarna hat nekkwni ayed innan ad ifru.

S ugzil, itsen sselka-men agdud yaḍen i tsum-ki s tekriṭ . Zund ayenna ssekren yifransanen i vit-nam. Asag ur yad izmir ug-dud, yaγen tisumka, ad ifest. Da inekker, imun, isemyaf ad immet neγ ad iqqim ddaw uzaglu amagar . Da ismun tidusiwin-nnes, iwwet af ad issufeγ isemsanen. Amki ig tagrawla taγelnawt.

Mani d-ttekka tegrawla n tserkam?

G umaḍal llant snat n tserkam: 1- Tamsihrant ur da swirigen, maka da ttasin igmuḍen. 2- Ixeddamen d yifellaḥen da swirigen cigan maka ur da ttasin igmuḍen.

S umedya: axeddam

avit-namiy da ixeddem g ukarbun di Hun Gay mraw d yiwt tem-rilt yalass seg iγef ar tigira n useggwas; mar ad yameẓ tiγrad n tkerkas. Ur da ittečča ard iǧǧiwen, ur γurs iselsa, ur γurs asafar i tmuḍint mek t-taγ, d wass nna g immut ur ittafa awd aγudwu .

Akerwa n teṛmist tamγizant netta ur isrus afus-nnes γef umya. Izeddig, ilessa

mezy- a n ,

i s - sudu

aṭumubil ar ittameẓ id mraw yimelyunen n tgenfa ku aseggwas (Mraw d sa -17- imelyunen Pyaster g 1925). Ad nsesten idd akerwa ayd ixedmen ayddeγ n 17 yimely-unen mid ixeddamen-nneγ ?

Ifellaḥen-nneγ ur lin akal maka ifransanen γursen tafir-matin ilekmen ar 122 000 hiktar n rruz di Trung Ki (am-mas n Vitnam) d 150 000 di

Nam Ki . Imezdaγ-nneγ ur lin mad tteččan, g yidγaren yaḍen ttemtaten s laẓ. Imlan n wakal darsen ṛṛuz, ad zzen-zen attay n umelyaṛ n Frank i useggwas (911 477 000 Frank di 1925).

Amki tga g tmurt-nneγ; imki awd di tmura nniḍen. Ass nna g ur yad zdiren i uzziḍer, ixeddamen d yifellaḥen gin tamunt mar ad ssufγen im-sihranen, imki ayd gan di Rusya. Aya ayd igan tagrawla n tserkam. S ugzil, taserkemt ittukraḍen ar ttegga

tagraw-la mar ad tsennegwdem taserkemt nna tt-ikerrḍen.

Mecta n wanawen ayd illan γur tegrawla? Llan sin n wanawen γur tegrawla:

1-Asag tekker Vit-nam tessufeγ Ifransanen, Hind Inegliziyen, Kurya, ijapunen, Ifilippiniyen ssufγen Imirikaniyen, Ccin timnukdiwin wi ar tteggan tagrawla taγelnawt.

2-Asag ixeddamen d yifellaḥen di mayd igen ta-murt di mayd igen adγar g umaḍal munen amm waw-maten n yiwt twacult mar ad senngwedmen imsihranen, mar ad yal tamurt da ku aγref ad yaf tumert, tili tawmat g umaḍal, wi ayd itteggan ta-grawla tamaḍlant.

Sin n wanawen-agi ur da ttemyaγen, sucku tagrawla taγelnawt urta tgi tagrawla

ASU

Γ

EL

(7)

7

tamaḍlant, ad nini di tegraw-la-a aggagen, ifellaḥen, ixed-damen, imzenza d yimgu-raren msasan ad ammen i yisemsanen.

G tegrawla tamaḍlant hat imγad ; ixeddamen d yifellaḥen ayd ittilin g yiγfawen imezwura. Maca tigrawliwin agi mmezday-ent s snat. S umedya: mek tesmures tegrawla taγelnawt tavitnamit, hat qad dehcen yimsihranen ifransanen; ihi iwhen ad sen i yixeddamen d yifellahen ifransanen ad gin tagrawla n tserkam. Awd as-murs n tegrawla n yifellaḥen d yixeddamen ifransanen it-tawey tamurt tavitnamit γer tlelli. Ayeddeγ as ilaq ad tem-mezday tegrawla tafransant d tegrawla Tavitnamit.

Mad msen igrawalen? Tagrawla ar di ttek-ka takrit. Hat ayennaγ as winna ittukraḍen cigan gan igrawalen s tit. Dilliγ, Imsihranen kerḍen-ten Yifyu-dalen; ayennaγ as gan tagraw-la. Assa, Nitni da kerrḍen ixeddamen d ifellaḥen, aya as nnan imeggura-ddeγ ad gin awd nitni tagrawla:

-Yan : s ucku ixeddamen d yifellaḥen ayd ittukraḍen kigan

-Sin: nitni ayd igan tigwti .

-Kraḍ: ur lin amya; mek ttyarnan hat ur asen-iddi xs tamara; is diγ smursen awin amaḍal. Aya as gan Igrawalen.

Inelmaden, imzenza imeẓyanen, d yimlan n wakal

imeẓyanen awd nitni kerḍen-ten yimsihranen maca ur ten-taγ tmara iggudin. Kraḍ-ddeγ imeggura γas imsisan n yixeddamen d yifellaḥen g tegrawla.

Is tewhen tegrawla mid telγey?

Ur iwhin ad ttwabed-del tmetti iqburen igiman n yiseggwasen s tayḍ tmetti tamaynut. Maka asag nes-sen imk as-nettegg, nissin ad nemmefka tiγwerdin, ayennaγ ur igi unzir . Yal amahil iwhen neγ ilγey hat nekkwni ayd d-tekka. Asag nra hat uγey ad nesmures.

Day, mar ad ttug tegrawla ilaq ad nisin:

1-Nwis imsihranen d timnukḍiwin ttasin asγan d yidles zund allal n usedderγel, isuḍaf, allal n tekriṭ.

Nitni ssuγalen medden ittergigin γas ig sellan γef tegrawla; ihi mar ad ttug tegrawla, ilaq zwar ad nesfafa tafrit n uγref.

2-Nwis agdud, ittusgellel-en aṭṭas, isskar taremγa zund amussu n tenmegla i tewsi-yin g Trung ky, amm uwezlu n yid hiǧǧ g Panuy, aγewweγ n yizumal di Nam Ky; ur ten-issada awd yan usekkud ,ur degs awd yan uγawas ayennaγ as ibrir. Ihi, mar ad tettug tegrawla, ilaq ad nessikez i uγref asekkud agrawal.

3-Nwis mek ur issin uγref mayd nn-igula umadval, ur is-sin ad izrew assaγen n tdusi, γas ur γurs awd yat tsudest ayeddeγ as inna ad immecteg

g twetlin ur d yusin neγ iq-qima g uzemz g ilaq ad im-mecteg. Day, mar ad neg ta-grawla, ilaq ad nfek taγḍeft i umussu amaḍlan, nesselmed-as i uγref ad yili tnesselmed-asudest.

4-Nwis aγref ibḍa. S um-edya, imezdaγ-nneγ n unẓul ur tteggen taflest g yimezdaγ-nneγ n wammas, d widdeγ nit-ni ttellγen ssmeγ s wi n ugafa. Tadusi-nneγ tebḍa; nga zund ikecciḍen ur tesman tezdemt. Hat ayennaγ as ilaq ad nes-mun tidusiwin n tegrawla, mar ad nmun ,ilaq i ukabar agrawal.

Mar ad neg tagrawla mad ilaq n zwar ad γurneγ yili?

Zwar, ilaq ad yili uka-bar agrawal, innan ad isfafa issudes igduden agwnes n tmurt; innermes iγerfan ittwakraḍen d yimγad beṛṛa n tmurt. Tagrawla ur tenni ad ttulek γas s ukabar iburzen zund aγerrabu ur ittebbey aman γas s yan umessudu iburzen.

Mar ad iburez ilaq aka-bar ad γars yili yan usekkud nna ttakzen akw imaslaḍen dfuren-t. Akabar min asekkud amm wales min tinneẓi neγ aγerrabu min tabusult. Imira llant ggudint tezriyin d isek-kuden, maca asekkud inmen cigan ig agrawal cigan hat Lininẓri.

Issaγel-t-id γer tmaziγt: Nureddin BAWEDRA

(8)

8

Entretien avec Moha Hajjar

Auteur de : La mission française au

Maroc versus la mission de l’école

marocaine : Ségrégation

Né en 1962 à Tadighoust, Moha U’Hrou Hajjar est professeur de mathéma-tiques à la faculté de sciences et techniques d’Imetghren (Er-Rachidia). Scandalisé par l’odieux rôle que joue la Mission française dans la reproduction sociale des élites au Maroc, il publia en 2008 une enquête bien fouillée qui demeure trop peu connue. Pour avoir une idée plus précise sur le contenu du livre nous avons ren-contré Moha Hajjar qui a répondu volontiers à nos questions.

1) Pourquoi consacrez-vous tout un livre à la mission de l’école française au Maroc et quel constat faites-vous de la mission de l’école marocaine ?

Votre question reprend l’essentiel du ti-tre du livre « Ségrégation » que j’ai publié en 2008, mais mon travail n’avait pas pour ambi-tion d’apporter une réponse à cette quesambi-tion, mais plutôt de poser la problématique com-plexe du système éducatif dans notre pays, à partir d’un angle de vision particulier pour ne pas dire singulier. Un angle qui à mon sens, donne plus de visibilité sur la question. Un an-gle de vision qui lève totalement le voile sur ce qui apparaît finalement comme des stratégies sociales tracées à moyen et à long terme. L’élément central apporté par mon étude est l’implication de la France officielle dans

l’élaboration et la mise en application de ces stratégies ségrégationnistes. Ce pays,à travers son réseau éducatif à plusieurs composantes, perpétue et assure sa mainmise sur les levi-ers vitaux du pays en créant et entretenant une classe sociale qui lui est culturellement et politiquement inféodée pour servir ses in-térêts. Une classe qui doit tout à la France : son existence et le maintien de ses privilèges à tous les niveaux de la vie sociale économique et politique.

2) Dans votre livre on peut lire ceci : « Le français au Maroc, est un ascenseur social ». Peut-on dire que le projet de l’arabisation de l’enseignement avait pour objectif, entre autres, de défavoriser les classes populaires ?

Le processus d’arabisation bâclée, du système éducatif du pays a abouti à une vé-ritable catastrophe nationale. Cela est admis aujourd’hui par une large partie de la popula-tion et même de la part de nos responsables politiques. Ces derniers le font aujourd’hui, une fois que le mal est fait et des objectifs sont atteints. Leur démarche hypocrite con-siste à chercher des boucs émissaires. L’étude statistique que nous avons menée, a le mérite en quelque sorte de chiffrer la trahison. Et aussi et surtout, d’identifier la classe sociale dont les familles ont échappé à la catastrophe.

(9)

9

Le constat sans appel apporté par l’étude est que ce sont ces mêmes familles, via des or-ganisations politiques qu’elles contrôlent, qui ont élaboré et encouragé le processus destruc-tif d’arabisation à la hâte. Il est bien connu que jusqu’au milieu des années soixante-dix, le système éducatif public national a réussi à former des personnes de haute qualification. Ces jeunes gens instruits ont pu suivre des études poussées et acquérir un savoir de haut niveau. Grâce à leurs formations et compé-tences ces personnes se sont retrouvées tout naturellement à des postes de décision au sein des appareils administratifs. Cela n’a pas échappé à l’œil attentif d’une classe sociale frileuse, longtemps habituée aux privilèges. Tout a été fait pour stopper cette machine qui produit cette élite encombrante issue des couches populaires du pays, la plèbe.

3) Vous proposez en guise de solu-tion de généraliser le système éducatif en vigueur dans les écoles de la mission fran-çaise à l’ensemble des écoles publiques ma-rocaines ou, en cas d’impossibilité, de pro-céder à la fermeture des écoles en question. Pourquoi tant de rigueur ?

De la rigueur dans un raisonnement, il en faut. Et en tant que mathématicien, ce quali-ficatif sonne comme un grand éloge. En fait j’ai formulé ma proposition sous forme d’un raisonnement par l’absurde, qui est une mé-thode classique en mathématiques et un outil formidable pour démolir un programme fal-lacieux ; en voici le principe : Si le système de la « mission française » est bon pour les enfants marocains qui le suivent actuelle-ment, pourquoi alors n’en ferait-on pas pro-fiter l’ensemble des enfants du pays en gé-néralisant ces programmes à l’école nationale marocaine?

Si maintenant on estime que cette générali-sation ferait perdre au pays son identité et sa culture, alors la solution logique qui s’impose devient tout naturellement, la fermeture de

ces établissements vis-à-vis des enfants ma-rocains. Ceci dans le but même de préserver cette identité et cette culture pour ce qui con-cerne les enfants de la bourgeoisie nationale.

4) Pensez-vous que la prise de conscience par la jeunesse en la matière pourrait induire un changement de poli-tique éducative ?

Le problème du Système d’éducation et de Formation est une question cruciale pour tout pays. C’est sans exagération une ques-tion de vie ou de mort pour le peuple de ce pays. Toute la population est concernée mais il s’agit en fait d’une question éminemment politique. L’école dans un pays est liée à un projet de société. Quel projet de société a-t-on défini pour ce pays ?

Les gens qui affirment que les dirigeants d’un pays n’ont pas de projet de société se trompent. C’est une absurdité que de penser cela. Si notre Système d’Education et de For-mation est aujourd’hui délabré, dans tous les sens du terme, c’est qu’une classe sociale l’a voulu ainsi : La classe des héritiers du pouvoir et de l’argent comme je les ai appelés dans le livre. Donc une large prise de conscience est fondamentale et nécessaire pour comprendre ce qui nous arrive. Mais la classe politique du pays porte l’essentiel de la responsabili-té de ce qu’il en adviendra. L’histoire et les générations futures jugeront. Par ailleurs, la France officielle n’a pas le droit d’alimenter un tel système ségrégationniste dans un pays indépendant et souverain.

5) Dédramatisons la situation avec un peu d’humour : Quel est le comble du mathématicien ?

De ne pas avoir de problèmes (à résoudre).

Propos recueillis par : Asafar Lihi

(10)

10

ASEFRU

TASEKKURT

1

Tasekkurt iγuliden ayd tra Utan-tt yicenga Ur γures mas ttrara Tussa γures tga tamara Tasekkurt iγuliden ayd tra

Seg Umellagu at Tana Tadiγust d Gwelmima

Tedda s uzir d tala Ur tečči ula tedla Tasekkurt iγuliden ayd tra Ibbi ubrid walu mani tekka

S tmazirt as-d-izri dadda Tesγuyy taγ-nn iḥuna G teṛmi asaddi ula iswunfa

Tasekkurt iγuliden ayd tra Nettat aseg illa yiγenka Walu mayed as-d-ikkan tasga

Γes mayed as-yakkan tiduwa Ar ak-ttinin tiddukla ! Tasekkurt iγuliden ayd tra Utan-tt s waggun d tkuba2

Ifadden ifukalen3 as tedda

Agari, isḍaqqes tasa Ul, iγus iga tarka4

Tasekkurt iγuliden ayd tra Imki ami tella

Ad tidir g tawda Temmet g tuffra Tader s uzγiγ5 d wiyyha

Tasekkurt iγuliden ayd tra Tazra BAJJI Berṭeqqis, Tizi-n-Yimnayen 2958

TAMUSNI

1

N UGAMMA

2 Muqleɣ iṭij3 Amek ittali Deffir yidurar, Issudda felli, Irura-d iman, Yuwi-d anerɣi, Tagrest g wussan Twala iḍelli ! Muqleɣ itri Amek iseflilli, Igzem ddumas4, Idder s tdusi, Ass g yuder yan

Ssirim s yiẓri Ad d-lalin yigemman

Idleg5 yigenni !

Muqleɣ ayyur Myajayen d yitri,

Gan i tlelli azrur, Timenza i tanegli, Ger yiṭij d wayyur Gmer tamusni ! Kles6 a amezruy7 Tilelli d yili ! Siman BUṚAS 1perdrix 2couteau 3handicapés 4reste 5chagrin 1Sagesse 2Nature 3Soleil 4Très noir 5Décorer 6Enregistrer 7Histoire AMAWAL

(11)

11

AΓNAS AMAZIΓ :

ZEG UDELSAN ΓER USERTAN

Ami d-tlul tγawsa tamaziγt tatrart deg iseggwasen n 60 d 70, ssentan imeγnas ssawalen xef tmaziγt zi tγmert n idles waha. Ṛexdenni , ur din tuγa yella yijjen zzaysen ittqqen tamaziγt γer tsertit . Ur din tuγa yella yan yessawal xef uṣidef n tγawsa tamaziγt niγ tutlayt tamaziγt di tuzna tasertant taγlnawt di Mer-ruk niγ di Ddzayer , akk ayen xef ssawalen : tutlayt tamaziγt d umareg amaziγ d tmedyazt d tinemmswaḍ d yizerfan izaykuten .

Maca awarni ca n 50 n iseggwasen n tuzna tamaziγt tadelsant nni jar 1960 D 2013 , tuzna tamaziγt tesnta ad temmeskel imik s imik . Yessnta uγnas amaziγ ad immuti zeg « Udelsan » γer isu-rifen imezwura n « usertan » . Zzat-i γ nadef deg umagrad-a γer ‘’tunza tasertant tamaziγt’’ yeqqen-d ad nerzu ad nessen may-emmi mmuttyen ca n imeγnas zeg udelsan γer usertan . Aarni-d xafes ad nẓer mayemmi ttagin aṭṭas imeγnas n timmuzγa ad

ad-fen si tawuri tasertant . Mubarik BELKASIM

Afad anssidef tutlayt tamaziγt di tmenḍawin d tudert tasertant n Merruk d Ddzayer d tutlayt tunṣibt, armud adelsan ur yudi, yuc-cel ad kecmen imeγnas γer twuri tasertant afad mzeγen γef tutlayt tamaziγt d tmagit

tamaziγt n uγwref. Awu-nak amrruki yugi zi leb-da ad yesskcem tamaziγt g tmenḍawt arami-d 2011, minzi imeγnas n tmaziγt ur γursen yelli wedwas aser-tan. Timesmunin tidelsanin ur zmirent ad ssiwḍent awal

γer tenbaṭ, ur zmirent ad gent asikel γef tenbaṭ. Yuccel i yimeγnas n tmaziγt ad adfen γer umni, sadu ikabaren iser-tanen imaziγen, afad mezγen γef tutlayt-nneγ d tnettit-nneγ.

MAYEMMI YUCCEL AD NEMMUTI ΓER WEΓNAS ASERTAN I TMAZIΓT ?

MAYEMMI TTAGIN IMEΓNAS AD KECMEN TAWURI TASERTANT ?

Merruk llan dayes ugar n 30 n ukabar isertanen, Aazayen ameqwran-nnsen ttuγa d imegzar n tutlayt d tmagit tamaziγt ar 2011, aka-bar asuf i tuγa immezγen γef tutlayt tamaziγt iga-t Akabar Agdudan Amaziγ Amerruki ( KGMM ) sadu s tselwit n Mass Aḥmed ADΓIRNI ak-abar-ad igdel-t uγlif n ugens

amerrukiy deg wakud n Ben-mussa. Rexxu, di 2014 ur nessin mayen γa imsaren i tγawsa tamaziγt deg ussan d iseggusa ay d –ittasen, minzi imeγnas imaziγen msbḍan aṭṭas , wer γursen telli ca n tiẓri i yimal, maca mayemmi ur kkaren imeγnas ad ggen ijjen n ukabar asertan nndeni? ar mermi γad yeqqim umexzen

yettqqen yegdel ikabaren d tmesmunin timaziγin? umexzen ur izmmar ad isiγi itteqqen d igddel deg ikaren i walid, acku amaḍal ab-erran ad γifes isγuyy. Malla zemmaren imaziγen ad gen timesmunin tidelsanin asel turagt n Umexzen, mayemmi ur zemmren ad gen ikabaren isertanen imaziγen

(12)

12

nuten asel turagt i Umexzen ? Akabar asertan amaziγ maci yuccel ad γers yili deg izwel awal « amaziγ » ; timmuzγa n ca n ukabar teqqim-d deg imenzayen-nnes. maca mayen nessen ni-can : malla qqimen imeγnas n tmaziγt ur γursen yelli ca n ukabar asertan amaziγ niγ cigan ikabaren imaziγen, wer

nezmmer ansawel xef c n « tuzna tasertant tamaziγt » ayy izemmar uγwref amerruki ad iẓer d ad isel !

Timesmunin tidelsanin timaziγin ur zemmrent ad adfent di twuri tasertant. Ni-tenti ad qqiment g usayes n yidles waha. di tmesmunin tidelsanin imeγnas izzmeren ad ssiwlen γef tsertit maca ur

zemren ad gen tasertit, inni iteggen tasertitn d inni ay il-lan deg ikabaren isertanen niγ deg uberlman niγ deg tenbaṭ. di tmesmunin tidelsa-nin tasertit d awal , d amsaw-al d axmmem ! di ikabaren isertanen, tasertit d timeggit d tigawt d usekkir .

ABRID ΓER ZDAT !

Malla nxes ad nsiwl tidet, tuzna tasertant tamaziγt ur γures yelli udem iy nezm-mar nezm-marra ad nẓer nican, tuzna tasertant tamaziγt wer tit netwili deg usayes unbiz amuran. Nettwara γas times-munin tidelsanin deg im-maden d yidrizen imuraren

amm 1ru Mayyu d useggwas amaynu , mani kkisen mid-den icenyalen d tillaf tta-rin γifsen ayen ttettren zeg uwunak amerruki, nzer ict tuzna n tsertant n yan wanaw nneḍeni deg ‘’ Umussu arifi i tafulmanit ‘’ yessawal γef « uγref arifi » d « ufgan arifi » d

« tutlayt tarifit » maca maci d wa d abrid !

Nra yat tuzna tamaziγt ay ismunan Merruk d uγref amaziγ zi Tanja ar Legwira, zi Ddzayer ar tamnrast , zi Siwa ar Lkanari. KGMM yeqqen-it Umexzen uca zi rexednni wer zayes nselli aṭṭas.

IKABAREN IMAZIΓEN IMAYNUTEN ?

Ur nessin ma llan din iwdan ay ttxemmamen as sentan yan ukabar amaziγ amaynu , awarni ukabar n Adγirni, maca taγawsa tamaziγt tuser ugar n yan ukabar i xafes γa imezγen, llan din imeγnas imaziγen γursen tiktiwin ti-sertanin d tizelmaḍin , llan inneḍni llan γursen tiktiwin tiyffasin, ina wer zemmren sadu yan ukabar asertan !

yuccel ad din ilin ikabaren imaziγen izelmaḍen d iyef-fasen d inammasen d inem-layen d izizawen, ikabaren n tawuri ikabaren n illellalen … atg amm akw timizar n umaḍal .

Yeqqen-d ad din ilin s udrus 3 niγ 4 n ikabaren is-ertanen mmezγen γef tγawsa tamaziγt zeg yeffus , zeg uzel-mad, S manaya i din γa tili ict

tuzna d tasertant d tamaziγt tedwes tzemmar ad tessiwd Merruk d Ddzayer d tmaziγt γer wannej, γer ufella.

Yiwet tunza d tasertant d tamaziγt iy γa isdwlen iwu-nak arugduyanen d Merruk d Ddzayer d iwunak ugduy-anen d imaziγen sadu ufus n uγref amaziγ n Merruk d Ddzayer .

(13)

13

TAQERFIYT

Izzrey yat tdeggwat ized-digen, irceq diges allig ittu taγufi d yisekkilen n yidlisen as-issenγan iγef, tga tmeγra tin ayt εemmis ayenna t-izzeεmen, tadeggwat-nnaγ yaγ aḥidus ar ittasey izlan allig as-iqqen ugreḍ, g yiḍ-nnes kecmen s aḥanu n tqerfi-yt, aḥanu g ur ittili γas winna ur yuwilen d ayt titi n wal-lun, ikcem-nn agreḍ inγa-t ur yad diges mayed ittasin izlan, iγejdem imik iddu-nn ẓirs yan umazan ameẓẓan inna-as g umeẓẓuγ : « tenna-ak mm uqidur-inn azeggwaγ ad tenγed ka », izlem s ḍart tiṭ izuz kra g ugwensu-nnes a taḥli n terbat, inna-as ddu ini-as : « eg-ini-as adγar ad issidir ad ur ineqqa ? »

Iddu umazan n tayri ur d-yaγul, ar itteqqel allig ittu awal, imik irar-nn tiṭ s mm

uεban azeggwaγ hat tessexwa yan udγar tama-nnes, yakez ayenna tessker, ar ittnaγ d ynnes, ar isebγas iγef-nnes, imeddukal-nnes ukzen awed nitni ayenna illan, ar as-safεen titiwat s wawal, ibedd zik yaγ-nn tama-nnes.

Izzulu fellas, inna-as : « is ixwa udγar a ayt udγar? », tenna-as : « win yan usasfar1

n wul-inu, win umnay n twir-ga-nu, ittyazen umazan ẓirs, irar-d inna-d “ ad issidir ad ud ur ineqqa.” , yakez awal irar-as : « iseqsa-kem, imayed as-tennid? », tenna-as : « ur ta iγwejdim iwad as-rareγ ! », iγejdem ntun g wawal n umy-issen, zzrin iḍ s wawal allig ttun mag llan, s yiγuyyan n yisey n yizlan da ttmenmilin ad yiselli ku yan mayed ittini wayyeḍ, allig ccaren iwali-wen d tmeččiḥin2.

Ifukka wummuyed i ayt tmeγra salen ran ad siwlen, tenna-as : « taγufi i-d-ẓirrek yuwin ammi k-ssneγ wahli aya, γas nebḍa ! », bḍan iḍ-nnaγ meqqar ur rin, yameẓ γurs uṭṭun3 n tiliγri4-nnes, ar

ttemyazanen tibratin allig ten-iwet yiḍeṣ, s asekka-nnes isiwel-as ad mmejmaεen g tsammert n yimi n yiγrem, maca taγul s tmazirt-nnsen,

acku tella γur yebbas twuri, ula tufa ad tt-zrin iwaḍu-nnes, yuγul awed netta s tγuri-nnes, ku tikkelt ar ttemyazanen tibratin, da isawal ard tezwu tiliγri-nnes, tsiwel-as-nn diγ ard tezwu awed tinnes.

Umẓen yinelmaden itsen wussan ad swunfun, iddu s tmazirt g tella tmeddakwelt-nnes, nniyt ikk-d awed γur yan memmis n xalis dinnaγ, isiwel-as inna-as-t, ar ttganna mantur ittaweḍ, allig nn-igula isiwel-as tenna-as adγar g tella, yameẓ abrid ẓirs, allig nn-igula adγar izerreḍ allen telley-as-nn s ufus, irul-nn yasey-tt s g yigenna, yasey diges yat tmeččiḥt taγezzaft issmuren aman n uγbalu amerd netta, sgidin timawin, allig tt-uḍren,

Inna-as ad mmcetgen s tedγarin isswan iman zzig-zwent allen, ibedd yameẓ-as afus allig tbedda, kud itteddu tesḥizun, inna-as : « mayed kem-yaγen? », tenna-as : « γas inγa-i uḍar, rredleγ assnaṭ g ubrid-inu s taddart. », ar tteddun, tadeggwat-nnaγ, ssekren ifriwen s wawal n tayri, tetkwar-asen s tmendit allig da ttenγal, γwejedmen ddaw yat tzemmurt urun isek-kilen imezwura n

yismawen-Yidir BENΣEDDI

(14)

14

1Médecin 2Bises 3Numéro 4Téléphone

HEMMUT

nnsen agensu n yan wul n tayri, sswin iman-nnsen, my-akkasen tibar dinnaγ,

Ibabb-tt allig ffγen igran, issiweḍ-tt-nn anmila n tad-dart-nnes, ikk dinnaγ s γur memmis n xalis, igula-nn γurs mseqsan γef tudert n ku yan digsen, inna-as nwis yufa yat temnayt n twirga-nnes,

iseqsa-t memmis n xalis γif matta tenna, inna-as : « mm uεban-lliγ azeggwaγ, talliγ il-lan g tmeγra n ayt εemmi », inna-as : « idd taḥizunt-lliγ nna s k-nezzεam ? », inna-as : « mayed ? Mi ? taḥizunt, taḥizunt, uhu awa hat γas taredla ayd terrdel, mantur ayennaγ ? », irar-as : « uhu awa ! Hat ssneγ-tt wahli n

yiseggwasen aya, hat taḥizunt ayd tga.

Tizi n Yimnayen 06-11-2962

Hemmut tezṛa tabrat nni ra ttṛaja s yijj n ssber imɣar. Gi uqrab n tecqiqt-innes, tenni ca n kraṭ tasragin zuggami teɛqeb zi dcar n Ayt Merɣad gi tendint n Gwelmima. Tugi as-tuc ta-brat nni qber mizi yemmas tweṣṣa-tt.

Tbed, teqqar, txaras g wawar nni g tebrat, tɛawad-asen s jjhed, tgammi lmeɛna n manayni . Tesya-fa s ukaruɛ g tmija-innes, ihwa-as-d umeṭṭa .

Tsawar g yiɣef-innes : « nic zi Ajdir n Arif, netta

zi Ayt Merɣad, ixessa-i, xseɣ-t, i menbeɛd ? u’ yani inna-as bu tebrat i tyawt-inu, adagi d thella, a teqreɛ iɛciben icemraren g ucwaf-inu bac ad iriɣ cniɣ ass n urar ». Teksi bilun idas d iwi usli amaynu ḥma a te-qjeb, tugi ad as-teɣri.

Ixecc-d ass n tmeɣra, tkes-as i usli rqab , bsisqent-as tiṭṭawin i Hemmut, tufat d bu tebrat.

Tiznit

14 avril 2013

Iman LIHI

(15)

15

TAREZZIFT I YIMEṬṬI-NU

Ssarmeɣ-as taɣzi n tudert I ku imeṭṭi yukzen tiṭ-inu,

Ass-a g nadaɣ tumert, Yuɣul-i-d ger yifassen-inu. Ur digun lmideɣ assekned:

Aryal-nnun s winu, Q’ awen-igbu s tukkimt, Tukkimt-ddeɣ tegba ul-inu!

Q’ awen-iddukkel tiflut, Tiddukla-ddeɣ tg(a) amuttel-inu!

Ad ur tasim tagelzimt; Tawengimt ami ner(a) nsiwel,

Nnureẓmeɣ ẓares, iga tidet, Iswi-nnun ur igi amedya-nu,

Anemri as ṛziɣ tigit:

Iwa kem taceɛbut n waman-inu!

Tamendit LFATNI

Imteɣren g 21 Nuwanbir 2011

MASSA N TAYRI , A

MASSA-NU !

Sremd-ayi ad tseγ i cem Su-ayi ibeḥrar-nnem ttassut

Send-ayi s reḥrar i γarem Asitem ad am-d-iwda zi tεebbut

Ad ayi-iγder x tiderfi atasm Mara ssitmeɣ-cem takurmut A massa n tayri wec-ayi-d zzayem

Σad aney-ayi-d uta zi tneffut Susem ayd zi tudart-nnem

A’ teddareɣ tamcahut S tmeqqa umetta tura turem ḥuma ad ages riɣ taḍfi n tasult A massa n tayri qen-d xafi ad tseγ i cem

Aqa nhewreγ xafem di tarezzut Uta ssu-ayi x waduf unezdem

Siγ amadal-inu i tattut Ad qqaseγ tazyudi nnem

D tazyudi uxeyyeq uca zarweḥ tasarut

Ziri Amiri

Sala g 14 yanayer 2962

(16)

16

ASU

Γ

EL

TIMSEKTIWIN N SUQRAṬ

Ass amezwaru ag ittemtat umaccu

Seg mi ayed tezrey sṭaffit iflew n ubniq, mi qqaren s tbiḍansiyt tawurt tabeṛṛkant, ayed ssneγ ṣafi is inna Ṛebbi amin i treggam n mma. Ddu ad izel Ṛebbi anaγiz1-nnek... hat

izla-t a yu!

Mayed akw ssneγ mani g lliγ mayed i-igan! Ammas n Giliz ag lliγ, yan g yigmamen2 akw

imexmaxen3 n Meṛṛakec. Wahli d awal, seg

Bleɛgid ar Giliz!

Ggzeγ-d g sṭaffiṭ s udis ixwan d yiγef yuc-ckan d waḍu iẓekkṛen4 d yiḥruyen irkan d

tme-ktit itkaren ar imi s tmarayin5 digi iswanfan.

Zzwareγ-nn aḍar ayeffas isεan lbaṛaka, gren-aγ-nn s yan uḥanu iglin nnan-aγ: « unna γur illa ka iger-t-id s da hat ur iqqimi ukurmu imkilliγ! Gat idneγ iregzen neg-ten idun. Mek idda ka n memmis n tmeggant ad yiri ad γifneγ isikk izergan hat ad as-neqqu mma-nnes ! »

Wiyh diγ, max imek ikka iga ubniq? Aseqsi ssefrun wussan d-iddan.

Ayennaγ ayed tga, idsen γur kkant kra n tbuniyin gran issent. Aha ntun g udiwenni is ur ṭṭaṛen γef ka n teγtast , ad immet umaccu. Ur igi taγtast xes yan imečči n bab-nnes igan iγef-nnes d ubulisiy n ubrid. Ameddakwel-nneγ iγal nnik s tidet is t-iga ar iswurri d Umexzen. Iffeγ-d ḍart uyennaγ akw is innufel; yawey i ugmas tunfultin n usbitar i unezzarfu islelli-t.

Ur akw ǧǧin ẓriγ amm Cwiba, tawargit it-teddun. Yuzen i jaḍarmeyya ur t-usin, iger aγanim s urti, innufel. Teg-as timmuɛḍert-nnes ayedda ur yufi; ig diges adwal amxezniy. Ku tikkelt d mayed d-ilsa. Ass-a iḥruyen n lbulis, asekka win lbumbya, nnif n usekka

win jaḍarmeyya.Tikkelt taneggarut, abulisiy n ubrid ayed iga, s isekref d lferdi n lmika. Tifawt, ar isskar tawuri n ubulisiy g ṛṛumpwan. Iḍ, ar nn-isgulu timegganin, nn-ittmuẓuẓen, s tgemmiwin-nnsent.

Ayetmas weεṛen, awed yan as-ittettlen aḍu. Seg ufella, da ittawey ineγmisen n yibeznazen d yiεerrimen ittunadan i lbulis. Assaγ -nnes idsen iγuda, allig nnik iγal is ig nnik abulusiy. Ass n uzaraf iseqqsa-t unezzarfu:

- Mani g d-tuwid timelsit-a n lbulis ? - Ifka-i-tt lkumisir a mass, as irura

Ass g t-umẓen iga asuryaliy. Tbedda-nn γifes sṭaffit g ṛṛunpwan, ismun iḍaren, ifk-as sslam. Nnan-as : « hat nra-k ! » Isney ẓarsen iγef zund idsen iswurri simraw d semmus iseggwasen n sserbis. Inna-as ubulisiy iḥrin sṭaffit: « tqewwed-tt a yamxib, lferdi akw, trid ad diges tged lkumisir !! » Ibulisiyen ssnen-t, isinen is innfel maka ur t-id-ktiyen g ukurmu. Iberreε diges !

Ntan ar t-seqsan γef lmuntif-nnes ar ike-jjem ar itteffeγ g wawal. Widdeγ t-iseqsan ur t-ssinen, awin g yiγfawen-nnsen is da γifsen ikka-t taqebbaṭ. Ukan aγen-nn γifes, ar t-kkaten allig iγeṛd. Dinnaγ ayed ssneγ idd seg was amezwaru ayed ittemtat umaccu g ubniq. Awiγ-d altu ḍart uyennaγ acḥal idd ku ass im-met umaccu g ubniq; ilin wussan g ttemtaten wugar n mraw.

***

Kkseγ sserwal d Slip awed netta s

lxaḍer

Kksen-aγ ayenna γurneγ iggran sersen-t g ukaẓyi, nnan-aγ : « qad iqqim uya da, ar

(17)

17

d-teffγem. » Kammla nzayed s dat issuter-i unawur ad kkseγ iḥruyen, yuwen s yuwen. Aselsu kkseγ iqelleb-t amm ṣṣkaniṛ. Gulaγ-nn slip zwiγeγ; aserwal griγ iss s unerfi smi kkseγ-t yad yan wass g lkumisareyya. Idd slip, netta, tikkelt tamezwarut γef t-ttekseγ, nniγ tama akw aya. Xes kkseγ-t nnan-i-d altu ad uteγ tukkerfadden, skuḥḥeγ. Ṭṭukkiγ! Yaḥ, max ad skuḥḥeγ? Γef mi ? Mayed iccaren abuḍ d uskuḥḥ ? Uγuleγ skuḥḥeγ!

Suleγ da skuḥḥuγ, isafeε-i titiwat ḍart ugeṛd, γur ḥejji, afad tanef texbut n tzukt-inu, iḍer-d uyenna digs ittyaffaren. Ẓer mayed nn-tgula tussna ! Ka ur t-uwin g bnadem azeddag, ur d-teḍri la tqwellimt la ka diges yaγen.

Nek ilessan iεbanen-inu, iseqsa-i-d yuwen : « id tikkelt tamezwaru aya ? » tamezwarut, ih ! ayed as-nniγ. Irar-i-d : « G idneγ argaz yifif γifek lxir! »

Nniγ-as, gri d yiγef-inu : « is tella ka n tir-rugza yugren ta nek ikkes-nn slip s lxaḍer seg wass amezwaru ? »

Ikcem-d unemhal s tiddi-nnes tanappuluniyt d wawal-nnes izzar, tekcem tawda inawuren, intu ar aγ-iseqsa. Yuwen unekraf idneγ, netta, ur igi mud-nnes xes udem n unemhal. Igra-nn diges allen iqqim allig γifes d-isharra yan unawur ad yader i wallen. Awwah! iḍgam neqqima d yimusnawen n uzref d unesγamu

n ugellid γef tmenḍawt nhezza iγfawen-nneγ! Ass-a ad nader i wallen? Is ḥḥuyḍen wi ?

Ur ta i-d-igula ad i-iseqsa ar swengimeγ mayd as-ttiniγ; idd aḥcic mid Amussu n sim-raw Febṛayer. Maka is illa akw wanγa igan g wassaγ simraw febṛayeṛ ? D mek asen-t-nniγ γiyen ad i-kṛefsen, sxuben-i aḍu. Yuf unna asen-innan abeznaz ameẓẓan, amm nek amm medden.

Iger-i-d unemhal aseqsi:

- max allig da tezzenzad key aḥcic, aɛerrim zeɛma izeddigen ayed tgid?

- Afad afeγ awed nek ad lessaγ g Ẓara d Seppringfild, qeṣṣreγ g Giliz, as-ruriγ

- Ha-k awed dγi teddid s Giliz ! Ncaεellah qad diges tkellad ar teggand.

* Iga Muḥemmad Suqraṭ yan ublugeṛ ameṛṛuki ittyassnen g uẓeṭṭa n fiysbuk s yiḍrisen-nnes g isawal g mayed igen asentel min tawda, tasertit, asγan...atg Suqṛaṭ, i winna ur t-issinen, iffeγ taγuri g tis snat ar izzenza gaṛṛu. Kud izzenza isseγra iγef-nnes. Ikka tiyiriwin-a sin iseggwasen g ubniq γef, ayed as-gran, taḥcict. Ittyassen ublugeṛ-a γur tεurrma kigan ḍart 20 Febṛayer. Iḍrisen-a d nessuγul da digsen it-tales ayenna idder g ukurmu. Ad tafem tansa-nnes g uzed-day-a : https://www.facebook.com/mohammed.sokrat

Issuγel-t-d s Tmaziγt: Asafar Lihi seg: goud.ma

ASU

Γ

EL

1Trace 2Quartiers 3Luxueux 4Puant 5Amoureuses 6Victime 7Juge 8Menotte 9Relation 10Jugement

(18)

18

Entretien avec Faten Besbes

Membre de l’Association

Tunisienne pour la Culture

Amazighe (ATAC)

Faten Besbes: «

La nouvelle constitution tunisi-enne ne me représente pas, elle est plutôt

discrimi-native, voire même fasciste tant qu’elle ne reconnait

pas la diversité culturelle et le droit des Amazighs Tu-nisiens. »

1- Que pensez-vous de la situation de la culture amazighe en Tunisie et quels sont les obstacles qui entravent sa reconnais-sance?

La culture amazighe est omniprésente avec nous, dans notre cuisine, dans nos habits et nos bijoux, dans nos coutumes, voire même dans notre dialecte Tunisien, sans oublier bien sûr les régions berbérophones qui ont eu le privilège de garder la langue Tamazight. Je pense que le Tunisien ne s’est jamais détaché de sa culture amazighe et qu’elle restera pour lui la culture mère malgré la succession des autres cultures sur notre pays. L’obstacle pri-maire est l’ignorance du Tunisien de l’origine de sa culture qu’il assimile jusqu’au jour d’aujourd’hui à la culture arabe, le deux-ième obstacle c’est l’absence d’une volonté politique de la reconnaissance de cette cul-ture comme l’enseignement de Tamazight à l’école, ou la création d’un centre culturel amazigh.

2- Pour quelle raison vous militez pour tamazight, et quand est-ce que vous avez commencé à le faire?

Je ne peux pas vraiment prétendre être une militante pour tamazight, certes je suis engagée à défendre cette culture plusieurs fois millénaire et qui est commune à tous les Tunisiens et aux nord-africains. En ce qui me concerne, je suis plus convaincue que le re-tour à nos origines amazighs est notre seul salut et notre seul moyen pour unir tous les Tunisiens et de protéger notre pays de cette vague obscurantiste d’arabo-islamisme. Au fait j’ai commencé mon engagement après la révolution, sur FB, jusqu’à ce que j’aie dé-couvert l’ATCA : Association Tunisienne de la Culture Amazighe à travers une conférence qui avait pour thème « le patrimoine géné-tique des habitants de l’Afrique du Nord » en octobre 2012 et à partir de ce moment j’ y ai adhéré et j’ai commencé à prendre des cours de tamazight , de participer aux mani-festations pour promouvoir la langue et la culture amazighes, comme j’ai eu l’occasion de rencontrer des membres du CMA venus en Tunisie en décembre dernier pour le rassem-blement des Amazighs Tunisiens, et lors de la dernière Assemblée Générale de l’ATCA je suis devenue membre.

(19)

19

3- Que pensez-vous de la nouvelle constitution? Et pourquoi elle rejette la reconnaissance de la langue et la culture amazighes ?

La nouvelle constitution tunisienne ne me représente pas, elle est plutôt discriminative, voire même fasciste tant qu’elle ne recon-nait pas la diversité culturelle et le droit des Amazighs Tunisiens. Sinon dans l’ensemble, la constitution de 2014 n’est autre qu’une reproduction de la constitution de 1959. On peut prétendre qu’on s’en est sorti avec le minimum de dégâts, à partir du moment où le code du statut personnel n’a pas été modifié et que l’ application de la charia n’a pas été in-scrite dans la constitution , au fait c’est ce qui faisait le plus peur à la majorité des Tunisiens je pense , cependant tant qu’il y a des Islam-istes au pouvoir, certains articles tel l’article 1 concernant l’identité et la religion de l’état , l’article 5 concernant l’appartenance de la Tunisie au Maghreb arabe , et l’article 38 qui stipule l’enracinement de l’identité ara-bo-musulmane dans les générations futures, resteront des articles auxquels les Islamistes peuvent avoir recours pour légaliser leur en-doctrinement religieux et imposer leur modèle sociétal en Tunisie. La constitution a été écrite par des partis panarabistes, des Islamistes et des nationalistes arabes essentiellement. Pour les autres partis certains pensent que le Mou-vement Culturel Amazigh peut être sépara-tiste pour le peuple Tunisien, ou classent les Amazighs parmi les minorités en Tunisie d’où le refus total de la reconnaissance de la culture amazighe dans la constitution. Cependant l’ ATCA a présenté des demandes à l’ANC ( As-semblée Nationale Constituante ) concernant l’inscription des droits culturels Amazighs dans la constitution et qui sont restées sans ré-ponses.

4- Comment les autres tunisiens non-amazighophones reçoivent la culture amazighe (la langue, le nouvel an, l’histoire, etc.)?

C’est l’ignorance pour la plupart, pourtant le calendrier agraire amazigh est connu et ap-pliqué par tous les Tunisiens, mais il est as-similé à un calendrier Arabe. Le Tunisien a besoin d’être sensibilisé et c’est le rôle des as-sociations amazighes en Tunisie, de corriger l’Histoire dans la tête du Tunisien.

5- Quels sont les partis et les formations politiques qui vous soutiennent ? Ceux qui vous combattent?

A ma connaissance l’ATCA n’a jamais ac-cepté le soutien de partis politiques surtout en cette période critique où le soutien peut lui imposer une couleur politique et un engage-ment pour les prochaines élections, comme il n y a aucune formation qui est derrière nous. Ceux qui nous combattent sont bien évidem-ment le parti Islamiste d’Ennahdha et les par-tis nationalistes arabes qui nous ont même refusé d’afficher le drapeau Amazigh, lors du sit-in du Bardo l’été 2013, alors que le dra-peau Syrien et Palestinien étaient présents.

6- Parlez de ces personnalités en deux mots:

Matoub Lounès, Gisèle Halimi, Idir.

- Matoub : Il a la sensibilité d’un artiste, et la rébellion d’un militant

- Gisèle Halimi : féministe, avant-gardiste - Idir : artiste discret et très profond.

Propos recueillis par Moha Ait Aoual

ADIWENNI

(20)

20

IFSAN N TAMUNT :

ASBUΓLU N TULLISSIN S TDUSSI N TAMUNT

Masin Agnaw / ASIREM AMAZIГ

Ifsan n tamunt iga yan wammud n tullisin d-iffүen g tmurt n Lqvayel ( bgayet) , ismatter ummud-a tullisin n tsekla tamaziүt taqburt d tmaynut g yan udlis, kerzen 11 n imyura diges yamun, s tirra-nnsen icbḥen, ifsan n tamunt ger Imaziүen n Umaḍal d win tmazүa s uẓlag, gen talkiwet i unna d tnna iran ad isbuүlu taskla tamaziүt g yiger n tullist.

Iffeү-d wammud-a g useggwas n sin yigiman d mraw d kraḍ ( 2013) үur tizrgin Tira n Mass Brahim Tazaүart, ameggaru-a innan үef tamunt n tirra n imaziүen n tmazүa : “Mara mlalen wawalen, үellint tlisa, ttemyafen wulawen d tiktiwin. Zik-nni yegzem wasaү gar war-raw n Tefriqt Ugafa…Allal ara ten-yezdin ulac: ddula, aүerbaz, atg…Dүa yal tarbaεt tewwi abrid-is, tenǧer llem-is deg tudert, war ma tessaked үer tiyiḍ. Ass-a, allal yella: d tira, d asizreg n wayen yuran s yal tantala tamaziүt.”

Tzher tutlayt tamaziүt s usenflul n imyura iεerrimen . ssidden abrid n tүnsa d yidles s tullisin ttarun, ssufghen-ten-d g yifri n tatlayt s tilawt , ṣuḍen iman g idles amaziү ittwattun , amun semmus n imyura seg lqbayel g twuri-a, ğamel Arezqi d Dihya lwiz d Nufel Buẓebuja d Meqran Cixi d Σabdlεaziz ḥassani. yamu seg Meṛṛuk , Lḥu azergi d Asafar Lihi d Nurdin bawedra d laḥbib fawad d Muḥa Abeḥri. Seg tmurt n Libya illa Sasi Daḥmani .

Ar nessktay nwis Tamunt n tirra n imaziүen n tmazүa idda-d ad issker yat tutlayt tamaziүt ismanen imaziүen seg Siwa ar Lkanari seg ill ar tiniri, taүuri iүudan I ku yan.

(21)

21

IFSAN N TAMUNT :

ASBUΓLU N TULLISSIN S TDUSSI N TAMUNT

TAMACAHUT

TAFUNAST N YIGUJILEN

Ikka-tt-nn yan urgaz , iwet tikwemsin i tud-ert-nnes, γures kigan n warraw da as-ttinin : « Nra, a bba aksum ! » Yini-asen : « Zedmat-d tḥeccam-d tesswim-d taεejliyt illan g ureḥbiy ar tseksiwem adday as-d-tekka tdunt ixem-muyen nawi-tt nγers-as ! »

Aseggwas ayed ttxittin, mayed d-ittekkan ixemmuyen n tεejliyt walu. Aznen yuwen dig-sen s ssuq yawi-d tadunt n tgeẓlin afdig-sen-tt i wanzaren n tεejliyt γrin i bbatsen nnan-as : « Han ayenna aγ-tennid

yuweḍ ! »

Inna-asen : « Iwa, allhiwat ad neddu s εari dinna g ur illi awed yan, neγres-as nuzu-tt neqqim-nn ard tt-nfukku ! Ur aγ-d-ittawey awd yan acḥal wala inurez awed yan ad as-nek imikezzu!! »

Qqimen ar iḍ ad ur ten-yinney awed yan, ddun s yan umaγa gen diges asettur, γersen i tεejliyt, uzun-tt heyy-an-as allig nn-beddan γef usenwi uten-nn han afa ur t-id-uwiyen.

Ar ttinin mayed ttegan i wusuḍ n wafa, imiq, inniyen-nn yan usidd iεerqen g εari. Gren ilan mayed itteddun ad d-yameẓ afa taγ-d ameẓẓan g wawmaten. Iddu allig nn-igula yaf-nn hat bexxu ayd issiriden tuγmas-nnes ar ittaγ wafa. Inna-as bexxu : « Ma k-id-yuwin ẓari a afgan? »

Inna-as urba : «Hat uznen-i-d ayetma d bba ad asen-nn-awiγ afa ad nessnew aksum ! »

Inna-as bexxu : « Asey-i-nn ar γurun ad awen-ssiγeγ afa s tuγmas-inu !»

Inna-as :«Mimek ttegaγ ad k-asiγ tta hat teẓẓayed txitred ? »

Inna-as bexxu : « Qad mẓiyeγ ard geγ amm mucc tasid-i ! ».

Yasi-t urba ameẓẓan iddu s ayetmas ; kud d-ittenmili ittxitir bexxu, ar ireẓẓem i yiḍarren. Iddeγ t-annayen ayetmas ar as-ttinin : « A wa zerreḍ s bexxu ičča-aγ ! », yini-as bexxu : «

Mayed ak-d-nnan? » Inna-as urba : « Nnan-i-d aNnan-i-d azzleγ g twaNnan-i-da ! » Allig ten-d-igula bexxu ismutter-ten g ubeṭṭan n tεejliyt s mas akw llan ignu γifsen izri-ten iddu ad nn-yawey arraw-nnes ad ten-ččen.

Da izerrey ka g luḥuc γren-as ttren-as ad asen-irẓem yagey allig d-idda Bamḥemd ikkes-asen tigniwin, ffγen-d tkuren abeṭṭan s tferẓiẓin gnun-t ammi sulen dinnaγ, rulen ddun s tgemmi-nnsen.

Imiq, han bexxu idda-d imun-nn d waraw-nnes. Nitni ssaγen afa gren, abeṭṭan ad inew s uy-enna diges illan; ar ttḍiqqisent tferẓiẓin. Inna-as yiwen g yicicawen n bexxu : « Matta uyinn a bba ? » irar-as bexxu inna-as : « Iγfawen-nnsen ayinn isettγen ! »

Iddeγ nnan hat nwan, ikkes-d bexxu ayenna issenwa, ibbey-as aberruy i umezwaru ; iwet iqucan-nnes g uferẓiẓ, inna-yas i bba-nnes

(22)

22

: « Γγγ, irẓag uya, a bba! », iwet-t bba-nnes

ineγ-t, yini-as: « Nekkin, s ufus-inu, ayd ig-nan γifsen ar ttehḍared !? » ; iddu-nn wiss sin yarem inna-as awd netta : « Γγγ , irẓag uya, a bba ! » ; iwet-t bba-nnes ineγ-t, allig ten akw inγa. Iddu-nn netta ad ičč iwet iqucan-nnes g ubeṭṭan, hat iga amm ḥiǧ.

Inna-as : « Ay a nek inγan arraw-inu ! Ay a nek tt-issekren i yiγef-inu ! »

Iggall ittnada wenna neγ tenna as-igan ta. Iqqima g yir n ubrid ; imiq, han taγaṭ tedda-d ; yamm-as inna-as : « Kemmin a mm taskiwin ayd igan aya ? »

Tenna-as s tergagit : « Uhu, a Σemmi Zemmu ! Ad ak-ggalleγ s uyenna teẓẓullid d mayed taẓumed mek idd nekkin ! »

Tezri-d tixsi, inna-as : « Idd kemmin a mm igurran yalwun ayd i-igan ta ? »

Tenna-as : « Ad ak-ggalleγ s mayed teẓullid d mayed taẓumed mek idd nekkin ! »

Imiq, han alγwem ; yamm-as bexxu inna-as : « Idd keyyin a bu ibaciren ayd igan ta ? » Inna-as ulγwem : « Uhu, a Σemmi Zemmu ! Ur idd nekkin ! »

Ar ammas n wass ayd d han insi ini-d tafullust ig-as algamu n uṣrem kken-d icicawen ḍarasen. Yamm-asen bexxu inna-as i Bamḥemd : « Keyyin, a bu tγetrin ayd asen-ireẓmen ? » Inna-as yinsi : « Ih, nekkin ! Mayed γurek ad t-tged ? »

Inna-as bexxu : « I mayed ak-igan γas aγẓaẓ ! »

Inna-as yinsi : « Ur tγiyed i uγẓaẓ-inu, yuf-ak is i-tselmed ad ur yuf-ak-bbint tsennanin-inu aneγ ! Γas anef imi, ha-i ad nn-nḍuγ kkeγ tiṭ n ugerjum-nnek ukan tafed talwit ! »

Iγal bexxu is as-yufa yinsi tanurẓemt yanef

imi ; inḍew-as Bamḥemd s agensu n ugerḍ ittmer-as g ugerjum ar as-itteqqes. Ar isγuyyu bexxu ar ittnada mayed as-iserrin tamukrist-a diγ.

Imiq, han mucc idda-d yugel-d tajenwit g yiγir ar ittarem tawada. Inna-as bexxu : « A wa, is tγiyed ad i-d-tekksed Bamḥemd g ugerd’ ? » Inna-as mucc : « Ih, taγawsa tafessast ayennaγ ! Mandi g nn-illa ? »

Inna-as bexxu : « Ittemra-i g ugerḍ ; mek tγiyed ad taγed s ttawil ar t-id-tezzrid ad d-iffeγ maca xar-ak ka iggaren iẓri s yigenna ad ur ak-nn-aγen isufir tallin-nnek ! »

Ikcem mucc s agreḍ n bexxu yaf-nn insi ; in-na-as Bamḥemd : « Mayed ak-inna ? »

Inna-as mucc : « Inna-i ad ur seksiweγ s nnigi sucku llan diges isufir ! »

Inna-as yinsi : « Imeči n bab-nnes, iwa seksew mayed illan nnigak ! kkes-d tajenwit ad tuted adun ! »

Yaγ-nn mucc, kud ittebbey tadunt iggar s yimi ; yukey ides bexxu inna-as : « Awa ffeγ-d a mucc ! »

Inna-yas-d mucc s yimi itkaren s tdunt : « I mec ur ṛiγ !? »

Yales-as : « Awa, ffeγ-d a mucc ! »

Irara-s-d mucc, inna-as : « I mec ur ṛṛiγ !? » Imkinnaγ ayd as-ittini bexxu ar as-d-ittrara mucc allig as-igba s tjenwit agerd’; im-met bexxu iffeγ-d yinsi d mucc, ku yan iddu iberdan-nnes.

Zriγ-tt-nn g tagat aγuleγ-d g talwat !

Ar kwen-kkateγ s ikwnennayen ar i-d-tek-katem s tutliwin.

Irura-tt-d s tirra : Yassan Amellaggu

Source de la photo : La vache attitude, Catherine Herbo

(23)

23

AMAGRAD

AMARAW DEG WUNGALEN N

MUḤEMMED BUZEGGU : TICRI X TAMA

N TSARRAWT D JAR UJAR (1)

“marra idsen ddaren x min ggin babatsen ”

Tasekla tamaziɣt tegga iṣuraf ɣar zzat, s use-nflul n yimaruten imaziɣen zeg umutti amezwaru zi tatlayt2 ɣar uzemmem d tira, s ufuɣ n wamud

Amaziɣ amezwaru di Lmerruk n Muḥemmed Mestawi « isekraf ».

Di Arrif ntaf Sellam Ṣemɣini s wamud-nnes « ma tucid ak reḥriq-inu ? » d wnni d aṣurif ame-zwari itwaggen deg yiger n tsekla tamaziɣt di Arrif, waxxa din aṭṭaṣ n yimaruten ssentan zeg issgusa n 70, ttarin tiqessisin-nnsen ittɣennjen tiṣeḍmiwin timaziɣin n reɣnuj, danita nzemmar ad nyidar Muḥemmadi Bucḥaḥ, Marzuq Lwery-aci, Ƹebdellah Lwalid ... d inneɣni.

Maca Irifiyen niɣ Imaziɣen, arrin taynit deg umezwaru ɣas i usefru d uftal n yizlan, i xenni umi ad arezmen tiwwura-nnsen xef tsekla tameḍlant, udfen tisdawiyin, d tɣerbazin ... zi xenni ixaṛṛṣen maḥend ad arin di temsaryin nniḍen di tsekla tul-lisin, ungal, amezgun..

Muḥemmed Buzeggu, netta d ijj n yisem zeg yismawen iɣzin isem-nnes xef teflewt n tsekla tamaziɣt s usenflul-nnes i sin n wunaglen ame-zwaru-nnsen d « ticri x tama n tsarrawt » awaren-as ad issufeɣ ungal-nnes wis sin umi igga isem « jar ujar » d ict tṣemmuḍt n tenfas tiquḍaḍin, isemma-t « Ifri n Ƹuna » , Buzeggu yura ula deg yiger n umezgun mani id issufeɣ adlis n umezgun amezwaru deg umezruy n tsekla tamaziɣt di Arrif umi igga « Waf » deg useggwas n 2009, bra min yura war iffiɣ ɣar tifawin n tudart, nxes ad nini danita war d-iffiɣ ca d adlis, am timezgunin n « tameṭṭuḍt, tasrit»

Amaru-nneɣ, ilul deg useggwas n 1966, Di teqbict n Ayt sɛid, di dcar n yiɣzar n uriri, isseɛda tɣuri-nnes tmezwarut di Lkebdani, zi senni imutti ɣar Nnaḍur ḥuma ad isiɣa xef tɣuri-nnes, mani iksi lbak-nnes di tɣerbazt n Lmaṭar, deg usegg-was n 1987, zi senni ɛawd iruḥ ɣar Ujda ḥima ad ikemmer tiɣuri-nnes di tesdawit n Muḥemmed Amezwaru, mani iksi turagt3-nnes deg useggwas

n 1993, ruxa ɣars ijj n tmetti4 deg Ayt Nṣar

isem-nnes “Taziri production”, deg ussegwas n 1996, iwweḍ akd ca imeddukar-nnes ḥima ad ggen ict tmesmunt d tamaziɣt qqaren-as “Ayt Sɛid”, ixeddmen ar ruxa ɛad, mammec netta aqqet d ameslad di tmesmunt n tnettit tamaziɣt illan di Selwan, tuɣa ittari aṭṭaṣ n yimagraḍen s taɛrabt deg uɣemmis n Twiza niɣ di Rrif Lmeɣribyya, …

Di tarezzut a tanita i netteg xef wungalen n Muḥemmed Buzeggu di tɣuni i dinni jarasen, nxes ad neg ict tɣuri d tameẓyant xef tansa n

Andic Idir

1«jar ujar» p,51 2Oralité

3Licence 4Société

(24)

24

umaraw di “jar ujar” d “ticri xef tama n tsarrawt”, awru d i ma ad nadf deg usefsi, nzemmar ad nawi ijj n uzegzel i sin-a n wugalen :

1- Ticri xef tama n tsarrawt … d ticri ɣar unuri.

Ungal n ticri xef tma n tsarrawt, iffeɣ-d deg ussegwas n 2001, mani ɣa immarni deg ugdez5

aseklan di Arrif, issawal xef Bibiḥ d tɣuni-nnes akid babas, amaraw n Bibiḥ, ifren maḥend ad iksi deg uḍar-nnes ɣar Wezɣenɣan zi senni ɣar Dzay-er, awaren-as, iruḥ ɣar tmurt n Fransa.

Tudart n Bibiḥ d yemmas, teqqen ɣar “min id ɣasen d min war d yitisen” ixes ad yini manaya, nitni qqnen ɣar tudura n umaraw, minzi tudura-nnes, d tenni iteggen tcuni, nettat iticcen aẓri i tudart, nettat ɣa islellcen tabḥirt n dcar-nnsen… maca manaya iqqim mɣar di tarja n Bibiḥ, d yem-mas.

Ad yass ijj n wakud, ad temmet yemmas, ba-bas ad itwaṭṭef di ukurmu, Bibiḥ ad yuḍa di tayri n Timuc, zi xenni ad imutti ɣa Nnaḍur maḥend ad iḍfar tɣuri, maca ticri-nnes ɣa Nnaḍur iggwed zzags, maɣar ? Minzi ticri n babas tegg days ijj n Tfubya6 zi ticri amen tkmel.

Ticri-nnes ɣa Nnaḍur tejja timexsa-nnes i Timuc ad temmarni, ula d timxsa-nnes i tebḥirt-nnes, d araq-tebḥirt-nnes, Nnaḍur ad yili d amcan mani ɣa af aneɣmis n babas deg ijj n uɣemmis, zi xenni ad idfar ineɣmisen-nnes ar ameggar.

Ticri xef tma n tsarrawt, d azemmem n tme-kktit Tarifit, xef ubrid n tsekla, mani izemmem amaru-nneɣ ijj n tawala7 d taxatart8 zeg umezruy

n yirifiyren, tawala n uzwag ɣar tmura n midden xef ubrid n tarezzut xef ureqquz n uɣrum, maca tanitani amaru isscan aneɣ ijj n wudem nniḍen i ɣars ɣar uzwag, wudem illan d ibaw9, minzi

azwag a ijjed aṭṭaṣ n yimxumbal imettiyen10 ɣar

ugdud arifi.

2- jar ujar … jar iḍennaḍ d yiḍ-a.

Jar ujar, d wungal nniḍen id issufɣ Muḥemmed buzeggu deg useggwas n 200411, ra d netta tuɣat

d ict tarezzut itegg it Mudrus asaḍ12 n

wungal-a xef tidet n bwungal-abwungal-as, wungal-atwungal-arrwungal-as-wungal-a wwungal-ar yufin ixef-nnes jar iḥudriyen n dcar zzaysen Lguṭ, Amaṛzag…, maca di twarat d ict tuɣa itaf ixef-nnes di tenfas n ḥennas, d Mmuḥ ameqqran, ɛawed ura di tayri-nnes i Timuc issusmen, asusem, maci tessḍel ula xef tɣuni-nnes akd Timuc, maca di twarat d ict, ntaf-it ɣar yemmas d ḥennas d Mmuḥ ameqqran issusmen xef tidet n babas.

Tiɣri d abrid ɣar tmesna, ammu xef ubrid n tiɣri n tebratin i tuɣa d isqada Zzufri ( ameddukel n babas ) ɣar dcar-nnsen, zi xenni ad immuti ɣa Fransa, ad imsagar akd Zzufri id as ɣa inin tidet n babas.

Jar ujar, d wungal id aneɣ, immalen mammec dewlen yimɣarusen n tidet, iwcin idammen-nnsen xef tlelli n tmurt-a, -dewln- d ixewwanen !! war sekkwin, amec war isekkwi Mmuḥ ameqqran ( id itawin amezruy, taryazt, tamkettit) jar tiṭṭawin n yiḥudriyen n yiḍ-a, inni war itarrin taynit i yiḍ-a-nnsen mani ɛad ad xzaren ɣar umezruy, ad ssnen min days imsaren, maca ijj n utarras netta illan d asɣun jar iḍennaḍ d yiḍ-a, netta ɣa ilin d imal n dcar nni ( agdud ) ntaf-it d Mudrus, i tuɣa irez-zun xef tidet n babas, maca tarezzut ɣars ijj n rag-gwaj d azamal13 ixes ad yini belli Mudrus, war illi

irezzu ɣas xef umaraw-nnes waha, maca irezzu xef tidet n umezruy id aneɣ iwwḍen iccur s yix-arriqen, war nzemmar ad ten-nefrez, min illan d iceṭṭiḥen d min illan d tidet.

Maɣar Fransa ? Maɣar war telli d Hulanda niɣ d Beljika, d Almanya? Xseɣ ad iniɣ mammec temsar Fransa ɣars twahit -nnes deg wungal ame-zwaru d wenni wis sin, ɛinni d Fransa ɣar tella tidet nni i xef irezzu Mudrus, d nettat d tifeqqeḥt inɣin immas n Bibiḥ deg wungal n “ticri xef tama n tsarrawt”.

3- amaraw di “ticri xef tma n tsarraw”

AMAGRAD

5Marché 6Phobie 7Période 8Important 9Négative 10Sociale 11Igga as tamessi-zwart-nnes, Racid Arraxa aselway n tsentut n David Muntugmri Hart. 12Héro 13Symbolique 14Présence

(25)

25

Neqqar tansa n umaraw deg wungalen n Muḥemmed Buzeggu, ɣas maḥend ad nessen man tiɣuni i din jar itarrasen isxeddam umaru maḥend ad iṣṣiwḍ tabrat-nnes, minzi da nita mkur atarras ixess ad zzays ini amaru ijj n wazal15 d tasebḥant

niɣ d taɛeffant, ammu intwara Mmuḥ ameqqran di jar ujar, d atarras Arifi, amjahed, itwattun … ixes ad yinin amezruy ni umi war ɛdiren tira, mani amjahed idwel d axewwan ( Mmuḥ am-eqqran ) d uxewwan issenta isekkwa ( Amɣar n teqbict ). Min xseɣ ad iniɣ zi manaya marra belli amaru war iǧi issadaf itarrasen deg wungalen-nnes amenni waha, maca mkur ijj n utarras ɣars tiri-nnes di tilawt niɣ s yijj n wawar nniḍen ɣars raggwaj-nnes.

S uya ifarneɣ maḥend ad ssiwleɣ xef umaraw, minzi netta isenhezzan timsarin16 deg wungal,

amaru iwec-as i bibiḥ awal, atarras i xef itenneḍ wungal-a, netta tuɣa ittrun, isɣuyyun, iqqaren, umi itteqqes rḥar … d netta id aneɣ d yiticen mammec tuɣa ixezzar ɣar babas.

Zeg umezwaru Bibiḥ, war ixes ticli n babas, ɣar Dzayer, ujar, isɛeqqab ticli ɣar yimezwura qaɛ, itsemma qber ma ad temsemrac ak babas : “ baba rexxu ixes ad yuyur maḥend war iteddar baba ameqqran. ticri jjin-t-id imezwura”17

Niɣ mammec iqqar ɛawd : “neccin d tarwa n ticri”18 amaraw itegg aṭṭaṣ n yimxumbal di

tasi-kulujit19 n bibiḥ, ticri n babas ɣar timura n barra,

d tattut-nnes i twacunt-nnes, ijja bibiḥ aḥenjir ad imɣar asl20 i babas, min-t ɣa ijjen ad issers iseqsan

: mani illa baba ?, timrarin n yemmas jjin-t, ad iraja min d-itasen d min war d-itisen ? ticli n ba-bas ɣars ijj n wudem d yibaw danita, tejja aṭṭaṣ n yiyezzimen, ayezzim amezwaru zeg wami i tuɣa asaḍ ɛad d aḥḍiḍ : “ssufeɣ-as i imma aɛrur, rami i ẓriɣ baba ismeḥ dayi, iḍfar ijj n uyarẓiz iffeɣ-d zeg yifer, ruɣ raɣiɣ di rweṣt n tmeddit maca baba qaɛ war dayi yarri taynit tiṭṭawin-nnes mɣar x uyarẓiẓ nni” “ayarẓiẓ” anamek-nnes ixes ad yini agra ittxes Babas n bibiḥ ad tt-iḍfar mani mma

yella waxxa deg “wammas n yiḍ” mani war is-sin mani ɣa issares iḍaṛen-nnes ura min din zzats, war yarri taynit i irajan n mmis, maḥend ad yili zzats, … ammu Bibiḥ tedwel ɣars ict taycit n tfeqqeḥt, issenta itic iseqsan x babas, idekkwar itzawar babas, … “mri tuɣa ssneɣ ad ssiwreɣ iri qaɛ war sɣuyyuɣ, iri nniɣ-as i baba mayemmi in-eqq yemma s tfin-eqqeḥt ?”22

Tayemmat n bibiḥ ad temmet, ad iqqim lebda assitem-nnes yuyel ɣar tadura n urgaz-nnes, cḥal mma argaz iggwej xef dcar, cḥal mma amaraw iggwej d les evénements ttraḥen-t temxumbult, ad mxumblent ujar zi xeminni amaraw ad yadef takurmut23 mmis war d itarri aneɣmis, xenni bibiḥ

ad iqqim iweḍḍar : “war ǧi am baba yuyur ijja yemma tegga reɛweč akd uraji ar ami itinɣa, uca qqimeɣ nec d aqeddid n rweṣt n uṣemmiḍ” maca ar mani yufa bibiḥ tidet n babas, mani issen belli babas yudef takurmut, danita ungal-ad yarrez ict teɣmart nniḍen, mani ad yiri umsawar di twarat tamezwart s ijj n wudm d aṣebḥan jjar bibiḥ d babas : “akids ssiwreɣ x min tuɣa xseɣ ad iniɣ war tenniɣ. Ad as-iniɣ min sriɣ d min ẓriɣ. I netta min dayi ɣa ini ?. ad ayi ini x min war sriɣ?”25

maca amaru ad ijj ameggaru n wungal irzem, zi senni war nttessen min ɣa imsaren ujar jar asaḍ d umaraw, ma ad teɛqeb tiɣuni mamec iǧa teǧa, niɣ ad tuyur xef ubrid ixes amaru ad as-igg ?.

AMAGRAD

15Valeur 16Evénements 17p,2 «ticri x tama n tsarrawt» 18S ixf-nnes 19Psychologie 20Sans 21p,10 ;11 «ticri x tama n tsarrawt» 22p,14 «ticri x tma n tsarrawt» 23Prison 24p,91 « ticri x tma n tsarrawt » 25p,123 «ticri x tma n tsarrawt»

(26)

26

ḤEMMU AMEẒẒYAN

-1-Ḥemmu AMEẒẒYAN Tezdeɣ-as-d tasa i mkerḍul, Izdem-as-d iɣef i usettiɣ n wul,

Udem, iney-as-t-id uwnul, Taɣlaɣallt ilqwem-tt umerdul.

-2-Ḥemmu AMEẒẒYAN Ur ili ɣes yan uqidur; Ilessa taɣzi n wayyur. Ur as-izri awd abuḍ, Ig as-yarud, ig asebbuḍ.

-3-Ḥemmu AMEẒẒYAN Isteɣ-as ubeṭṭan s ufurus; Inzeɣ s idammen d ugrures.

Mani g issental afus ! Ičča-t ugris iɣus.

-4-Ḥemmu AMEẒẒYAN Inzi s tinmel ur iri, Amya ur t-inn-yiwi. Aselmad s yibeddi: Ḥemmu, mani tawuri!?

-5-Ḥemmu AMEẒẒYAN Iles iffer ḍart yimi,

Isiwel-d s yifesti. Ur yukiz mad ittini.

Iserrḥ-as-d imeṭṭi.

-6-Ḥemmu AMEẒẒYAN Aselmad ur t-iberri.

Aṛumi n Ṛebbi! Ur issin ɣes i titi; War ul amm yiselli.

-7-Ḥemmu AMEẒẒYAN Iggulla iffal taɣuri, Yanef tudert i yiɣimi.

Ur iči, ur iswi. Ha-tin ḍart i wulli!

Saεid AYT ḤSAYEN – Ayt Baha, 24 Dujambir 2012

(27)

27

TIMSE

SA

TIMESḌSA N USIREM

Ar ixeddem yan uḥdiddu g teṛmist(société commerciale) ibedd-nn γifs ukeswat n twuri inna’s “ mani lkask?” irar-as : “ ha-t, ha-t !” ar as-isskan iγef, inn’as : “ha-t iγef ayennaγ”, irar-as : “ amer γuri iγef ur d-ttedduγ s twuri amm ta !”

Kkan itsen yimudda ammas n yigran n yiγrem n ayt Iḥya Uɛtman, inḍew yan ulγwem s tbercettaḥ n yan wurti ar d-ilbbey ṛṛemman, imiḥ yamez-t ugg Iḥya g ugerḍ ar as-iyamez-tyamez-tini : « γni-d , γni-d » yan uhezza as–iga ulγwem iger-t-id inn-as : « mid ad nn-γnix » . Yan urgaz ayed immuddan s

twuri s yat tmazirt yaggugen, yan wass yazen-as-nn tabrat i tmeṭṭut-nnes, ar as-ttuγra tebrat ar tigira yili diges “was-salam εala ddawam”. Ten-na-as ur t-ittu, trar-as diges “ wassalam εala datak”

ГNI-D , ГNI-D

Ssalam εala ddawam

UḤDIDDU D LKASK

yat tmedgult aya teqqim min aggwal wahli, iwa teṛmi azziḍer teggwed i Rebbi g tesga n laẓ uksum azegzaw, iwa teddu s γur yan lefqih, inna-as aweddi γas zziḍer hat qqad t-teǧawned g ljent adda g temmuted, iwa teddu tentaḥer taγ-nn afella n yan waka-myyu n lbanan s tḍuri tedduhdu, qqnent wallen ar tsetterfus tγal iddis nn-taγ ljent, tiγil awd albananen idd widdaγ nna aksum-ddaγ nna tra.

yan aya isskaren i yizlalamen da itteddu s γurs kra n yan issker-as i uzlalam yini-as “Llah iṛḥem lwaldin” iddu, yan wass yawi yat tfullust s tama-nnes da isskar i kra n uzlalam yini-as bab-nnes “Llah iṛḥem lwal-din” irar-as yini” ini-t i tfullust” imik tem-met tfullust da d-itteddu kra as-t yini-as “ha-t temmut” ar yini-asen-ittrara s “amer da tsečča llah iṛḥem lwaldin-nnun ar tedder tfullust”.

ABANAN D YAN S YAN INI-T I TFULLUST!

Ill ayan usebbaγ ar ittbentar yat taddart ya-jjgulen , ur tt-ibdi d yisignew γas imiḥ , izri γifs yan urgaz inn’as : « ma k -inn-isgulan adγar-nnaγ a asebbaγ ? » irar’as , inn’as : « ddɛawi n mma aya i-ittedɛun abda , ddu a memmi a’ k-isikk Ṛebbi nnig iqrinen-nnek . »

Idda yan s yan yiγrem yaf-nn imezdaγ-nnes kulluten war yan ufus , iddu s ugdez yiẓir wahli n yisekkinen issenγan ul , yufa-nn bu uferran da ikkat arektu g yidmaren-nnes , inn-as a Bu uferran hat da iseγlaca uyennagh tteg-gad , inn’as ad ur ak-iɛent Ṛebbi bu ccefenj .

ASEBBAГ IГREM WAR AFUS

Ar issara yan uɛrab g tmizar n yimaziγen yaf yat tegziwet tamaziγt tessusem-t cigan , cerḍen γifes ayt yiγrem mek ira ad tt-yawel ad ilmed i tmaziγt , zrin wayyuren ar ittelmad unebgi tutlayt n ayt wakal ibdu ar iss isawal . Yan wass iddu-nn s γurs yan unfal n tmazirt ira ad γifs iṭṭes imik inn-as « Is tessend mayd igen ahelluc ? » irar-as uɛrab : « ikka dati ! » inn-as « γurek zzher tenjemd , mer ikki darak ad t-tisind mliḥ . »

Referensi

Dokumen terkait

Demikian Pengumuman Pelelangan ini dibuat dan ditandatangani pada hari, tanggal dan bulan sebagaimana tersebut di atas untuk dapatnya dimaklumi.. Lampiran Pengumuman

Desain penelitian tindakan kelas ini mengacu pada model yang dikembangkan oleh Kemmis dan Mc Taggart yang menyatakan bahwa dalam satu siklus terdiri atas empat langkah (Arikunto,

Hasil Perhitungan Biaya Total Pengendalian Persediaan Bahan Baku Bawang Merah Varietas Lembah Palu Berdasarkan Metode EOQ pada IRT “U saha Bersama ” Jika

[r]

Adapun urutan kegiatan belajarnya adalah mendengarkan penyelesaian contoh, menyelesaikan soal-soal latihan, mendapatkan dan meminta penjelasan, dan selanjutnya

Pada hari ini Jum’at tanggal Dua Puluh Empat bulan Agustus tahun Dua Ribu Dua Belas , kami yang bertandatangan di bawah ini Panitia Pangadaan Barang dan Jasa Konstruksi Dinas Tata

Kompetensi umum : Setelah mengikuti mata kuliah Pemantapan Kemampuan Profesional ini mahasiswa diharapkan dapat meningkatkan profesionalnya sebagai pendidik

Hasil penelitian menunjukkan bahwa (1) pendidikan formal orang tua berpengaruh positif terhadap prestasi belajar TIK siswa kelas X SMAN 2 Ngabang (2)