,).
,I
DEPARTEMEN PENDIDIKAN NASIONAL
UNIVERSI'IAS
N
EGERI
YOGYAI{ARTA
ITAKULTAS
BAHASA
DAN
SENI
Alamat
:
Karan{nraLrrg. Yog}aka a 55281I
586168 I']sN.548207
116.
l6:
FarSURAT
PENUGASAN/IZIN
Nomor:
673
1}{.34.12
IKP
Nll
12009
Dekan Fakultas Bahasa dan Seni Universitas Negeri Yogyakafla menugaskan/membcrikan izin kepada :
NO
Drs. Afendv Widar at
l]20 r01i7
Surat penugasan/izin
ini
diberikan untukdiperg
nakan dan dilaksanakan sebaik-baiknya, dansetelah selesai agar melaporkan hasilnya.
Asli
surat tugasini
diberikan
kepadayang
bersangkutan,untuk
dipergunaken sebagairranamestinya-Keperluan
Waktu Tempat Keterangan
Tembusan;
L
Kasubag. Keuangan dan Kepegawaian FBSUNY;
2.
Kajur
Pend. Bahasa DaerahFBSUNY;
3.
PTJM FBSI]NY.
Sebagai Pcnccranrah clalrrrl
[rngkr
Apresiisi
Sastra.lawa lrntuk CrL|u SD-SLTP. SI-TA.30
Juli
2009Hotel
Wisarti
Yogyaka{a.Berdasarkan Sumt Permohonan Ketua Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FBS UNY Nomor
:
I 59/l'1.34. l 2/PBD/VIv2009
2009 Kepada yang berkeperrtingan kiranya maklLrm dan bcrkenan memberikan bantuan seperLunlr.
MPd
NYERAT
CERKAK:
Ngunjuk
lan
Ses
Sasampunipun
Dhahar
Dening
Afendy Widayat
DINAS
KEBUDAYAAN
PROVINSI DAERAH
ISTIMEWA YOGYAKARTA
Kaaturakc nalika workshop'Aptesiasi Sastra Jqwa untuk
Grrlt
SD, SLTp, SLTA, Ing Hotel Wisanti, Yogyakartat-"
\ycrat
Cerkaki Ngunjuk
lan scs SasampunipunDhahar
,{.fendy
Widayat,
Ui\-Y
l. Crita
Cekak:
I-rwes,
Prasaja, CekapanSupafio Brata. ngcndikakaken
bilrh
unto
penLlck lccrkak), wosipLLnuriir
clri\,,s
ingkang
ceLak
CerkaL \vosipunarupi
cariyos ingkang adhedhasar penggalihancrrriror
ingkang sagcd kararnpungaken sacara cekak Cekak ing rnriki tegesipun, sarnpun nveliapi
wosing cariyos
inglang
dipun bctahrken kanguearlbanrun
lan munglasicarivos
L)ados, sinaosd cckak naging carivosncnika
sampun sampurn^ ( Prarvoto. ed.
l9g3:4l)
Cerkakpadatanipun namung miyaraken salunggal prekarvis kenrarvon.
.linising
cerkak nrenikarvirvit
ngrernbaka nalika tahrLn 1936-aning kalawarti
Kct.oi.,r?lan
l)unltltur
Senrotgttt(Ras,l9E5:
l9).
Denecakrikpun
ulawi
struktur-ipun sampun kaprabawan sakrng saslraBarat Ewx
semnnten,isinipun
mawarn;\1arni
kau'ontenaning
gesangrng rnanrrngsa.inggih
ingkang asifral kasun)'atan, ingkang astpat ngaya\lara(fikti0.
Lrgringkan!
asrpnt.\rrrl)/is
{ pasernon/ garnbar miring).Cerkak
rnujudaken
asrling
sastra
.la$i
ingkang
paling
genlah
{produkli{-)sasampunipun
gcguritan. Boten
nggumunaken.awit
panccnJinising ccrkak tncntlr
nggadhahi
pa*itan.
inggih menika sipatipun ingkang lurvcs. prasaja. Ian cckapan Luu'es.tegcsipun sagcd
nqc$rat
sedava sarnukawis ingkang ngrenggani gcsanging nlanlrngsa.ingkanp asipat pcnualarnan {1air)
ian
ingkang asipat pengeajihan uta\\.i raos pangraos{batos). Wosipun,
rlcnapa
kcnrawon sagcdkarwat
Lurvcs, ugi
nggadhahi tcgcs. sagedkarvaos
ing
sadhengah papan,amargi
rnila
namungcekak (wetalvis
selunggal kaca ngant(ts pitung kaca). ngeinakakcn rvekdal sekedhap rnawon. Prasa.ja.tegesipul
boten kcdah muluk-muluk. arnargi padalanipun ngginakaken basa gancamn lan basa padintenan(hotcn kcdah nitginalakcn basa rincngg,r)' nrr
it
baslnrprrrrrrncoran
lirr
l)i\t
l)adintenan.mrla anggenipun nrlhvakaken
lan nampi
langkunggampil
(tininrbangcakrik
gegu
trn
lan
sckar)
Basa p0dintenan lirnrahipuntasih ngcondhcli
paugeraningbasa
(-ekaptn.
tcgesipun bolcn cekak sangel (kados dene gegurilan). nanging ugi boten paniang sangct
.
t-l-tn\lrilosrpun-
ltrangan-ferangan
ingkrn!
tnirunggtn. !itatniniputt
ukara'ukarailosoirsrlLrn
srrnboirsmc nrprrn. isp\1ila
ierkak rnrnika
tLrnrrapipunprnganrrrl
lan parnaos. sanrpunnlekuIi
tLrrnrrrftpcnggalihan
llrr]-rinngd))), nasing
botcn
kun,edah-kedah
kosan!elcn
an!!cnii)un
njingglengi bumbu bunrbunin!r abon-abon
ccrkak
Wosipuninq
raos nrcnika ccr-sckcca nangrng botcn rnboscni2.
Struktur (
c[krk:
Nlll$a
g,(]ctha
I
ngingbolc
Ngegh
Stmktur
ccrkak.kldos
jrnising garcarln
sancsipurr(no\clct"
no!.'1.lan
rouran).l(ablnsun
!\\rl
srking
tcnrr-nipun,
iiah-il.ahanipun,
alul.ipun,
pal'rg:rniDun.
lataripun, sudut pandang
pan]rrilosilun,
simbolisasinilrur,
l,crdngrn-pcrang:rn
nirllnggx
srncsipun.
Scderll rrau kahtngunllnlhi
celhx- niLnginglxltcn
ngcgla- ccklrpnrr\\an9 kcma\!on
LJp,rnrinipun kadosglnrbar prir\!an nuicti('ita
nilnging
pcrilnranla[amlu
katulup rambul panJarg utarvi sirrlang"-sutra.Sitllntgal-salunglral
kula alr.rraken makaterSaderengrpun
ngcnggil. pcdrlanrpun sarrpun \vonlen
ancer-0ncer tcm:r-nlpunBabagin
nrcnapa ingkang badhe kabangun dados cerkak.l,pamnipun
icr
basukinra*a
beva. scdunruk hathuk
scnl'ari
bumr. thLrkmis,adoi
nrurah, anak polah bapa kepradah.nungsuh
nunguting
canqklakan. babagan pcrjurvangan kamardikan.lsp,
scdava traudipungarap dipunkcnronah dipunupakara, supados
boten
nlelok
sa
get
kacarilosakcndados cariy-os radi panlang.
Irah-irahanipun,
sagedtetepaken
ing
nga.jeng,utawi
ugi
saqjd
dipunraciksasampunipun cari,vos
dados.
lajeng dipun
trepaken
kalilan
isrning carivos,
Lrrrrrrprlrrganipun.
uta\vi lotnripun (rvclidal,
papan,
sosiarl,ktwontcnal)).
utawi
pcta
gansancsipun Wonten
i,rg
cerkak. irah-irahan ingkang saeinggilr
rrcnika
ingkangnrakili
isinipun
narrging ugi sampun nganlos sdgcd karvaos kapethek isrningcarivos Irah
irahancerkak beda
kalrvrn
irah-irahan laporan.ulawi
semtanilmiah.
Irah-irahanlados
dcnc: Lxr;okrrscdhcng
thuknris
eseme bakul.1lnu,
korupsi,
mbavnr seliolah, langrsebrkul
lincak. lsp - mcna\ri isinlpun cariyos
ngiih
namung kados irah-irahaipun menika. lajeng.'\
ur
cerlak.
Lrgi bcdakali\an
aiuflirg
laporan. arnargrcirkal
boten kcdah unrtsangcl Si!!cd kcnr:r$on
karviuitan sakin!
pungkasaning kedadostn. litiang ncmbe saktng iicdaclosan sltdcrcngipun I)ados ccrkak kcngrng kenrarlonkru,jsili.trr
Lrkara\!i'ng
mxuiebul
parabAnesl€nthem,
omahcing Dtsa
SIithi,
Kecamatan Kclhurnplong.
Scnaianagus Ian sugih
dhu\\il
niinging \:ena\!ai
lnul]g nggulukkc olchc lLrruAlur
ccrkak
nrerilia
l'rcrnainan', nrila
kcdah -'dipLrnnrainaken' supados pari!rnaos
pcnasaran lajeng turvuhpilakenalr-pitafcnar
"l'ji,"--cta
ilii
kok
critanenrbulct'l
.l)ados
mila
kaangkah sarrr;runnlclok
sar)gc1Alur mcnikl
rrctansakcnkantlri
liicil.
nrblikil
sckadl'liI
Wonlcu
ino ukrra
scpisarlanupaninipun krdos conto
Slcnthcm ingnlrnr:rrl
xau
llllra
candhakipun salr'lpun ngantosbab
Slcnthcrn\\'ru
Lalcrangakenkonlhi
korlpliL
rn3urrilu- nunirnrlilipun
sclnnrhlbsrncsipLrnnrnrirru
litlcnu rrotrtett tngkacl lalrh
Lrpanrrnrpirn. kasanrtrclSlenlhcrn
Langsabrnc
ing f,lrrliolxrro
\rlrisc
loko-toLo
padhr
lutup
kurri.
g|$:rnt
altrrrn
lbto
bonrh
,)u-rlu
l:r
jcnr.ngr'
lrrlengkaseselan
mllrh
lajengrrg
perar,lan sancsrpunncrrlre
lorrrrrhcl
nrlrlr
Lilrrnlilrr
hnb SLenlhenmrnii.a.
uDarrr0rpLrn"llotel
ngendi
sing
ki.r-l.irr
rnin
nni
Slcnlhcm']"
I'itnlonc
\las llci
l)rcmba nrambul sajak or.t
sranli
lirh
nrrl,irl.
nandhapukirrgalur
mila
kcdah bolcn inclokParag,
rn!
karya sastra (ccrkak).ugi
katcrangakenkanthi
nlicil
Be,1rkriilan
prraga
inr
sastra.lr\a
tradhisional. paraga ing cerkak bot,:nkcdah l:rir trusing brtos'.
Iiripun- 1i\ang ingkang alus
lairipun.
kengingkcma\\on
kxdhxpuk dtdos p,,trallJrrri.ir)g
asring
rnirgal.
ngranrpog.maling,
merja,"-atiyang, Isp.
Survalikiitun ti]-ang
ingkangketaursipun
krsrr,
saged ugi bebudenipun sae. Wontening
cerkak realis, scd!!]a paragasipatipun
neh
kados gesanging
realitas. Dene cerkak inukangsirr'bolis
uta\i
surealis. sagcougi
paraganrpunnganeh-anchi. Upatrinipun tiyang
saged mabur,tiyang
s6gedn3obrol
kali,-vansiri
tan_lankcmarron
sagcd uesanglan
micanten.
lsp.
W(rntcn
Lngcerlak.
|araganipun cckap
sekedhiklema\\on
(2
6
paragai. supadosprelr\\rsrpun
kenthcl. irolorrg grlig
I-r1ar.
kedadosursakin!
prpan,
*ekdal
lingkLrpsosial
!\\asana
la\\r)nlen&nScilarr
tar
kaanglah
kangge rllbi\'antLr.mliginipun
tumrrp nat.king p.r.ga
ltn
Ledadoranipun. llpaminipun
u{}n1ening
salengahjng\\
ta
lntl"eng sepen
rr\ar{
t
iingkurgrn pcken ingkang
dipun
ngendrkakakenbab
bebathen.
lsp
lng
cerkak. satLrngglling karontenan sagqd kcma\\'on kaprinci kacarivosaken kdnlhiniiimet.
n.in!in!
ugi iaangkah mbiyantu ngiyatakcn paraga lan kedadosanipun
lngkang asring dipun$astani
sudut pandang inggih
rnenikasinlcn
iiln pirJn!i,J
menapil ingkdng
n\ari!osakcn
ka\\ontcnan ingcgrkak
I'adatanipUnkalrrang
dados trgu.inggih
rnenikaAku utarri Dhe*ckc,
utarvicarnpLran
fitrkanrpurr \\ontcn
rn!
c.rri\l\
(
alrasj).bolur
rvonten rng
dialog
\li'rrten
ing
pcrrngirrr
Lrirrir\r.r\r'r!
n,,rrgitr)rpurrkalcbal rrlan:r!a lembung scsulrh
Aku
nrcnlpaDheuckc
UpanriorpurrIn!
\Lrdulprndiirg
Aku: Drktamatake
!rong
sing jencrrgeSlcnthc
nrru
mehkala
llol
)lurtcn,
nrungsing
iki
r-unrangsakuirra pati]tr tlhurrur.
I-ahmenl*i
ing
sudL:t pandangDhcsclic
Yon
(lilrntrtrl(c
rrong singjcncngc Slcllthcnr
nrau rnchkxl,n
Ro\'\lnrtcn,
firurrgwrc
dhtweke ora
palila
dhr* r
\'l.-na\\r
rng.ALu menrka namLrngdtfun
kinLcn-krn{cn-hh
rng
l)hcrrelc
nrcnrku sugcdilnosunr
drpun mrrngertosikalonlenuning
sedaraplrrglr
llparrinilun
rng
Aku
limhuh
apa kang dilakoni sakloron
ing LlnrAr holel
rnau.nrung sing
crlh,r l)in.iur
krurrgu gurrchvuring
br
vu
stkx
krnrtr
t:tnrlhi
c
ln!
sLrdut
pandlng
l)hc\ckc
Sakloron
haniur
padha mangan
lan
ngonrhe,Sauisc
llas
llei
llrembi
nglokok olch rong
scdhotnn,\\o
g
wadon nrau
brn.jur
a(lusgch}rr-gebyur
Sedlll
*au
sar:edkangge
rrempemainkan"
para ntaos. supados samirarik
dui!utanrpun prranrbak-pr1-ambak habagan menapa ingkang
dipun
\\'aos.
l.tpanlnrnun\\onten
in!
punglasaningccrkak
kaserat makaten:\\'ong
rvadon
mau
jebul
\tirni,
gar$ane
i\las
Rci
Dremba sing
ltgi
wae
mulih
saka
anggone
darli
TK\\
ing
M|llaJ,\ia.
{
ita-cite.re
llas
Bei
Drernba sing
kepingin
bisa nginep
hotel
lan
difoto
beha|cngan
krro
hojone ycn
ris
mulih
s!kr
Nlalayiia lvis
kedurutan.
\lbng-wong
sing dha
mangan
ing
i\I,lliob{}ro, cetha kalah nikmate tinimtrang karU
raraning
atine
l\las
Bei
Drcmbr nalika iku.
Nanging
kanggonebojone,
blb
mau
ngelingakenalika
rlhorekc
isihasriog
nginep ing hotelKuala
Lumpur, krro
ndaraoe lanangSimllt,lrsusi
rng
crrkak
menika
saged
wctah.
ingglh
rnenrk:r
sarvetahipuncc|Lel:tpun nangrnl
uri
sagcd natnungperanlan
alit-ali{ kerna$rrn
InLlkang\clah.
up.rlnrnrpLmccrlak,!rrli/r.,
Sr//?1|i4r|ng
anggitanipunlurio
Ragillrlrtra
Kacan)osakenbillh SLr.l
I opengntenila
nta!1tan lurah ingkanguengis.
nargin!
ugi dados 1ul:ang danrelkar.los
watoking lopcng
\\'au
Anak-anakipun
Sura Iopeng. kldos
tl
longkr.
rcnren nsrebLrlsrlrnin!
as.rnes.monopoll
dcdagangan asilingbumi
maslarakalipun. Nrrl'rhipunremen
po)a-pova
Na1lka Sura Topcng rreh scda. patadhe
jt
Ing Kuburan Lemah Abang samr demob.dhe
milara
Sura Topenglan lllmpik.ianasahipun
SuraTopcng
ingkang badhedrpun kubur
ing
Lcmah
Aballts Nlnging
prrnpinaningKlburln
l.cmxh
Aban!lsrgld llgitfuntrnr trndrk
\\engisipun
Sura
llpeng
Lah. ccthahrlrh sll\l'rlahing ccrlaL
rncnila
prnengka sirnbol jsasi kawonlcniln liasun,'-atan rng lndoncsiaDen,:
sirrbo!irasi ingkrng
asipat ssperanganalil, lulsdhaniptln
l)atlrun-!!\ont'jo
inr:
Lrkrrlr-uklll
pcrrnurnioq
cerklL.
Uparninipun
:
\!us
dakapaL_apakakc
apa-apasing
nnrr
ing
apa-apa-llu
_fLrladha sanesipun:Sapcrangan
stkN u$uh_urruh trltu,
nraunc
kr:tladclan
slrlcr
kcnrblng-liernbang kang
nggantla
arunr
Slrnr:riprrn nrrrlrhSaka
hotel
krug (lhu\rur
hNngetiki,
\rong-\!ong
ing
ngisor
krl{,n
kr\r
kcrrao-ke\lan
oggremet singcilik-cilik
Simbolrsasiklla
$au
sagcd nlaharlanrfinggarhtn
lrf
rrr adharaken
lotrlnttn!san
tutnran Parr lrlitosPclan!an-peranpan
rnirunggan
sanesipntl saged kabangun\\ontcn
lng
cerkakkanthi
nengsernalen.
llparrinipun
nanrining
paraga.
naminin! palan,
ulilrra-ul'illJin.ukang asriat
tiiosolis.
lsp
Natnining paraga, nanrining papan. sagcd kernaNon kados dene -qlenthem.Slithi.
Kethurnplong,Sura
Iopeng,
'longki.
lsp
l-lkara-ukaralllosolis
saged kados sckrrr iugkang lalcng dados urvuh
ing nginggil.
lan eslunipun kathah sanget kctiados:rn ingpdintenan
mcnikakaracil
dados ukarafilosofls.
uparninipLln: Codhongkang wus kuning
kae, senajan
rabukc
uwit
rabuk sing palitlg
rpik,
nanging
*is
pa
cerl
nrangsrne
arep garing lan
gogrog.
Tuladha ranesipull:
Lril) jarc
nung
manrpir
ngombe,
nrnging
uga ana sing ngomtte
nganti
mendctil
tenlrhan
lali
keslametane
dhe{e,
apa maneh keslametaningliyan.
lspl\hkatell
tumrap saperangan struktLlr cerkak, rvosipun kcdah kagarap kaangkahssgeda nengselnakcn pard rnaos,
lanlhj
cara lngkang botenlrgloL
sangel.J.
Cerkak: WIVW. (l.I
D\\'
Cclkak
kados karla
nnf!irr.r
u1.:l kcdah nggadhahilechh
sele
kalnan
sancsrpuntQ
.\zT
D\1'J
scnl
sanesipun-kcdah
nggondhcli
paugcronlng ccrkak,;-
t'
nranqert('s.
llrnging
Flrngripla kedahlpunJUiur sampLlnnglnk)s
rlliPlnk kilnN!lll)Llllll\ang
srnes. salttDull
rgarl()s
s{111ikalil.'ar
Laqanipun
tj\'an!
sancs'lnandlr sasrltd-slgcd
sarlprrn rlgilnlosnsrrlll)ag
bxbagan ingkang sarnpun kaprah satcnlah ndaclosakcnitlch
I)atlos ecr'llrk
rrrtrrlLlrnLlllldhlhi
lscl ilrrLrni
ilsinitl
sclc
dhc*t_
hcd:l
(aii\llll
srncs'\ancsipn
.t,
listctik,r
Ilss,rning(lerkak: l,ancdr, l'uwes-l'encs
l]asllltn.r.ecrkak.in-lnginggilsanl})unkullatula|.cning!illln.niki|ll!lplll
llincrflln.
nglrgrmr
Pltrgcranrng hltsn. sinaosltholcn kulncdlh-Lcdah
llrLcn
I'lclos blslt
lirrmul
\\irsilLrrr
llrLIos
llrslr
lllclrntenlrn
n0n!tllrl
lil!il\tL{ill'll
l
tll\irn
l()n\cilsl
1pNUre.rrr)
itrr'l'attl lsrtrtg
rr3gcnlbloL \!olrLcn
ilril
ttrlill'
Il0sirnrl!
ccrllrl
rrrcrlrllrlll(5tlrrrirlllLll
llrlltltr.
legcttprrrt
Lllrlllllll l':l\\llos glrllll)ll klllllltllll lll\!!\_l\'llr('
llllIlLIl
kitdos
tlertc l)al\irnltlll ptrlrr.
lclcrrnnrptrn
sllrcd
nlen!gol
lcrllr:lrl-ltnillol
srnltttsltgancaran
rlanlr0!
Lrlr
lteI
lialrran
bangunaningccrllk
1l|lltlr
Lrty lLrllrdlllrnirln!!rl'
cerlik
sxrcll
ka\ r\
tlltn snklrlg lnau,jel)ul
Wolllcrrlllg
LllllrNllpo'rrrr
li)rrn:tllerrbNfg'lni!Lr'lnenrkil ttr!
n!ln!ulllpul)
kedahslrrpun \\onlell sllh\cli lrl'Jkllr!'
dlpunrcnrbrg.
!\oltlen
in!
ccrkak bolen
kedahrnakatcn
L'erkak rngkartg l-'ltsantpttnlanclt
lurrcs-1tne:-
!itilarlpun
mena\\i Iil\\aos ugi
lancar bolen
\\on1en DL'rc0gan-lrcr!lllllningLlng
n,h,Josakcn llgganJcl. rll'Nni'lhung utawi nrakgreg ndatlosnkcn l'itilkcninr5,
\trrtt
{lerkrk:
\gunjuk
lan St's SasampunipunDhahrr
Nlih
cerkakmenikr
saged nggadahrpaedih
rnglcn! mrrtrnggln
rn':gihnenika
me\ahr
kahetahaning gesang.mliginipun lumfirp
kesrdaran
kamanung:'anipun par'r panganggil cerkaklan
paranaos
lJpami
kagayutakenkalil'an
tivang
ingkang sampundhairar. cerkak
lnenika
nawakaken
inuman
utarvi ses
kangge
n\ampurnakaken'kabclahaning kalllanungsan