MAKALAH IMG MASYARAKAT
MAKALAH IMG MASYARAKAT
ISU
ISU GENETICALLY MODIFIED FOOD
GENETICALLY MODIFIED FOOD
(GMF) DAN
(GMF) DAN PRO -KONTR
PRO -KONTRANYA
ANYA DALAM
DALAM
KEHIDUPAN
KEHIDUPAN
qwertyuiopasdfghjklzxcvb
qwertyuiopasdfghjklzxcvb
nmqwertyuiopasdfghjklzxc
nmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjkl
vbnmqwertyuiopasdfghjkl
zxcvbnmqwertyuiopasdfgh
zxcvbnmqwertyuiopasdfgh
j
j
k
k
l
l
z
z
x
x
c
c
v
v
b
b
n
n
m
m
q
q
w
w
e
e
r
r
t
t
y
y
u
u
i
i
o
o
p
p
a
a
s
s
d
d
f
f
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
sdfghjklzxcvbnmqwertyuio
sdfghjklzxcvbnmqwertyuio
pasdfghjklzxcvbnmqwerty
pasdfghjklzxcvbnmqwerty
uiopasdfghjklzxcvbnmqwe
uiopasdfghjklzxcvbnmqwe
rtyuiopasdfghjklzxcvbnmq
rtyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbn
wertyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcv
mqwertyuiopasdfghjklzxcv
bnmqwertyuiopasdfghjklz
bnmqwertyuiopasdfghjklz
xcvbnmqwertyuiopasdfghj
xcvbnmqwertyuiopasdfghj
klzxcvbnmqwertyuiopasdf
klzxcvbnmqwertyuiopasdf
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
ghjklzxcvbnmqwertyuiopa
MAKALAH IMG MASYARAKAT
ISU GENETICALLY MODIFIED FOOD (GMF) DAN PRO
-KONTRANYA DALAM KEHIDUPAN
Oleh : Inas Nabilah F.
NIM 14/364134/KU/17072
PROGRAM STUDI GIZI KESEHATAN
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS GADJAH MADA
YOGYAKARTA
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL...1 DAFA! I"I...2 #A# I : $%NDAHULUAN...3 A. La&a' #ela(an)...3 #. !*+*san Masalah...3 ,. *-*an...4 #A# II : I"I... A. $en)e'&ian Genetically Modified Food / MF... #. ,n&h ,n&h Ma(anan an) Men)ala+i !e(aasa ene&i(... ,. Da+a( $si&i MF e'ha5a Keseha&an Ke&ahanan $an)an Lin)(*n)an...7D. Da+a( Ne)a&i MF e'ha5a Keseha&an Ke&ahanan $an)an Lin)(*n)an...8
%. an))aan Masa'a(a& 5an $e+e'in&ah...10
F. an))aan O')anisasi Keseha&an 5an $an)an D*nia...10
#A# III : $%NUU$...12
A. Kesi+*lan...12 #. K'i&i(...12 ,. "a'an...12 DAFA! $U"AKA...14
BAB I
PENDAHULUAN
A. L!" B#$%&'
An9a+an ('isis an)an +e+baan)baan)i 5*nia a5a &ah*n 200. FAO +e+e'(i'a(an a(an &e'-a5i (elan)(aan an)an 5*nia a5a &ah*n 200 5isebab(an +enin)(a&na -*+lah en5*5*( 5*nia an) 5i'e5i(si a(an +ene+b*s an)(a ; +ilia' -i<a. "elain enin)(a&an -*+lah en5*5*( e'*bahan i(li+ )lbal -*)a
+e+en)a'*hi (e&ahanan an)an. $a(a' i(li+ +en)*+*+(an bah<a &ah*n 2014 +e'*a(an 'e(' &ah*n &e'anas sean-an) se-a'ah +an*sia. $e'*bahan i(li+ e(s&'i+ se9a'a na&a 5aa& +en*'*n(an (e&ahanan an)an (a'ena be'(ai&an lan)s*n) 5en)an (n5isi ala+. Oleh (a'ena i&* (e&ahanan an)an 5*nia ha'*s 5i&in)(a&(an )*na +e+en*hi (eb*&*han a5a +asa an) a(an 5a&an). "elain i &* (e&ahanan an)an an) (*a& a(an be'en)a'*h (ea5a +anaa& 5an (e&ahanan nilai )i=ina +en5*(*n) e(n+i nasinal e'5a)an)an 5an (ea'i<isa&aan se'&a +en(n) sustainable development.
#e'ba)ai *aa 5ila(*(an 5ian&a'ana 5en)an +ene'a(an bi&e(nl)i +elal*i 'e(aasa )ene&i(a. #i&e(nl)i +5e'n ini +e+5ii(asi +a&e'i )ene&i(a ')anis+e se9a'a lan)s*n) 5an &ea& sehin))a 5aa& +en)*bah / +en)*'an)i sia& sia& le+ah 5a'i &ana+an an)an. Na+*n sei'in) 5en)an bana(na eneli&ian an) +en)(a-i 'e(aasa )ene&i(a bana( en5aa& ne)a&i an) +enana(an aa(ah +a(anan an) 5i+5ii(asi se9a'a )ene&i( 5ala+ -an)(a an)-an) a(an bena' bena' a+an ba)i (ehi5*an.
B. R*& M*$+
1. Aa an) 5i+a(s*5 5en)an Genetically Modified Food >MF?@ 2. Aa sa-a 9n&h +a(anan an) &elah +en)ala+i 'e(aasa )ene&i(@
3. #a)ai+ana 5a+a( si&i MF &e'ha5a (eseha&an (e&ahanan an)an lin)(*n)an@
4. #a)ai+ana 5a+a( ne)a&i MF &e'ha5a (eseha&an (e&ahanan an)an lin)(*n)an@
. #a)ai+ana en5aa& +asa'a(a& 5an e+e'in&ah &e'ha5a is* MF@
6. #a)ai+ana en5aa& se'&a e'an ')anisasi (eseha&an 5an an)an 5*nia &e'ha5a is* MF@
,. T&
1. Men)e&ah*i en)e'&ian Genetically Modified Food >MF?
2. Men)e&ah*i 9n&h +a(anan an) &elah +en)ala+i 'e(aasa )ene&i(
3. Men)e&ah*i 5a+a( si&i MF &e'ha5a (eseha&an (e&ahanan an)an lin)(*n)an
4. Men)e&ah*i 5a+a( ne)a&i MF &e'ha5a (eseha&an (e&ahanan an)an lin)(*n)an
6. Men)e&ah*i en5aa& se'&a e'an ')anisasi (eseha&an 5an an)an 5*nia &e'ha5a is* MF
BAB II
ISI
A. P#&'#"!& Genetically Modified Food / GMF
Genetically Modified Food / MF / +a(anan &'ans)eni( a5alah +a(anan an) 5ib*a& a&a* be'bahan 5asa' ')ani( an) s*s*nan DNA na &elah 5i+5ii(asi 5en)an 9a'a &'ane' DNA 5a'i sesies an) be'be5a >&*+b*han +i('')anis+e a&a* he<an? a&a* 5a'i )en an) 5isin&esis se9a'a (i+ia<i (e 5ala+ bahan +a(anan an) 5i)*na(an *n&*( +en5aa&(an &*'*nan an) *n))*l/ses*ai 5en)an (ein)inan +an*sia. "aa& ini +a(anan an) be'bahan 5asa' &*+b*han &'ans)eni( &elah +eneba' 5an bana( 5i)*na(an 5i 5*nia. Die'(i'a(an 5i +asa 5ean a(an +*n9*l en)e+ban)an +a(anan &'ans)eni( be'bahan 5asa' +i('')anis+e a&a* he<an.
ana+an &'ans)eni( +*lai 5i(e+ban)(an a5a &ah*n 1;73 leh H*'be'& #e' 5an "&anle 5an +*lai 5i'5*(si a5a &ah*n 1;82. "e-a( saa& i&* -*+lah &ana+an &'ans)eni( an) 5ihasil(an +enin)(a& esa& 5an +eneba' l*as (e bebe'aa ne)a'a 5i 5*nia. Dala+ (*'*n <a(&* 17 &ah*n se-a( &ana+an ini +*lai 5i&ana+ se9a'a (+e'sil a5a &ah*n 1;;6 &elah &e'-a5i enin)(a&an l*as a'eal &ana+ hin))a 100 (ali
lia& a5a &ah*n 2013. International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications >I"AAA? +e+e'(i'a(an se&i5a(na 18 -*&a e&ani 5i 27 ne)a'a
+enana+ &ana+an hasil 'e(aasa )ene&i(a. Da'i 27 ne)a'a &e'seb*& 1; +e'*a(an ne)a'a be'(e+ban) 5an 8 sisana +e'*a(an ne)a'a in5*s&'i. A+e'i(a "e'i(a& +asih +en-a5i ne)a'a '5*sen an)an &'ans)eni( &e'besa' 5*nia 5en)an a'eal &ana+ +en9aai 40 5a'i &&al a'eal &ana+an &'ans)eni( 5*nia. "ei'in) 5en)an se+a(in be'(e+ban)na ali(asi &ana+an hasil 'e(aasa )ene&i(a bana( (alan)an an)
+ena+b*& si&i 5an +en5*(*n) ene'aan &e(nl)i ini seba)ai (+5i&i an)an an) +en-an-i(an na+*n &a( se5i(i& *la an) +enen&an)na 5en)an alasan 'esi( (eseha&an an) bel*+ 5i(e&ah*i.
.
B. ,/&!/+ ,/&!/+ M%&& &' M#&'$ R#%* G#&#!%
1. T&& T#% T"&*'#&%
e+ba(a* ini +e+ili(i 5aa &ahan &e'ha5a 9*a9a 5in)in. en *n&*( +en)a&*' e'&ahanan a5a 9*a9a 5in)in 5i5aa& 5a'i &ana+an Arabidopsis thaliana 5an
cyanobacter (Anacyctis nidulans. 2. T&& K#3#$ T"&*'#&%
Men)an5*n) asa+ lea& &in))i 5an &ahan &e'ha5a he'bisi5a )lisa&. en 'esis&en he'bisi5a 5a'i ba(&e'i Agrobacterium )al*' !"# 5i+as*((an (e (e5elai 5an -*)a 5i)*na(an &e(nl)i +le(*la' *n&*( +enin)(a&(an e+ben&*(an asa+ lea&
.
4. T&& ,&/$ T"&*'#&%
ana+an 9anla -enis ini (aa asa+ la*'a& 5an Bi&a+in %. en Fat$ 5a'i %mbellularia californica 5i&'anse' (e 5ala+ &ana+an 9anla *n&*( +enin)(a&(an (an5*n)an asa+ la*'a&.
5. P# T"&*'#&%
$eaa ini &ahan &e'ha5a Bi'*s "apaya ringspot virus >$!"C?. en 'e(aasa 5i5aa&(an 5a'i +enan5i sel*b*n) Bi'*s $!"C.
. G&3
an5*+ ini +e+ili(i (e*n))*lan &ahan &e'ha5a ena(i& ha<a'. en 5i5aa&(an 5a'i )en enan5i en=i+ (i&inase >e+e9ah 5in5in) sel 9en5a<an? an) be'asal 5a'i ba'le.
*la bi& -enis ini &ahan &e'ha5a he'bisi5a )lisa& 5an )l*sina&. en be'asal 5a'i ba(&e'i Agrobacterium )al*' !"# 5an 9en5a<an Streptomyces viridochromogenes.
7. B#"* Golden Rice
Golden &ice a5alah be'as an) be'<a'na (*nin) (ee+asan. #e'as ini 5i'e(aasa )ene&i(a +elal*i enisian )en enan5i phytoene synthase 5i)ab*n)(an )en enan5i carotene desaturase. Ke5*a )en ini +e+b*a& be'as Golden +en)an5*n) be&a (a'&en >'Bi&a+in A?.
8. J'&' B!
Ja)*n) #& +e'*a(an -a)*n) an) 5i'e(aasa )ene&i(a 5en)an enisian $acillus thuringiensis sehin))a -a)*n) +e+*nai (e&ahanan &e'ha5a ha+a.
7. T/! T"&*'#&%
+a& &'ans)eni( 5isisii )en (h*s*s an) 5iseb*& antisenescens an) +e+e'la+ba& 'ses e+a&an)an sehin))a &+a& &i5a( 9ea& b*s*( 5an lebih &ahan la+a.
10. K#&!&' K!+3&
Ca'ie&as Ka&ah5in +e'*a(an (en&an) &'ans)eni( an) +e+ili(i )en !# an) 5ihasil(an 5a'i islasi )en an) &e'5aa& a5a (e'aba& (en&an) lia' >Solanum bulbocastanum? sehin))a (en&an) ini &ahan &e'ha5a ena(i& ha<a' 5a*n.
,. D% P/*!8 GMF T#"+3 K#*#+!&9 K#!+&& P&'&9 :
L&'%&'&
1. F!/"##3*
$ene(anan 5ibe'i(an 5ala+ e'bai(an en9e+a'an &anah 5an ai' in situ 5en)an &ana+an &'ans)eni( 5an +i('')anis+e. ana+an &'ans)eni( 5aa& +ene'a l)a+ be'a& 5a'i &anah a&a* +en5e&(sii(asi l*&an.
2. M#&#%& "/3%* &'& : #&"&& #&''&& #*!*3 Ka'ena &i5a( e'l* +e+baa' es&isi5a se+'& biaa '5*(si +en*'*n. "elain +en*'*n(an biaa '5*(si MF -*)a +ene5ia(an
lin)(*n)an an) lebih bai( 5en)an +en)he+a& 4;7 -*&a () es&isi5a sela+a 16 &ah*n.
4. P#"!+& ;#! : +*$ #$+
$e'&*+b*han &ana+an &'ans)eni( lebih 9ea& 5a'ia5a &ana+an ala+ina. ana+an ini 5aa& +e<a'is(an )en 5an sia& ba'* an) be'+anaa& (ea5a (e&*'*nanna sehin))a +en)hasil(an anen an) be'li+ah 5a'i &anah an) asasan 5i ne)a'a +is(in 5an a5a& en5*5*(.
5. Z! '< $#+ &%
"alah sa&*na a5alah ala<i-a &'ans)eni( an) se5an) 5i(e+ban)(an +en9a(* ln)ln)an 5an bi-ibi-ian an) (a5a' '&einna lebih &in))i. Hal ini +e+be'i(an +anaa& an) 9*(* besa' ba)i ne)a'a +is(in 5i+ana bana( &e'5aa& (as*s (e(*'an)an ene')i 5an '&ein &e'*&a+a a5a ana(ana(.
=. M#$% *8! &' 3&'&%&
$enin)(a&an (*ali&as 'asa 5an e'*bahan sia& see'&i +isalna (en&an) an) +ene'a lebih se5i(i& +ina( saa& 5i)'en).
6. L#+ !+& #&%!9 +9 >"*9 3& %#%#"&'& Ka'ena &elah 5isisii )en *n))*l.
?. U" *& $
#ebe'aa '5*( MF +e+ili(i 5aa si+an la+a 5an &i5a( +*5ah b*s*( sehin))a +en)*'an)i 'esi( 9a9a& 5i e'-alanan/en)i'i+an.
@. D! 3%#&'%& &!% #&'/!&
Dala+ bi5an) (eseha&an 5i(e+ban)(an &ana+an &'ans)eni( an) 5aa& +en)hasil(an sena<a an) be'+anaa& ba)i (eseha&an +an*sia see'&i Bi&a+in 5an Ba(sin. "aa& ini se5an) 5i(e+ban)(an &ana+an an) +a+* +e+'5*(si Ba(sin a(ni a5a &ana+an isan) (en&an) 5an &+a&.
$e+anaa&an 'e(aasa )ene&i( 5ala+ e+ben&*(an an)an &'ans)eni( 5ian))a seba)ai &e'bsan an) b'ilian 5ala+ +en)ha5ai (e'a<anan an)an 5i +asa 5ean an) 5aa& 5i'e5i(si 5a'i )e-ala)e-ala (e&i5a(&en&*an 9*a9a 5i bebe'aa belahan 5*nia.
D. D% N#'!8 GMF T#"+3 K#*#+!&9 K#!+&& P&'&9 :
L&'%&'&
Tanaman transgenik yang dapat dikatakan super karena memiliki kelebihan dibandingkan tanaman asli dapat menyaingi tanaman asli yang masih memiliki beberapa kelemahan alami sehingga dapat mengancam keberlanjutan kehidupan tanaman asli.
2. P#&'"+ !#"+3 "&! %&&
ana+an &'ans)eni( an) +en)an5*n) es&isi5a ala+i 5isinali' 5aa& +e+en)a'*hi 'an&ai +a(anan (a'ena (ns*+en &in)(a& sa&* an) +en)ns*+sina a(an +a&i 5an 5ala+ s(ala besa' hal ini 5aa& +en)a9a*(an 'an&ai +a(anan a5a (ns*+en &in)(a& &in)(a& be'i(*&na.
4. P&+& #*!*3 &' &
Dian&a'a &ana+an&ana+an &'ans)eni( an) alin) s*(ses seba)ian +en)an5*n) )en en)hasil '&ein an) be'a9*n ba)i ha+a se'an))a. $a'a bil) +e+e'in)a&(an bah<a bila se'an))a +en)(ns*+si 'a9*n an) 5ihasil(an leh )en ini 5an be'hasil survive a&a* &e&a hi5* ' +a(a se'an))a i&* a(an +en-a5i (ebal &e'ha5a es&isi5a biasa 5an *n&*( +e+bas+ina b*&*h 5sis an) lebih &in))i. Dsis es&isi5a an) &in))i bisa +ele<a&i ba&as a+an en))*naan es&isi5a biasa.
5. K#$ &!/!%
Dala+ +e+5ii(asi )en &ana+an a'a eneli&i +en))*na(an )en enan5a *n&*( +enen&*(an aa(ah )en an) 5iin)in(an s*5ah &e'&ana+. Ka'ena (ebana(an )en enan5a +e+be'i(an (e(ebalan &e'ha5a an&ibi&i( a'a ('i&i(*s (ha<a&i' bah<a ini 5aa& +en*+ban) a5a be'(e+ban)na +asalah (e(ebalan &e'ha5a an&ibi&i(. Na+*n a'a il+*<an lain +en)a&a(an bah<a )en enan5a se+a9a+ i&* &elah 5ia9a( se9a'a )ene&i(a sebel*+ 5i)*na(an sehin))a +en)*'an)i bahaa ini.
=. P#&'"+ !#"+3 /"'&*# !&+ 3& 3#%//*#"
ana+an #& +en)an5*n) #&&(sin a5a a(a'na 5an +e+be'i(an en)a'*h &e'ha5a *lasi '&=a 5ala+ &anah.
6. S!$!* '#&
Kes&abili&asan )en an) 5i+as*((an 5ala+ MF +asih 5i(ha<a&i'(an a(an +e+ba<a s*a&* 5a+a( &e'&en&*.
"e&ia '5*( MF +en)an5*n) )en &'ans)eni( an) be'be5a se'&a 9a'a en*s*an )enna -*)a be'be5a. Hal ini be'a'&i se&ia MF &i5a( bisa 5isi+*l(an
+e+ili(i 'esi( an) sa+a 5an 5i(n(l*si se9a'a )ene'al. Kea+anan MF ha'*s 5i(a-i 5en)an basis case-by-case a)a' &i5a( &e'-a5i (e'an9*an hasil eneli&ian.
E. T&''& M*"%! 3& P##"&!+
Masa'a(a& )lbal +e+ili(i en5aa& 5an an5an)an an) be'be5a &e'ha5a an)an. Hal ini &e')an&*n) a5a ssial b*5aa a)a+a 5an la hi5* in5iBi5*. Masyarakat yang pro pada penggunaan tanaman transgenik terutama melihat pada potensi pemanfaatan tanaman transgenik untuk mengatasi krisis pangan, dan cenderung berpendapat penggunaan transgenik tidak berbahaya. Sedangkan masyarakat yang kontra pada penggunaan transgenik karena menganggap tanaman transgenik belum dievaluasi mendetail untuk keamanan tingkat konsumsinya bagi manusia, bagi lingkungan dan mempertanyakan asal-usul gen yang diintroduksi ke dalam tanaman karena keterkaitan dengan kehalalan makanan dan sifat alergenik yang mungkin ada.
Teknologi GMF mungkin menuai respon negatif masyarakat, terutama karena kurangnya studi dan evaluasi topik terkait, walaupun ada namun kurang menjelaskan secara objektif. $e+e'in&ah 5a'i bebe'aa ne)a'a see'&i I&alia $e'an9is Je'+an A*s&'ia "elan5ia #a'* "<iss I'lan5ia 5an L*(se+b*') +ena&a(an +e'e(a +enla( 5an +e+b*a& (ebi-a(an &en&an) en)a5aan MF 5i ne)a'a +e'e(a. "e5an)(an 5i belahan 5*nia lain see'&i A+e'i(a Jean) +en5*(*n) bah(an +e+'5*(si MF 5ala+ s(ala (+e'sial. $e+e'in&ah 5a'i In5nesia sen5i'i +asih +e+e'5eba&(an (e*&*san (ebi-a(an an) a(an 5ia+bil se*&a' MF.
F. T&''& O"'&** K#*#+!& 3& P&'& D&
"el*'*h MF ha'*s 5ibe'i enilaian (e&a& sebel*+ en-*alanna 5ile)al(an 5i asa' nasinal +a**n 5*nia. Un&*( +en)analisa (ehalalan 'esi( ale')eni( 5an
'esi( lain 5a'i '5*( MF FAO/HO +e+be'i(an )*i5eline 5ala+ ben&*( FA)*+ !ode, Guidelines on Safety Assessment of GM Foods 5an a&*'an ini ha'*s
5ii(*&i leh sel*'*h ne)a'a an) +e+'5*(si 5an +en)i+' MF. he Food and rug Administration >FDA? +en)a&*' '5*(si 5an elabelan +a(anan 'e(aasa
)ene&i(a. ,5eE 5an elabelan +a(anan +e'*a(an seba)ai salah sa&* sl*si *n&*( +enan)ani (e&a(*&an +asa'a(a& &en&an) MF.
HO be'e'an a(&i a5a hal an) be'h*b*n)an 5en)an MF *n&*( +enen)a'ahi 2 hal :
1. Keseha&an +asa'a(a& 5aa& +en)a+bil +anaa& 5ala+ en))*naan bi&e(nl)i an) &ensial ini (a'ena 5i +asa 5ean MF 5aa& 5ia'ah(an a5a en)*bahan nilai )i=i s*a&* +a(anan +en)*'an)i &ensi ale')eni( a&a* +enin)(a&(an eisiensi sis&e+ '5*(si an)an.
2. A5ana (een&in)an *n&*( +en)analisis ee( ne)a&i an) +*n)(in &e'-a5i a5a (eseha&an +an*sia se&elah +en)ns*+si MF.
HO be'sa+a 5en)an FAO 5an ')anisasi in&e'nasinal lainna a(an &e'*s +e+an&a* (ea+anan en))*naan 5an en)e+ban)an MF 5a'i s*5*& an5an) e'lin5*n)an &e'ha5a (eseha&an +asa'a(a&.
BAB III
PENUTUP
A. K#*$&
Genetically Modified Food a5alah +a(anan an) 5i'e(aasa se9a'a )ene&i( *n&*( +en5aa&(an sia& sia& *n))*l +e+e'bai(i (*ali&as 5an be'5aa &ahan an)an &in))i. Na+*n 5ibali( bana(na 5a+a( si&i an) 5ibe'i(an MF -*)a +e+ili(i bebe'aa 5a+a( ne)a&i sehin))a +*n9*l iha( iha( ' 5an (n&'a 5a'i +asa'a(a&. Di laan)an eneli&ian 5an s&*5i an) 5ian)(a& +asih bel*+ 5aa& +en)(la'ii(asi se9a'a &*n&as a(an bahaa MF. Menan))ai ini ')anisasi &in)(a& 5*nia see'&i HO FAO 5an FDA +en)el*a'(an sa'a& elabelan a5a se&ia +a(anan &'ans)eni(
.
B. K"!%
1. %Bal*asi en)a'*h MF &e'ha5a lin)(*n)an 5an (eseha&an e'l* +en9an&*+(an eneli&ian an) +*+*ni 5an b*(an se(e5a' ini (a'ena se-a*h ini bel*+ a5a la'an eneli&ian an) (+'ehensi &en&an) ee( sa+in) 5a'i +a(anan &'ans)eni(.
2. Kn&'Be'sial en))*naan s*a&* '5*( &e(nl)i +a-* &e'+as*( bi&e(nl)i ha'*s 5aa& 5ia&asi se9a'a bi-a(sana. "alah sa&*na 5en)an e+b*a&an s*a&* '5*( h*(*+ an) be'sia& le)al.
3. "i(a +asa'a(a& hen5a(na <a-a' 5an ''sinal &e'ha5a MF. "i(a ' 5an (n&'a &e&a 5ie'bleh(an (a'ena +e'*a(an salah sa&* ha( asasi sela+a 5ila(*(an be'5asa'(an a&*'an e&i(a 5an 5isal*'an an) bena'.
,. S"&
1. Mas*(an il+iah san)a& 5ib*&*h(an a)a' +en-a5i 'e(+en5asi ba)i e+e'in&ah 5ala+ +en)a+bil (e*&*san &e'(ai& '5*( 'e(aasa )ene&i( an) a(an 5ileas (e asa'.
2. Die'l*(an in'+asi an) ('i&is +en)enai &ana+an &'ans)eni(. Hal ini +e+b*&*h(an en)e&ah*an +en)enai 'insi (ns&'*(si 5an eBal*asi '5*( '5*( MF a)a' ('i&i(*s &i5a( 9en5e'*n) +en)*&i +en&ah+en&ah *lasan
an) 5isa-i(an leh e's asin) sehin))a s*li& +enilai be(&iBi&as s*a&* e'+asalahan 5an Bali5i&as 5a&a an) 5ihasil(an.
Ka+ana I aan.200;. Adopsi anaman ransgeni/ dan $eberapa "ertimbangannya. ane, "<a'a Cl. 3 n. 2 "e&e+be' 200;. Ma&a'a+ : F$MI$A IKI$.
"h'iBas&aBa U+esh $'asa5.2011.ransgenic "lants 0 &evie1 on &is/s and $enefits in he 2nironment of eveloping !ountries.A9a5e+i9 Ci9es A M*l&i5is9ilina' J*'nal
Cl. 1 n. 1 2011. #i')*n- : Dea'&+en& #&an .!.M. ,a+*s #i')*n- $a'sa "*<an& An&ni*s.2008.anaman ransgeni/ 0 $agaimana 3ita Menyi/apinya4 #)' :
Ins&i&*& $e'&anian #)'. Dia(ses nline &an))al 2 Jan*a'i 2016 h&&://bi)en.li&ban).e'&anian.).i5/
'l5 Heal&h O')ani=a&in.201. Fact Sheet of Food Safety on ecember 5678. Dia(ses nline &an))al 2 Jan*a'i 2016 h&&://<<<.<h.in&/+e5ia9en&'e/a9&shee&s/s3;;/en/ 'l5 Heal&h O')ani=a&in.2016. Food' Genetically Modified . Dia(ses nline &an))al 2
Jan*a'i 2016 h&&://<<<.<h.in&/&i9s/5)ene&i9all+5iie5/en/
'l5 Heal&h O')ani=a&in.2016. Frequently As/ed 9uestions on Genetically Modified Food. Dia(ses nline &an))al 2 Jan*a'i 2016
h&&://<<<.<h.in&/5sae&/a'eas<'(/5&e9hnl)/aG)ene&i9all +5iie55/en/