SK R I P SI
t CARYO LA KSM O N O
PERAN AN KO NSEP
M ATCH I N G CO ST AGAI N ST REVEN U E D ALAM
M EN EN T U K AN H ARGA PO KOK PEN j U ALAN
D AN PEN I LAI AN PERSED I AAN PAD A
PERU SAH AAN TEM BAKAU
DI JEM BER
FAKULTAS EK ONOMI UNTVERSITAS AIRLANGGA
PERANAN KONSEP MATCHI NG COST AGAI NST REVENUE DAI AH MENENTUKAN HARGA POKOK PENJ UALAN DAN PENI LAI AN PERSEDI AAN
PADA PERUSAHAAN TEMBAKAU DI J EMBER
SKRI PSI
Bl a j uka n u n t u k Me mpe r l e ngka pi Sya r a t - Sya r a t da l a m Me mpe r ol e h Ge l a r Sa r j a na Ekonomi J ur us a n Akunt a ns i
ol e h t
XAHTO IAKSMONO
047410033 / PE
PAKUI/EAS EKONOMI UNI VER SI T A S AIR IAK GGA
Sur a ba ya t . . # I
Di s e t uj ui da n di t er i i aa It al i c ol e h :
Dos e n Pembi r abi ng : Ke t ua J ur us a n :
XATA PE N G AN TAK
Se ba ga i s ya r a t da l a m me mpe r ol e h ge l a r Sa r J a na , ke pa da s e t i a p ma ba s i s wa dl wa j l bka n me nga j uka n s kr i ps i • Kami t e l a h da pa t me nye l e s a i l a n s kr i ps i y a n g di wa j i bka n t e r s e but de nga n bl mbi nga n da r i i bu Dr a* Ec. Ha nna Adi - pa t i Akunt a n.
Te r l ma ka s i h y a n g t a k t e r hi ngga t eaj ni s a mpa i ka n ke pa da be l l a u, y a n g t e l a h de nga n s us a h pa ya h me l ua ngka n wa kt u- nya s e r t a de nga n pe nuh ke s a ba r a n me mbe r i ka n p e t u n j u k — pe t u n j u k d a l a m me mbua t s kr i ps i i ni .
Ka mi J uga be r t e r i ma ka s i h ke pa da s e mua pi ha k y a n g t e l a h me mba nt u ka mi s e l a ma kul i a h di Fa kul t a s Eko- nomi Uni ve r s i t a s Ai r l a ngga s a mpa i s e l e s a i nya pe mbua t a n s kr i ps i i ni .
Te r i ma ka s i h ke pa da t e ma n- t e ma n de ka t ka mi y a n g s e l a l u me mpe r ha t i ka n ka mi da l a m me nye l e s a i ka n s kr i ps i i ni .
Se moga s kr i ps i i ni da pa t be r ma nf a a t ba g i p i h a k y a n g me mbut uhka n da n ka mi s a nga t me ngha r ga l pe nda pa t ,
s a r a n mu p u n kr i t i k t e r ha da p ke kur a nga n s kr i ps i i ni ka r e na ka mi me nya da r i ha l l t u.
Sur a ba ya , De s e mbe r 1983. Pe nul l s .
Ha l a ma n KA. TA P ENGANTAR. . . I BAFTAR I S I . . . i i
BAB I . PENDAHUI t f AN. . . 1
1. Pa nda nga n Unr um. . . 1
2. Pe nj e l a s a n J u d u l . . . 3
3. Al a s a n Pe mi l i ha n J udul . . . . 5
4* Tuj ua n Pe nyus una n Skr i ps i . . . 6
5. Si s t i ma t i ka Skr i ps i . . . 6
6. Me t o d o l o g i . . . 8
6. 1. Pe r ma s a l a h a n . . . 8
6. 2* Hi pot e s a Ke r j a . . . 10
6. 3* Sc ope An a l i s a . . . 10
6. 4. Pe ngumpul a n Da n Pe ngol a ha n Da t a 11 BAB I I . TI NJ AUAN PRAKTI S I AKDASAN PENGERTI AN TEORI TI S . . . 1*2 1 . l a por a n Ke ua nga n . . . 12
2. Pe nge r t i a n Bi a ya . . . 32
3. Ha r ga Pokok Pe nj ua l a n . . . 34
4. Pe r s e di a a n . . . 42
BAB I I I . TI NJ AUAN UMUM PERUSAHAAN DAN TI NJ AUAN PRAKTI S MENGENAI PENENTUAN HARGA POKOK PENJ UAI AN DAN PENI LAI AN PERSEDI AAN . . . . 48
1 . Ke a da a n Umum Da l a m Pe r u s a h a a n . . . 48
D A PTA R I S I
I l l
1#1* Sej ar ah. Pe ndi r i a n d a n St a t us
-Pe r u s a h a a n . . . 4-8
1*2, Bi da ng Us a h a . . . 49
1. 3* Or ga ni s a s i da n Pe r s ona l i a 49 1. 4. Si kl us Ke gi a t a n Pe r us a ha a n . . . 51
1. 5# l a por a n Ke ua nga n Pe r us a ha a n • * • • • 57 1. 6, Pr os e s Pe nc a t a t a n Da t a Akunt a ns i * 57 2, Ti nj a ua n Pr a kt i e Pe ne nt ua n Ha r ga Po k o k Pe nj ua l a n da n Pe ni l a i a n Pe r s e di a a n Pa da Pe r u s a h a a n . . . 59
2. 1, Pe nc a t a t a n Pe nda pa t a n . . . 61
2. 2. Pe nc a t a t a n Bi a ya —Bi a y a . . . * •. 62
2. 3* Pe nc a t a t a n da n Pe n i l a i a n Pe r s e di a a n . . . *. . . 64
2*4* Pe nya j i a n l a por a n Rugi l a ba , 6 5 BAB I V, PERANAN KDNSEP MATCHI NG COST AGAI NST RE7ENUE DAI AM MENENTUKAN HARGA POKOK PENJ UALAN DAN PENI LAI AN P ERS EDI AAN. . . 67
BAB V. KESI MPULAN DAN S ARAN. . . 78
1 • Ke s i mp u l a n . . . • . . . - 78
B A B I
P E N D A H U L U A N
1 . Pa nda nga n TJmurn
Pe mba nguna n di I ndone s i a , ya n g s a mpa i s a a t i ni ma si i i di . t i t i k be r a t ka n pa da pe mba nguna n e konomi , t e l a h me nye ba bka n me ni ngka t nya j uml a h, be s a r da n kompl e ks i t a s pe r us a ha a n di I ndone s i a . Se l a nj ut nya , ha l i ni t e l a h me nye - ba bka n pe r s a i nga n di ka l a nga n pa r a pe ngus a ha unt uk da pa t t e t a p be r t a ha n a t a u ma ki n ma j u us a ha nya . Unt uk i t u, t e n* t u be r ma c a m- ma c a m us a ha ya n g di l a kuka nnya unt uk da pa t t e^ t a p be r a da da l a m duni a us a ha guna me wuj udka n t uj ua n pa r a pe ngus a ha t e r s e but .
Aga r da l a m pe r s a i nga n unt uk me nc a pa i t uj ua n t i da k me r ugi ka n ms i n g - ma s i n g pi l i ak a t a u me ngunt ungka n di r i - s e ndi r i , ma ka pe me r i nt a h be r s a ma ba da n- ba da n / l e mba ga — l e mba ga non pe me r i nt a h da n pi ha k s wa s t a l a i nnya be r s e pa - ka t me nyus un pe r a t ur a n, unda ng- unda ng da n ke put us a n- ke pu t us a n unt uk pe l a ks a na a n pe nga wa s a n da n pe nge nda l i a n ke gi
a t a n da r i pa r a pe ngus a ha . ,
Sa l a h s a t u bi da ng ya n g be r ma nf a a t da l a m pe nga wa - s a n da n pe nge nda l i a n a da l a h bi da ng a kunt a ns i . De nga n a k- t i vi t a s a kunt a ns i da pa t dl l a kuka n be r ba ga i a na l i s a me nge na i ope r a s i pe r us a ha a n.
2
Bi s a mp i n g i t u de nga n me ngguna ka n pr a kt e k a kunt a ns i , dl panr - da n g da r i s e gi i nt e r n pe r us a ha a n da pa t me mba nt u ma na ge me nt u n t u k me mbe r i ka n i n f o r ma l t e nt a ng ke j a di a n- ke j a di a n f i nar ^
Bi i l ( e konomi ) pe r us a ha a n, Se ba l i knya dl pa nda ng da r i s e gl e ks t e r n, da pa t menr per t a nggung j a wa bka n pa d a p i h a k l ua r pe — r us a ha a h ( pe me ga ng s aham, kr e di t ur , pe me r i nt a h, pe r pa j a ka n d a n s e ba ga i nya ) a t a s pos i s l ke ua nga n ma upun l a por a n pe nda — p a t a n s ua t u pe r us a ha a n,
Se i r i ng de nga n pe r ke mba nga n duni a u s a h a t e r s e but d ^ a t a s , ma ka pe r ke mba nga n pe r a kunt a ns i a n di I ndone s i a j uga me nga l a ml pe ni ngka t a n, Ya ng da l a m ha l i ni t el ah. di t e r bl t -* ka nnya b u k u " Pr i ns i p Akunt a ns i I ndone s i a " unt uk dl s e pa ka t i ma upun u n t u k dl pa ka i s e ba ga i pe doma n ol e h ma s ya r a ka t da n pi h a k y a n g be r ke pe nt i nga n. De nga n dl t e r bi t ka nnya b u k u t e r - s e but dl a t a s * di ha r a pka n da pa t me nye r a ga mka n pe l a ks a na a n a kunt a ns i da l a m duni a us a ha , Ol e h s e ba b i t u ba gi s ua t u pe r u s a ha a n u n t u k da pa t me ngha s i l ka n l a por a n ke ua nga n ya n g ba l k da n da pa t dl t e r l ma s e nua pi ha k, ma ka s e pa t ut nya da l a m me nyus un l a por a n ke ua nga n ha r us s e s ua i de nga n y a n g di t e nt u k a n ol e h pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a #
-3
i kut s n Ha r ga pokok pe nj ua l a n . . . ha r us di pe r hi t ungka n u n t uk ma s a y a n g t i da k be r be da da r i pa da ma s a pe nj ua l a n. . . . " 1
, s e da ngka n . Pe r s e dl a a n pa da s ua t u t a ngga l a da l a h s a l do da r i c os t y a n g be r ke na a n de nga n ba r a ng- ba r a ng y a n g maei h. t e r s l s a s e s uda h di a da ka n " ma t c hi ng” a nt a r a c os t y a n g t e r hl - s a p de nga n pe nda pa t a n be r s a ngkut a n " 2
J a di da l a m s kr i ps i i ni pe nul i s i ngi n me mba ha s pe r a • n a n kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t r e ve nue da l a m me ne nt uka n ha r ga po k o k pe nj ua l a n da n me ni l a i pe r s e di a a n y a n g s e s ua i d £ nga n a kt i vi t a s pe r us a ha a n, s e hi ngga t i da k me nyi mpa ng da r i pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a s e pe r t i y a n g di s e but ka n di a t a s
2. Pen. 1el a. 8an J udul
J udul ya n g di pi l i h da l a m s kr i ps i i ni a da l a h :
n Pe r a na n Kons e p I f a- t chi ng Cos t Aga i ns t Re ve nue Da l a m Me ne n- t uka n Ha r ga Pokok Pe nj ua l a n Da n Pe ni l a i a n Pe r s e di a a n Pa — da Pe r us a ha a n Te mba ka u Di J e mbe r n.
Da l a m me n j e l a s ka n t e nt a ng ma kna da r i j udul t e r s e but di a t a s , pe nul i s me nc oba me nga r t i ka nnya s e ba ga i be r i kut : Pe r a na n a da l a h s e s ua t u ya n g j a di ba gi a n a t a u y a n g me me ga ng pi mpi na n y a n g t e r ut a ma ( da l a m t e r j a di nya s e s ua t u ha l a t a u p e r i s t i wa ) ; mi s a l nya t e na ga - t e na ga a hl i da n bur uhpun me me «* ga ng pe r a na n pe nt i ng j uga fla.ia.in pe mba nguna n ne ga r a . 3
H
I ka t a n Akunt a n I ndone s i a , Pr i ns i p Akunt a ns i I ndones i a. , J a ka r t a , 1974* ha l . 4.
2I bi d, ha l . 58.
%, J , S . Poear wadaQai at a t - Kai mi s Umu m Ba ha s a I ndone s i a ,
5
De n g a n a da nya pe nj e l a s a n t e r s e but di a t a s , ma ka - p e nge r t i a n j udul s kr i ps i s e oa r a ke s e l ur uha n a da l a h s e ba — ga i be r i kut V ' De nga n be r pe r a nnya kons e p ma t c hi ng oos t -» a ga i ns t r e ve nue da l a m me ne nt uka n ha r ga pokok pe nj ua l a n da n me ni l a i pe r s e di a a n t e mba ka u, ma ka pe r us a ha a n da pa t me na mpl l ka n l a por a n ke ua nga n s e pe r t i ya n g di ke he nda ki - pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a ,
3* A l a sai l Pe mi l l ha n J udul
Al a s a n pe mi l l ha n j udul " Pe r a na n Kons e p Ma t c hi ng * Cos t Aga i ns t Re ve nue Da l a m Me ne nt uka n Ha r ga Po k o k Pe nj u a l a n Da n Pe ni l a i a n Pe r s e di a a n Pa d a Pe r us a ha a n Te mba ka u di J e mbe r " a da l a h :
Ka r e na pe r us a ha a n i ni b e l u m me ma ha mi s e c a r a me nda l a m kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t r e ve nue , ma ka da l a m me — l a ks a na ka n pe ne nt ua n ha r ga pokok pe nj ua l a n me ma s uka n s e - l i srut o \ ai s ur bi a ya pr oduks l da l a m s a t u t a hun y a n g di - ma t c hi ngka n ( di pe r t e muka n) de nga n pe nda pa t a n pa da t a hun t e r s e but . Pa da ha l uns ur - uns ur bi a ya t e r s e but a da ya n g me r upa ka n uns ur ha r ga pokok pe nj ua l a n unt uk pe nj ua l a n/ — pe nda pa t a n t a hun be r i kut nya .
Se hi ngga pe r us a ha a n da l a m me na mpl l ka n ha r ga po — kok pe nj ua l a n pa da s ua t u pe r i ode ove r s t a t e d da n l a po — r a n r ugi l a ba unde r s t a t e d, s e da ngka n ni l a i pe r s e di a a n t e mba ka u di ne r a c a unde r s t a t e d*
6
y a n g t el ah. dl a a but k a n oe be l umnya . Ha l i ni a d a l a h s e s ua i p ul a de nga n pe r ma s a 1 a h a n y a n g a da , s e r t a ke mungki na n a p a h i l a pe me oa ha n/ pe mba ha s a n ma s a l a h t e r s e but di l a kuka n de- * n g a n me ne nt uka n ha r ga pokok pe nj ua l a n d a n me nl l a i pe r s e di a a n y a n g s e s ua i de nga n kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t r e ve nue #
4. Tu. j uan Pe nvus una n Skr i T?s i
! Puj uan pe nul i s me nyudun s kr i ps i i ni a d a l a h un t u k me mbe r ! g^ mba r a n pe r a na n kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t r e ve n u e d a l a m hubunga nnya de nga n me ne nt uka n ha r ga p o k o k - pe nj ua l a n da n pe ni l a i a n pe r s e di a a n y a n g dl da s a r ka n a t a s pr os e s ke gi a t a n us a ha pe r us a ha a n t e mba ka u di J e mbe r *
Se hubunga n de nga n pe r s oa l a n- pe r s oa l a n t e r s e but * pe nul i s ke mudl a n me nc oba pul a un t u k me nge muka ka n j a l a n pe me c a ha nnya s e c a r a s i s t i ma t l s * t e or i t i s d a n pr a kt l s s e— s ua i de nga n ke ma mpua n ya n g a d a pa d a pe nul i s *
Se moga de nga n a da nya s kr i ps i i ni da pa t me mbe r i ka n s umba nga n pe mi ki r a n ba g ! pe mi l i k, di r e kt ur pe r us a ha a n - s e r t a pe mba c a l a i n pa da umumnya *
5* Sl at l Tt at l ka Skr i ps i ~
Ba b I # Pe nda hul ua n
Ba b i ni me nge muka ka n s e r t a me nj e l a s ka n s e c a r a — s l ngka t me nge na i :
1 • Pa nda nga n unmm. 2* Pe nj e l a s a n j udul *
7
4. Suj r a n pe nyumi na n s l cr i ps i , 5. Si s t i ma t i ka s kr i ps i .
6. Me t odol ogi .
Ba b I I . Tl nj a ua n pr a kt i s l a nda s a n pe nge r t i a n t e or i t i s . Ba b i ni me r upa ka n ur a i a n ke r a ngka da s a r pe mi ki r a n da r i t e or i a kunt a ns i umu m y a n g me nj e l a s ka n hubu - ng a n a nt a r a l a por a n ke ua nga n, pr i ns i p- pr i ns i p - a kunt a ns i da n kons e p- kons e p da s a r d a l a m t e or i - a kunt a ns i t e r ma s uk kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t — r e ve nue s e r t a pe nj e l a s a n t e or i t i s bi a ya , ha r ga p £ k o k pe nj ua l a n d a n pe r s e di a a n.
Ba b I I I . Tl nj a ua n u mu m pe r us a ha a n d a n t l nj a ua n pr a kt i s me — nge na i pe ne nt ua n ha r ga pokok pe nj ua l a n da n pe n i .m
l a i a n pe r s e dl a a n.
Ba b i ni be r i s i ka n ke a da a n u mu m pe r us a ha a n y a n g - t e r di r i da r i s e j a r a h be r di r i nya , b i d a n g us a ha , - or ga ni s a s i da n pe r s ona l i a , s i kl us ke gi a t a n pe r us a ha a n, l a por a n ke ua nga n pe r us a ha a n, pr os e s pe nc a t a t a n da t a a kunt a ns i s e r t a pe nj e l a s a n s e c a r a p r a k — t i s pe ne nt ua n ha r ga p o k o k pe nj ua l a n d a n pe ni l a i a n pe r s e di a a n.
Ba b I V* Pe r a na n kons e p ma t c hi ng c os t a ga i ns t r e ve nue da l a m me ne nt uka n ha r ga pokok pe nj ua l a n d a n pe ni — l a i a n pe r s e di a a n.
8
r e ve nue .
Ba b V. Ke s i mpul a n da n s a r a n
Se ba ga i pe nut up da r i s kr i ps i , pe nul i s a k a n me na — r i k ke s i mpul a n da r i pe r ma a a l a ha n y a n g a da , s e r t a me mbe r i ka n s a r a n- s a r a n be r upa pokok pi ki r a n, s e - ba ga i pe me c a ha n ma s a l a h y a n g t e l a h di ba ha s pa da ba b s e be l umnya .
Se moga de nga n s a r a n i ni bi s a me mbe r i ma nf a a t ba gi pi h a k y a n g be r ke pe nt i nga n, ya kni pi h a k ma na ge me n pe r us a ha a n da n pe mba c a t ul i s a n pa da umumnya .
6* Me t odol ogi
6, 1, Pe r ma a a l a ha n.
Pe r us a ha a n t e mba ka u di J e mbe r a d a l a h pe r us a ha a n y a n g be r ge r a k da l a m bi da ng pe mr os e s a n t e mba ka u u n t u k e k£ por . Unt uk me nda pa t ka n ba ha n ba k u ( da u n t e mba ka u ) di -
l a kuka n pe mbe l l a n pa da bul a n J a nua r i - ? e br ua r i d a n bul a n Nope mbe r - De s e mbe r da l a m pe r i ode 1 t a hun ( J a nua r i s a mpa i de nga n De s e mbe r ) , ha l i ni dl s e s ua i ka n de nga n znasa pa n e n a t a u pe t i k da un t e mba ka u.
Se da ng pe mr os e s a nnya di l a kuka n pa da b u l a n J a nua r i s a mpa i de nga n Me l da n bul a n Nope mbe r - De s e mbe r j uga da l a m pe r i ode s a t u t a hun. Pe mr os e s a n i ni di l a kuka n b e g l t u ba ha n b a k u y a n g di be l i t i ba di guda ng, ka r e na u n t u k me n-
j a ga kwa l i t a s mut u da un t e mba ka u.
9
dl Br e me n, y a i t u da l a m ' bul an. Me i s a mpa i de nga n Se pt e mbe r pa da pe r i ode s a t u t ahun.
Be r da s a r ka n ke gi a t a n t e r s e but di a t a s , ma ka pe r us a ha a n da l a m me ne nt uka n ha r ga p o k o k pe nj ua l a n da n me ni l a i pe r s e di a a n me ne t a pka n s ua t u ke bi j a ks a na a n a kunt a ns i s e ba ga i be r i kut :
♦
6. 1. 1. Da l a m me ne nt uka n ha r ga p o k o k pe nj ua l a n, pe r us a ha a n me mbe ba nka n uns ur - uns ur bi a ya pr os e s pr oduks i ya i t u bi a ya upa h l a ngs ung/ pe ngol a ha n da n bi a ya pr oduk s i t l da k l a ngs ung ( ove r he a d) bul a n J a nua r i s a mpa i de nga n Me i da*i bul a n Nope mbe r - De s e mbe r . Se hi ngga d a l a m me nyus un l a por a n r ugi l a ba , kompone n/ uns ur bi a ya t e r s e but di pe r t e muka n ( ma t c hi ng) de nga n p e n
j ua l a n ma s a pe r i ode Me i s a mpa i de nga n Se pt e mbe r .
6*1. 2. Un t u k pe ni l a i a n pe r s e di a a n i ni y a n g di ma ks ud a da l a h pe r s e di a a n t e mba ka u ya n g dl ni l a i s e be s a r ha r ga da un t e mba ka u ya n g di be l i pa da b u l a n Nope mbe r - De s e mbe r *
Be r da s a r ka n pe nj e l a s a n ke gi a t a n di a t a s ( pe mbe l i a n b a h a n ba ku, pr os e s i ng- da n pe nj ua l a n e ks por ) y a n g na nt i a ka n l g b i h di j e l a s ka n pa da ba b be r i kut nya , ma ka da l a m ha l i ni pe r us a ha a n kur a ng me ma ha mi pe r a na n kons e p ma t c hi ng u n t u k me ne nt uka n ha r ga pokok pe nj ua l a n da n me ni l a i pe r s e di a a n ya n g s e s ua i de nga n s i kl us ke gi a t a n pe r us a ha a n.
10
be ba n k a n pa da ha r ga pokok pe nj ua l a n pa da pe r i ode l a por a n r u g i l a ba di bua t . Se da ngka n bi a ya pr os e s pr oduks i bul a n Nope mbe r - De s e mbe r me r upa ka n uns ur bi a ya ( ha r ga pokok p e £ j ua l a n) u n t u k pe nj ua l a n t a hun be r i kut nya a t a u de nga n p e £ ka t a a n l a i n me r upa ka n s i s a bi a ya y a n g t l da k/ be l um ha bi s s es udah. di a da ka n " mat chi ng' 1 a nt a r a bi a ya y a n g t e r hi s a p — d e n g a n pe nda pa t a n ya n g be r s a ngkut a n. Se hi ngga pr a kt i B da l a m ha l i ni be r ka i t a n de nga n ni l a i pe r s e di a a n t e mba ka u * pa da a khi r pe r i ode me nj a dl t i nder s t a t e d.
\ 6. 2. Hi pot e s a ke r j a
Be r da s a r ka n p$r ma s a l a ha n t e r s e but di a t a s , ma ka pe nul i s me nyus un hi pot e s a ke r j a s e ba ga i be r i kut :
Pe r us a ha a n ha r us me l a kuka n r ekl aedj f i kas l a t a s bi a ya pr o— duks i y a n g a ka n di be ba nka n da l a m pe r hi t unga n ha r ga pokok pe nj ua l a n, s e hi ngga da pa t di pe r t e nr uka nnya bi a ya y a n g me r upa ka n uns ur ha r ga pokok pe nj ua l a n de nga n pe nda pa t a nnya da l a m s ua t u pe r i ode a kunt a ns i y a n g s ama.
Ya n g a khi r nya pe r hi t unga n ha r ga p o k o k pe nj ua l a n , l a por a n r ugi l aba- da n ni l a i pe r s e di a a n da pa t di t a mpi l ka n s e c a r a be na r da n di a kul s e s ua i de nga n pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a .
6. 3. Sc ope a na l i s a
%
Da l a m pe mba ha s a n i ni , t e r ba t a s ha nya me nge na i p«— ne nt ua n ha r ga pokok pe nj ua l a n da n pe n i l a i a n pe r s e di a a n y a n g di pa nda ng t e pa t da n di ke he nda ki be r da s a r ka n kons e p
11
a kunt a ns i umum.
6*4* Pr os e dur pe ngumpul a n da n pe ngol a ha n da t a
He t ode pe ngumpul a n da t a di l a kuka n de nga n oa r a me — nga da ka n pe ni nj a ua n s e c a r a u mu m t e r ha da p pe r us a ha a n t e m* b a k a u di J e mbe r , wa wa nc a r a de nga n f ear yawan y a n g be r we - n a n g f s ur ve y da t a / c a t a t a n pe r us a ha a n s e r t a ke gi a t a n y a n g be r l a ngs ung da n l a ngka h s el anj t i t nya i a l a h s ur ve y ke pus t a ka a n.
B A B I I
TI NJ AUA. N PRAKTI S I ANDASAN PENGERTI AN TEORI TI S
1 * l a por a n Ke ua nga n
Me r e ka ya ng me mpunya i ke pe nt i nga n t e r ha da p p e r k e m ba nga n s ua t u pe r us a ha a n oa nga t l a h p n r l u u n t u k me nge t a hui kondi s l ke ua nga n pe r us a ha a n t e r s e but * Kondi s i ke ua nga n - s ua t u pe r us a ha a n a ka n da pa t di ke t a hui da r i l a por a n k e u * ng a n pe r us a ha a n ya n g be r s a ngkut a n*
l a por a n ke ua nga n a d a l a h me r upa ka n ha s i l a khi r da r i pa da pr os e s a kunt a ns i da n pe nyus una nnya ha r us be r da * s a r ka n pa da pr i ns i p a kunt a ns i y a n g l a z i m. Ha s i l a khi r y a n g l a z i m di pe r ol e h pa da a khi r da r i pr os e s a kunt a ns i a da l a h; l a por a n ke ua nga n be r upa da f t a r ne r a c a da n da f t a r r ug i l aba* Unt uk ne r a c a , y a i t u l a por a n ya n g me nunj uka n ke a da a n ke ua nga n s ua t u pe r us a ha a n pa da t a ngga l t e r t e n — t u* Se da ngka n l a por a n r ugi l a ba a d a l a h l a por a n y a n g me nun
j uka n ha s i l us a ha da n bi a ya - bi a ya s e l a ma s ua t u pe r l ode a kunt a ns i .
Pe nyus una n l a por a n ke ua nga n di l a kuka n s e c a r a p e — r i odl k d a n pe r i ode y a n g bi a s a di guna ka n a da l a h t a huna n, ya i t u mul a i 1 J a nua r i s a mpa i de nga n a khl r t a ngga l ( 31) — De s e mbe r * Pe r i ode a kunt a ns i y a n g s e r i ng j uga di s e but de nga n i s t l l a h t a hun buku, bi s a J uga di mul a l da r i t a ngga l
13
a e l a i n t a ngga l 1 J a nua r i , Wa l a upun pe r i ode a kunt a ns i ( t a h un buku) y a n g di guna ka n i t u a da l ab. t a huna n, ma c a ga me n - maai i i da pa t me nyus un l a por a n ke ua nga n unt uk pe r i ode y a n g l e bl h pe nde k, mi s a l nya bul a na n, t r i wul a n/ kwa r t a l .
Se pe r t i ya n g di j e l a s ka n di a t a s f de nga n di c a n - t i m' ka. nnya ka l i ma t , ba bwa ne r a c a ma upun r ugi l a ba di da s a r l ean s e s ua i de nga n pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i , na ka pe nt i ng s e ka l i u n t u k me ma ha mi a pa y a n g t e r s i mpul d a l a m pe nge r t i a n ka l i r nt t e r s e but * Ya i t u, pr i ns i p a kunt a ns i a da l a h da s a r — ma upun kons e p- kons e p ya n g me nj a di p e d oma n ba g i pe ni l a i a n da n pe nya j i a n ha r t a be nda da n hut a ng- hut a ng da l a m me nyu — a un ne r a c a . Dl s a mpi ng i t u pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i me r u p a k a n da s a r u n t u k me ne nt uka n j uml a h bi a ya ma upun ba s i l
( pe nda pa t a n) y a n g t e r oe r mi n pa da pe nyus una n pe r hi t unga n r ugi l a ba .
Un t u k l e bi h j e l a s c ya hubunga n a nt a r a l a por a n ke u— a nga n, pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i da n kons e p- kons e p da s a r da l a m t e or i a kunt a ns i y a n g di pa ka i da l a m dunl a pe r a kun — t a na i a n di I ndone s i a , ma ka pe r i n di me nge r i i t e r l e bi h d a h £ l u ke r a ngka da s a r pe ml ki r a n da r i t e or i a kunt a ns i umum. Se c a r a s ke ma t i s ke r a ngka da s a r t e r s e but da pa t d i ga mba r - k a n s e ba ga i be r i kut ( ga mba r 2. 1. ) 11
17
a s ums i t e r t e nt u# Ka r e na me ngdbs t r a ks i ka n a e s ua t u t e or l ( da l a m ke gi a t a n i l r au pe nge t a hua n) a e l a l u me l i ba t — k a n a s ums i - a s ums i . Be gi t u J uga pa d a t e or i a kunt a ns i - umum, a da t uj uh a s ums i y a n g me nda s a r i nya y a k n i :
a. Ke s a t ua n us a ha y a n g t e r pi s a h ( s pe s l £l c s e pa r a t e — e nt i t y) .
b. Kont i uni t a s us a ha ( goi ng c onc e r n) ,
c. Ua n g s e ba ga i a l a t pe ngukur ( mone y me a s ur i ng uni t ) d* Bi a ya hi s t or i s ( hi s t or i c a l cos t ) ,
e. Pe mba gi a n a kunt a ns i d a l a m pe r i ode - pe r i ode ( pe r i o di c i t y) .
f . Pe nga kua n pe nda pa t a n ( r e ve nue r e c ogi ni t i on) *
g* Pe r t e mua n pe nda pa t a n d a n bi a ya ( ma t c hi ng c os t - a ga i ns t r e ve nue ) .
a. Ke s a t ua n us a ha y a n g t e r pi s a h
18
b, Kont i unl t a s us a ha
Da l a m a s ums i i ni a da a ngga pa n bai ur a s ua t u pe r us a ha a n i t u a k a n hi dup t e r us , da l a m a r t i di ha r a pka n t i d a k a k a n t e r J a di l i kwi da s i di ma s a y a n g a k a n da t ang. I ni t i da k be r a r t i ba hwa da pa t di pa s t l ka n pe r us a ha a n a k a n be r dl r i t e r us s e pa nj a ng r a s a , t e t a pi a s ums i i ni be r a r t i ba hwa pe r us a ha a n a k a n t e t a p be r di r l da l a m —
j a ngka wa k t u y a n g c ukup l a ma unt uk me nye l e s a l ka n r e n c a na - r e nc a na j a ngka pe nde knya , kont r a k- kont r a k da n p er j a n j i a n- p er j anj i a nnya .
Ka r e na l a por a n ke ua nga n di s us un s e oa r a pe r i o di k ( ya ng r nnt i l e bl h di j e l a s ka n pa da ha l a ma n s e l a n- j ut nya ) , ma ka s e t i a p wa k t u t e r t e nt u a kunt a n da pa t me ni l a i a pa ka h a s ums i i ni ma s l h be r l a ku unt uk pe r us a - ha a n y a n g be r s a ngkut a n. Te t a pi a pa bi l a t e r da pa t buk- t l y a n g j e l a s ba hwa s ua t u pe r us a ha a n i t u t e r us me na — r u s me nde r i t a ke r ugi a n y a n g be s a r a t a u pe r us a ha a n - a k a n be r he nt l , ma ka l a por a n ke ua nga n y a n g di bua t a da l a h l a por a n l i kwi da s i .
Al a s a n ut a ma da r i a s ums i i ni a da l a h a ga r pa r a pe mba c a l a por a n ke ua nga n da pa t me nga da ka n pr e di koi — pr e di ks i ke ua nga n.
c. Ua ng s e ba ga i a l a t pe ngukur
As ums i i ni me mba wa a ki ba t ba hwa l a por a n - l a — p o r a n ke ua nga n ha nya me mua t ke gi a t a n- ke gi a t a n ya n g da pa t di ukur de nga n ua ng. Ke gi a t a n- ke gi a t a n ya n g t i - d a k - dapat di nya t a ka n de nga n ua ng di a ngga p s e ba ga i s ua t u ha l y a n g t e r l a l u s ubye kt i p unt uk di ukur da n d £ l a por ka n. De nga n de mi ki a n l a por a n ke ua nga n t i da k me- * nya j i ka n ga mba r a n ya ng l e ngka p me nge na i pe r us a ha a n. Ha l i ni di ka r e na ka n i a t i da k me nya j i ka n ha 1- ha 1 y a n g s i f a t nya kwa l i t a t i p s e pe r t i mi s a l nya kwa l i t a s pi mpi — n a n pe r us a ha a n ya ng he ba t , kwa l i t a s ba r a ng ya ng ba i k da n l a i n- l a i n*
Bi a s a nya a kunt a n me mba t a s i a s ums i ua n g s e ba — ga i a l a t pe ngukur i ni l a nya pa da t r a ns a ks i - t r a ns a ks i us a ha y a n g t e l a h t e r j a di s aj a, Pe r uba ha n da l a m ni l a i pa s a r bi a s a nya t i da k di a ngga p Be ba ga i t r a ns a ks i us a — ha , Behingga t i da k di l a kuka n pe nc a t a t a n da n pe l a po- r a n t e r ha da pnya ,
Pe ngguna a n ua ng s e ba ga i a l a t pe ngukur di s e r — t a i de nga n a s ums i ba hwa ni l a i ua ng t e r s e but a da l a h s t a bi l da n pe r uba ha n- pe r uba ha n da ya be l i y a n g t e r j a - di t i da k a k a n me nga ki ba t ka n pe nye s ua i a n- pe nye s ua i a n* Te t a pi j i ka t e r j a di pe r uba ha n da ya be l i ya n g me nyol ok
( da l a m ke a da a n i nf l a s i ) , ma ka a s ums i i ni t i da k be na r * f i ebab l a por a n ke ua nga n ya n g di s us un de nga n da e a r bi - a ya hi s t or i s a k a n me mbe r i ka n ga mba r a n y a n g t i da k s e - s ua i de nga n ke a da a n ( da ya be l i da r i pa da ua ng t ur un) f da n de nga n de mi ki a n kegunaanr yya a k a n be r kur a ng.
to
d» Bi a ya pe r ol e ha n
As ums i I ni me nghe nda ki a g a r h a r t a p hut a ng da n moda l y a n g di pe r ol e h pe r us a ha a n he nda knya dl c a t a t d £ nga n ha r ga pe r ol e ha n/ ha r ga hi ot or i s / a t cos t * Ha r ga — pe r ol e ha n a da l a h j uml a h ua ng ( c a s h) a t a u ni l a i y a n g di s a ma ka n de nga n ua n g ( c a s h e qui va l e nt ) y a n g di ke — I wr k a n ma upun di pe r ol e h u n t u k me nda pa t ka n ha r t a , hut a ng da n moda l .
As ums i i ni di dukung ol e h a ngg a p a n kont i nul t a s us a ha ( goi ng c onc e r n) , ka r e na kont ui ni t a a us a ha t i — da k me nghe nda kl . ni l ai l i kwi da s i / c ur r e nt va l ue / ni l a i s e ka r a ng, t e t a pi be r da s a r ka n ha r ga hl s t or l s *
e« Pe mba gi a n a kunt a ns i da l a m pe r i ode - pe r i ode
21
Un t u k i t u i nf or ma s i ke ua nga n ha r us di be r i ka n s e oa r a be r ka l a da n ol e h ka r e na nya pa r a a kunt a n a ka n me mba gi
j a ngka wa k t u hl dup pe r us a ha a n t e r s e but ke da l a m p e r i & de t e r t e nt u, di ma na s e c a r a be r ka l a pe r us a ha a n a k a n - me nya j i ka n i nf or ma s i ke ua nga n pe r us a ha a n ke pa da pi * h a k I nt e r n ma upun e xt e r n pe r us a ha a n*
Aki ba t da r i pe l a por a n s e oa r a pe r i odi k/ be r ka l a * pe r t a ma t i mbul OSa nya a c c r ua l a c c ount i ng, y a i t u ba h wa pe nda pa t a n di c a t a t pa da s a a t di r e a i i s i r * bu k a n pa
da wa k t u pe ne r i ma a n kas , s e da ngka n bi a ya di a kui s e t £ l a h dl r e s l l s i r , b u k a n pa da wa k t u pe mba ya r a n kas .
Sua t u pe nga kua n pe nda pa t a n da n bi a ya pa da s a a t pe ne - r i ma a n/ pe mba ya r a n ka s di s e but pe noa t a t a n pe nda pa t a n da n bi a ya be r da s a r ka n c a s h ba s i s * Aki ba t ya n g ke dua a da l a h t i mbul nya e a t i ma s i - e s t i ma s i mi s a l nya : a l oka —
s i bi a ya pe nyus ut a n, a mor t i s a s i * pi ut a ng r a gu- r a gu d a n l a i n- l a i n. De nga n a da nya t a ks i r a n i ni a ngka - a ng- ka a c c ount i ng t i da k bi s a di ka t a ka n t e pa t a ka n t e t a pi be n a r da n l a ya k s e s ua i de nga n pr i ns i p- pr i ns i p a k u n - t a ns i *
f . Pe nga kua n pe nda pa t a n
22
me nj a di b a r a n g j adi , me nj ua l ba r a ng j adi , me ne r i ma u a n g da r i pe nj ua l a n da n kenr udi an ke mba l l s opc r t i s omu—
l a he l l b a h a n ba k u l a gi f de mi kl a n s e t e r us nya .
Ol e h ka r e na s i kl us / pe r put a r a n i ni , ma ka u n t u k me n e t u k a n pe nda pa t a n da r i pr os e s t e r s e but s a nga t be r va r i a s l znul ai da r i e a a t ba r a ng- ba r a ng d a n j a s a - j a s a s ol e s a l di pr odnks i sanr pai di t er i i nanya ua n g ya n g b e r a s a l da r i pe nj ua l a n t e r s e but . J a dl pe nga kua n pe nda pa t a n i ni a d a l a h me r upa ka n kons e p r e a l i s a s i , y a i t u s ua t u kons e p u n t u k pe nc a t a t a n da n pe l a por a n da l a m a kunt a ns i , di pe r -
l uka n pe mba t a s a n ya n g j e l a s t e nt a ng ka pa n s ua t u pe nda pa t a n dl a kul s e ba ga i pe nda pa t a n*
g» Me mp e r t er mi kan pe nda pa t a n da n bi a ya
As ums i i ni me r upa ka n po k o k pe mba ha s a n s kr i ps i \
d a n da s a r da l a m pe ne nt ua n pe nda pa t a n ( ne t i nc ome ) s e c a r a pe r l odi k. Ta n g d i mk s u d da s a r da l a m pe ne nt ua n pe nda pa t a n* ka r e na pe nyus una n l a por a n r ug i l a ba ( unt uk p e - ne nt ua n pe nda pa t a n) s e c a r a be r ka l a me r upa ka n a pl i ka s i da r i pa da a s ums i i ni .
Ar t ! da r i kons e p i ni adal ah. ba hwa bi a ya - bi a ya y a n g di be ba nka n pa da s ua t u pe r i ods a kunt a ns i t e r t e nt u ha r us l a h ha nya bi a ya - bi a ya y a n g di pe vguna ka n unt uk mega p e r ol e h pe nda pa t a n pa da pe r i ode y a n g s a ma . Angga pa n da l a m a s ums i i ni a da l a h* ba hwa a d a hubunga n s e ba b a ki ba t a nt a r a bi a ya da n pe nda pa t a n ma u p u n hubun^ t n a nt a r a p e g
23
me nghubungka n bi a ya d a n pe nda pa t a nnya , ma ka da pa t d ^ p a ha xal a da nya ke s uka r a i wke s uka r a n dal ni n ma s a l a h a k u & t a ns i nya . Se por t i da l a m pr a kt e k t i d a k s e mua bi a ya d ^ pa t di hubungka n l a ngs ung dengf t n pe nda pa t a n y a n g di ha s i l ka nnya * Unt uk me nga t a s i ba l i ni , p e r l u dl be da ka n a nt a r a bi a ya - bi a ya y a n g l a ngs ung da pa t di l de nt l f i k^
-24
p r o c e s s o f I nc ome de t e r mi na t i on **• 5
Me mpe r t e muka n p e n d a pa t a n d a n bi a ya me me r l u k a n
# pr os e dur ya n g l e bi h t e l i t i d a n pe nyus una n y a n g t e pa t f a g a r pe ne nt ua n pe nda pa t a n ( penyus ui i an l a por a n r ugi
-l a ba ) unt uk pi ha k e ks t e r n da pa t di nya t a ka n -l a ya k d a n wa j a r ( f a i r l y) . Ol e h ka r e na i t u kons e p j gi me me ga ng p e r a na n pe nt i ng da l a m pe ne nt ua n l a ba be r s i h ( ne t i n c ome ) . Ta n g di ma ks ud pe nt i ng dl s l nl , Pa r a na ke t e pa — t a n pe ne t a pa n l a ba b e r s i h t e r ga nt ung pa da t e pa t nya — s e r t a kons i s t e na ya pe ne t a pa n ha r ga j ua l p ha r ga pokok pe nj ua l a n* pe nl l a i a n pe r s e di a a n, bi a ya pe nj ua l a n d a n bi a ya umu m d a n a dmi nl s t r a s l . Se da ngka n ukur a n ke t e pa t a n t e r s e but di pa ka i s ua t u t ol ok u k u r 9 y a i t u ; n a pa k a h bl a ya - bi a ya da r i uns ur - uns ur t e r s e but dl a t a s , de nga n r e ve nue (pe nda pa t a nnya ) t e l a h di n a t c h ka n ( di - t eznukan) de nga n be na r N
Da l a m ke t e pa t a n i ni t i d a k be r a r t i t e pa t ka r e —
n a ha nya me me nuhi kons e p Ha t c h i n g c os t r e ve nue , me
l a i nka n ke t e p a t a n t e r s e but ha r us j uga me me nuhi k o n
-s e p a t a u p r i n-s i p a kunt a n-s i l a l nnya , ml -s a l k a n pr i n-s i p
kons e r va t i s m, kons i s t e n, obye kt i vi t a s d a n l a i n seba- »
ga l uya . Se hi ngga k e t e p a t a n i ni da pa t di a r t I k a n l a ya k
d a n wa j a r s e s ua l de n g a n pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a .
^ Dj okobi r owo Pont j oa t moj o, P e r b a n d l y a n Cos t Aoooun-Me nur ut Aoooun-Me t o d e Be l a nda 3s Ame r Pc a , P. g. Xoht xa r Ba r u
Do k t r i n Akunt a ns i
Se pe r t i ya n g t e l a h di j e l a s ka n pa da ha l a wa n a e - be l umnya , ba hwa s e c a r a t e or i t l s s ua t u t e or i a kunt a ns i di c i pt a ka n a t a s da s a r a s ums l - a s ums i * Te t a pi da l a m pr a k t e k t e or i - t e or i t e r s e but dl ke mba ngka n da n di modi f l ka s l k a n ol e h dokt r i n- dokt r l n a kunt a ns i * Di f i ni s i da r i dok- t r i n a kunt a ns i s e pe r t i y a n g dl ka t a ka n ol e h Finney da n Hi l l e r s a da l a h : n Nor ma t i ve a t t i t ude s ( I de a s ) of t he a c c ount i ng pr of e s s i on a s t o wha t ought t o r e pr e s e nt ' «*
good a c c ount i ng pr a c t i c e "* 6
J a di d i s i ni pe nge r t i a n da r i dokt r l n a kunt a ns i a da l a h s i l t ap- s i kap ( i de - i de ) n o r mt i p y a n g da l a m p r o f £
s i a k u n t a n di a ngga p s e ba ga i p r a k t e k a kunt a ns i y a n g ba l k* Te r ma s uk da l a m dokt r i n- dokt r i n a kunt a ns i a d a l a h s e ba ga i be r l kut :
a # Ma t e r i a l i t y b. Kons i s t e n
c* Kompa r a t i p d. Obye kt i p
e* Da n kons e r va t i p,
a* Ma t e r i a l i t y
Dokt r i n i ni y a n g me mbe da ka n pe nt i ng a t a u t i - da knya s ua t u ha l t e r ga nt ung da r i s l f a t ( na t ur e ) be - s a r nya ( s i z e ) ha l t e r s e but *
28
pr i ns i p a t a u pr os e dur a kunt a ns i *
Apa bi l a pr i ns i p a t a u pr os e dur t i d a k di a nut *<J c a r a kons i s t e n, t e t a pi l aj i or on ke ua nga n da pa t di s a - j i ka n de nga n l e bi h t e pa t d a n ' bar guna u n t u k pa nga mbi j a n ka put us a n, ma kal pe r uba ha n pr i ns i p a t a u pr os e dur —
a kunt a ns i da pa t di be na r ka n a s a l pe r uba ha n t er s ebut : dl j e l a s ka n da l a m l a por a n ke ua nga n#
©, Kompa r a t i p
Dokt r i n i ni be r a ngga pa n ba hwa l a por a n ke ua ng a n da pa t di ni l a i da n be r guna ba g ! p i h a k y a n g b e r k a - p e nt i nga n a pa bi l a da pa t di pe r ba ndi ngka n a nt a r a l a po r a n pe r us a ha a n s a t u de nga n l a i nnya y a n g s e j e nl s , ma ^ p u n u n t u k t a hun " ber j al an d a n t a hun s e be l umnya da l a m s a t u pe r us a ha a n.
Da l a m dokt r i n kompa r a t i p da n kons i s t e n ma m - p unya i hubunga n y a n g s a nga t e r nt , s e ba b ma s a l a h i ni p a n t i ng ba gl l a por a n ke ua nga n pe r us a ha a n y a n g di pe - r i ks a ol e h a kunt a n publ i k, a g a r da pa t di pe r ol e h p e n da pa t de nga n t a npa pe nge oua l l a n ( unqua l i f i e d) , Ha l i ni j uga di s e hut ka n da l a m nor ma l a por a n a k u n t a n - y a n g ke d u a f be r bunyi s rt l a por a n a k u n t a n ha r us ma - nya t a ka n a pa ka h pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i t e r s e but da l a m ma s a be r j a l a n t e l a h di l a ks a na ka n s e c a r a kons i *| t e n dl ba ndi ngka n de nga n ma s a s e be l umnya ” • 9
29
d* Obye kt i p
Da l a m pr a kt e k a kunt a ns i , dokt r i n obye kt i p ma nga t a ka n bal ar a ukur a n- ukur a n a kunt a ns i f aar us d i da - s a r ka n pa da bukt i - bukt i y a n g da pa t dl pe r i ks a . De nga n ka t a l a i n ukur a n- ukur a n t e r s e but t i da k b o l e h di da - s a r ka n a t a s pe nda pa t s ubye kt i p da r i pa da a k u n t a n y a n g b e r s a ngkut a n. Mi s a l nya ha r ga pe r ol e ha n/ bi a ya p«| r o l e ha n me r upa ka n bukt i obye kt i p u n t u k me ni l a l ba r t a t e t a p, ol e h ka r e na ha r ga b a l l di t e t a pka n ol e h pa s a r y a n g be ba s da r i pe nga r uh a k u n t a n y a n g me Xa kuka n p e
-n i l a i a -n da -n ol eh, l f ar e-na ha r ga t e r s e but da pa t d l p e r i k s a me l a l ui pa s a r ol e h a k u n t a n y a n g l ai n*
e. Kons e r r a t l p
3cr
j uml a h y a n g t e pa t t i da k di ke t a hui .
Te t a pi da l a m me ni l a i s e s ua t u y a n g t dpa t da n t l da k di ke t a hui me me r l uka n s ua t u j udgme nt ( pe r t i mba - nga n) d i da l a m me nge r a l ua s i ke t i da k p a s t i a n d a n r e -
s l ko y a n g mungki n t i mbul , s e hl ngga d e n g a n de mi kl a n da pa t di br a t s ua t u ke t e t a pa n y a n g wa j a r me nge na i ke - nr ungl cLnan—ke i mmgki na n r ugi di da l a m r e a l i s a s l nya . Se ba l i knya p e n ^ l a ma n - p e n g a l a ma n ma s a l a l u e a nga t me mba nt u di da l a m me ne nt uka n s i Xa t d a n ke a da a n da r i pa da r e s l ko, t e t a pi me nge na i r e s i ko- r e s l ko y a n g be - l um pe r na h di a l a ml da n di pe c a hka n ma ka ba r us ki t a gu n a k a n j udgme nt de nga n di da s a r i ol e h l ogi ka de dukt i p.
Ol e b ka r e na i t u kons e p kons e r va t i p buka nl a h ba nya s e ke da r be r ha t i - ha t i s a j a , me l a l n k a n di pe r l u - ka n s ua t u pe mi ki r a n- pe mi ki r a n y a n g l ua s a g a r l a por a n ke ua nga n t l da k unde r s t a t e me nt ma u p u n ove r s t a t e me nt *
Pr i ns i p - Pr i ns i p Akunt a ns i I ndone s i a
Di I ndone s i a , s a t u- s a t unya or ga nl s a s l a k unt a n y a n g a da a d a l a h I ka t a n Akunt a n I ndone s i a ( I *A*I *) » y a n g
31
t e r s e but pa da t a hun 1973> I ka t a n Ak u n t a n I ndone s i a me - ner bi t f can Pr i ns i p- Pr i ns i p Akunt a ns i I ndone s i a ( P. A. I . ) *
Pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i I ndone s i a me r upa ka n - da s a r ba g i pe nyus una n l a por a n ke ua nga n u n t u k pe r us a ha - a n- pe r us a ha a n di I ndone s i a * Ba l a m pr i ns i p t e r s e but di - hi mpun pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i y a n g t e l a h l a z i m b e r — l a ku di I ndone s i a da n pr os e dur - pr os e dur , oa r a —oar a, me — t ode - me t ode a kunt a ns i da l a m hubunga nnya d e n g a n pe r t a ng- gunga n j a wa b pe r us a ha a n ke pa da pi ha k- pi ha k di l ua r pe r * us a ha a n.
Pr os e d u r Akunt a ns i .
Pr os e dur a kunt a ns i a da l a h s e ke l ompok me t ode khu s us y a n g di pe r guna ka n unt uk me l a ks a na ka n pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a nns i * Mi ns a l nya da l a m pr i nns i p a kunt a nns i di ns e -b u t k a n -ba hwa pe r s e dl a a n di ni l a i a t a s da s a r ha r ga t e r e £ d a h a nt a r a ha r ga pa s a r a t a s ha r ga p o k o k ( l ove r o f c os t -or ma r ke t ) . Pr os e dur a kunt a ns i u n t u k me n e t a pka n ha r ga pokok pe r s e dl a a n da pa t be r upa me t ode FI FO, LI FO a t a u -r a t a - -r a t a t e -r t i mba ng.
Ta n g di ma ks ud pr os e dur a kunt a ns i y a n g di t e r a p -l ean d a -l a m pr a kt e k a da -l a h : d a -l a m pe mi -l i ha * me t ode Pi FO,
UF O a t a u r a t a - r a t a , a k a n di a e s ua l ka n de nga n s i t ua s i d a n kondl s i pe r e konomi a n s e hi ngga l a por a n ke ua nga n y a n g di ha s i l ka n da pa t me me nuhi ke l ngl na n da r i pa r a pe -ma ka i nya u Cont ohnya a da l a h s e ba ga i be r i kut :
-32
l i s t i s pa da pe r hi t unga n i nc ome da n me mbe r i ga mba r a n y a n g me nyi mpa ng da r i ke a da a n s ebenar r yf c, pa d a ne r a - ca ; bi l a pe r hi t unga n i nc ome y a n g di ut a ma ka n, ma ka da l a m ke a da a n demi ki an. LI PO pa l i ng s e s ua i . 10
2, Pe n ge r t i a n Bi a ya
l a por a n r ugi l a ba s e oa r a be r ka l a me ma ng Be r i ng di guna ka n s e ba ga i ba ha n i uf or xoas i di da l a m me na f s i r ka n k e n Bmp mn us a ha me ngha s i l ka n pe nda pa t a n di ke mudl a n ha * r i , ma u p u n pe ne nt ua n pe nda pa t a n ( ne t i nc ome ) pa d a s ua t u pe r i ode l a por a n di bua t * Di da l a m pe r hi t unga n pe nda pa t a n t e r da pa t dua uns ur y a n g ha r us di pe r t e muka n ( ma t c hi ng) , y a i t u a nt a r a uns ur bi a ya da n pe nda pa t a nnya * Un t u k pe n da pa t a n i ni pe nul i s t l da k me mba ha s nya , s e ba b pe nul i s - . me mba t a s i pe mba ha s a n t e or i I ni ha nya pa da bi a ya y a n g
be r hubunga n de nga n j udul s kr l ps i .
Un t u k bi a ya , ba nya k pe nda pa t y a n g dl ke muka ka n , a nt a r a l a i n me nur ut Ne unor da l a m bukunya " Cos t Ac c oun
t i ng, Pr i nc i pl e s a nd Pr a c t i c e ” a d a l a h s e ba ga i be r i kut : " Wh e n t he ge ne r a l a c c ount a nt us e s t he t e r m " Cos t " , he s houl d me a n t he t ot a l s a c r i f i c e i nvol ve d i n a c qui r i ng goods or s e r vi c e s • 1*.
Ke mudl a n me nur ut - pe nda pa t De v i n e t " The c or e of me a ni ng wh i c h i s c ommon t o a l l t ype s of c os t ma y b e s umme d up by t he wo r d s a c r i f i c e 12
^ I k a t a n Akunt a n I ndone s i a , Pr i na i p- Pr l ns l p Akunt a n s i I ndone s i a . J a ka r t a . 1974* ha l . $0 .
1 j j ...... w w
Dj okobl r c wo Pont j oa t modj o, Op oi t . ha l . 20
33
I a i n ha l nya de nga n di f i ni s i c os t y a n g dl ke l ua r ka n ol e h AI CPA y a n g I s l nya a ga k be r be da de nga n di f i ni s i - di f Jj i i ai
s e be l umnya , y a i t u : de f i ne d ge ne r a l l y a s t he pr i c e pa i d or c ons i de r a t i on gi ve n t o a c qui r e d a n a s s e t 13
De nga n me mpe r ha t i ka n di f i ni s i - di f i ni s i di a t a s , a t a m da pa t dl me nge r t l ba hwa pe nge r t l a n bi a ya ( c os t ) pa da ha ke ka t nya me r upa ka n s ua t u p e ngor ba na n y a n g t e r j a dl u n t u k me mpe r ol e h ba r a ng- ba r a n g d a n j a s a * Ha l i ni l e bi h l ua s di j e l a s ka n da l a m pr i ns i p- pr i ns i p a kunt a ns i I ndo — ne s i a s e ba ga i be r i kut t
Bi a y a ( c os t ) a da l a h j uml a h, y a n g dl ukur da l a m s a t u— a n ua ng, ya i t u pe nge l ua r a n- pe mge l ua r a n da l a m b e n t u k kont a n a t a u da l a m be nt uk pe ml nda ha n ke ka ya a n, ' p e n g g l ua r a n moda l s aha m, j a s a —j a s a y a n g di a e r a hka n, a t a u ke wa j i ba n- ke wa j i ba n ya n g dl t i mbul ka nnya , d a l a m h u - bunga nnya de nga n ba r a ng—ba r a ng a t a u j a s a y a n g di pe — r o l e h a t a u a k a n di pe r ol e h* 14
Bl a ya - bi a ya t e r s e but di a t a s ka l a u b o l e h pe nul i a l s t i l a hka n s e ba ga i ha r ga pe r ol e ha n/ ha r ga be l l a t a u ha r — ga pokok, mi s a l nya : ha r ga pe r o l e h a n a kt i va t &t a p, h a r * ga be l i s ur a t - s ur a t be r ha r ga d a n d a l a m a kunt a ns i bi a ya , bi a ya - bi a ya i ni da pa t j uga be r a r t i ha r ga p o k o k a t a u h i - a ya - bi a ya y a n g dl ke l ua r ka n u n t u k me mbua t ba r a ng. Xs t i l a h ha r ga pokol Ti nl dl kenr ukakan da l a m pr i ns i p a kunt a ns i s e ba ga i be r i kut :
Bi a ya a da l a h ha r ga pokok y a n g t e l a h dl ke l ua r ka n di - da l a m pr os e s unt uk me ngha s i l ka n pe nda pa t a n*
Unt uk l e bi h j e l a s nya pe nge r t l a n ha r ga p o k o k pe n J ua l a n t e r s e but di a t a s , ma ka pe r l u dl ke t a hul be nt uk - d a r i s c he dul e ha r ga p o k o k pe nj ua l a n b a l k u n t u k pe r us a - h a a n da ga ng ma upun pe r us a ha a n i ndus t r i s e ba ga i be r i kut
*
Sc he dul e u n t u k pe r us a ha a n da ga ng
Pe r s e dl a a n ba r a ng da ga nga n 1 J an. 19- Rp. XX
Pe mb e l l a n Rp. XX
Ongkos a ngkut n XX
! Rp. XX
Pe mb e l l a n r e t ur ( Rp. XX)
Pot onga n pe mbe l l a n ( H XX)
( Rp. XX)
Ha r ga p o k o k ba r a ng y a n g di be l l Rp. XX
Ha r ga pokok ba r a ng s l a p di j ua l Rp. XX
Pe r s e dl a a n ba r a ng da ga nga n 31 De s . 19- ( Rp. XX)
37
Un t u k pe nj e l a s a n l e bi h l a nj ut , pe nul i s a k a n me m ba ha s s e c a r a ga r l s be s a r uns ur - uns ur da r i ha r ga pokok p e nj ua l a n t e r ut a ma ha r ga pokok pe nj ua l a n pe r us a ha a n I n dus t r i , ka r e na l e bi h kompl e x da n s e s ua l de nga n pe noa s a l a ba n da l a m s kr i ps i i ni *
Uns ur - uns ur ya n g me nj a di ba gi a n da r i ha r ga po - kok pe nj ua l a n pe r us a ha a n i ndus t r i a d a l a h :
a. Ba h a n ba ku
b, Te na ga ke r j a l a ngs ung
o* Bi a ya pr oduks i t a k l a ngs ung d* Pe r s e di a a n ba r a ng da l a m pr os e s
e* Pe r s e di a a n ba r a ng j adi
a* Ba h a n ba ku
Ba h a n ba ku me r upa ka n ba ha n y a n g me mbe nt uk ba gi a n i nt e gr a l pr oduk j adi * Ba h a n ba k u i ni da pa t di - pe r ol e h da r i pe mbe l i a n l oka l , pe mbe l i a n i mpor t a t a u da r i pe ngol a ha n s e ndi r i * Apa bi l a b a h a n ba k u di pe r o- l e h l a ngs ung da r i pe mbe l i a n, ma ka pe r s oa l a n pe r hi - t unga n bi a ya ba ha n ba ku a g a k muda h, ka r e na ha r ga be 11 b a h a n t e r s e but me r upa ka n da s a r pe r hi t unga n bi a ya nya. Ta n g me nj a di l e bi h s ul i t a d a l a h a pa bi l a ba ha n t e r s e but ha r us di ha s i l ka n l e bi h du l u ( pe ngol a ha n - s e ndi r i ) , ha l ma na bi a ya pr oduks i ba ha n- ba ha n i t u s e ndi r i me nj a di da s a r pe r hi t unga n bi a ya b a h a n unt uk pr os e s s e l a nj ut nya ,
3 8
s e be na r nya ha r us me nc a kup ke a e l ur uha n b i a y a y a n g dl ke l ua r ka n s a mpa i b a h a n ba ku s l a p di ol a h. Di da l a m - pr a kt e k, pa da umumnya ha r ga pokok ba ha n b a k u ha nya di c a t a t a e be s a r ha r ga be l i me nur ut f a kt ur da r i l e - ve r a ns i r / s uppl i e r # Ha l i ni dl l a kuka n ka r e na unt uk me nga l oka s i ka n bi a ya t a mba ha n da n pe nye s ua i a n- pe nye — s ua i a n ke da l a m ma s l ng- ma s i ng j e ni s b a h a n b a k u da l a m f a kt ur s e r l ngka l l me me r l uka n bi a ya a dml nl s t r a s l da n wa k t u y a n g l e bi h be s a r , bl l a di ba ndi ngka n de nga n mai j f a a t ke t e l i t i a n y a n g di pe r ol e h* Se ba ga i a kl ba t nya 9
bl a ya - bi a ya ya n g dl ke l ua r ka n u n t u k me mba nt u sar npai ba h a n ba ku s l a p di ol a h, di pe r hi t ungka n s e ba ga i un- s ur bi a ya ove r he a d pa br l k ( bi a ya pr oduks l t a k l a ng- s ung) , mi s a l nya : bi a ya koml s i pe mbe l l a n* bi a ya a n g - kut # s e wa guda ng da n l a i n s e ba ga l nya *
Di da l a m oont oh s c he dul e pa da pe r us a ha a n I n - dus t r i t e r da pa t dua pe r s e dl a a n ba ha n b a k u # y a i t u : pe r s e dl a a n a wa l da n a khi r # Pe r s e dl a a n a wa l me r upa ka n pe r s e dl a a n a khi r t a hun l a l u, s e da ngka n pe r s e dl a a n - a k h i r me r upa ka n pe r s e dl a a n t a hun be r j a l a n y a n g n a n t ^ nya me r upa ka n pe r s e dl a a n a wa l t a hun y a n g a k a n da t ang* Pe r s e di a a n- pe r s e di a a n I ni a k a n j uga t e r da pa t pa da b ^ r a n g da l a m pr os e s da n ba r a ng j adl .
b, Te na ga ke r j a l a ngs ung
39
ka n g l i nt i ng da l a m I ndus t r l r okok da n t ul cang ka yu da l a m I ndus t r i me j a . Bi a ya i ni di be ba n&a n da l a m pr os e s pr oduks i s e j uml a h ga j i h da n u p a h kot or , d a n da pa t d ^ t a mba h de nga n pr e ml ma upun l a i n- l a i n t a mba ha n ya ng be r hubunga n de nga n t e na ga ke r j a l a ngs ung, a s a l bi a ya t e r s e but ma s i h da pa t di pe r Xa kuka n s e ba ga i ke l ompok ■ bi aya t e na ga ke r j a l a ngs ung.
o» Bi a ya pr oduks i t a k l a ngBung ( ove r he a d)
Uns ur bi a ya i nl l a h y a n g s ul i t di i de nt l f l ka s ^ 3san, ka r e na ba nya k s ef eal l j uml a h ma oa m bi a ya ya n g ha r us d i kl a s i f i ka s i ka n s e ba ga i ove r he a d* Uns ur - uns ur da r i bi a ya i ni a da l a h bi a ya ba ha n t l da k l a ngs ung ( pe mba nt u) , t e na ga ke r j a t a k l a ngs ung da n l a i n- l a i n bi a y a pa br l k ya n g t l da k j e l a s pe nga r uhnya t e r ha da p pr os e s pr oduks i , al can t e t a pi ba ga i ma na pun j uga a da
s a ngkut pa ut nya de nga n pr os e s i t u s e ndi r i .
Ta n g me nj a di pe r s oa l a n pa da umumnya a da l a h be gl t u ba nya k ma c a m gol onga n bi a ya ove r he a d i ni da r i uns ur - uns ur bi a ya l a i nnya ( s e ba gi a n da r i bi a ya a dmi ni s t r a s i ft umum, s e ba gi a n da r i bi a ya pe nj ua l a n) , ml s a l nya bi a ya pe nyus ut a n a kt l va , dl ma na y a n g l a ng s ung i kut da l a m pr os e s pr oduks i ma s uk bi a ya ove r he a d, s e da ngka n bi a ya pe nyus ut a n ya n g t l da k t e r ma s uk ove r he a d ma s i ng ma s i ng a k a n di t e muka n pa da bi a ya bi a ya
41
Ta n g me nj a di ma s a l a h da l a m h a l I ni a d a l a h un t uk me ne nt uka n be r a pa j uml a h bi a ya y a n g ha r us di be - b a n k a n pa da pe r s e di a a n i ni . Unt uk ke pe r l ua n pe r hi t u nga n ma ka t e r l e bl h da hul u me ne nt uka n b a r a n g da l a m * pr os e s pa da a khi r pe r l ode da l a m t mi t e kui va l e nt ( s a - t ua n s e t a r a ) , y a i t u be r a pa s a t ua n p r o d u k s e l e s a i y a n g di pe r ki r a ka a da pa t di ha s l l ka n da r i p r o d u k ya n g pa d a s ua t u s a a t ma s i h d a l a m pr os e s pr oduks i * Se t e l a h p r o d u k ya n g ma s i h da l a m pr os e s pa da a k h l r pe r l ode t e r s e but di t e nt uka n uni t e kul va l e nny^, ma ka l a ngka h s e l a nj ut uya a da l a h me ne nt uka n t l ngka t pe nye l e s a i a n* Cont ohnya uni t e kui va l e nt pr oduk da l a m pr os e s a d a l a h 300 kg de nga n t l ngka t pe nye l e s a i a n s e ba ga i be r i kut t
42
e. Pe r s e di a a n ba r a ng j a di
Ta n g di r nakaud a d a l a h pe r s e di a a n y a n g t e l a h d ^ pr os e s pr oduks i s e c a r a l e ngka p d a n s l a p u n t u k d l j u- a l * Uns ur - uns ur bi a ya y a n g a d a da l a m pe r s e di a a n me l i put l bi a ya ba ha n ba ku, t e na ga ke r j a da n bi a ya pa br l k t a t l a ngs ung* Unt uk da pa t me nghi t ung ha r ga pokok p e g s e di a a n a khl r da pa t di guna ka n be r ba ga i c a r a y a i t u : I de nt i f i ka s i khus us , FI FO, LI FO, r a t a - r a t a t er t i r abang da n s e ba ga i nya .
4* Pe r s e di a a n
Se c a r a umum i s t i l a h pe r s e di a a n ba r a ng dl pa ka l U£ t uk me nunj uka n ba r a ng- ba r a ng ya n g di mi l l kt u n t u k di j ua l ke mba l l a t a u di guna ka n unt uk me mpr oduks l ba r a ng- ba r a ng y a n g a &a n di j ua l . Pe r s e di a a n bi a s a nya me r upa ka n pos pe r
kl r a a n ya n g pe nt i ng da l a m ne r a c a ba hka n Be r i ng me nj a di p os y a n g pa l i ng be s a r da l a m gol onga n a kt l va l a nc a r *
Ta n g di ma ks ud da l a m gol onga n a kt l va l a nc a r l a l a h s e c a r a nor ma l da pa t di c a l r ka n d a l a m wa k t u s a t u t a hun a t a u da - l a m wa k t u pe r put a r a n nor ma l da r i s i kl us ope r a s ! pe r us a - ha a n. Bi a s a nya pos i ni di c a t a t di b a wa h pe r ki r a a n pi u— t a ng ka r e na pe r t i mba nga n l i kui dl t a s nya #
J e ni s pe r s e di a a n umumnya dl ba gi dua gol onga n be s a r f ya i t u :
1* Un t u k pe r us a ha a n da ga ng pe r s e di a a n y a n g dl mi l l ki s e ma t a - ma t a da r i ba r a ng da ga nga n y a n g di be l l * 2* Da l a m pe r us a ha a n I ndus t r i pe r s e di a a n ba r a ng ya n g
46
Be r da s a r ka n pe nj e l a s a n 41 a t a s , da pa t pe nul i s ka ta ka n bahwa p erh itu n ga n p er s ed la a n merupakan ku n ci p en eij tu u ntu k d a p a t memenui i i konsep m a tch in g. D engan k a ta - l a in , da.lam menentukan p erh itu n ga n p ers ed la a n haru s mem p er h a tik a n konsep m a tch in g c o s t a g a in s t reven u e s eh in g— ga d a p a t mencerminkan k etep a ta n h a rga pokok p en ju a la n maupun k etep a ta n la ta b e r s ih *
Sedangkan pengaru h p erh ltu n ga n p er s ed la a n i n i t i da k hanya pa da la p ora n r u g i la b a , te ta p i ju ga pada n era ca , ka ren a p ers ed la a n i n i mempunyai kedudukan ga n da , sj3 p e r t l d is eb u tk a n da lam p r in s ip a ku n ta n a i In d o n es ia , ya k n i :
( a ) S eb a ga l su a tu ju m la h ya n g dlmasuk&n da lam p er h i tu ngan p e r io d ik a ta s r u g i la b a . “ ( b ) S eb a ga l su a tu ju mlah ya n g d in ya ta ka n da lam p er
h ltu n ga n p o s is i f in a n a il l a ta u n era ca khu ausnya. 19
J a d i pada hakekatnya a ccou n tin g p er s ed la a n d i l a - kukan a g a r d a p a t een a n tia s a membandingkan b la ya - b ia y a ya n g b ers a n gku ta n dengan pen dapatannya a g a r d a p a t d ite n
tu ka n s eca r a te p a t b era p a h a s il ya n g d ip e r o le h .
S eh in gga kesimpu lannya o leh p r in s ip a k u n ta n s i In d on es ia d ik a ta k a n :
J a d i p ers ed la a n pada su atu ta n g g a l a d a la h s a ld o d a r i c o s t ya n g b erken a n dengan b a ra n g- b a ra n g ya n g r n s lh te r s is a sesu dah d ia da ka n H a tch in g a n ta ra c o s t ya n g te r h is a p dengan pen da pa ta n ya n g b ers a n gku ta n .
47
Sa l do i t u s e c a r a wa j a r di pl nda hka n ke pe r i ode be r i — kut nya a s a l ka n t i da k me l e bi hi s ua t u j uzol ah y a n g l a y a k da pa t di be ba nka n ke pa da pe nda pa t a n ya n g di ha - r a pka n da pa t di pe r ol e h da r i pe nj ua l a n s e l ur uhnya ba r a ng- ba r a ng t e r De but * 20
B A B I I I
TI NJ AUAH UMDM PERUSAHAAN DAN TI NJ AUAN PRAKTI S MENGEKA. I PENENTUAN HARGA POKOK PENJ UAI AN DAN PENI I AI AN PERSEDI AAN
1 * Ke a da a n Umu m Da l a m Pe r us a ha a n
1. 1# Se j a r a h pe ndi r i a n da n s t a t us pe r us a ha a n.
Pe r us a ha a n t e mba ka u i ni di di r i ka n s e s ua i de - ng a n a kt e not a r i s no. 64 t e r t a ngga l 20 J a nua r i 1971 de nga n be nt uk pe r s e r oa n t e r ba t a s ( P. T. ) t da l a m r a ng- ka pe na na ma n moda l a s i ng da n be r l oka s i di Ea bupa t e n — J e mbe r de nga n ke duduka n di Sur a ba ya . Akt e pe ndi r i a n t e r s e but di a t a e t e l a h di s e t uj ui ol e h Me nt e r i Ke ha ki - ma n Re publ i k I ndone s i a de nga n ke put us a nnya t e r t a ng -■ ga l 11 De s e mbe r 1972 no, Y. A. 5/ 12/ 5 •
Be r da s a r ka n a kt e no. 36 t a ngga l 28 J a nua r i 1978, t e mpa t ke duduka n pe r us a ha a n di pi nda hka n da r i Sur a ba y a ke Ka bupa t e n J e mbe r . Pa da t a ngga l 23 Agus t us 1982 be r da s a r ka n s ur a t pe r s e t uj ua n da r i Ba d a n Koor di na s i Pe na na ma n Moda l no. 14/ V/ 1982 s t a t us pe r us a ha a n be r u- b a h nr enj adi Pe na na ma n Moda l Da l a m f t eger i .
49
Pe r u b a h a n s t a t us t e r s e but di s e ba bka n a da nya pe nga l l * ba n/ pe nj ua l a n s e l ur uh s a ha m pe a e r t a a s i ng ( Be l a nda ) , ke pa da pi ha k pe a e r t a s a ha m I ndone s i a y a n g di kua t ka n ol e h not a r l s de nga n a kt e j ua l be l l no. 14 t e r t a ngga l 15 Okt obe r 1982
1. 2# Bi da ng us a ha .
Be r da s a r ka n a kt e pe ndl r l a n t e r s e but dl a t a s , bi da ng us a ha pe r us a ha a n t ei abakau dl J e mbe r me l i put i : - Me nj a l a nka n us a ha - us a ha dl bi da ng pe na na ma n t e mba -
kau, pe ngol a ha n t e mba ka u s e r t a up- gr a di ng t e mba kau. - Me nj a l a nka n us a ha - us a ha pe r da ga nga n da l a m ne ge r l da n
i nt e r na s l ona l da r i ha s i l t e r s e but dl a t a s .
1. 3* Or ga nl s a s i da n pe r s ona l i a .
Se s ua l de nga n ba ga n or ga ni a a s i s e pe r t i t e r ga
31
- b a r pa d a ga mba r 3. 1. ha l a ma n 50, ma ka pe r l u ki r a a ya pe nul i s be r l ka n a e ke da r ke t e r a nga n y a n g p e n t i ng di ke t a hui u n t u k da pa t l e bi h j e l a a nya me ma ha ml ma ka ud da r i b a g a n t e r s e but .Pe r us a ha a n t e mba ka u di J e mbe r dl pi mp i n ol e h a e or a ng di r e kt ur de nga n di ba nt u ol e h dua or a ng ke pa l a bi da ng, y a i t u ke pa l a bi da ng u mu m & a dmi ni a t r a a l da n
ke pa l a bi da ng t e kni k. Ke pa l a bi da ng u mu m d a n a dml ni s - t r a a i be r t a nggung j a wa b a t a s a dmi ni s t r a s i , ke ua nga n da n pe r s ona l i a da r i s e l ur uh a kt i vi t a s pe r us a ha a n. Se - l a i n i t u be r ha k me nga nt i ka n ke duduka n d a n t a nggung j a wa b di r e kt ur , a pa bi l a di r e kt ur be r h a l a nga n da l a m t u -
Gambar 3*1.
St r ukt ur Or ga. r J. sasi Pe r us a ha a n
K A E Y A W A K H A H I A N & M I N G G U A N
5t
Ke pa l a bl da ng t e kni k me mi mpi n da n me mba wa hi pa r a ma n- dor / s upe r vi s or uni t - uni t . TJ ni t - uni t i ni me r upa ka n gu- da ng s e ka l i gus t e mpa t pe mr os e s a n da u n t e mba ka u y a n g ke e e mua nya be r j uml a h 9 uni t , ' Tugas da n t a nggung J a wa b ke pa l a bi da ng t e kni k a da l ah. be r t a nggung J a wa b a t a s kwa l i t a s da n kwa nt i t a s t e mba ka u ya n g di be l i , dl pr os e s s a mpa i pr oduks l t e mba ka u s l a p di j ual , Se da ngka n t u - ga s ma ndor / s upe r vi s or uni t me mba wa hi pa r a pe ke r j a ka - s a r / bur uh d a l a m uni t ma s l ng- ma s i ng da n me mpe r t a ng - gung j a wa bka n t uga s nya pa da ke pa l a bi da ng t e kni k.
1. 4. Si kl us ke gi a t a n pe r us a ha a n.
Akt i vl t a s ut a ma pe r us a ha a n t e mba ka u dl J e mbe r a d a l a h :
1. Pe mbe l l a n ba ha n ba k u ( da un t e mba ka u) da r i pa r a pe t ar d. .
2. Pe n gol a ha n ( pr os e s f e r me nt a s l ) da u n t e mba ka u me n — j a dl b a r a n g j a di be r upa t e mba ka u nr ut u f i l l e r d a n mut u de k/ ombl a d unt uk pa s a r a n e ks por .
3. Me l a k s a mk a n pe nj ua l a n ba r a ng j a dl s e oa r a e ks por ke l ua r ne ge r l .
52
Ol e h ka r e na i t u, da l a m me me nuhi ke but uha n ba ha n ba k u ( da un t e mba ka u) di l a kuka n de nga n j a l a n me m be l l l a ngs ung da r i pa r a pe t a ni , de nga n s e dl ki t me nge l ua r ka n bi a ya pe nyul uha n t e nt a ng c a r a me na n a m t e mba ka u da n me mbua t ke bun pe r c ont oha n* Da l a m pe mbe l i a n t e mba ka u i hi , bi a s a nya di l a ku - ka n pa da b u l a n J a nua r i - Fe br ua r i d a n Hope mbe r - De s e mbe r d a l a m pe r l ode s a t u t a hun* Ha l i ni dl - ka r e na ka n me ngi kut i j a dwa l wa k t u ke ma s a ka n da un t e mba ka u unt uk di pa ne n/ di pe t i k. Bi a s a nya unt uk me nda pa t ka n . i mit u da un t e mba ka u y a n g ba l k, di pe r
l uka n c a r a pe me t i ka n s e ba ga i be r i kut .
Pa d a wa k t u t a na ma n t e mba ka u s uda h bi s a di pa ne n, ma ka pe r t a ma - t a ma da un t e mba ka u ya n g di pe t i k a d a l a h he l a l da un ya ng l e t a knya pa l i ng ba wa h
( de ka t de nga n t a na h) , ba r u ke mudl a n be r t a ha p he l a i da un y a n g l e t a knya di t e nga h da n t e r a khi r pa l i ng a t a s ( pue uka n) * Ta ha p- t a ha p wa k t u pe me t i ka n be r j a r a k a nt a r a - 1 mi nggu s a mpa i de nga n 3 ml nggu, ma. kl n ke a t a s ( pue uka n) ma ki n l a ma wa k t u pe me t i ka nnya .
53
1#4#2# Se pe r t i ha l nya de nga n pe r us a ha a n t e mba ka u l a i n— nya , pe r us a ha a n t e mba ka u di J e mbe r i ni pun l e bi h ba nya k be r a i f a t pa da t ka r ya da r i pa da me ngguna — ka n a l a t - a l a t me e i n. Bo l e h di ka t a a l a t —a l a t me — s i n i ni hai api r t i da k a da , ke c ua l i me s i n- me s i n di e s e l unt uk pe ne r a nga n. Unt uk ma s a pr os e s l ng da un t e mba ka u di l a ks a na ka n be gi t u da u n t e mba - ka u ya ng ha bi a di be l i t i ba de nga n t r uk# Ka r e na , da u n t e mba kvu t e r Be but a a nga t pe ka de nga n ke a — da a n a l a m, ma ka unt uk me nj a ga ka da r kwal . i t as da un t e mba ka u pe r l u s e ka l i l a ngs ung di pr os e s # Mas a- r oas a ya n g di pe r l uka n unt uk pr os e s s i ng s a m- pa i me nj a di t e mba ka u mu t u f i l l e r d a n mu t u dek/
ombl a d s e c a r a gl oba l a d a l a h pa da b u l a n J a nua r i s a mpa x de nga n Me i da n bul a n Nope mbe r - De s e mbe r d a l a n pe r i ode s a t u t a hun. Ada nya i nt e r va l ( j a - r a k) pa da b u l a n Me i s a mpa i b u l a n Nope mbe r ba r u nr ul ai di a da ka n pr os e s pr oduks i l a gi , ka r e na di — s e s ua i ka n de nga n a da nya pe r s e di a a n/ pe mbe l i a n ba ha n ba ku d a n wa k t u pe mr os e s a n, y a n g na na un
