M A L A D L A N O I S A N R E T N I R E T I N A M U H M U K U H N A K A G E N E P
N A K R A S A D R E B G N A R E P N A T A H A J E K A Y N I D A J R E T L A H
9 4 9 1 A W E N E J I S N E V N O K
Z H a n a i l e D i v
E
u r a b n a k e P 9 a r u m i t t a P . l J u a i R s a t i s r e v i n U m u k u H s a t l u k a F
t c a r t s b A
l a n e k i d u a t a l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h m u k u H
n a g n e d a g u
j Internasiona lHumanitarian Law t
c i l f n o c d e m r a n i e l b a c i l p p
a yanglazimdisebut a m a n n a k a p u r e m r e t i n a m u h m u k u h n a g n e d
i g a b u r a
b laws o f war atau hukum perang . a w h a b i d a j r e t g n i r e s h i s a m a y n n a a t a y n e k m a l a D
n a u t n e t e
k -ketentuan dalam Konvens i Jenewa e
p n a d 9 4 9
1 rjanjian internasiona l serta n a t i a k r e b g n a y a y n n i a l l a n o i s a n r e t n i n a a s a i b e k
h e l o i t a a t i d k a d i t r e t i n a m u h m u k u h n a g n e d
k a h i
p -pihak yang terlibat konflik bersenjata. , r e t i n a m u h m u k u h n a k a g e n e p h a r a j e s m a l a D
d a l a n o i s a n r e t n i a n a d i p h a m a k h a
m -hocpernah
u t n e b i
d k untuk mengadil i pelaku-pelaku . R T C I n a d Y T C I a y n l a s i m , g n a r e p n a t a h a j e k
a n a d i P h a m a k h a M a y n r i h a l h a l e t n a g n e D
a k a m , a m o R a t u t a t S i u l a l e m ) C C I ( l a n o i s a n r e t n I
n a k u j a i d a g u j t a p a d g n a r e p n a t a h a j e k u k a l e p
n a r u t a g n e p n a k i t a h r e p m e m n a g n e d C C I a d a p e
k -
n a r u t a g n e
p dalamStatutaRoma. i
c n u k a t a
K : hukum humaniter , kejahatan g
n a r e p
t c a r t s b A
w a l n a i r a t i n a m u h l a n o i t a n r e t
n also known as
l a n o i t a n r e t n
I HumanitarianLawapplicable ni d
e m r
a conflict commonly known as w
a l n a i r a t i n a m u
h isthenewnameforthelaws f
o w raro thelaws o fwar . nI realitystilloften t
a h t e s a c e h
t theprovisions fo the1949Geneva s
n o i t n e v n o
C and international treaties and l
a n o i t a n r e t n i r e h t
o customs relating t o w
a l n a i r a t i n a m u
h isnotobeyed yb theparties n
i d e v l o v n
i armed conflict . nI the history of f
o t n e m e c r o f n
e humanitarianl aw ,international l
a n i m i r
c tribunals have established an ad-hoc s
i s a
b t oprosecuteperpetrators o fwarcrimes , s
a h c u
s theICTYandICTR .Withthebirthofthe l
a n o i t a n r e t n
I CriminalCourt (ICC)throughthe e
t u t a t S e m o
R ,theperpetrators of war crimes y
a
m alsobesubmittedtotheICCwithrespectto s
t n e m e g n a r r
a intheRomeStatute. s
d r o w y e
K : humanitarianl aw ,warcrimes
.
A Pendahuluan
, u l u h a d a n a m i d , a i s u n a m t a m u h a r a j e s n a g n e d a y n a u t a m a s g n a r e P
b m e p n a k a p u r e m g n a r e
p unuhan besar-besaran diantarapara pihak yang a i s u n a m i r u l a n i r a d k u t n e b u t a s h a l a s n a k a p u r e m a g u j g n a r e P . g n a r e p r e b
a m a s e s a r a t n a i d n a l u a g r e p m a l a d k i a b , i r i d n a k n a h a t r e p m e m k u t n u
k u t n u i r u l a N . a r a g e n u a t a a s g n a b r a t n a n a l u a g r e p m a l a d n u p u a m a i s u n a m
e p m e
m rtahankan dir i in i selanjutnya member i kesadaran bahwa cara , i r i d n e s u t i a i s u n a m n a k i g u r e m n a k a s a t a b l a n e g n e m k a d i t g n a y g n a r e p
n a s a t a b m e p n a k a d a g n e m k u t n u n a k r i k i p i d i a l u m a g g n i h e
s -pembatasan
h g n a t n e t n a r i k i m e p n a d n a s i l u T . g n a r e p g n a t n e t n a r u t a g n e p n a
d ukum
6 5
2 Ev iDeilanaHZ
i a g a b e s l a n o i s a n r e t n i m u k u h n a g n a b m e k r e p i r a d l a w a n a k a p u r e m g n a r e p
i r i d n e s i r i d r e b g n a y m u k u h u m l i g n a b a
c 1.
g n a t n e t t n a n u D y r n e H h e l o s i l u t i d g n a y u k u b h a u b e s i r a d l a w a r e B
) a r a t U n a i g a b a i l a t I ( o n i r e f l o S n a r u p m e t r e p n a d e m i d a y n n a m a l a g n e p
n u h a t a d a
p 1859 ,kemudian diterbitkan pada tahun 1862 .Buku tersebut
“ l u d u j i r e b i
d Un Souvenir de Solferino” atau Kenang-kenangan d i h a s i k g n a t n e t n a k a t i r e c n e m t n a n u D , a y n u k u b m a l a D . o n i r e f l o S
s i c n a r e P n a g n u b a g a r a t n e t n a g n e d a i r t s u A a r a t n e t a r a t n a n a r u p m e t r e
p -
i d r a
S nia .Ia juga menggambarkan bahwa tentara yang luka dan sakit d i k a d i t a k e r e m n a k b a b e s i d a t i r e d n e m t a g n a s a t a y n r e t g n a r e p n a d e m
n a t a w a r e p a y n g n a r u k a n e r a k u a t a a y n u t k a w a d a p n a g n o l o t r e p t a p a d n e m
t u n a s a g a g a u d g n a t n e t t a u m e m i n i t n a n u D u k u B . a y n i t s e m e s g n a
y ama ,
e t i m o k n a k i r i d i d u l r e p ) 1 ( u t i a
y -komite pertolongand imasadama iuntuk g n a y , g n a r e p a s a m i d a k u l n a b r o k t a w a r e m n a k a g n a y n a w a l e r h i t a l e m
n a n u p m i h r e p l a k a b l a k i c i d a j n e m a y n i t n a n i n i n a s a g a g i r a
d -perhimpunan
a d l a n o i s a N h a r e M t i b a S n a l u B / h a r e M g n a l a
p n (2) perlu disusun
e t i m o k i g n u d n i l e m n a d i u k a g n e m k u t n u l a n o i s a n r e t n i n a i j n a j r e
p -komite
m u k u h n a s a d n a l n a k a p u r e m i n i a u d e k n a s a g a g a n a m i d , t u b e s r e t
.l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h
a p a r e b e b i r a d n a g n u k u d t a p a d n e m a t a y n r e t t n a n u D n a s a g a G
. s s i w S , a w e n e J a t o K a g r a
w Gagasan in ikemudian direalisaikan dengan s a h a b m e m k u t n u i m s e r k a d i t l a n o i s a n r e t n i i s n e r f n o k a y n n a k a d a i d
n a r u p m e t r e p n a d e m i d a r a t n e t p a d a h r e t n a t a h e s e k n a t a w a r e p n a g n a r u k e k
l a n o i s a n r e t n I e t i m o K u t i a y n a d a b h a u b e s n a k r i h a l e m i n i i s n e r f n o K . t a r a d
e M g n a l a
P rah(TheInternasiona lCommitteeoftheRedCross/ICRC)pada u t i a y 4 6 8 1 a w e n e J i s n e v n o K i s p o d a i d a y n t u k i r e b n u h a t a d a P . 3 6 8 1 n u h a t
n a t a k g n A m a l a d a k u L n a b r o K n a a d a e K n a k i a b r e P k u t n u i s n e v n o K
h a l e t 4 6 8 1 a w e n e J i s n e v n o K . t a r a D n a r u p m e t r e P n a d e M i d a t a j n e s r e B
n u h a t n a d 6 0 9 1 n u h a t a d a p u t i a y n a h a b u r e p i l a k a p a r e b e b i m a l a g n e m
n a m a l a g n e p h e l o n a k r a s a d i d i n i n a h a b u r e P . 9 2 9
1 -pengalaman dalam
1Mochta rKusumaatmadja ,Konvens iDjenewaTahun1949mengena iPerilndungan ,
a t p ij t a n i B , g n a r e P n a b r o
K Bandung ,1968 ,hlm.7
a y n n a k a n u g i d n a g n e d i g o l o n k e t n a g n a b m e k r e p n a d I a i n u D g n a r e P
a r a s u t a s h a l a s n a d i s a t r o p s n a r t a n a r a s i a g a b e s g n a b r e t t a w a s e
p nadalam
g a a H n e D i s n e v n o K i s p o d a i d , 7 0 9 1 n u h a t a d a p n a k t u j n a l i D . n a r u p m e t r e p
: i r a d i r i d r e t g n a y 7 0 9 1
.
1 Konvens i mengena i Penyelesaian Sengketa Internasiona l secara
; ) I i s n e v n o K ( i a m a D .
2 Konvens imengena iCaraMengawal iPermusuhan(Konvens iIII); .
3 Konvens imengena iHukum dan Kebiasaan Peperangan d iDarat (
x e n n a n a d ) V I i s n e v n o k
( HagueRegulations) ; .
4 Konvens imengena iHak dan Kewajiban Negara dan Orang Netra l .
) V i s n e v n o K ( t a r a D i d g n a r e P m a l a d
, I I a i n u D g n a r e P a y n r i h k a r e b h a l e t e s n a i d u m e k n a g n a b m e k r e P
n e d h a l a d
a gan lahirnya Konvensi-Konvens i Jenewa 1949 tentang (
g n a r e P n a b r o K n a g n u d n i l r e
P Geneva Convention of 1949 for the r
a W f o s m i t c i V f o n o i t c e t o r
P )terdir idar i4Konvensi ,yaitu: .
I Konvens iJenewauntukPerbaikanKeadaanyangLukadanSakit n
e s r e B n a t a k g n A m a l a
d jata d i Medan Pertempuran Darat (Geneva Convention for the Amelioration of the Condition of t s u g u A f o , d l e i F e h t n i s e c r o F d e m r A n i k c i S d n a d e d n u o W e h t
9 4 9 1 , 2
1 ) ; .
I
I Konvens iJenewa untuk Perbaikan Keadaan Anggota Angkatan t
i k a S , a k u L g n a y t u a L i d a t a j n e s r e
B danKorbanKaram(Geneva e h t f o n o i t i d n o C e h t f o n o i t a r o i l e m A e h t r o f n o i t n e v n o C
t a s e c r o F d e m r A r o s r e b m e M d e k c e r w p i h S d n a k c i S , d e d n u o W
9 4 9 1 , 2 1 t s u g u A f o , a e
S ) ;
. I I
I Konvens i Jenewa mengena i Perlakuan Tawanan Perang (GenevaConventionrelative to the Treatment ofProsoners of
9 4 9 1 , 2 1 t s u g u A f o , r a
W ) ;
. V
I Konvens iJenewa mengena iPerlindungan Orang Sipi ld iwaktu (
g n a r e
P Geneva Convention relative to the Protection o f 9
4 9 1 , 2 1 t s u g u A f o , r a W f o e m i T e h t n i s n o s r e P n a i l i v i
C ) .
8 5
2 Ev iDeilanaHZ
i s n e v n o
K -Konvens i Jenewa 1949 tersebut (selanjutnya disebut a
w e n e J m u k u H n a g n e d a g u j l a n e k i d , ) 9 4 9 1 a w e n e J i s n e v n o
K 2 , telah
g n a d n U n a g n e d a i s e n o d n I l a n o i s a n m u k u h i a g a b e s i s a k i f i t a r i
d -Undang
m a l a d a i s e n o d n I k i l b u p e R a r a g e N a t r e S t u k I g n a t n e t 8 5 9 1 n u h a t 9 5 . o N
1 l a g g n a t a w e n e J i s n e v n o K h u r u l e
S 2 Agustus 1949 ,yang dimuat dalam i s a k i f i t a R . 8 5 9 1 i l u J 1 3 l a g g n a t 9 0 1 . o N 8 5 9 1 n u h a T a r a g e N n a r a b m e L
i s i p a d a h r e t n a t a r a y s n e p u a t a i s a v r e s e r a y n a d a a p n a t n a k u k a l i a d t u b s r e t
u t i a y n a i j n a j r e p h a u b e s m a l a d s a s a a n a m i a g a b e S . i s n e v n o
K pacta sunt
a d n a v r e
s ,makaratifikas iKonvens iJenewa1949menyebabkanIndonesia i s n e v n o K i s i n a k a n a s k a l e m n a d i h u t a m e m k u t n u n a b i j a w e k i a y n u p m e m
n a r u t a r e p t a u b m e m a t r e
s -peraturan yang harmonis dengan is iKonvensi . 9 4 9 1 a w e n e J i s n e v n o K 1 l a s a P m a l a d n a u t n e t e k , u t i g n i p m a s i D
b i j a w e
m kan negara-negar pihak menghormat i dan menjamin .
n a a d a e k a l a g e s m a l a d i s n e v n o K s a t a n a t a m r o h g n e p
n a g n e d a g u j l a n e k i d u a t a l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h m u k u H
w a L n a i r a t i n a m u H l a n o i s a n r e t n
I applicablei narmedconflictyangl azim m
r e t i n a m u h m u k u h n a g n e d t u b e s i
d erupakannamabarubag ilawsofwar n a u t n e t e k i t u p i l e m r e t i n a m u h m u k u h a n a m i d , g n a r e p m u k u h u a t
a -
n a d ) 7 0 9 1 g a a H n e D i s n e v n o K ( g a a H n e D m u k u H m a l a d n a u t n e t e k
l o k o t o r P a u d a t r e s e b ) 9 4 9 1 a w e n e J i s n e v n o K ( a w e n e J m u k u H
a d I n a h a b m a T l o k o t o r P u t i a y , a y n n a h a b m a
T nProtoko lTambahanII3. h
a l a d a n i a l a r a t n a r e t i n a m u h m u k u h n a u j u
T 4:
.
a memberikan perlindungan terhadap kombatan maupun
; u l r e p k a d i t g n a y n a a t i r e d n e p i r a d l i p i s k u d u d n e p
2 Pendapa tMocta rKusumaatmadja ,dalam KGPH Haryomataram ,Penganta rHukum r
e ti n a m u
H ,Raja GraifndoPersada , Jakatra ,2005 ,hlm.6-7 ,menjelaskan bahwa hukumperang )
a ( m a l a d i g a b i d t a p a
d ju sadbellum ,adalahhukumperangyatiuhukumyangmengatu rdalamha l )
b ( ; a t a j n e s n a k a n u g g n e m n a k r a n e b i d a r a g e n a n a m i a g a
b ju sin bello yatiuhukum yangbelraku
m u k u h ) a ( u ti a y , 2 i d a j n e m i g a b i d i n i g n a r e p m a l a d u k a lr e b g n a y m u k u h n a i d u m e k , g n a r e p m a l a
dang mengatu rcaradliakukannya perang (
y conduc to fwar) ,yang biasanya disebu tHague Laws g
n a r o n a g n u d n il r e p r u t a g n e m g n a y m u k u h ) b ( n a
d -orang yang menjad ikorban perang ,yang t
u b e s i d a y n a s a i
b Geneva Law .s Uraian in ijuga dapa tdibaca dalam Mocta rKusumaatmadja , i
s n e v n o
K -Konvens iDjenewa tahun 1949 Mengena iPerilndungan Korban Perang ,(Binatijpta : 0
1 . m l h , ) 8 6 9 1 , g n u d n a
B 3KGPHHaryomataram ,Ibid ,hlm .26- 72
4Sefirani ,HukumI nterna isona lSuatuPengantar ,Rajawal iPers ,Jaka tra ,2010 ,hlm .362
.
b menjamin hak asas imanusia yang sangat fundamenta lbag i h
u s u m a g n a t e k h u t a j g n a y a k e r e
m ,dimana kombatan yang a t r e s t a w a r i d n a d i g n u d n i l i d s u r a h h u s u m n a g n a t e k h u t a j
; g n a r e p n a n a w a t i a g a b e s n a k u k a l r e p i d k a h r e b .
c mencegah dilakukannya perang secara kejam tanpa mengena l .
s a t a b
n a u t n e t e
K -ketentuan yangterdapat dalamhukum humaniter tidak a
y n a
h mengikat negara yang telah melakukan ratifikas i terhadap , l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h n a a s a i b e k u a t a n a i j n a j r e p m a l a d n a u t n e t e k
u d i v i d n i p a d a h r e t a g u j i p a t e
t -individu termasuk anggota angkatan t
a b a j e p n a d i r e t n e m , a r a g e n a l a p e k , a t a j n e s r e
b -pejabat lainnya .
s i
D amping itu , ketentuan-ketentuan dalam hukum humaniter n
a k u s a p t a k i g n e m l a n o i s a n r e t n
i -pasukan Perserikatan Bangsa-bangsa a d a a s i b i p a t e t , r e t i l i m k i l f n o k u t a u s m a l a d t a b i l r e t g n a y ) B B P (
a k i j t u b e s r e t n a u t n e t e k n a g n e d t a k i r e t k a d i t B B P n a k u s a p n a g n a b m i t r e p
terlibatdalam operas idalam suatu negara ,sedangkan pasukan/angkatan a d a p k u d n u t s u r a h p a t e t t u b e s r e t a r a g e n i r a d l a s a r e b g n a y g n a r e p
r e t i n a m u h m u k u h m a l a d n a r u t a g n e
p 5.
n a u t n e t e k a w h a b i d a j r e t g n i r e s h i s a m a y n n a a t a y n e k m a l a
D -
a w e n e J i s n e v n o K m a l a d n a u t n e t e
k 1949danperjanjiani nternasiona lserta r e t i n a m u h m u k u h n a g n e d n a t i a k r e b g n a y a y n n i a l l a n o i s a n r e t n i n a a s a i b e k
k a h i p h e l o i t a a t i d k a d i
t -pihakyangterlibatkonflikbersenjata ,baikdalam n
o n n u p u a m l a n o i s a n r e t n i a t a j n e s r e b k i l f n o
k -internasional .Disis ilain , i s k n a s i h u t a j i d k a d i t n a r a g g n a l e p n a k u k a l e m g n a y k a h i p a r a p a t a y n r e t
n a u t n e t e k a g g n i h e s , f i t k e f e g n a y a n a d i
p -ketentuan dalam hukum
. a y n n a a n a s k a l e p m a l a d f i t k e f e m u l e b h i s a m r e t i n a m u h
l e a r s I h e l o n a k u k a l i d g n a y g n a r e p n a t a h a j e k h o t n o c i a g a b e S
o p a d a h r e
t rangPalestinad iGazadalambentukgenosida ,penyiksaan dan i r a u n a J i a p m a s 8 0 0 2 r e b m e s e D n a l u b u t k a w n u r u k a d a p n a h u n u b m e p
m u a k k u s a m r e t , l i p i s n a g n a l a k i r a d s a w e t g n a r o 0 0 0 1 i r a d h i b e L . 9 0 0 2
5 .JG .Starke ,Penganta rHukumI nternasional ,Sina rGraifka ,Jakatra,2007 ,hlm .729
0 6
2 Ev iDeilanaHZ
k a n a n a d n a u p m e r e
p -anak . Israe l sebelumnya pernah melakukan n
e
p ghukuman kolektif (collective punishment) terhadap warga Gaza i r a h a m i l a m a l e s r a k a b n a h a b n a d k i r t s i l , r i a i a l p u s n a k i t n e h g n e m n a g n e d
8 0 0 2 i r a u n a J n a l u b a d a p i r a
h 6 .Tindakan Israe lataupun individu yang h
a l e t a t a y n a r a c e s n a k u k a l e m u a t a n a d n a k h a t n i r e m e
m melanggar
n a u t n e t e
k -ketentaundalamhukumhumaniter ,tetap idalamkenyataannya u d i v i d n i u a t a a r a g e n p a d a h r e t i s k n a s n a k i r e b m e m k u t n u a y a p u a d a m u l e b
. t u b e s r e t n a k a d n i t m a l a d t a b i l r e t g n a y
B P. erumusanMasalah
d n a k i a r u i d g n a y g n a k a l e b r a t a l i r a d k a j i p r e
B iatas , maka
h a k a n a m i a g a b h a l a d a i n i n a s i l u t m a l a d s a h a b i d n a k a g n a y n a h a l a s a m r e p
l a h m a l a d l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h m u k u h n a k a g e n e p e m s i n a k e m
? 9 4 9 1 a w e n e J i s n e v n o K n a k r a s a d r e b g n a r e p n a t a h a j e k a y n i d a j r e t
C P. embahasan
1 K. ejahatanPerang r e p n a t a h a j e
K ang adalah pelanggaran-pelanggaran terhadap b a w a j g n u g g n a t n a k t a b i k a g n e m g n a y l a n o i s a n r e t n i r e t i n a m u h m u k u h
u k a l e p i r a d u d i v i d n i a r a c e
s 7 . Kejahatan perang dibag i dalam dua t i p m e s n a i t r e g n e p m a l a d n a d s a u l n a i t r e g n e p m a l a d u t i a y , n a i t r e g n e
p 8 .
r a d s a u l i t r
A ikejahatanperangadalah: .
1 Pelanggaranterhadaphukumdankebiasaanperang; .
2 Kejahatanterhadapperdamaian(crimeagainstpeace) ; .
3 Kejahatanterhadapperikemanusiaan(crimeagainsthumnaity) ; .
4 Genosida.
e t h a l a i t i p m e s i t r a m a l a d g n a r e p n a t a h a j e k , a y n t u j n a l e
S rbatas pada
a i n u D g n a r e P h a l e t e S . g n a r e p n a a s a i b e k n a d m u k u h p a d a h r e t n a r a g g n a l e p
6 Heru Susetyo , Menggaga s Peradlian Perang Kejahatan Israel , dalam stiu s a
r e P _ s a g a g g n e M / 9 5 / m e ti /l a n r u o j/
m o c . y l p it l u m . o y t e s u s u r e h //
: p tt
h dlian_Kejahatan_Perang_Israel
7RhonaKMSmtihdkk ,HukumHakAsas iManusia ,PUSHAMUII ,Yogyakatra ,2010, 0
3 3 . m l
h 8Haryomataram ,Op.Cti ,hlm .104- 51 0
a n a m i a g a b e s s a u l i t r a m a l a d g n a r e p n a t a h a j e k n a i t r e g n e p , r i h k a r e b I I
i r a s a d i d i n i l a h , a y n k u t n e b t a p a d n e m n i k a m e s h a l e t s a t a i d t u b e s i d g n a y
n a s u t u p e K h e l
o Internationa l Military Tribunal yang bersidang d i n
a m r e J , g r e b m e r u
N 9.
r u t a i d t u r u t g n a r e p n a t a h a j e k g n a t n e t i s i n i f e d , u t i a d a p i r a d n i a l e S
l o k o t o r P n a d 9 4 9 1 a w e n e J i s n e v n o K m a l a
d -protoko l Tambahannya ,
( i s n e d u r p s i r u y n a d a t u t a t
S case law) Mahkamah Pidana Internasiona l k
u t n
u Bekas Yugoslavia dan untuk Rwanda (the Internasiona lCrimina l a
d