Aayushi International Interdisciplinary Research Journal (AIIRJ)
VOL- VII ISSUE- I JANUARY 2020 PEER REVIEW e-JOURNAL
IMPACT FACTOR 6.293
ISSN 2349-638x
Email id’s:- [email protected],[email protected] I Mob.08999250451 website :- www.aiirjournal.com
Page No.
269
Pkanziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kidkaph jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrk ,d lglaca/kkRed vH;kl
izk- mToyk l- uoys ekfj;k v/;kid egkfo|ky; rqdwe]
panziwj
izLrkouk %
ek
uoh ‘kDrhP;k fodklkr f’k{k.kkpk flagkpk okVk vkgs- HkwrdkGkus o orZekudkGkus ts pkaxys fnys vkgs R;koj izpfyr f’k{k.k i)rh vk/kkfjr vkgs- tj f’k{k.kkps O;ofLFkr fu;kstu dj.;kr vkys rj lokZafx.k fodklkps Qk;ns loZ yksdkai;Zar iksgpfo.ks ‘kD; gksbZy- f’k{k.k {ks=kr ;ksX; rks cny >kY;kl R;kpk Qk;nk lektkrhy loZ Lrjki;Zar iksgpsy vkf.k lokZaukp vkiY;k izxrhph tkf.ko gksbZy- ;k‘krdkr fofo/k vkOgkus vkf.k la/kh miyC/k gksr vkgsr- uohu ih<h lrr uouohu fopkj dj.kkjh] l`tukRed fopkj’kSyhpk mi;ksx dj.;kph {kerk vl.kkjh v’kh vlyh ikfgts- R;kph izR;sd d`rh] ekuoh ewY;s o lkekftd U;k; ;a=.ks’kh cka/khydh n’kZfo.kkjh v’kh vlkoh- ntsZnkj f’k{k.kkrwu gh rRos laiknu djrk ;srhy- f’k{k.k gh Hkfo”;dkGklkBh orZekudkGkrhy vf}rh; v’kh xqaro.kqd vkgs-Hkkjrklkj[;k fo’kky ns’kkr vusd /keZ] iaFk] tkrh] oa’kkps yksd jkgrkr- R;kaP;kr ijLijke/;s lyks[;kph] ca/kqRokph] vkiqydhph Hkkouk vl.ks vR;ar vko’;d vkgs- jk”Vªh; ,dkRersph xjt vkgs\ R;k Hkkousojp ns’kkps HkforO; voyacwu vkgs- Eg.kqu dksBkjh vk;ksxkusgh ^^jk”Vªh; HkkokRerkÞ gs f’k{k.kkps mfÌ”V lkafxrys vkgs- vyhdMhy dkgh ?kVukapk fopkj dsY;kl- lkekftd LokLFkklkBh jk”Vªh; ,dkRerk fuekZ.k gks.ks gh egRokph xjt vkgs vls fnlwu ;srs-
izR;sd O;DrhP;k fBdk.kh jk”Vª fo”k;d fu”Bkauk lewgfu”Bkais{kk Js”B eku.;kl] jk”Vª dY;k.kkl lewgfgrkais{kk Js”B let.;kl] mRRkstu ns.kk&;k eukso`Rrhpk lkekftd O;fDreRokP;k Hkkous’kh lqlaoknh esG ?kky.;kl f’kdfo.ks Eg.kts Hkkofud ,dkRerk lk/k.ks gks;-lkekftd ftou lqO;ofLFkr jkg.;klkBh fo|kF;kZaps lkekftdj.k gks.ks rlsp jk”Vªh; ,dkRerk fuekZ.k gks.ks vko’;d vkgs- O;Drhaph eus tksM.kkjh izfdz;k Eg.kts ,dkRerk gks;- O;Drh tsOgk brjkaP;k
lq[k nq%[kk’kh lejl gksrkr] rsOgk R;kyk jk”VªLo:i izkIr gksrs- vki.k loZt.k ,d vkgsr vls vki.kkal okVw ykxrs- MkW- Jherh ljksftuh jsxkuh ;kaP;k ers & ßjk”Vªh; ,dkRerk Eg.kts yksdekulkr n`< ,sD;Hkkouspk fodkl dj.ks-Þ MkW- ckcklkgsc vkacsMdj ;kaP;k ers & ßeh ekÖ;k ns’kk’kh d/khgh nzksg dj.kkj ukgh ;kph n{krk ?ks.ks Eg.ktsp jk”Vªh;
,dkREkrk gks;-Þ
jk”Vªh; ,dkRerk gh tUetkr ulrs] rh r;kj djkoh ykxrs- jk”Vªh; ,dkRerk ok<fo.;klkBh fo|kF;kZaP;k lkekftd cqf)ersdMs fo’ks”k y{k fnys ikfgts fo|kF;kZaph lkekftd cqf}eRrk fdrh izxYHk vkgs- ;koj R;kaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk fodkl voyacwu vlrks- bZ- ,y- FkkWuZMknd ;kaP;k ers & ^^
lkekftd cqf)eRrk {kerk Eg.kts iq:”k vkf.k fL=;k] eqys vkf.k eqyh ;krhy ekuoh ijLij laca/k vpwdi.ks met.ks o rs lqjGhr jk[k.ks gks;-Þ fo|kF;kZapk lokZaxh.k fodkl dj.;klkBh lkekftd cqf)eRrspk fodkl dj.ks egRokps vkgs- dkj.k rh ,d dkGkph xjt vkgs- ijLijke/;s izse]
ftOgkGk] vkfRe;rk jkg.ks xjtsps vkgs- QksQko.kk&;k vkradoknkyk vkGk ?kky.;kdfjrk vkt lkekftd lk{kjrsph vkf.k lkekftd fodklkph xjt vkgs- r;kj gks.kk&;k f’k{kdkae/;s lektkcÌy] jk”VªkcÌy vknjkph Hkkouk fuekZ.k dj.;klkBh v/;kid fo|ky;krhy Nk=k/;kidkauk R;k i)rhph f’kdo.k ns.ks vko’;d vkgs- izR;sd fo|kF;kZaph cqf)eRrk gh lkj[kh ulrs R;keqGs R;kaph ‘kS{kf.kd] lkekftd vkf.k Hkkouhd fodklkpk fopkj dj.ks egRokps vkgs- jk”Vªh;
pkfj«; fufeZrhps dk;Z f’k{kdkaukp djk;ps vkgs- jk”Vªh;
,dkRerk fuekZ.k dj.;klkBh R;kizdkjph o`Rrh fo|kF;kZae/;s fuekZ.k gks.ks vko’;d vkgs- fo|kF;kZaph lkekftd cqf)eRRkk fodflr d:u jk”Vªh; ,dkRerk fuekZ.k dj.ks xjtsps vkgs- Eg.ktsp jk”Vªh; ,dkRersr fodkl lk/kr vlrkauk lkekftd cqf)eRrk r;kj djkoh ykxrs- ;kdMs f’k{kdkauk fo’ks”k y{k
|kos ykxsy- Eg.kwup f’k{k.k izf’k{k.k ?ksrkauk Nk=k/;kidkae/;s lkekftd cqf)eRrspk fodkl d:u jk”Vªh; ,dkRersph tk.k
Aayushi International Interdisciplinary Research Journal (AIIRJ)
VOL- VII ISSUE- I JANUARY 2020 PEER REVIEW e-JOURNAL
IMPACT FACTOR 6.293
ISSN 2349-638x
Email id’s:- [email protected],[email protected] I Mob.08999250451 website :- www.aiirjournal.com
Page No.
270
fuekZ.k dj.ks xjtspa vkgs- rsOgkp Hkkoh fi<h vlysY;k fo|kF;kZae/;s jk”Vªh; ,dkRerk fuekZ.k gksbZy-Eg.kwu la’kksf/kdsus lnj leL;k la’kks/kuklkBh fuoMyh vkgs-
la’kks/kukph xjt vkf.k egRo%
dks.kR;kgh ns’kkps HkforO; lqlaLd`r o tkx:d ukxfjdkf’kok; ;’kLoh gks.ks ‘kD; ukgh- vktP;k f’k{k.k i)rhus dsoG f’kf{kr ukxfjd fuekZ.k d:u pky.kkj ukgh rj vktP;k HkkjrkP;k yksd’kkghl jk”VªfHkeku] jk”Vªisze o jk”Vªh;
,dkRersph Hkkouk lrr tkx:d Bso.kkjk ukxfjd fuekZ.k dj.ks vko’;d vkgs- gh Hkkouk lrr Bso.;kph tckcnkjh f’k{kdkph vkgs- O;Drhps orZu] dyk] okM~e;] :<h] ijaijk bR;knhrwu lektkP;k ,dkRe laLd`rhps n’kZu ?kMrs- lkeqnkf;d laLd`rhph dYiuk gk jk”Vªh; ,dkRerspk ik;k vkgs- v’kk ,dkRersrp jk”Vªkps lkeF;Z vlrs- ;k lokZacÌy fo|kF;kZauk Li”V dYiuk ‘kkys; thoukr ;ko;kl ikfgts- v/;kid egkfo|ky;kr f’k{k.k ?ks.kkjs Nk=k/;kid iq<hy ih<hps ekxZn’kZd Bj.kkj vkgs- Eg.kwu R;kaP;kr lsokiw.kZ izf’k{k.k njE;ku jk”Vªh; ,dkRerk fuekZ.k dj.ks xjtsps vkgs o R;klkBh R;kaP;kr vlysY;k lkekftd cqf)eRrspk vH;kl d:u rh fodflr dj.;kph xjt vkgs- dkj.k lkekftd fodklkoj jk”Vªkph izxrh voyacwu vkgs- ;kph tk.k f’k{kdkae/;s lq:okrh iklwup fuekZ.k dj.ks xjtsps vkgs rsOgkp rs iq<hy fi<hyk jk”Vªh; ,dkRersps egRo iVowu nsowu R;k fn’ksus dk;Z djrhy dkj.k f’k{kd gk Hkkoh fi<hpk vk/kkjLraHk ekuY;k tkrks-
lqf’kf{kr gks.kkjk fo|kFkhZ lqlaLd`r gksbZy gh vktP;k dkGkph xjt vkgs- Eg.kwup m|kpk ukxfjd ?kMfo.kkjk f’k{kd jk”VªHkDrhus] jk”Vªizsekus vksFkacysyk vlkok- R;kdjhrk f’k{kdkae/;s jk”Vªh; ,dkRerk] ewY; fdrh izek.kkr R;kaP;k fBdk.kh vkgs] lkekftd cqf)eRRkk fdrh fodflr >kyh vkgs
;kpk vH;kl dj.;kph xjt okVyh- rlsp R;kaP;k fBdk.kh jk”Vªh; ,dkRerslkBh lkekftd cqf)eRrspk [kjks[kjp okVk vkgs dk\ brjkauk vkiyh ers iVowu ns.;kps dlc fdrh Nk=k/;kidkae/;s vkgs\ izR;sd xks”Vhps Kku feGfo.;kph ftKklk fdrh vkgs\ jk”Vªfo”k;hP;k R;kaP;k fu”Bk d’kk vkgsr\ ifjfLFkrh’kh lek;kstu lk/k.;kph n`”Vh fdrh izek.kkr vkgs\ b- vusd iz’ukapk ‘kks/k ?ks.ks vko’;d vkgs-
yksd’kkgh dY;k.kdkjh jkT;kr vfHkizsr vlysyh fdeku vkfFkZd] lkekftd] ‘kS{kf.kd lekurk izLFkkihr dj.;klkBh jk”Vªh; ,dkRerkps v/;;u 21 O;k ‘krdkr vfr’k; vko’;d vkgs- rlsp jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd
cqf)eRrk ;kapk ,df=r vH;kl dj.ks xjtsps vkgs- Nk=k/;kidkaP;k jk”Vªh; ,dkRersr o lkekftd cqf)eRrspk lglaca/k o lkekftd cqf)eRrspk ‘kks/k ?ks.;kP;k n`f”Vus la’kksf/kdsyk v/;kid fo|ky;krhy Nk=k/;kidkaP;k ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrk ;kapk lglaca/kkRed vH;kl dj.;kph vko’;drk okVyh- R;klkBh gh leL;k la’kks/ku dj.;klkBh la’kksf/kdsuss fuoMyh-
leL;k fo/kku%
^^Pkanziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kidkaph jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrk ,d lglaca/kkRed vH;kl-Þ
Lak’kks/kukph mfÌ”V;s %
1-panziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kid o Nk=k/;kfidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk vH;kl dj.ks- 2- panziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kid
o Nk=k/;kfidkaP;k lkekftd cqf)eRrspk vH;kl dj.ks- 3- Pkanziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfon~;ky;krhy Nk=k/;kid
o Nk=k/;kfidkaaP;k jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrspk lglaca/kkRed vH;kl dj.ks-
Lak’kks/kukP;k ifjdYiuk ¼’kwU; ifjdYiuk½%
1- Pkanziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfon~;ky;krhy Nk=k/;kidkaph jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrsrhy lglaca/k lkFkZd ukgh-
2- Pkanziwj ‘kgjkrhy v/;kid egkfon~;ky;krhy Nk=k/;kfidkaaP;k jk”Vªh; ,dkRerk o lkekftd cqf)eRrsrhy lglaca/k lkFkZd ukgh-
Lak’kks/kukph O;kIrh o e;kZnk%
izLrqr la’kks/ku gs panziwj ftYg;krhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kid o Nk=k/;kfidk e/khy jk”Vªh;
,dkRerk o lkekftd cqf)eRrk ;k ?kVdkaiqjrsp e;kZfnr vkgs-
U;kn’kZ%
izLrqr la’kks/kuklkBh panziwj ftYg;krhy fofo/k v/;kid egkfo|ky;kiSdh rhu egkfo|ky;krhy 120 izf’k{k.kkFkhZ Nk=k/;kid ;kaph vlaHkkO;rk i)rhrhy liz;kstu i)rhuqlkj U;kn’kZ Eg.kwu fuoM dsyh-
la’kks/ku i)rh%
izLrqr la’kks/kukP;k fo”k;kps Lo:i y{kkr ?ksrk loZs{k.k la’kks/ku i)rhpk voyac dj.;kr vkysyk vkgs- ;k la’kks/ku i)rhpk okij djrkuk Nk=k/;kidkaph jk”Vªh;
,dkRerk o lkekftd
Aayushi International Interdisciplinary Research Journal (AIIRJ)
VOL- VII ISSUE- I JANUARY 2020 PEER REVIEW e-JOURNAL
IMPACT FACTOR 6.293
ISSN 2349-638x
Email id’s:- [email protected],[email protected] I Mob.08999250451 website :- www.aiirjournal.com
Page No.
271
cqf)eRrsps orZekufLFkrh dGkoh Eg.kwu pkp.;kaP;k vk/kkjs ekiu d:u ,dw.k orZekufLFkrh Li”V dj.;kpk iz;Ru dsysyk vkgs-
la’kks/kukph lk/kus%
‘kS{kf.kd la’kks/kuke/;s fo’oklkgZ] oS/k] xq.kkRed o ifjek.kkRed la’kks/ku vk/kkj lkeqxzhps fo’ys”k.k o vFkZ fuoZpu d:u la’kks/kukps fu”d”kZ dk<kos ykxrkr- la’kks/kukps fu”d”kZ vpwd ;kosr Eg.kwu lk/kukaph fuoM djrkuk izekf.kr ekul’kkL=h; pkp.;kaph fuoM dsyh vkgs-
1- MkW- glhu rkt & jk”Vªh; ,dkRerk vfHko`Rrh ekfiuh-
2- MkW- ,u- ds- pM~Mk]m”kk x.ks’ku & lkekftd cqf)eRrk pkp.kh- ;k izdkjP;k izekf.kr pkp.;k okijY;k vlwu ,dw.k 35 o 53 izek.ks fo/kukapk lekos’k dsysyk vkgs-
Lkkaf[;dh; lk/kus%
U;kn’kkZrhy v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kidkadMwu izkIr >kysY;k vk/kkjHkwr ekfgrhP;k fo’ys”k.kkdfjrk e/;eku] izek.k fopyu] lglaca/k xq.kd ;k la[;k’kkL=h; ifjek.kkapk mi;ksx dj.;kr vkyk-
Nk=k/;kid o Nk=k/;kfidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRksP;k ekfgrhps fo’ys”k.k
Nk=k/;kid 60 Nk=k/;kfidk 60 izdkj jk”Vªh; ,dkRerk
lkekftd cqf)eRRkk
jk”Vªh; ,dkRerk lkekftd cqf)eRRkk
?kVd 1421 6785
1298 6782
e/;eku 23-68 113-083
21-63 113-033
Nk=k/;kidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRkspk lglaca/k
v- dz-
?kVd ,dw.k Lkjkljh Ikzek.k fopyu
‘r’ lkFkZdrk 1 jk”Vªh;
,dkRerk o lkekftd cqf)eRRkk
1421 6785
23-68 113-
08
4-74 8-90 0-
2984 lkFkZd
fo’ys”k.k %
Nk=k/;kidkaph jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRksPkk lglaca/k vH;klyk vlrk izkIr ewY; ‘r’¾ 0-
2984 vk<Gys- gk lglaca/k /kukRed Lo:ikpk o fuEu izrhpk vkgs- lglaca/kkph Lok/khurk ek=k 58 vlrkuk 0-05 Lrjkoj vko’;d ewY; 0-25 o 0-01 Lrjkoj vko’;d ewY; 0-325 vkgs- izkIr ewY; gs vko’;d ewY;kis{kk tkLr vlY;keqGs Nk=k/;kidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRkk ;krhy lglaca/k 0-05;k Lrjkoj lkFkZd vkgs- Eg.kwu ifjdYiuk dzekad 01 pk R;kx dj.;kr vkyk-
Nk=k/;kfidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRkspk lglaca/k
v- dz-
?kVd ,dw.k Lkjkljh Ikzek.k fopyu
‘r’ lkFkZdrk 1 jk”Vªh;
,dkRerk o lkekftd cqf)eRRkk
1298 6782
21-63 113- 033
3-77 7-36 0-
195
vlkFkZd
fo’ys”k.k %
Nk=k/;kfidkaph jk”Vªh; ,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRksPkk lglaca/k vH;klyk vlrk izkIr ewY;
‘r’¾ 0-195 vk<Gys- gk lglaca/k /kukRed Lo:ikpk o vfr fuEu izrhpk vkgs- lglaca/kkph Lok/khurk ek=k 58 vlrkuk 0-05 Lrjkoj vko’;d ewY; 0-25 o 0-01 Lrjkoj vko’;d ewY; 0-325 vkgs- izkIr ewY; gs vko’;d ewY;kis{kk deh vlY;keqGs Nk=k/;kidkaP;k jk”Vªh;
,dkRerspk o lkekftd cqf)eRRkk ;krhy lglaca/k nksUgh Lrjkoj lkFkZd ukgh- Eg.kwu ifjdYiuk dzekad 02 pk Lohdkj dj.;kr vkyk-
fu”d”kZ%
1- v/;kid egkfo|ky;krhy Nk=k/;kkfidkais{kk Nk=k/;kidkae/;s jk”Vªh; ,dkRerk vfHko`Rrh tkLr :tysyh vk<Gyh-
2- Nk=k/;kid o Nk=k/;kfidkaph lkekftd cqf)eRRkk ljkljh lkj[kh vk<Gyh-
3- Nk=k/;kidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerk vfHko`Rrh o lkekftd cqf)eRRkspk /kukRed ijarq deh izrhpk lkFkZd lglaca/k vk<Gwu vkyk-
4- Nk=k/;kfidkaP;k jk”Vªh; ,dkRerk vfHko`Rrh o lkekftd cqf)eRRkspk /kukRed o vR;ar deh izrhpk lglaca/k vk<Gwu vkyk-
Aayushi International Interdisciplinary Research Journal (AIIRJ)
VOL- VII ISSUE- I JANUARY 2020 PEER REVIEW e-JOURNAL
IMPACT FACTOR 6.293
ISSN 2349-638x
Email id’s:- [email protected],[email protected] I Mob.08999250451 website :- www.aiirjournal.com
Page No.
272
f’kQkj’kh %
1- lektkrhy loZ ?kVdkauk eq[; izokgkr vk.k.;klkBh ns’kkph mUurh o izxrh gks.;klkBh jk”Vªh; ,dkRerk vfHko`Rrh :t.ks vko’;d vlY;keqGs R;kdjhrk loZ ek/;kekapk mi;ksx Ogkok- ;kdjhrk lkekftd tkx`rh vko’;d vkgs-
2- ns’kkpk fofHkUUk vaxkpk ifjp; loZ fo|kF;kZauk d:u |kok o Lokra= izkIrhl dkj.khHkwr BjysY;k ?kVukaph ekfgrh
|koh-
3- fo|kF;kZapk vfk.k f’k{kdkapk jk”Vªh; ,dkRerspk n`”Vhdksu O;kid gksbZy v’kk r&gsps Kku vkf.k ekfgrh vH;kldzekr vlkoh-
4- jk”Vªh; pkfj«; fufeZrhlkBh fo|kF;kZaP;k lo;h o LoHkko lq/kk:u lkekftd cqf)eRrk ok<okoh-
5-fo|kF;kZar lkekftd fodklklkBh ykx.kkjh cqf)eRrk fuekZ.k dj.;klkBh R;kaP;k eu%’kDrhoj pkaxys laLdkj dsys ikfgts-
6- ‘kklukus ,dkRerslkBh ;kstuk vk[kwu R;kr ;qok fi<hpk lekos’k d:u ?;kok-
lanHkZ xzaFk lwph%
1- vgsj] fgjk ( 1995 m|ksUeq[k Hkkjrh; lektkrhy f’k{k.k o f’k{kd] fo|k izdk’ku] ukxiwj
2- vkxykos] izfni ( 2001 la’kks/ku i)rh o ra=s ukxiwj] fo|k izdk’ku
3- vkacsdj( 1997 ewY;f’k{k.k f’k{k.k gLriqfLrdk iq.ks] ves; izdk’ku] lnkf’ko isB
4- dqyd.khZ ds-oh ( 1985 izxr ‘kS{kf.kd ekul’kkL=]
iq.ks] Jh fo|k izdk’ku
5- ?kksjeksMs] ds-;q- ( 2008 ‘kS{kf.kd la’kks/kukph ewyrRos] iq.ks] Jh fo|k izdk’ku
6- txrki g-uk- ( 1988 ‘kS{kf.kd o izk;ksfxd ekul’kkL=] iq.ks] uwru izdk’ku
7- fHkrkaMs fo-jk- ( 1989 ‘kS{kf.kd la’kks/ku i)rh]
iq.ks] uwru izdk’ku
8- HkkaMkjdj] ds-,e- 1987 lqyHk ‘kS{kf.kd la[;k’kkL=] ukxiwj] egkjk”Vªª xzaFk fufeZrh eaMG