۳۹ ۵۰ - ۳۹ تاحفص
یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات لماوع و شزرا یسانشزاب
*رضاح نرق رد یگنهرف ثاریم زا تظافح رد یشزرا
3تسود نطو لوسر ،۲یدمحا نیسح ،1**یناوریش میرم
.ناریا ،ناهفصا ،ناهفصا رنه هاگشناد ،تمرم هدکشناد ،یخیرات و یگنهرف ایشا و راثآ تمرم یرتکد ۱ .ناریا ،ناهفصا ،ناهفصا رنه هاگشناد ،تمرم هدکشناد ،رایشناد ۲
.ناریا ،نارهت ،زکرم نارهت دحاو یملاسا دازآ هاگشناد ،رایداتسا ۳ )۹۵/۱۰/۱۱ :ییاهن شریذپ خیرات ،۹۵/۳/6 :هلاقم تفایرد خیرات(
هدیکچ عماج یفیرعت لاح نیا اب تسا هجوت دروم یگنهرف ثاریم زا تظافح رد مهم یموهفم ناونع هب شزرا هدنک ارپ روط هب ار ییاه یگژیو ،نوگ انوگ نیناوق و تایرظن رد اهنت ناوت یم و تــسا هدیدرگن نایب نآ زا تیهام ساــسا رب و یرظن -یداــینب ،فده رــظن زا قــیقحت شور ،شــهوژپ نــیا رد .درمــشرب نآ یارــب ییانعم یاه شخبریز و اه هفلوم شناوخ ساــسا رب شزرا موهفم هب یبایتــسد ،فده .تــسا یفیصوت درواهر .تــسا عــماوج رد یــشزرا یاــه هاگدید رــییغت رد رــثوم لــماوع تخانــش و تــظافح هزوــح رد نآ و یگنهرف رتــسب ،یگچراپکی ،تیوه ،تــلاصا نوچمه ار شزرا نــییبت رد رــثوم یاــه هفلوم ،تاــقیقحت ینامز تفگ ناوت یم شزرا ناــیب رد انبم نیا رــب و هدیجنــس یتظافح تلاخادم عون و ناــمز ،یــطیحم تیوه ظفح و یگچراپکی هــب هجوت اب نامز رذگ رد یکیزیف تملاــس یاتــسار رد یتظافح تلاخادم هــک نیا و ددرگ یم ناــیب شزرا دریذپ تروــص یطیحم رتــسب اب لماعت رد ،تــلاصا ساــسا رب یــنورد و یــتاذ اب لماعت رد تیمامت و تــیوه ،تلاصا ینورد یاــهرایعم بلاق رد یــشزرا یاه هاگدید رــییغت رد موــهفم ،بطاخم ،یطیحم یاه یگژیو ساسا رب یتظافح تلاخادم و نامز ،رتسب تارییغت ینوریب یاهرایعم هزوح رد یــشزرا یاه هاگدید رییغت رد رصانع یگتــسبمه و میهافم و هــشیدنا توافت ،ریباعت و اه شرگن .دنراد ریثات تظافح
یدیلک یاه هژاو .یگنهرف ثاریم ،اهرایعم ،ینوگرگد ،یخیرات رثا تظافح ،شزرا
رد یخیرات راثآ یتظافح درکیور ذاختا رد شزرا شقن یسانشزاب« :ناونع اب لوا هدنراگن یرتکد هلاسر یشهوژپ تاعلاطم زا یشخب رضاح هلاقم*
.تسا هدش ماجنا ناهفصا رنه هاگشناد رد ناگدنراگن ریاس ییامنهار اب هک تسا »یگنس یاه هزوم تیاس .E-mail: [email protected] ،۰۳۱-۳6۲۵6۰۱۹ :ربامن ،۰۹۱7۳۰۵۱۵۲۱ :نفلت :لوئسم هدنسیون**
۱۳۹۵ ناتسمز 4 هرامش ۲۱ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن
همدقم
،موــهفم نــیا ناــیب رد ،یــگنهرف ثارــیم هزوــح نارــظن بحاص ،یباجم( هتــسناد رثوم ار ۱شزرا و هتــشذگ ،هدیدپ ،مایپ ی هفلوم 4 تفگ ناوت یم شزرا موــهفم تــیمها و ترورــض رد و )۲7۳ ،۱۳8۹ دنا هدرک رکذ یگنهرف ثاریم تیهام ی هدنهد لکــش ناکرا زا ار نآ مهم یاه هغدغد زا یــکی ،یخیرات راثآ زا تــنایص رد شزرا ظــفح و یاــه ههد رد نردــم ۲تــظافح رد اهروــشنم یریگ لکــش ثــحب رد تخانــش ،یگنهرف ثاریم زا تظافح رد هزورــما .تــسا هدوب رــیخا رادروــخرب یا هژــیو تــیمها زا رــثا رد هــتفهن یاــه شزرا ناــیب و یــکی شزرا و )De la Torre, 2002; Avrami et al., 2000( تــسا اب طبترم هژــیو ثحابم رد تیمها و راــبتعا هدــننک نییعت لــماوع زا رد هک )Mason et al., 2002; Matero, 2000( تــسا تــظافح مــلع و دنک یم افیا ار یمهم رایسب شقن یتظافح یاه تــسایس هعــسوت یــش هک دریگ یم تروص ینامز ،یتظافح تــیلاعف ره یلک روــط هــب و نامرد هراــبرد یریگ میمصت ور نــیا زا و دــشاب دنمــشزرا یناکم ای .)Mason et al., 2002, 32( تــسا شزرا نــیا ورــیپ رــثا رد هــلخادم دنهاوخ رظن هــب قفوم ینامز یتظافح یاــه تیلاعف مامت ،هزورــما اما .)Hazen, 2009,169( دــننک ظفح ار اه شزرا دنناوتب هک دیــسر رایــسب ددعتم لــماوع روــضح هطــساو هــب شزرا زا یدــحاو فــیرعت طیحم هب هــجوت اب موهفم نــیا و )Lip,1984( دوــب دــهاوخ تخــس یریذپ تیبسن هدعاق زا هک )۳4 ،۱۳8۵ ،متناپ( تسا ریغتم عماوج تیعقوم ربانب هک دراد لایس و ایوپ یموهفم و دومن دهاوخ تیعبت
و یــمیهارباداژن( دوــش یم ییاــسانش هــبرجت و راــبتعا ،یــیایفارغج اب هــک شزرا ناــیب رد هدــش داــجیا تارــییغت و )۹4 ،۱۳۹۲ ،نارــگید داجیا ببس ،دوب دهاوخ ینورد و ینوریب نوگ انوگ لماوع هب هجوت کی رد .ددرگ یم عــماوج رد یــشزرا یاه هاگدید رد یــیاه ینوگرگد رییغت رگید هعماج هــب یا هعماج زا شزرا تــفگ ناوت یم یلک ناــیب زا یــکی دــسر یم رــظن هــب نــیاربانب .)۲۵ ،۱۳8۰ ،تــجح( دــنک یم کرد رد عماج شرگن کی داجیا و تخانش تهج اهدرکیور نیرتهب تخانــش و یبایتــسد ،عماوج رد تــظافح هزوــح رد شزرا ناــیب و لیلحت و یبایزرا تیلباق هک دوب دهاوخ نآ رــب راذگریثات یاــه هفلوم ؛ددرگ یخیرات رــثا کی تــظافح رد شزرا شــناوخ ببــس و هتــشاد یاه هاگدید رد یــنوگرگد لــماوع ،اهنآ تخانــش ساــسا رب ناوتب اــت ار ددرگ یم عــماوج رد موهفم نــیا نایب رد رــییغت ببــس هک یــشزرا تظافح هزوح رد شزرا موهفم نایب تهج ،انبم نیا رب .تخانــش ینابم ،نیناوق اــت تــسا زاین ،نآ رب راذگریثات یاــهرایعم تخانــش و رد ات ،ددرــگ لیلحت و یــسررب هزوح نیا رد هدــش حرــطم تاــیرظن و ره رد یــیاغ فده هک رــثا یــناعم و شزرا شــناوخ و ظــفح تــیاهن یاه شرگن رد رثا رتهب هچره کرد یاتسار رد تسا یتظافح درکیور لــماوع و درــیذپ تروــص بوــلطم روــط هــب تــظافح تــیریدم .تخانــشزاب ار عماوج رد یــشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات
قیقحت هنیشیپ
نتشادن ای و نتشاد دوجو ثحب رگید ،تظافح نیون یایند رد یاراد یــخیرات راــثآ هک دــنا هتفریذپ ناگــمه و تــسین حرــطم شزرا تیمها نآ یبایزرا و تخانش ی هوحن ،نایم نیا رد .دنتسه شزرا Avrami et al., 2000, ؛۹۲ ،۱۳۹۲ ،نارــگید و یــمیهاربا داژــن( دراد کرد ،هراــب نیا رد یــیاهن فدــه و )25; Mason et al., 2002, 32 دنتــسه رثوم شزرا ناــیب رد یــیاه هفلوم هــچ هــک تــسا هــتکن نــیا دومن دانتــسا اهنآ هــب تــظافح دــنور رد شزرا یــبایزرا رد ناوــتب هــک رد هــک یــلاح رد .تخانــشزاب ار اــه هاگدید رــییغت رد رــثوم لــماوع و رد رثا رد هــتفهن یاــه شزرا ظفح اهنت ،کیــسلاک تــظافح یاــیند Jokilehto, ( تــسا هدوــب هجوت دروــم یــنامرد یاه هویــش اــب طاــبترا عــقاو رد .)2006, 24; Caple, 2004, 37; De la Torre, 2002,14 یانعم هــب ،یدلاــیم ۱۵ نرــق اــت سناــسنر زا لــبق هرود رد تــظافح یخیرات راثآ رد یتارییغت داــجیا ببــس رما نیا و دوبن حرطم نــیزورما رد بیرخت عقاوم یرایــسب رد .دیدرگ یم اهنآ رد هــتفهن یاــه شزرا و یاهانب تخاــس تهج اــهنآ حــلاصم زا و تــفریذپ یم تروــص اــهانب عقاو رد سناسنر .)۵4 ،۱۳84 ،نایبلاط( دندومن یم هدافتــسا رگید یاه نامدای ۳یگنهرف یاه شزرا هب تبسن هرابود یرایــشوه نامز هدس رد .)۲4 ،۱۳7۹ ،یناوضر یدیعــس( دور یم رامــش هب یناتــساب .دبای یم یلجت هنیمز ود رد رــثا ظفح ،تظافح یاــیند رد مــهدزناپ و دریگ یم رارــق تظافح هریاد رد هــک هیلوا تــلاح هب نآ ظــفح یــکی
بلاغ رد 4تمرم هطیح رد هک صقاون ندرب نیب زا و لیمکت یرگید ات تشاد همادا ییزج تارییغت اب تظافح دنور .دجنگ یم یزاــسزاب تظافح هزوح رد میهافم فیرعت لیلد هب ،یدلایم ۱8 نرق رد هکنآ رد یرنه رثا یاه شزرا ثحب ،لدب و لصا عوضوم هژیو هــب تــمرم و .ددرگ یم هارمه ۵تلاصا ثحب اب هک هتفرگ رارق هجوت دروم تــظافح رد یرــیگرارق و یــلعج رــثا تخاــس هــنیمز رد هدــش حرــطم تاــیرظن )۲۳۵ ،۱۳87 ،وــتهلیکوی( اه هزوم هــب یلصا راثآ لاــقتنا و اــه هطوحم نیا رد هدــش حرطم تاضقانت .ددرــگ یم ییاه شلاچ داــجیا ببــس یدج هجوت دروــم شزرا و تلاصا عوــضوم ات ددرگ یم ببــس هــنیمز یــیادتبا یاــه ههد رد .)Albertz & Hazen, 2010, 47( درــیگ رارــق ییابیز شزرا رب هجوت ،نتآ روشنم نیودت رد تمرم هزوح رد ،۲۰نرق هــحص یــتلاخادم درــکیور رد شزرا تــیمها رــب یــشخب تیمامت رد رب ینتبم ار یخیرات راــثآ زا تظافح فده ،یدنرب هک اــجنآ ات .دراذــگ یگنهرف و یخیرات یاه شزرا ،یسانشابیز هوجو ساسا رب هژیو هاگن رد و )۱7 ،۱۳86 ،ینازار و هنیدآ( دنک یم حرطم راثآ رد هتفهن تلاصا و تفایرد دنیآرف رد لماع کی ناونع هب ار شزرا هاگیاج ،هثحابم نیا متسیب هدس رد .دراد یم نایب یدیلک یموهفم ناونع هب رثا میهافم تظافح هزوح رد حرــطم نافوــسلیف و نادقتنم تارــکفت ،یدلاــیم
4۱
رد یشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات لماوع و شزرا یسانشزاب رضاح نرق رد یگنهرف ثاریم زا تظافح
هب نردم هاگدید رییغت ببس ،... و وتهلیکوی ،ندلیف ،یدنرب دننامه هجوت دروم تظافح نوگ انوگ یاه هزوح رد نآ شقن و دــش اه شزرا ،وتهلیکوی( دــندومن دیکات اــه شزرا یریذپ تیبــسن رب و تــفرگ رارــق هروظنم دنچ یا هفرح هزوح کی ار تظافح ،ندلیف .)۲۳۵ ،۱۳87 ،یخیرات ،یــسانشابیز یاه شزرا میهافم زا یا هرتــسگ هک دــناد یم .دهد یم رارق نامز اب لماعت رد و هتفرگرب رد ار نوگ انوگ ینف و یملع رد و یداــصتقا یــشاوح زا یراع ار رــثا یــسانش ییابیز کرد ،هــچورک رد .)۱ لودج( )Croce,1990( دنک یم نایب یعامتجا و یتیوه رتــسب Stov-( هتخادرپ اه شزرا یدنب هتــسد و یراذگ تیولوا هب هدــس نیا ،یــگنهرف و یناــسنا بــناوج تــیمها رــب و .);el1995 Reigle,1982 رد.)Jokilehto, 2007( دــش دــیکات یــشزرا مــیهافم یریگ لکــش رد یاه شزرا ،یدلاــیم ۲۰ نرق رد هــتفریذپ تروــص یاه یدنب هتــسد یاه شزرا هدــمع هورگ ود رد ناوــت یم ار یــگنهرف ثاریم اــب طــبترم روخارف هب فلتخم عماوج رد هک دومن هدهاشم سوملمان و سوملم هدــش لماش ار ینوگ انوگ یاه تیولوا ،اهنآ یطیحم و یگنهرف رتــسب اه شزرا ،لگیر .)۲ لودج( دنراد توافت رگیدکی اب دراوم یخرب رد هک و کرد ،یدــنرب و هدوــمن میــسقت یدرــبراک و یــتمدق هزوــح ود رد ار .)۲8 ،۱۳86 ،یدــنرب( دــنک یم نایب شزرا ساــسا رــب ار رــثا تــفایرد هنیمز رد هاگدید ،یدلایم ۱۹ نرق رد هدش داجیا یاه شرگن ینوگ انوگ و هدومن لوحت راچد ار یــخیرات رثا یاه شزرا اب طاــبترا رد تــظافح
،تمرم نادــقتنم و نارظن بحاص طــسوت هدــش داجیا یاــهدرکیور نیا ،یدلایم ۲۱ نرــق رد هکنآ ات دیدرگ هنیمز نیا رد یدــج شــلاچ تلاوحت داجیا ببــس و دــش لیدبت مهم ثحابم زا یکی هب عوضوم رد شزرا هب هجوت تیمها رب هولاع .دــیدرگ یتظافح یاــه هاگدید رد ددرگ یم هدهاــشم هک روطنامه ،نآ تخانــش موزل و تظافح هنیمز یدــنب هقبط ،تــسا هدوــب رــظندم رتــشیب شزرا ثــحب رد هــک هــچنآ شزرا هــکنیا هب رــظن اــب و تــسا عــماوج رد اــه شزرا یراذــگ تیولوا و تیلباق یاهرایعم اما ،تسا تظافح ثحب رد مهم رایسب یموهفم .دنا هدشن یسررب مجــسنم تروص هب شزرا نییبت و نایب رد یبایزرا ثحابم یاــشگ هار دناوت یم شزرا ثــحب رد هک هچنآ تــفگ ناوــت یم همادا رد و هــلوقم نیا دنمفده تخانــش ،دــشاب تظافح رد یدعب تسا یشزرا یاه هاگدید رد تارییغت داجیا ببــس هک تــسا یلماوع .دنک لمع توافتم اه یدنب تیولوا هدیدرگ ببس عماوج رد هک
قیقحت شور
و نایب رد عــماج شرــگن کی هــب یبایتــسد و قــقحت یاتــسار رد فده هب ندیــسر و یتظافح یاه تــسایس یاتــسار رد شزرا کرد
دقتنم و زادرپ هیرظن تظافح رد شزرا هزوح رد هدش حرطم تایرظن
زتمانروت لواپ تاروب Baurath Paul Tornow-Metz-1935 .دوش یم نایب »رثا یناتساب ناگدنزاس کبس قباطم« رد تظافح رد شزرا
تسا زیاج رثا شزرا نایب رد »یکینکت یاه شزرا کش نودب حلاصا« اهنت
نیولاک Colvin- 1954 .تسا شزرا یاراد »تخاس هنهک نف« هطساو هب رثا و تسین رثا ینورد و یتیوه یاه شزرا ندرب نیب زا زج یزیچ تمرم
یدنرب هرازچ Brandi- 1963 هدرمش یبلقت یسانشابیز و یخیرات ظاحل زا و تسا یفتنم دراد ار لصا یانعم نامه یزاسزاب هک رما نیا هب ندرکدومناو
.تسا رثا رد هتفهن تلاصا و یخیرات ،یسانشابیز یشزرا هوجو نایب رب ینتبم تظافح یناسنا نامرآ .دوش یم
لگیر سیولآ Alose Riegle- 1982 .تسا رثوم اهنآ ظفح رد تلاخادم و تظافح عون هک تسا ینوگ انوگ یاه شزرا یاراد رثا
.دراد تیمها عماوج رد تخانش و شزرا یدنب هقبط و یسانش شزرا رد رثا یگنهرف رتسب
هچورک Croce- 1990 تسا یتیوه و یعامتجا رتسب رد و یداصتقا یشاوح زا یراع رثا یسانش ییابیز کرد
ارانوبراک یناوج Jouani Carbunara- 1976 .دوش یم لماش ار ندوب هدروخن تسد هک تسا تظافح رد دنمشزرا یدرکیور رثا رد تدحو
.ددرگ شنیزگ یتظافح تلاخادم لیصا یگژیو هب هجوت اب و تسین بسانم اه شزرا ظفح رد تمرم رد ندوبوگلا
ناگرآ ولراک ویلوج Giulio Carlo Argan- 1980 دراد تیمها یشزرا یاه هبنج زا تظافح رد هناقلاخ یدرکیور هب هجوت
تسا تظافح رد رثا تلاصا و تیوه ظفح رد یسانشابیز شزرا تیمها
ندلیف درانرب Bernard Feilden- 1998 ینف و یملع ،یخیرات ،یسانش ییابیز یاه شزرا میهافم زا یا هرتسگ هک تسا هروظنمدنچ یا هفرح هزوح کی ،تظافح
.دنراد رارق نامز اب لماعت رد هک دزاس یم گنهامه و هتفرگ ربرد ار نوگ انوگ
وتهلیکوی اکوی Jukka Jukilehto- 2006 یاه شزرا هک یلاح رد ،)تخاس زرط و داوم ،یحارط( دنتسه یتاذ یاه هبنج هب طوبرم دنمشزرا یاه یگژیو یخرب تظافح رد
.تسا شفارطا طیحم اب انب نآ طابترا یگنوگچ و تیعقوم هب هتسباو رگید
زوئارآ واتسوگ Araoz, G.F - 2008 یاه تراهم ،یحارط ،حلاصم رب هیکت سوملم دعب هک دومن هجوت یتسیاب رثا سوملمان و سوملم دعب ود ره رب تظافح دنیارف رد
.دراد هیکت ثاریم ناکم حور و رثا یاه شزرا لماش تلاصا نیون یاه هیرظن رب سوملمان دعب و دراد ... و هناراکداتسا
لچتیم Mitchell, N - 2008 ،ییانعم تیمها شیاپ و تیمها ،فیرعت و هتشاد رثا سوملمان داعبا و ییانعم تیمها ،موادت و ییایوپ داعبا رب هیکت ،تظافح
.دوب دهاوخ عماوج رد تظافح رد یعامتجا تلاوحت یوگخساپ شزرا و انعم
رلسار Rossler, M - 2008 .ددرگ یم نایب سوملمان و سوملم داعبا رد یناهج هتسجرب شزرا ناونع تحت یگچراپکی و تلاصا یزاس هچراپکی رثا تظافح رد
.یدلایم ۲0 هدس نادقتنم طسوت تظافح رد شزرا هنیمز رد هدش حرطم تایرظن -1 لودج
)تظافح خیرات بتک هب دانتسا اب ناگدنراگن( :ذخام
1902 لگیر 1982 ندلیف
1984 پیل 1998 اروب هینایب
1997 یرف 1997 ناتسلگنا ثاریم
یخیراتنس ینامدای یدربراک ندوبون یساسحا
یگنهرف یدربراک یداصتقا
یتخانش ییابیز یدامن یتاعلاطاینمض یتخانش ییابیز
یخیرات ،یونعم رب لمتشم( یعامتجایملع
)یگنهرف ،یلم ،یسایس یباختنایلام
یدوجو یثاریم یعامتجا ناش
یتلایصحت یگنهرف
یشناد تلایصحت یداصتقا
یحیرفت یعبنم یتخانش ییابیز
روشنم مان هلخادم هزوح
رثا تظافح رد شزرا نایب تهج رد یدیک ات هجو
1931 -نتآ روشنم و اهانب ،یرامعم و یرهش یخیرات یاه هطوحم
یرامعم یاه هعومجم یتلاخادم درکیور رد زولیتسانآ یزاسزاب -یخیرات رثا یدبلاک تظافح
1964 -زینو روشنم یاهاضف ،اه هطوحم و یخیرات یاهراتخاس ،اهانب
یمیدق یاه تفاب ،یسانش ناتساب یاه یرافح ،یرهش و یخیرات شزرا -داوم تلاصا -حلاصم و داوم ندرمش مدقم
یتخانش ناتساب تیمامت و یگچراپکی -تظافح رد یتخانشابیز
-وکسنوی هینایب یرهش و یموب یرامعم یاه هعومجم ،یخیرات هطوحم 19۷۲
ینامز تارییغت -تظافح رد یگچراپکی -یکیزیفارف و یکیزیف تظافح تظافح رد
-اروب هیلوا روشنم ،یعیبط و یلحم ثاریم ،یموب و یخیرات یاه هطوحم 1981
اه هتخاس تسد -تلاخادم رد ینورد و یتاذ تیوه ظفح -رثا طیحم و رتسب هب هجوت
تظافح یکیزیفارف و یکیزیف داعبا
سوموکیا روشنم 1993 - دنلزوین یاه هطوحم ،یثاریم یاهراتخاس ،اهانب ،اهزادنا مشچ
اه غاب و یناتساب زا تنایص تهج رد تلاخادم -یموب و یگنهرف رتسب هب هجوت
بطاخم رب دیک ات و یسانش شزرا رد رثا دبلاک تملاس -اه شزرا
1994 -اران دنس ،یخیرات تلاحم ،یرهش و یرامعم هعومجم ،انب کت
اه هطوحم تیمامت -تلاخادم رد ینورد و یتاذ تیوه ظفح -رثا و داوم تلاصا
یتظافح هاگدید ینوگرگد و نامز -یگنهرف رتسب رد یدبلاک
ناس هینایب 1996 -وینوتنآ یاه تیاس ،یخیرات یرامعم یاه هعومجم ،انب کت
اه هطوحم و اه هتخاس تسد ،یسانش ناتساب رتسب رب هجوت – یرگشدرگ داصتقا رب یلماع یگچراپکی و تلاصا
یموب و یگنهرف
ییاهن روشنم 1999-۲00۲ -اروب یگنهرف شزرا اب یاه ناکم
).. و یموب ،یخیرات ،یعیبط(
و میرح یانبم رب تلاخادم -رثا یخیرات و یگنهرف رتسب رب دیک ات رثا یشخب تیوه -تظافح رد یگنهرف یاه شزرا شیامن -طیحم
-سوموکیا روشنم ،یخیرات یاه هطوحم و اهانب ،یلحم و یموب ثاریم ۲00۲
اه هتخاس تسد رتسب رب هجوت -رابتعا و تیمها رایعم ناونع هب رثا یگچراپکی و تلاصا
یگنهرف تلزنم و تیمها -تظافح یکیزیفارف داعبا رد یگنهرف
سوموکیا روشنم 2008 -کبک ،یرامعم هعومجم ،تلاحم ،انب کت( یگنهرف ریسم
یسانش ناتساب یاه هتفای ،یخیرات و یگنهرف زادنا مشچ یلماع یگچراپکی و تلاصا -رثا سوملمان و سوملم یاه شزرا ظفح
نامز ینوگرگد -تظافح رد تیوه شقن -تیمها نییعت رد
رظن زا و یرظن -یداینب ،فده رظن زا هدش شنیزگ هویش ،رظن دروم و لیلحت هلحرم هــس رد و تــسا یلیلحت -یــفیصوت شور و تــیهام لیلحت ساسا رب یدلایم ۲۱ و ۲۰ نرق رد شزرا موهفم زا یقلت هعلاطم تخانــش و لیلحت ،تظافح هزوح تاــیرظن و اهروــشنم یــناوخزاب و یاه هاگدید یبایزرا و لیلحت ،هدش حرطم تایرظن ساسا رب اه هفلوم لماوع هب یبایتسد و یسررب تهج رد ۲۱ نرق رد تظافح هب هتسباو و اه یگژیو تخانــش تهج رد یــشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد رــثوم تظافح رد شزرا ییانعم یاه شخب ریز ناونع هب رثوم یاــهرایعم و شزرا نــیببت قیقحت نــیا رد رــظن دروم فدــه و تــفریذپ تروــص .تــسا یــشزرا یاــه هاگدید یــنوگرگد رد رــثوم یاــهرایعم تخانــش ساــسا رــب یدلاــیم ۲1 و ۲0 نرــق رد شزرا موــهفم زا یــقلت-1 تظافح هزوح تایرظن و اهروشنم یناوخزاب و لیلحت زا ،رثا 6سوــملمان داعبا رــب هجوت ،نــیزورما تــظافح یاــیند رد هاگیاج یــبایزرا .تــسا تظافح رما رد هدــش حرطم مــهم لئاــسم
اب موهفم نــیا هک دهد یم ناــشن تظافح یــخیرات رتــسب رد شزرا حرطم نامز رذــگ رد تظافح هزوــح رد یــشرگن تلاوحت هــب هــجوت هدش یم هتخانش تظافح لوصا و اه ناینب زا یکی ناونع هب و هدوب هزوــح رد رتــشیب شزرا ،کــیتنامر اــت یطــسو نورــق زا .تــسا یاه هرود رد و ؛)Munos Vinos, 2005( دوب حرطم رثا یتخانشابیز دراذگ یم شیامن هب یخیرات شزرا بلاغ رد ار دوخ شزرا ،رــترخاتم موهفم دوــش یم ببــس نآ هــجیتن هــک )Reigle, 1982; Lip,1984(
شزرا بلاغ رد ،زینو دننام هیلوا هدش نیودت یاهروشنم رد شزرا رتتسم یگژیو کی تروص هب و هدش حرطم یخیرات و یتخانــشابیز اما .)Jokilehto, 2006;Avrami et al., 2000( ددرــگ نایب دــبلاک رد ،یکیو ،تراکد دننامه یدارــفا یرکف ثاریم ،۲۰ هدــس یاــهتنا رد رییغت ببس ،هچین و یتلید ،تنک ،سکرام ،نملکنیو ،تناک ،ردره دیک ات اه شزرا یریذپ تیبــسن رــب و دــش اه شزرا هب نردم هاگدــید
)Avrami, 2000, 15 هب دانتسا اب ناگدنراگن( :ذخام .یدلایم ۲1 و ۲0 هدس رد یللملا نیب هدش رشتنم نیناوق و اهروشنم -3 لودج .یدلایم ۲0 هدس رد عماوج رد یشزرا یدنب تیولوا -۲ لودج
4۳
یخیرات هرود تظافح رد شزرا موهفم زا اه تشادرب
1930 ات ۲0 نرق لیاوا یدلایم .ددرگ یم حرطم رثا ینامز ینوگرگد رتسب رد یکیزیف دبلاک زا بسانم یرادهگن رد شزرا ظفح
Riegl 1982; Jokilehto 2007
یدلایم 1964 -1931 .تسا کرد لباق رثا طیحم رد یکیزیف دبلاک یشخب تیمامت رد یتخانشابیز و یخیرات شزرا بلاق رد شزرا موهفم
Athen charter 1931; Veniz charter 1964; Mason 2002
یدلایم 19۷۲ -1964 ندوب هدروخن تسد و یکینکت و یتاذ تلاصا اب طابترا هک ددرگ یم حرطم تظافح رد سوملمان یموهفم ناونع هب شزرا
.تسا حرطم Unesco 1972; Matero 2000
یدلایم 1981 -19۷۲ .دش ناونع تظافح درکیور رد لقتسم تروص هب و تسا یعیبط و یگنهرف ثاریم تیوه زا تیامح رد یلماع ،شزرا
Burra charter )first edition 1981(; Jokilehto 2006; Caple 2004
یدلایم 1993 -1981 .تسا کرد لباق یموب هعماج هب هجوت اب و نامز رتسب رد یخیرات رثا شزرا موهفم
Icomos 1993; Vestheim 2001
یدلایم ۲000 -1994 .دش دهاوخ نایب شزرا میهافم نیا اب و دنراد هدننک نییعت شقن ،رتسب و یتاذ تلاصا نوچ یمیهافم ،رثا کی شزرا یقلت رد
Jokilehto 1994,2006,2007; Nara charter 1994; Icomos 1994; Stovel 1995
یدلایم ۲00۲-۲001 ثاریم ثحب رد شزرا موهفم .تفریذپ دهاوخ لکش رتسب رد رثا تلاصا و تیوه ساسا رب تظافح رد موادم شیاپ
.تسا تفایرد لباق سوملم و سوملمان
Burra charter 1999-2002; Matero 2000; Avrami 2000; Mason 2002; Munos Vinos 2005; Icomos 2008
یدلایم ۲004 -۲003 .دوب دهاوخ طیحم اب یراگزاس و ینامز تلاوحت رد رثا یطیحم یاهرایعم هب مارتحا رگنایب ،تیمها و شزرا
Icomos 2003; Rolf & Jill 2003, Edroma 2001
یدلایم ۲005 .دوب دهاوخ شیاپ لباق درکراک ظفح ساسا رب هک تسا نردم تظافح رد دیدج یرایعم ،شزرا
Munos Vinos 2005; Jokilehto 2006
یدلایم ۲00۷ -۲006 .تسا تفایرد لباق رتشیب ینامز رتسب رد یدبلاک تیمامت اب طابترا رد رثا یتخانشابیز و یرصب شزرا
Jokilehto 2006; Costello 2006; Hughes 2007; Varoli- Piazza 2007
یدلایم ۲009-۲008 .تسا رثا »یگنهرف ریسم« تیمها شجنس یارب اهرایعم نیرت مهم زا یکی ،شزرا موهفم
Icomos 2008; Sun Hua 2010
یدلایم ۲013-۲010 .تسا رثا کی یناهج یاه شزرا رب دانتسا ،رازبا نیرتهب ،یتمرم تلاخادم ربارب رد اه شزرا زا تظافح تهج
Guidance for World Heritage Properties 2010; Albertz & Hazen2010
،رترخاتم یاه هینایب رد نآ زا سپ و )۲۳۵ ،۱۳87 ،وتهلیکوی( داــهن رد هعــسوت تهج یلماع ناونع هب اه شزرا یدامارف و یدام داــعبا Pendlebury & Gibson, 2009,( دــیدرگ حرطم تظافح تــسایس نوگ انوگ تاــیرظن و نیناوق رد اــت دیدرگ ببــس اه شرگن نــیا .)29 .)۳ لودج( دنریگ رظن رد شزرا یارب ار ییاه یگژیو هدش حرطم نیا یریذپ تیبــسن تفگ ناوت یم اهروــشنم یــسررب ساــسا رب تاضقانت ،نامز رذگ رد عماوج ینوگ انوگ هب هجوت اب رییغت ،موهفم .تــسا هدــش ینوگرگد نــیا ببــس ... و یــتلاخادم یاــهدرکیور رد هک تــسا یمیهافم هب ندیــسر هار نــیرتهب ،موــهفم نــیا ناــیب رد ثاریم نوــگ انوگ یاه هزوح رد و دنتــسه هــنیمز نــیا اــب طاــبترا رد .دنا هدیدرگ نایب یگنهرف رــییغت ،صاــخ تروــص هــب هدــش نــیودت یاهروــشنم رــب هولاــع نــیودت اــت یــنامز لــصاوف رد زــین تــظافح هزوــح رد اــه هاگدید رد و هدوب راذگریثات نیناوق نیودت رب هک تــسا لمات لباق اهروــشنم و ۲۰ نرق رد شزرا لوحت ریس رد هدش لصاح یاه هتفای ،4لودج .تسا هدیرگ نایب عبانم یگدرتسگ هب هجوت اب و یسررب یدلایم ۲۱ ،تلاصا ساــسا رب شزرا شیاپ دــننام ییاه یگژیو ،ساــسا نیا رــب
هتفهن یــشزرا تیوه ،یــشزرا هعــسوت رد یدبلاک یــشخب تیمامت یاهرایعم هــب هجوت ،یگنهرف و یــعیبط ثارــیم تــیامح رد رــثا رد و یکینکت تلاوــحت رد یــشخب درــکراک ،نآ اــب یراگزاــس و یــطیحم هک تسناد یلماوع و اهرایعم ناونع هب ار نامز یکیزیفارف تلاوحت .دنا هداد رارق هجوت دروم تظافح رد شزرا نایب رد ههرب نیا رد یــسررب و هدــش حرــطم تاــیرظن لــیلحت ساــسا رــب نــیاربانب رتــشیب اه هفلوم زا یخرب رب دیک ات ،ددــعتم یاــه هزوح رد اهروــشنم هب یا هژیو هاگــیاج ،رثا کی تیمها و شزرا ناــیب رد و هدــش هدــید هوجو یــسررب و بلطم نــیا هب هجوت اــب .دــنا هداد صاــصتخا دوــخ رــترثوم شزرا ناــیب رد ار یــگژیو 6 ناوــت یم ،اهروــشنم رد یدــیک ات هلمج کی رد ناوت یم هرشتنم نیناوق زا یدنب عمج اب هک تسناد :دومن نایب شیامن رد هنیمز گــنهرف هب هجوت اب طیحم یــیایوپ و موادــت-
.تسا راذگریثات نوگ انوگ یاه شزرا رثا رتــسب اب نآ طابترا و شزرا ناــیب رد ناــمز یــکیزیفارف داــعبا-
.تظافح هرطیس رد شزرا لوحت ریس -4 لودج رد یشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات لماوع و شزرا یسانشزاب
رضاح نرق رد یگنهرف ثاریم زا تظافح
.دراد یمهم شقن ظفح و یدبلاک حلاصم و داوم اب طابترا رد ،تلاصا زا تنایص-
.تسا هجوت لباق لیصا یاه یگژیو و ییاضف رصانع یهدنامزاــس اب طابترا رد 7یــگچراپکی ظــفح-
.تسا رثوم شزرا نایب رد رثا ندوب هدروخن تسد شزرا کرد و رطاخ قلعت داجیا رد ینورد و یــتاذ یــگژیو کرد-
.دبای یم انعم رثا یتاذ و سوــملم داــعبا ظــفح یاتــسار رد یــتظافح تلاــخادم -
.دومن دهاوخ رسیم ار شزرا نایب رثا سوملمان ساــسا رب شزرا نایب رد رثوم یاه هفلوم تخانــش و لیلحت -۲ اهروشنم هدش کرد میهافم و نادقتنم تایرظن رییغت تیریدم یانعم هب تظافح تفگ ناوت یم یلک یانعم رد یوحن هب تــسا هطوحم رتــسب رد تیمها اب و دنمــشزرا ناکم کی یلاح رد ،دــنامب رادیاپ لکــش نیرتهب هب رثا یــثاریم یاــه شزرا هــک اه شزرا هب ندیــشخب انغ و ییاــسانش روظنم هــب ییاه تصرف هــک English Heri- (دشاب هتــشاد دوجو هدنیآ و لاح یاه لــسن یارب تنایص و اــه شزرا هک تفگ ناوــت یم اــنبم نــیا رــب .)tage, 2008,7 یگنهرف شرتــسگ تهج مهم رایــسب لــماوع زا تــظافح رد اــهنآ زا یاــه لیلحت ساــسا رــب .دوــب دــهاوخ عــماوج رد یــشخب تــیوه و زا هدــش لــصاح جــیاتن و نیــشیپ یاــه شخب رد هــتفریذپ تروــص رثا یاه یگژیو هب هجوت اب و یشزرا یاه هاگدید اب طابترا رد لوادج کی رد ،راثآ رد یشزرا میهافم یریگ لکش رد رثوم لماوع و یخیرات یاه هفلوم تخانش تهج هدــش تفایرد میهافم یلک یدنبعمج نایب هب ناوتب ات دنا هدیدرگ لــیلحت و یــسررب ۵لودج رد راذگریثات .تفای تسد رثوم یاه هفلوم ساسا رب شزرا موهفم رــثوم لــماوع تخانــش لاــبند هــب هــک ۵ لودــج یــسررب یــپ رد ناــیب نآ رــب رــثوم یاــه یگژیو و یــخیرات رــثا کــی شزرا ناــیب رد ،8تیوه ،تــلاصا نوچ ییاهرایعم تــفگ ناوــت یم ،تــسا هدیدرگ زا ناــمز رد رــثا لــماعت و یــتظافح درــکیور ،رتــسب ،یــگچراپکی
.دوب دنهاوخ شزرا نییبت رد راذگریثات یاه هفلوم لماع ،هعماج و یطیحم رتــسب تیمها ،شزرا موهفم نایب رد یدنرب و لگــیر هــک روطنامه و تــسا هدــش هــتفرگ رــظن رد یــمهم نــیودت رد یــگنهرف و یناــسنا بــناوج تــیمها دنتــسه دــقتعم رد رثا رد یصصخت تلاخادم .ددرگ یم حرطم رایسب یشزرا تایرظن دریگ یم لکش اه گنهرف رد یمدرم و یشزرا تاداقتعا اب تقباطم رد یطیحم رتــسب ساــسا رب اه شزرا ظــفح و )Matero, 2000,52(
Caple,( تــسا رتتــسم نآ یناعم یعادت و یربراک ،تیعضو ،دبلاک مهم رایــسب شزرا زا یقلت رد عماوج یــگنهرف تــیوه .)2004,178 نامه تــیوه هک تــسا دقتعم روــب رــتلاو هــنیمز نــیا رد و دنتــسه ناکم کی تخانشزاب ببس هک تسا یگرزب و کچوک یاه توافت دوــجوب ار طــیحم یگتــسبلد ســح و دوــش یم طــیحم یــیاناوخ و و یخیرات رــثا تیوه یریگ لکــش رد .)8۱ ،۱۳87 ،یــبطق( دروآ یــم دنراد دوجو یمیهافم ،دوــش یم داجیا نآ رد هــک یــشزرا تارییغت هب یبایتــسد .دنراد یعامتجا و یطیحم رتــسب اب یمهم طابترا هک .دوب دهاوخ مــهم رایــسب یــشزرا تارییغت یــسررب رد میهافم نــیا و تاذ ،تیصخــش یانعم هــب هک تــسا تیدوجوم هــمزلا ،تــیوه ناکم کی دناوت یم صخــش هک تسا یدح تیوه .تسا یتــسه هب ،دنک ییاــسانش اــه ناکم ریاــس زا زــیامتم یــناکم ناوــنع هــب ار رفوتــسیرک .دــشاب هتــشاد درف هب رــصحنم یتیصخــش هــک یا هــنوگ اهانب رد ماــنیب یاه تیفیک یدــبلاک مــسجت ار تــیوه ،ردناــسکلا ،ناــسنا ره حور و تایح یلصا یانبم هک یــیاه تیفیک ،دــناد یم اهنآ رــب یــمان ناوــت یمن اــما ،دنتــسه رــکب تــعیبط اــی و اــنب ،رهــش .)4۵7 ،۱۳8۱ ،ردناسکلا( تشاذگ هک ددرــگ یم حرــطم تــظافح رد شزرا ثــحب رد ،اراــن دنــس رد رتــشیب دروم رد یرواد یارب ار یــشزرا یاهرایعم دــناوت یم تــلاصا نیاربانب .)Nara Charter, 1994( دنک حرطم یخیرات یاــه هطوحم ،تلاصا .دراد رارــق اه شزرا اــب میقتــسم طابترا رد تــلاصا موــهفم
هدش کرد میهافم نادقتنم رظن زا نیناوق و اهروشنم لیلحت زا هدش کرد میهافم
تظافح هرطیس رد شزرا نایب )یدلایم ۲1 و ۲0 نرق(
رثوم یاه هفلوم شزرا نییبت رد
لیصا و یکینکت تلاصا 1 و داوم اب طابترا رد لیصا یاه یگژیو ظفح ندوب
یشزرا تنایص رد یدبلاک حلاصم تلاصا ساسا رب تظافح رد شزرا شیاپ
تلاصا
تسد و رثا کبس ظفح ۲ ندوب هدروخن هدروخن تسد و ییاضف رصانع یهدنامزاس
رثا ندوب لماع یدبلاک یشخب تیمامت
یراذگ شزرا یگچراپکی
هتفهن یتاذ و ینورد تیوه 3 رثا یاه یگژیو رد رتسب اب طابترا رد ینورد و یتاذ یگژیو کرد
یتاذ شزرا کرد و رطاخ قلعت داجیا رد یگنهرف هتفهن تیوه و سوملمان یگژیو نایب
ثاریم تیوه
طبترم یاه یگژیو و طیحم 4 تیعقوم اب هنیمز گنهرف هب هجوت اب طیحم ییایوپ و موادت
یتیوه رتسب و یطیحم یاهرایعم هب مارتحا یطیحم رتسب
5 یتظافح تاعونت
ساسا رب رثا یکیزیفارف و یکیزیف داعبا ظفح نوگ انوگ یاهدرکیور یشخب درکراک درکیور و طیحم اب یراگزاس
یکینکت تلاوحت رد درکیور
یتظافح
6 ینامز یاه یگژیو
یشزرا تلاوحت اب طابترا رد نامز یکیزیفارف داعبا نآ داعبا هب هجوت اب نامز یخیرات تلاوحت
نامز
.تظافح رد شزرا نییبت رب رثوم یاه هفلوم تخانش -5 لودج
4۵
یاــه هولج زا یــساسا یا هــبنج اــهنت و تــسین شزرا هــسفن یف دور یم رامش هب یگنهرف ثاریم نیداینب یاه شزرا رگید نوگ انوگ دعُب و اه شزرا ی هدــنهد لاقتنا هباثم هــب تــلاصا .)Stovel,1995(
هب تظافح دــنیارف رد یدــیلک یا هفلوم یــگنهرف ثارــیم یــیانعم یرگید ثحب رد .)86 ،۱۳۹۳ ،یترــشع و داژن یئادف( دیآ یم رامــش یرصب( اــه شزرا هک ددرــگ یم حرطم شزرا موــهفم لوــحت ریــس رد لباق رتــشیب رثا یدــبلاک یــگچراپکی اــب طاــبترا رد )یتخانــشابیز و تهج رد مهم یرایعم دناوت یم یگچراپکی و دوب دنهاوخ تــفایرد تلاصا یاــج هب موــهفم نیا یــهاگ هک درــیگ رارــق یــشزرا تواــضق .)The Burra Charter, 2002( ددرــگ یم ناــیب زــین اهروــشنم رد هک تــسناد تظافح تیریدم هعــسوت هیاپ ناوت یم ار موــهفم نــیا رثا کی یاه شزرا ندــش گنرمک زا یریگولج یاتــسار رد یــنماض شجنس لصا رد یگچراپکی .)Jokilheto, 2006,12( تــسا یثاریم فرعم یگچراپکی .تسا یگنهرف ثاریم ندوب لماک و مامت نازیم Guid-( تــسا لومــش ناهج شزرا نــیبم هــک تــسا یــیاه یگژیو رد یــگچراپکی .)ance for Word Heritage Properties, 2010,13 دراد یمهم شقن ناــمز رذگ رد یطیحم رتــسب رد نآ موادــت رد راــثآ و رثا زا بطاخم تفایرد و کرد رد لماع نیا .)Matero, 2000, 52(
.دشاب لمات لباق رایسب دناوت یم نآ یشزرا یاه هبنج ساــسا رب لصا رد موهفم نیا ،شزرا موهفم زا یــقلت ساــسا رب و تارــییغت و داد دــهاوخ یور یــنامز رذــگ رد رــثا یــکیزیف تملاــس Jokilehto,( تــسا راذگریثات اه شزرا زا تــظافح رد نامز یــنوگرگد ،ینامز یلاوت رد یلامتحا یاه بیسآ و تامدص زا تظافح .)2007 هدنهد لکــش ،رثا دبلاک و تــسا شزرا دومن رد لماوع نیرت مهم زا Huh & Uysal,( دوــب دهاوخ نامز رذگ رد رتــسب کــی رد نآ تاــیح و مارــتحا یاــنبم رــب یــتلاخادم یاه هویــش باــختنا .)2004,180 تملاس یاتسار رد و یگچراپکی ،تیوه ،تلاصا یاه یگژیو ظفح لــماع ،ناــمز رذــگ رد یــعامتجا و یــطیحم رتــسب رد رــثا یــکیزیف کرادت و تــظافح کرد .دوــب دهاوخ عماوج رد رــثا یــشزرا هعــسوت کرد اب میقتــسم طابترا ،یــگنهرف و یخیرات راــثآ تــظافح درــکیور نیرتهب و دنراد ریثات شزرا تــفایرد رد هک دوب دهاوخ یــیاه هفلوم تروــص شزرا کرد یاــنبم رــب یــتظافح یاه هویــش باــختنا هار .)66 ،۱۳۹۰ ،یدارم( دریذپ یم
ساــسا رب نآ هب هتــسباو یاــه هاگدید و ۲1 نرــق رد تــظافح-3 شزرا نایب رد رثوم یاهرایعم تخانش یجوا و عورــش هطقن هک یدلاــیم ۲۰ نرق نتــشاذگرس تــشپ اب نیناوق یریگ لکــش هــک تــسا یخیرات راــثآ زا تــظافح ثــحابم رد یــپ رد ار هزوــح نــیا نازادرــپ هیرظن و نادــقتنم و اه نویــسناونک و اه هاگدید ،یدلاــیم ۲۱ نرق رد تــظافح نــیون یاــیند رد ،تــشاد داجیا رد شزرا ثــحبم هــک هدوــمن رــییغت تــظافح هزوــح رد یــمک .تــسا هدوب راذگریثات رایــسب هکلب ،رــیثات یب اــهنت هن تارــییغت نــیا یــشزرا و یدرکراک تظافح هاگدــید ود ،تظافح نــیون یاــیند رد و یــقلت زرــط هــک ددرــگ یم حرــطم )Vestheim et al., 2001, 215(
هاگدید رد .ددرگ یم توافتم یمک تظافح ثحب رد هزوح ره نایب هدــش فوطعم رثا سوملم و یدام یاه یگژیو رــب هجوت ،یدرــکراک Vestheim et al.,( درــیگ یم رارق هجوت دروــم رگ تظافح طــسوت هک ایآ ؟دشاب یعامتجا دامن دناوت یم یــسررب دروم رثا ایآ .)2001, 216 .... و ؟دراد رگشدرگ هبذاج ایآ ؟دننک راک نآ لخاد دنناوت یم مدرم تظافح هرگن زا یرگید هوــلج هک یــشزرا تظافح ثحب رد اــما لکــش رــثا یاــه شزرا یاــنبم رــب یــطابترا هاگدــید ،تــسا رــصاعم یارب هــک تــسا نیا یــشزرا تظافح رد یروــحم هدــیا .درــیذپ یم یــش کی هک ار یــیاه شزرا دــیاب ادــتبا ،تــظافح رد یرــیگ میمصت Avrami et al.,( درک یــسررب ،دــشاب هتــشاد مدرم رظن رد دناوت یم طــسوت هدــش لاصحتــسا یاــه شزرا ،هاگدــید نــیا رد .)2000,12 نیا هــک دــبای یم تــیمها وا شرــگن و هاگدــید ساــسا رــب بــطاخم هرابود یزاــس هدنززاب ببــس ،رثا یدرکراک هاگدــید راــنک رد هاگدــید یماروآ طــسوت راب نیلوا ،یدلایم ۲۰۰۰ لاــس رد .دیدرگ دهاوخ نآ Munos Vinos,( دیدرگ کــیکفت یــشزرا و یدرکراک تظافح ثحب ینورد یاه شزرا هب یبای تسد لابند هب یشزرا تظافح .)2005 رثا یکیزیف و یدــبلاک یاهرایعم لابند هــب یدرکراک تظافح و رــثا .داد ناشن ۱رادومن رد ار نآ ناوت یم هاگدید نیا ساسا رب هک تسا ناوت یم یماروآ هاگدید ساسا رب هدش یحارط رادومن ساسا رب ار اــهنآ ،یــنورد یاــه شزرا ثــحبم رد ،یــشزرا تــظافح ثــحب رد
.نردم یایند رد تظافح کیکفت -1 رادومن )Avarmi, 2000, 13هاگدید ساسا رب ،ناگدنراگن( :ذخام رد یشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات لماوع و شزرا یسانشزاب
رضاح نرق رد یگنهرف ثاریم زا تظافح
تظافح نردم یشزرا تظافح
یدرکراک تظافح
ینوریب شزرا ینورد شزرا
و یکیزیف یاهرایعم یدبلاک رثا یتسه و تیدوجوم
شزرا یگنهرف یاه
اب لــماعت رد رتــشیب هــک تــسناد رــثا تــیدوجوم و تاذ هــب هتــسباو لباق سوملمان تروــص هب هک دــنریگ یم رارــق شزرا زا یــیاه یگژیو اــب لــماعت ،یــنوریب یاــه شزرا ثــحب رد .دنتــسه تــفایرد و کرد ،دندرگ یم یقلت راثآ زا یگنهرف شزرا مان اب هک نوگ انوگ یاه شزرا تظافح هطیح رد رتــسب و دبلاک اب لماعت رد هک ددرگ یم هدهاــشم .تسا هدش نایب یدرکراک تــظافح رــب هــک بوــلطم یــتظافح داــجیا تــهج رد نــیاربانب رد دیاب ،دــشاب هتــشاد دیک ات رگیدکی اــب ماگــمه یــشزرا و یدرــکراک یگنهرف تــیمها هب طوــبرم بناوج یــمامت ،ناکــم کی تــظافح هنیزه هــب یــشزرا چــیه رــب هــجومریغ دــیک ات نودــب ار نآ یــعیبط و نــیا رــب هولاــع و تــفرگ رــظن رد نآ رــگید یاــه شزرا نــتفرگ هدیدان .دومن هــجوت زــین یدرــکراک تــظافح یــگنوگچ رــب یتــسیاب شــخب رد مهم لوــصا زا یکی ،رــثا یاــه شزرا و درــکراک زا تــظافح هزورــما یروط هب )Sun Hua, 2010, 6957( هدــش یثاریم راثآ یفرعم هنیمز و هجوت ،تــظافح عوضوم ،)۲۰۰8( ناتــسلگنا ثارــیم دنــس رد هــک و لوصا هــئارا و دهد یم رارــق رــظندم ار یــثاریم یاــه شزرا یاــقترا ،تلاصا« یاهرایعم شجنــس یانبم رب ،دنــس نیا رد اه تــسایس نــیا یاــنبم رــب و ددرــگ یم ناــیب ناکــم رد »تــیوه ،یــگچراپکی دروم یخیرات ناکم تــظافح رد اه شزرا زا یعیــسو فیط ،درکیور .دریگ یم رارق شجنس و هجوت یاه یــسررب و اــه لیلحت و ۵ و4 لوادــج هــب هــجوت اــب نــیاربانب زا شزرا ناــیب رد راذگریثات لــماوع تخانــش یانبم رب هتفرگ تروــص حرطم یاه هاگدید هب هــجوت اب و ،تمرم نادقتنم و نــیناوق هاگدــید نــیب طاــبترا ،تــظافح هزوــح کــیکفت و یدلاــیم ۲۱ نرــق رد هدــش رد ینوگرگد ببس هک شزرا نایب رد راذگریثات ینورد و ینوریب لماوع .دومن هدهاشم ۲ رادومن رد ناوت یم ار دیدرگ دنهاوخ زین اه هاگدید ساــسا رــب یــشزرا هاگدــید یــنوگرگد رد راذــگریثات یاــهرایعم -4 تظافح نیون هاگدید رد ار اهنآ ،شزرا نایب رد هدــش هتخانــش لماوع هب هجوت اب لاح لماوع و رثا تیدوجوم و تاذ هب هتــسباو ینورد لماوع هرتــسگ ود هب و هدوــب طیحم اــب لماعت رد هــک یــیاه یگژیو اــب طــبترم یــنوریب
و دنراد دوخ رد هــسفن یف هک یرتدایز یرــیذپرییغت تــیلباق لــیلد دهاوخ راذگریثات اــهنآ یور رب تارییغت داجیا رد یرــت عونتم لــماوع .دنراد رارق رثا ینورد یاه یگژیو اب لماعت رد هک دومن میسقت ،دوب ناوت یم ،شزرا موهفم نایب رد هدش حرطم یاهرایعم ساسا رب یاــه یگژیو هرتــسگ رد ار یــگچراپکی و تــیوه ،تــلاصا یــگژیو هــس نایب نیــشیپ یاه شخب رد هــک تــسناد رثا تاذ اــب طــبترم یــنورد ناوت یم اما دنراد شقن راثآ یشزرا یاه یگژیو داجیا رد هک دنا ه دیدرگ هرتسگ رد یتظافح تلاخادم عون و نامز ،یطیحم رتسب لماع هس یشزرا یاه ینوگرگد داجیا رد مهم لماوع زا ار رثا ینوریب یاه یگژیو هدوب رثوم یشزرا یاه هاگدید رییغت رد تظافح هرتسگ رد هک تسناد تظافح هزوــح رد یــشزرا یاه شرگن رد تارــییغت داــجیا تــیلباق و رد هدــش حرطم یاــه یگژیو هــب هــجوت اــب هــتبلا .تــشاد دــنهاوخ ار نیا هب هتسباو هک ینوگ انوگ لماوع روضح هب ،ینوریب لماوع تخانش .دومن هراشا ناوت یم یشرگن تارییغت داجیا رد زین دنتــسه اهرایعم شزرا نییبت رد هفلوم کی ناونع هب رثا طیحم و رتسب هک ینامز لباق شقن یشزرا یاه هاگدید رییغت رد نآ ییایوپ ،ددرگ یم حرطم لباق هوجو نیرت مهم زا ،رتسب هب هجوت .تشاد دهاوخ یا هظحلام موس شخب رد .تسا هدش رشتنم نیناوق و دانسا یمامت رد یسررب تبــسن یاه شزرا دروم رد اــه تواضق ماــمت تــسا هدمآ اران دنــس و رگید یــگنهرف هب گــنهرف کی زا یــگنهرف ثارــیم هــب هدــش هداد تواضق نــیاربانب .دوب دــهاوخ توافتم گــنهرف کــی نورد یــتح لوصحم ،شزرا .تــسا توافتم عماوج رتــسب رد اه شزرا دروم رد .)Matsomoto, 2001( تسا رییغت لباق نامز رورم هب و هدوب هعماج عماوج یاــه یگژیو زا هک یــگنهرف یاهرتــسب رد تــکرح و یــیایوپ دهاوخ راذگریثات ،دوش یم هدیمان شزرا هچنآ یریگ لکش رد ،تسا ینوگرگد رد عماوج رد دیدــش یریذپرییغت لیلد هب لماع نیا .دوب رب یشزرا تارییغت داجیا رد .دراد یرثوم شقن یــشزرا یاه هاگدید بطاخم ،ریباعت و اه شرگن نوچمه یلماوع زا ناوتیم رتسب ساسا یاهرتسب رد تارییغت داجیا رد هک دومن دای یطیحم یاه یگژیو و یاه تفایرد هــب هجوت اب نیبطاخم .دــنراد یمهم شــقن یــگنهرف
.۲1 نرق رد یشزرا هاگدید ساسا رب تظافح رد راذگریثات یاهرایعم -۲رادومن
47
هدش داجیا ریباعت و شرگن هک دننک یم فیرعت ار اه شزرا ،یطیحم .دراد یــمهم شــقن وا یــشزرا یــسانش تیولوا رد ،یــنامز یــلاوت رد هک ددرگ یم حرــطم شزرا ینوریب یاــه یگژیو هریاد رد هــفلوم نــیا .تسا نآ یتاذ یاه یگژیو زا یریذپرییغت تیلباق میهافم نیرت مهم زا ،نآ رد هتفریذپ تروص تاکرحت و نامز اما ،خیرات تــظافح هیلوا یاــنب دــنچ ره .تــسا یــساسحا و یــکیزیف نامز ،یراــمعم نوچمه اــما ،تــسا نامز رذــگ و اــه هرود ثــحابم زا اه گنهرف و اه شزرا ی هدینت مهرد مهف و اضف کرد یارب یلماع فرط کی زا نامز نیاربانب .تساضف و دبلاک هب یهد لکــش قیرط لوحت رگید فرــط زا و نتفر نیب زا و هداــم و لکــش یــنوگرگد لــماع ببس ،نامز .)۱۳۳ ،۱۳84 ،نایبلاط( تــساهزاین و رکف و هــشیدنا ،رثا هلکشتم داوم هلمج زا اه هنیمز زا یرایــسب رد ینوگرگد و لوحت هدیدپ مایپ و موهفم ،ریباعت ینوگرگد و ظفح رد اه هــشیدنا توافت یور رب تارــییغت داــجیا رد نامز و دــش دــهاوخ رــثا درــکراک موادــت و ،نامز رذگ رد هک یماگنه .تــسا یــسررب و لمات لباق میهافم نیا رثا یاه شزرا ناــیب رد ،دنوــش رییغت راچد عــیدب و لــیصا مــیهافم تارــکفت عوــن و هدوــمن داــجیا یــنوگرگد ،یــخیرات شزرا صــخلااب رب تارــکفت و تــسا راذــگریثات رایــسب موــهفم نــیا رــییغت رــب یناــسنا ظفح یارب ،رگید یور زا اما .دوــمن دنهاوخ رییغت تلایامت ساــسا زا رــیغ یدرــکراک یــتحار هــب ناوــت یمن ،رــثا کــی لــیصا یاــه شزرا هدنهد ساکعنا ،رثا یلصا درکراک هک ارچ دیشخب نادب یلصا درکراک یرظنم زا .دوــب دــهاوخ ناکــم کــی زا رــشب تلاــیامت و اه هتــساوخ نآ یخیرات دوــکر ای و رثا کی یــیایوپ رد یمهم لــماع ،ناــمز ،رــگید ببــس نامز رذگ .دنوــش یم نوگرگد نامز اب اه شزرا هک ارچ تــسا هبارخ ناونع هب یهاگ و عیدب یهاگ هک نوگ انوگ راثآ دوکر و ییایوپ .دیدرگ دهاوخ ،دنوش یم هتسیرگن طیحم و رتــسب یانبم رــب و نامز اــب رــیغتم یاه هویــش باــختنا
شــقن ،ددرــگ یم یــقلت دنمــشزرا نــهذ رد هــچنآ رد ،رــثا یرــیگرارق هدــش داجیا یــتظافح طیارــش رد نوــگ انوگ تاــعونت .دراد یرــثوم رــیثات ،نآ یــنوگرگد و شزرا ناــیب رد یــنامز تارــییغت هطــساو هــب ناوتب هک ددرگ یم ببــس هچنآ اما .تــسا هتــشاد یا هظحلام لباق شزرا اــب طاــبترا رد ار تــظافح ،یــخیرات راــثآ زا تــنایص ثــحب رد یاهدرکیور رد .تــسا یتظافح یاــهدرکیور رد موادــت ،دهد رارــق رــب یدرــکلمع و یدــبلاک ،یرــصب یگتــسبمه داــجیا ،یــتلاخادم رد بسانتم درکلمع داجیا رد موادت ،یزاساضف رد ماجسنا ساسا یریگ لکش رد یشنیزگ یاه هویــش ساــسا رب اه شزرا ظفح موادت ،درــکیور عوــن هــب هــجوت اــب .دوــب دــهاوخ رــثوم یــشزرا تارــییغت و ییاه ینوگرگد و هدرک رییغت رثا کی دروــم رد هجوت دروم یاــه شزرا زا هدــش لصاح جیاتن .تــشاد دنهاوخ یــپ رد یراذــگ تیولوا رد ار ۳ رادومن رد ،عماوج رد یشزرا تارییغت داجیا رد اهرایعم تخانش ،تسا تفایرد لباق لدم زا هک روطنامه .تــسا هدــش هداد ناــشن رد هچنآ رد ،یتظافح تلاخادم و رتسب ،نامز ی هفلوم هس طابترا نیا و تــشاد دهاوخ یمهم شقن ،تــسا راذگریثات اــه شزرا رــییغت ،تلاصا نوچمه رثا تیدوجوم و یتاذ یاه یگژیو اب لماعت رد رــما .دوب دهاوخ ینورد یگچراپکی و تیوه ثحب -5 )یونعم( یدــبلاکریغ و )یداــم( یدــبلاک هجو ود ،رــثا کــی رد ود نیا .دوب دنهاوخ حرطم ،دنتــسه رثا ناج و مــسج هباثم هب هک کی ره فیعضت اــی یدوبان هک دنا هدــش هدینت مه رد ناــنچ ،هــجو رثا یجیردت گرــم زاغآ ،)ییانعم( یدبلاکریغ و یدــبلاک هــجو ود زا دبلاک .دوب دهاوخ هجو ود ره تظافح ورگ رد رثا تظافح و تــسا
.تظافح رد یشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات یاهرایعم یطابترا لدم -3 رادومن رد یشزرا یاه هاگدید ینوگرگد رد راذگریثات لماوع و شزرا یسانشزاب
رضاح نرق رد یگنهرف ثاریم زا تظافح
شیاسرف و بیسآ ضرعم رد ،یدرکراک و یمیلقا طیارش ظاحل هب رثا یاه شزرا ،اه تنس ینعی رگید هوجو هک یتروص رد دراد رارق یپایپ موادت نــمضتم ،یــخیرات و یــطیحم یاــه ماظن رــگید و یــعامتجا تمرم ناسکی ییارجا یاه هویش .دنتسه نامز لوط رد رثا تایح و هدامآ یاه هخــسن رد و هدــش دیلوت ناهج زا یکچوک شخب رد هک یدج بیسآ دوخ ،تسا هدش رداص ایند رسارس رد یدنب هتسب رد رد .تسا هدش ببس راثآ یانعم و حور رد هک یدبلاک هجو رد هن ار زا رثا و ناکم شزرا حیحص تخانش و کرد تفگ ناوت یم تقیقح هک ارچ تسا ریذپ ن اکما ناکم نآ بطاخم طسوت و گنهرف نورد یاه هنومن هلمج زا .تــسا توافتم دارفا نهذ رد ،یناعم تفایرد کی هک تــسا ینامز دنک یم تابثا ار یناعم صــقان کرد هک یزراــب .دنک یم راک هدنز یاه گنهرف رگید هب قلعتم راثآ یور رــگ تظافح ثحب رد هــک هــچنآ رد ناــبطاخم طــسوت هــعماج یــگنهرف تــیوه هزورما .دوب دهاوخ راذــگریثات ،ددرگ یم حرطم رــثا شزرا و تــظافح رییغت نآ یاــه شزرا و یخیرات رثا هــب تبــسن بطاخم یاــه هاگدید ینامز .تــسا هدوبن ریثات یب رییغت نیا داجیا رد نامز .تــسا هتفای یــسانشابیز یهاگ و یخیرات شزرا ،تــظافح رد مــهم یاــه شزرا اما .تــسا هدوب )عماوج یــسایس خیرات رــظن زا تــیولوا( یــسایس و یگنهرف یاهرتــسب رد اه هــشیدنا و اه هاگدید رد تواــفت اــب هزورــما یداصتقا دننام ییاه شزرا هب ار دوخ یاج اه تیولوا نیا ،عماوج :هجیتن رد .تسا هداد یعامتجا و اه هویش هطساو هب ،اه شزرا زا تظافح هزوح رد یناعم و میهافم - نوگرگد ،ددرگ یم هدافتسا هصرع نیا رد هک ینوگ انوگ یاه کینکت و
.تسا هدرک رییغت راچد ار تیمامت و تلاصا ثحابم و تــسا هدــش رییغت ار یشزرا یاه تیولوا ،اه هاگدید و اه هــشیدنا رد توافت -
.تسا هداد ،دوب دهاوخ مهم هزورــما یخیرات رثا و بطاخم نــیب رد هــچنآ - یعامتجا زا هــتفرگ تاــشن هــک تــسا یــطیحم یاــه شزرا و رتــسب ار ییاه شزرا وا یارــب و درگن یم یــخیرات رثا هب بــطاخم هک تــسا ،)سدقم( یونعم شزرا وا یارــب یهاگ یخیرات رثا .دراد هارــمه هــب یمهم لماع ،رتــسب و عامتجا .دراد ... و )یتخانــشابیز( یتانییزت
.دوب دهاوخ ناسنا هاگدید رد یدنمشزرا ماظن یریگ لکش رد .دراد یدایز ریثات رــثا دبلاک یــشزرا یاه یگژیو نایب رد ناــمز - و راگزاــس ،ریغتم ،شودخم نامز رذگ رد تارــییغت اب اه یگژیو نــیا
.دش دنهاوخ ...
رد ار اــهنآ ناوــت یــم لماوع نــیا یدــنب عــمج اــب یــلک روــط هــب .دومن هصلاخ 4رادومن میهافم ساــسا رب یــخیرات رــثا رد شزرا موــهفم ،لدــم نــیا رد ینوگرگد و هدــش هدیرفآ ،ددرــگ یم شزرا داــجیا ببــس هک یــناعم و ،یخیرات رثا هب بطاخم هاگن عون .دش دهاوخ نآ رییغت ببس ینامز رذگ رد تسا نکمم هک دریگ یم لکــش وا یگنهرف رتــسب ساــسا رب رذگ اب نیبطاخم رظن رد اه شزرا نینچمه .دوش رییغت راچد نامز ،تظافح و تمرم .دش دهاوخ یریغتم ریسافت و ریباعت یاراد نامز و داوم یرــیذپ نوگرگد هــب هــجوت اــب ،یــشزرا یاــه هاگدید ساــسارب ،ریباعت و اه هــشیدنا ،اه هاگدید لوحت هب هجوت اب و نامز رد حلاصم یاه هفلوم و اه شزرا هک دناسرب یطیارــش هب ار یخیرات رثا دناوت یم نیاربانب .دــشاب رت لوبق لباق ،یدنمــشزرا رتهب هچره داجیا رد نآ دوب دهاوخ یمهم لماع نامز ،شزرا رب ینتبم تظافح کرد یارب .دش دهاوخ اه هفلوم رد یدایز تارییغت ببس هک ارچ ،یتظافح مولع و یــگنهرف رتــسب ،نامز نوچ یلماوع نــیاربانب هک دنتسه راذگریثات رایسب ناکم کی تظافح رد اه شزرا کرد رد
.دنشاب هتشاد ریثات اهنآ رب دنناوت یم یدایز یاهریغتم یاه هطوحم و راثآ یدنمشزرا ساسا رب یتظافح یاه شرگن رد یاــهاضف ی هدنزاــس رــثوم لــماوع و اــه هفلوم تخانــش ،یــخیرات هتفرگ لکش رمتسم یتظافح یاهدنیآرف ،اه هطوحم و راثآ یدبلاک ،تیوه ،تلاصا( شزرا نایب رد رثوم لماوع و یخیرات یاه هرود رد نیا رد یدعب یاه ثحب یارب ییاــشگ هار دناوت یم ،)... و تیمامت هرابرد یدایز یاه ثحب و اه هیرظن هک ینامز هژیو هب ؛دــشاب هنیمز رد رثوم یاهرایعم و شزرا نیداینب موهفم هدننکداجیا یاه هفلوم .تسا حرطم »نامز« ینعی یشزرا تارییغت
.نامز رذگ رد ناکم کی تظافح و شزرا کرد رد رثوم لماوع -4رادومن
