جلوه هایی ناب از هنر سفالگری عصر قاجار

راــجاقرـصع يرـگلافس رـنه زا بان يـیاه هولج

*ينیسح مشاهدیس رتکد

.ناریا ،لیبدرا ،لیبدرا ققحم هاگشناد ,)نیمن سیدرپ(يناسنا مولع ۀدکشناد ،يملاسا نارود رنه و يسانش ناتساب رایداتسا )90/7/3 :ییاهن شریذپ خیرات ،90/2/4 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ

رنه لماک لاوز يانعم هب نیا اما ،میتسه هجاوم يرگلافس رنه لوفا اب ،يجراخ و يلخاد ِفلتخم لیلاد هب انب راجاق نارود رد دنچره دوجو .تسا هدیشخب موادت ار ناریا يرنه ِتلاصا ،يتادراو فورظ زا توافتم تاصخشم اب ينیچ فورظ زا يضعب ِتخاس و هدوبن یرگلافس ِتربلآ و ایروتکیو و تیوک ِبجر قراط دننام روشک زا جراخ ياه هزوم زا يخرب رد بلغا هک رصع نیا ياه هنیلافس زا صخاش يیاه هنومن رصع يرگلافس رنه فلتخم داعبا ِرتهب ِتخانش ةنیمز رد تسا يشلات رضاح قیقحت .اعدم نیا رب تسا يدهاش ،دوش يم يرادهگن ندنل تاصخشم اتسار نیمه رد .درک دای يرابرد ياه هنومن ناونع اب اهنآ زا ناوت يم هک صخاش ياه هنومن نیمه زا يخرب هب هجوتاب راجاق ِيرگلافس رنه موادت مغریلع ،قیقحت جیاتن هب هجوتاب .تسا هتفرگ رارق لیلحت و يسررب دروم فورظ نیا زا يدادعت ِینییزت و یرنه ياراد ينییزت شوقن و هویش ،مرف ظاحل هب هرود نیا ياه هنیلافس ،راجاق رصع يرگلافس ِرنه رد برغ تاریثات يخرب زین و يوفص نارود ِعومجم هک دنشاب یم زین ...و شوقن ریاس رب نانز صوصخب يناسنا شوقن ةبلغ ،اه گنر رتشیب عونت دننام يدرف هب رصحنم تاصخشم .دیامن يم يمتح و يمازلا ار رصع نیا يرگلافس رنه تیعضو اب هطبار رد هاگدید رییغت موزل اهنآ

یدیلک یاه هژاو .ينییزت شوقن ،نییزت ياه هویش ،اه مرف ،راجاق رصع ،يرگلافس رنه

.E-mail: hhoseyny@uma.ac.ir ،0452-3222953 :ربامن ،09141556077 :نفلت*

هب يملاسا راودا ریاس هب تبسن هکنیا دوجو اب راجاق نارود اه هرود نیرت هتخانشان لاح نیع رد اما ،تسا رتکیدزن ام ۀرود رما نیا لیلاد هب لاجم نیا رد میهاوخ يمن .دوش يم بوسحم زین زا يکی .تسا رگید يتصرف و ثحب مزلتسم دوخ نآ هک میزادرپب ،فلتخم ياهرنه تیعضو ،صقان تخانش ای تخانش مدع نیا رهاظم هسیاقم رد يتح .دشاب يم نارود نیا يط يرگلافس رنه هلمجنم دیاب ،يشاقن و يرامعم دننام هرود نیا ِرگید ياهرنه زا يخرب اب رنه نیا تیعضو دروم رد يمک رایسب تاعلاطا هک دومن ناعذا هب يملاسا نارود يرگلافس رنه عبانم يسررب رد هک يیاجات .میراد رطس دنچ دح رد يکدنا رایسب بلاطم اب میسر يم هک راجاق نارود يرگلافس ۀنیمز رد هرود نیا رد يتیلاعف چیه يیوگ ؛میوش يم هجاوم هدش ناریا دراو جراخ زا يلافس راثآ مامت ای و تسا هتفرگن تروص ينییاپ حطس رد يکینکت و يرنه ظاحل هب ردقنآ روبزم راثآ هکنیا ای و .درادن ار اهنآ هب نتخادرپ شزرا هک دنراد رارق رد هرود نیا يرگلافس دروم رد ام مک تاعلاطا للع زا يکی نیا اب فداصم .دراد هشیر نایراجاق اب رصاعم يناهج تلاوحت رد و ينغ و يناتساب ياهروشک نیب رد يیاپورا ِنارخ هقیتع هرود يارب ابیز و صخاش راثآ يوجتسج رد ناهج ۀداتفا بقع لاح نیع ۀلمج زا ناریا يشاک و يلافس راثآ هک دندوب دوخ ياهروشک هب لاقتنا و يمسر ۀویش ود هب ،فده نیا هب لین تهج رد اهنآ .دندوبراثآ نیا و اهدادرارق بلاق رد نآ ِيمسر ۀویش .دندرک يم مادقا يمسر ریغ يمسر ریغ عون و دندرک يم تفایرد راجاق ناهاش زا هک دوب يتازایتما راجاق تموکح يناوتان و مدرم يداصتقا دب تیعضو رد هشیر زین نآ هب يرنه راثآ زا يرایسب نآ يط هک تشاد روشک ياهزرم لرتنک رد .دش يم يجراخ ياهروشک يهار و يرادیرخ نایناریا زا سخب ِنمث

ار يناریا نارگلافس و نارگتعنص زا يدارفا ناییاپورا ًاضعب يتح دادعت تهج نیمه هب .دنتفرگ يم تمدخ هب راثآ هوبنا دیلوت تهج يیاپورا ياهروشک ياه هزوم رد هزورما ،اه لافس نیا زا يرایسب ناونعب ناریا رد نارود نیا صخاش راثآ دادعت و دنوش يم يرادهگن .تسا مک رایسب اهنآ ۀدننک دیلوت و ردام نیمزرس نارود نیا رد يرگلافس رنه تیعضو ،ور ِشیپ قیقحت عوضوم ياه هزوم رد هدنام ياجرب ِصخاش ياه هنومن زا يخرب هب هجوتاب تاصخشم يسررب هک تسا يهیدب .تسا ناریا زا جراخ و لخاد و كرد هب ،شوقن عون و نییزت ،مرف ظاحل هب روبزم ياه هنومن نیمه رد .دومن دهاوخ کمک راجاق هرود يرگلافس رنه رتهب يبایزرا تیعضو ،هتفای ریرحت تلااقم و اه باتک زا هدافتسا اب ادتبا ،اتسار ِمهم ياه کینکت و زکارم ظاحل هب نارود نیا يرگلافس رنه يلک تشه و تسیب همادا رد و هتفرگ رارق يسررب دروم ،نییزت و تخاس هرود نیا رد جیار ِفلتخم عاونا ِنیب زا هک رخاف ياه لافس زا هنومن صوصخب اهنآ درف هب رصحنم ياه يگژیو و يفرعم ،هدش باختنا تسا رکذ هب مزلا .دوش يم لیلحت و هیزجت ينییزت شوقن ۀنیمز رد و هدش بوسحم هرود نیا ملسم راثآ ِءزج هدش باختنا ياه هنومن هک جراخ ياه یجارح رد ناوارف دادعت هب هک كوکشم ياه هنومن ۀئارا زا هدش بانتجا ،دنوش يم يفرعم راجاق نارود فورظ مان اب روشک زا لافس اب هطبار رد يروخرد راک نونکات هک اجنآ زا لاح ره هب .تسا رد نیتسخن ماگ ينونک قیقحت تسا دیما ،هتفرگن تروص راجاق رصع ار رنه نیا ۀتخانشان يایاوز ِریاس ،يدعب تاقیقحت و دشاب ریسم نیا .دزاس نایامن رت لماک و رتشیب

همدقم

راجاق نارود رد يرگلافس رنه تیعضو

دیاب ،يناهج و يخیرات طیارش و لماوع مامت نتفرگ رظن رد اب ياه نارود زا ،هرود نیا طساوا رد صوصخب ار راجاق رصع رنه ِناییاپورا رصاعم يیوس زا اهراجاق .تسناد يناریا رنه لوبق لباق يوجتسج رد يتعنص تلاوحت ۀطساو هب هک دندوب يرگرامعتسا دوخ ياه هناخراک تادیلوت يارب فرصم رازاب زین و هیلوا عبانم ياه تسایس و اه شور زا دوخ فادها هب لین تهج رد اذل و دندوب نادرمتلود يارب اهنت هن هک دندرب يم هرهب يرامعتسا ۀدیچیپ و دیدج ناهج ِزور نآ ِيیاپورا ریغ ياهروشک ریاس يارب هکلب راجاق ِتلامح نوچ يیاهرسدرد ِراتفرگ رگید يوس زا و .دوب هتخانشان فلتخم ياهرهش رد يلحم ياه شروش و مجاهم ماوقا و نانمکرت تیامح يارب ار اهنآ تموکح ِناوت هک )28-29 ،1348 ،تنرگ( دندوب نیا رب هولاع .درب يم لیلحت يتسد عیانص و يرنه راثآ زا يساسا

ریثات زین ناریا هب يتادراو ياهلااک ناوارف ۀضرع ،هرود نیا يط .تشاد فلتخم عیانص و اهرنه رب يبرخم ِبلغا و هتشاد قادصم زین يلافس تادیلوت دروم رد يگژیو نیمه تسد زا يتادراو ياه هنومن اب ار دوخ تباقر ناوت ،يلخاد ياه لافس راودا ِيرگلافس رنه ياه هویش و کینکت هتفر هتفر هک يیاجات ؛دنداد ياهدیسکا و تابیکرت و داوم .تفر دای زا ناریا يرگلافس يلبق هوکشاب ينیچ رارسا نآ يپ رد و باعل و لافس ِتخپ تاجرد ،اه باعل ،يندعم يوفص ات يقوجلس راودا ِرادلاج ياه باعل و يراکیشاک و يزپ نینچمه .)491 ،1383 ،درف شخبماک(دیدرگ كورتم نامز رذگ رد يلافس فورظ ۀیهت هب تبسن هیوفص نارود رد هک يتفارظ و تقد

نیل روترآ .)489 ،نامه(دش يمن تیاعر هرود نیا رد تفر يم راکب راثآ رت نییاپ تیفیک و رما نیا لیلاد زا يکی يملاسا رنه نیققحم زا و مجح رب هولاع ار هرود نیا ياه يراک يشاک اب هسیاقم رد يلافس ياه يشاک يارب لااب ياضاقت ،يتادراو ياه هنومن رتلااب ِينف ِتیفیک نیرتهب هک ينعم نیدب ؛دناد يم راجاق ۀرود يرامعم راثآ يارب ينیئزت

.(Lane, 1971, 91) دش يم اهنآ دیلوت فرص ،يحارط و راک زرط هتکن دنچ هب دیاب راجاق نارود يرگلافس رنه يسررب اب هطبار رد رد مهم لماوع زا يکی ،فلتخم لماوع رانک رد هکنآ لوا .تشاد هجوت ياهروشک تیقفوم ،نامز نیا رد ناریا روشک يرگلافس رنه لوفا زا سپ رگید ترابع هب .دوب ينیچ فورظ دیلوت ۀنیمز رد يیاپورا زا ،دنتفای يیانشآ ينیچ فورظ ای نیلسرُپ تخاس نونف اب اهنآ هکنآ ناریا عبتلاب و¹دندش لیدبت نآ ۀدننک دیلوت هب ينیچ فورظ ۀدننک دراو ار اپورا هب يتارداص ياه هنومن شورف و دیلوت رد دوخ مهم هاگیاج رگید مهم ۀتکن .داد تسد زا دوب هدروآ تسدب يوفص نارود رد هک يارب هدش دیلوت ياه هنومن اب يرابرد ياه هنومن توافت و هلصاف دب ِتیعضو تلع هب اریز .تسا هرود نیا رد هعماج تاقبط ِمومع ياه هنیزه نیمات هب رداق مدرم ِبلغا ،هعماج ِيمومع رقف و يداصتقا ياه هنومن نیاربانب .دندوبن بوغرم تیفیک اب ياه هنیلافس تخاس دیاب ار ينییزت شوقن و باعل ،مرف ظاحل هب هرود نیا بوغرم .تسناد راجاق نایرابرد و رابرد شرافس هب هدش هتخاس ياه هنومن دوجو يددعتم يرگلافس زکارم راجاق هرود يط دسر يم رظن هب تروصب راجاق تموکح نایاپ ات ادتبا زا زکارم نیا زا يضعب هک هتشاد نیا نایاپ ای طساوا ،ادتبا رد اهنت رگید يضعب و هدوب ریاد رمتسم يفلتخم ياهرهش زا يرگلافس رنه ِنیققحم .دنا هتشاد قنور هرود موحرم هلمج زا .دنا هدرک دای هرود نیا يرگلافس زکارم ناونعب زا يضعب و ،مق ،ناشاک ،هواس ،زنطن ،نامرک ياهرهش درف شخبماک رد هک ناریا ياهرهش اهنت ناونعب ار ناجیابرذآ و ناسارخ ياهرهش شخبماک(تسا هدرک يفرعم دنتشاد يرگلافس ياه هاگراک هرود نیا .)489 ،1383 ،درف هرود نیا لیاوا رد لافس دیلوت زکرم نیرت هدمع ،يرورهف ناهفصا رهش ،فیرظ ِفورظ و اه يشاک دیلوت رد صوصخب ار نآ نیزگیاج نارهت رهش ،راجاق نارود طساوا رد هک هدرک يفرعم روطب و زیربت ،نادمه ،زنطن ،زاریش ياهرهش نینچمه يو .دوش يم دقتعم و دناد يم هرود نیا مهم زکارم رگید زا ار نییان رهش صخشم هدش يم دیلوت نادمه رهش رد گنرکت ِرادباعل فورظ ِبلغا هک تسا ،زاریش ،نارهت ياهرهش زین نیل روترآ .)75 ،1388 ،يرورهف( تسا راجاق ۀرود لافس دیلوت يلصا زکارم ار نییان نآ زا سپ و ،ناهفصا فورظ ِتخاس زین هرود نیا رخاوا رد .)Lane, 1971, 91( دناد يم ،ناجنز ،اضرهش ،نادمه ،دزی ياهرهش رد يلحم تانییزت اب يلافس زیربت و زاریش ،ناهفصا ،نامرک و ناسارخ ،ناتسچولب و ناتسیس .)288 ،1379 ،يدیحوت(تسا هدیدرگ لوادتم يعطق ندوبن صخشم لیلاد زا يکی تفگ ناوت يم عومجم رد لافس قیقد يدنب هقبط و هعلاطم مدع ،راجاق هرود ِلافس دیلوت زکارم تختیاپ ناونعب نارهت رهش تسا ملسم هچنآ اما .تسا هرود نیا يرگلافس مهم زکارم زا يکی لبق راودا ياه تختیاپ دننام هب نایراجاق دیدج يرنه زکرم هب ،تختیاپ ناونع هب نآ نییعت اب و هدوب هرود نیا

و ناهفصا ياهرهش ،هدنام ياجرب راثآ هب هجوتاب .تسا هدش لیدبت دندوب يلافس فورظ دیلوت مهم زکارم زا يوفص ۀرود رد هک زاریش دنداد يم همادا رت نییاپ تیفیک و مجح رد دوخ تیلاعف هب نانچمه زین هب ار تادیلوت زا يشخب زین نییان و نادمه دننام يروهظون زکارم و رهش رد راجاق نارود ينایاپ ياه لاس ات .دندوب هداد صاصتخا دوخ ۀریمخ اب وبس و هزوک ،هساک لاکشا هب فلتخم يلافس فورظ نییان ،درز ،يبآ ،نشور يتروص زا يگنر عونت اب و هتخاس گنر يدوخن

2 .تفای يم نییزت هایس و زبس ۀنیمز رد قیقد تاعلاطا مدع و ناماسبان ِتیعضو نامه ًابیرقت رد جیار ِيلافس ياه هنوگ دروم رد راجاق نارود ِيرگلافس زکارم زا ریغ هب دوجوم تاعلاطا هب هجوتاب .تسا قداص زین هرود نیا تیفیک و لکش رد رییغت نودب ًلامع هک ،باعل نودب ياه لافس ،ماف نیرز عاونا هب ناوت يم ار رادباعل فورظ ریاس ،دندش يم هتخاس زین و دیفس -يبآ فورظ ،امنرمرم فورظ ،گنراگنر شوقن اب فورظ .دومن میسقت نوربماگ ۀرود رد ،دوب هدش ایحا يوفص ۀرود يط هک ماف نیرز ۀویش هب اهنآ ۀقلاع و نف نیا زا ناییاپورا ِناوارف لابقتسا لیلد هب راجاق .تفای جاور ًاددجم ،ناریا رد ماف نیرز ِنیتسخن ياه هنومن يروآدرگ ناملآ فرودلسود زنیته ۀزوم رد يا هساک ،فورظ نیا زا يا هنومن هک تسا ق.ه 1212 خیرات و فسوی دمحم مان هب يرگلافس ياضما هب ریز رد يبآ ۀنیمز رد زمرق هب لیام هایگ و لگ ًاتدمع نآ ينییزت شوقن نیرز راثآ ِرتشیب دسر يم رظن هب .)245 ،1382 ،نوستاو(تسا باعل يناهفصا رگلافس »دمحم يلع« طسوت نارود نیا زا هدنام ياجرب ِماف

3كادرم مان هب يسیلگنا رکشلرس کی ِداهنشیپ هب هک دشاب هدش هتخاس يارب يشرافس ياه هنومن ِدیلوت هب مادقا و ترجاهم نارهت هب تیمسا زا مهلم و لایس کبس زا ،»دمحم يلع« راثآ ِرتشیب ⁴.تسا هدرک يو نیا زا هنومن دنچ اما .تسا هتفرگ تاشن ناریا ِمهدزون ۀدس ياپورا ِينیزگیاج يارب ًلاامتحا هک دوب هنایم خیرات ياه هنومن زا سابتقا ،راثآ يو .تسا هدش هتخاس نایرتشم ِنتفیرف ای و يلصا ۀدید بیسآ راثآ تشون دوخ راک ياه شور ۀرابرد يا هلاسر كادرم تساوخرد هب دیلوت شور ۀرابرد« ناونع اب .م 1888 لاس رد روبزم ۀلاسر هک نیا رد يو هتبلا .تفای راشتنا اپورا رد ⁵ »نیون ياه يشاک و فورظ فوطعم يباعل ریز ِشوقن اب ِفورظ هب رتشیب ار دوخ هجوت ،هلاسر هدرک بانتجا ماف نیرز ۀویش دروم رد تاعلاطا ِرکذ زا و هتشاد ِشوقن ياه گنر هک تسا رکذ هب مزلا .)813 ،1381 ،مولب و رلب(تسا [يسم ِزمرق ات ]هریت يا هوهق [ يتلاکش ِيا هوهق زا يوفص ِماف نیرز ۀرود رد هک يلاح رد دش يم لماش ار ]يا هوهق هب لیامتم زمرق ،يرورهف( دش لیامتم يتروص هب ،ابیرقت ماف نیرز ياه گنر راجاق .)75 ،1388 نارگلافس ِيرادربوگلا لصاح دیاب ار گنراگنر شوقن اب لافس ۀنوگ راجاق ۀرود نارگلافس .تسناد ينامثع ِيرگلافس زا هرود نیا ِيناریا دنم هرهب هیهاتوک يدحات و کینزیا لافس يایازم زا يا هدرتسگ روطب رد هدافتسا دروم ِهباشم ياه گنر و حرط ،لکش و دندش يم گنراگنر شوقن اب فورظ .دندرب يم راکب ار قطانم نیا ياه لافس

و دش يم هتخاس يرتسکاخ ای دیفس ۀشیش ریمخ ِبیکرت زا بلغا ۀدودحم .دوب فافش باعل ریز رد گنر دنچ يشاقن لماش اهنآ نییزت يناوغرا ،يتروص دننام يدیدج دراوم ِلماش و دوب هدرتسگ اه گنر ياهوگلا ،رت فیرظ ياه يشاک و فورظ رد .دش يم يجنران يتح و ،يزنگنم ياه گنر اب و هدش يریگ بلاق ،هتسجرب تروصب هدمع

.(Fehrevari, 2000, 295( دندش يم يریگرود زمرق ای هایس ياه هنوگ نیرتردان و نیرت هدش هتخانش رتمک زا يکی اما ِفورظ زا زیامت يارب هک دشاب يم امنرمرم فورظ ،يناریا لافس فورظ ار نآ تسا رت بسانم ،يملاسا ۀیلوا نورق ۀدیشاپ باعل دروم رد يمک رایسب تاعلاطا هنافساتم .میمانب دیدج ۀدیشاپ باعل يایاقب نیب رد و اریبغ ياه يرافح يط .دراد دوجو لافس هنوگ نیا لافس هعطق هس ای ود راجاق لیاوا ات يوفص رخاوا ياه تنوکس هتسد نیا مهم تاصخشم هلمج زا .تسا هدمآ تسدب عون نیا زا رایسب يعازتنا شوقن و يلدرخ ای درز قارب ياه باعل هب ناوت يم

.( Ibid, 289( درک هراشا هریت گنر هب دودحم و دیفس -يبآ فورظ دیلوت و تخاس ،قوف ياه لافس رب هولاع زا نآ دیلوت اما تسا هتشاد همادا نانچمه هرود نیا رد نوربماگ زین هدافتسا .تسا هدوبن رادروخرب يوفص نارود تیفیک و تیبوغرم نیا ِدیفس -يبآ فورظ ،دیفس ۀنیمز يور هریت يدروجلا گنر زا نینچمه هرود نیا يط .دنک يم زیامتم يوفص فورظ زا ار هرود هب لیام ِگنر يبآ شوقن اب دیفس -يبآ ۀداوناخ زا دیدج ِفورظ يعون دش يم هتخاس نییان رهش رد فافش باعل اب کبشم نییزت و هایس .)288 ،1379 ،يدیحوت(

اه هنومن يسررب

:اه نادلگ -فلا ِعافترا هب تیوک ِبجر قراط ۀزوم رد ماف نیرز کچوک نادلگ -1 دودعم ياه هنومن زا فرظ نیا -رتم يتناس 5 ۀناهد رطق و 12/5 يرسارس نییزت ياراد هک دوش يم بوسحم راجاق نارود ماف نیرز رد يتروص هب لیام ِيیلاط ًابیرقت گنر هب يراموط ناهایگ شوقن زا يزول باق راهچ نینچمه .تسا دیفس ۀنیمز يور رب فافش باعل ریز رد يبآ گنر هب کچوک ِدننام گرب دئاوز اب ماوت ،يشخب دنچ ِلکش گربلگ راهچ شقن اب اه باق نیا زا مادک ره هک دراد دوجو نییاپ و لااب .)1 ریوصت(تسا هتفای نییزت ِعافترا هب بجر قراط ۀزوم رد عقاو گنر دنچ شوقن اب نادلگ -2 و لکش يغرم مخت ۀندب ياراد -رتم يتناس 11/8 ۀناهد رطق و 27 لکشتم ِگرزب ِباق راهچ لماش هندب نییزت .رودم ِهاتوک ۀیاپ و ندرگ يناوغرا گنر هب کچوک ۀخاش کی اب کیره هک تسا يهایگ شوقن زا .تسا هدش يریگرود هایس گنر اب اه حرط و هدش رپ نشور يبآ و نییاپ رد مه و لااب رد مه زین روبزم ياه باق نیب رد عقاو ۀدودحم ۀرود رد هک اه نادلگ عون نیا لکش .دنتسه نیزم افوکش ياه لگ اب هیروس ِيکولمم ياه هنومن زا تسا نکمم دندوب جیار رایسب راجاق .)2 ریوصت( ناهفصا رهش ًلاامتحا تخاس لحم .دشاب هتفرگ تاشن رطق و 35 ِعافترا هب ناریا يلم ۀزوم رد عقاو رادباعل نادلگ -3

ریواصت لماش دیفس ۀنیمز رد يبآ شوقن اب رتم يتناس 14 ۀناهد يرگید و مخ و چیپ رپ ياه هخاش اب يکی تخرد عون ود ِيعازتنا يازجم ياه باق لخاد رد ورس هیبش میقتسم ياه هخاش اب .يرجه 12 ۀدس هب قلعتم -)3 ریوصت(بوانتم رطق و 35 ِعافترا هب ناریا يلم ۀزوم رد عقاو رادباعل نادلگ -4 يریواصت لماش دیفس ۀنیمز رد يبآ شوقن اب رتم يتناس 12 ۀناهد يیاه باق لخاد رد يراجاق ناگدازهاش ًلاامتحا و ناوج نارسپ زا و پچ تمس رد و اهنآ يلااب تمسق رد هک دیفس ۀنیمز اب بلق هیبش قلعتم -.)4 ریوصت(تسا هتفرگ رارق گنر دیفس لگ ۀخاش کی تسار .يرجه 12 ۀدس هب

قراط ۀزوم رد عقاو يراجاق ياه نادلگ زا رگید يا هنومن -5 ۀناهد رطق و 32/5 عافترا هب تلابک ِيبآ و هایس شوقن اب بجر تروصب ًابیرقت نییاپ ِتمسق رد نادلگ نیا ۀندب .رتم يتناس 12/8 رتزاب دیآ يم لااب فرط هب هچره هک تسا کیراب يا هناوتسا يتخس هب هک تسا يهاتوک يلیخ ِندرگ ياراد نینچمه .دوش يم هب ًلاامتحا مرف عون نیا ياه هنومن .)5 ریوصت(تسا هدهاشم لباق هدش هتخاس يوفص رخاوا ِدیفس -يبآ هباشم ياه نادلگ زا دیلقت هتفرگ تروص راد هیاس يبآ گنر هب نادلگ نیا يشاقن تانییزت .تسا ۀدنریگربرد تانییزت .دنا هدش يریگرود هایس گنر اب اه حرط و رد ندرک شیاین لاح رد هدز وناز يدرم و هداتسیا نز کی شوقن شتسار تسد رد و هداجس ،درم ِولج رد .تسا هتوب و لگ نایم

اب ماف نیرز کچوک نادلگ -1 ریوصت ةزوم رد عقاو تلابک يبآ و يا هوهق شوقن

.تیوک بجر قراط )Fehrevari, 2000 ) :ذخام دنچ شوقن اب يراجاق نادلگ -2 ریوصت

رد عقاو يکشم و درز ،زبس ،يبآ گنر .بجر قراط ةزوم )Fehrevari, 2000 ) :ذخام

شوقن اب رادباعل نادلگ -3 ریوصت دیفس ةنیمز رد يبآ يهایگ يعازتنا

.ناریا يلم ةزوم رد عقاو )1383 ،درف شخبماک( :ذخام ياهنادلگ زا يرگید ةنومن -4 ریوصت

دیفس ةنیمز رد يبآ شوقن اب رادباعل .ناریا يلم ةزوم رد عقاو )1383 ،درف شخبماک( :ذخام

رد رسرب يجات اب هتشرف کی شقن نینچمه .دوش يم هدهاشم حیبست .دراد دوجو نییاپ و لااب رد يهایگ ينییزت دناب کی و قوف شوقن کیدزن ياه تیصخش زا دنناوت يم ناوج جوز ،جات اب هتشرف دوجو رطاخب يملاسا يرگلافس رنه نیققحم زا يرورهف .دنشاب يراجاق ۀتسجرب راجاق هاشیلعحتف ۀدننک هئارا دناوت يم درم نیا دنلب ِلیبس تسا دقتعم رب هولاع يو .دشاب يهاشداپ زا لبق و يدهعیلو نامز رد ًلاامتحا ياه يشاقن رد ًاررکم هاشیلعحتف شقن هک دنک يم للادتسا اه لیبس نیاربانب ؛دوب هدش میسرت يکلا ياه يشاقن و ينغور گنر گرزب دشاب بیجع دایز دیابن يلافس ِفرظ کی يور رب يو ۀرترپ میسرت .)Fehrevari, 2000, 298( قراط ۀزوم رد گنر دنچ شوقنم ياه نادلگ زا يا هنومن -6 ِرودم ۀندب ياراد هک رتم يتناس 9/5 ۀناهد رطق و 19/5 عافترا هب بجر شقن لماش نییزت .)6 ریوصت(تسا هتشگرب ۀبل و هاتوک ندرگ ،داشگ ِناگدنرپ ِشوقن اب هک تسا هتوب و لگ ۀرظنم رد هتسشن ِناوج نز و ششوپ تاصخشم هب هجوتاب .تسا هدش هطاحا زاورپ لاح رد .تسا هدش میسرت يبرغ يشاقن ریثات تحت ًلاامتحا ،نز هلاک عون ناهفصا رد شوقنم ِفورظ عون نیا هک تسین صخشم يتسرد هب

.(Ibid, 301( نارهت رد ای دندش يم هتخاس

عافترا هب بجر قراط ۀزوم رد گنراگنر شوقن اب نادلگ -7 لماش نآ تانییزت هک )7 ریوصت(رتم يتناس 14/8 ۀناهد رطق و 28/5 رد تخرد و هتوب و لگ شوقن اب هک تسا ناوج جوز کی ریواصت رد ناوج درم و هدش هئارا گنردنچ تروصب حرط .دنا هدش هتفرگرب نادلگ رگید تمس رد .تسا دننام رات ِيقیسوم تلآ کی نتخاون لاح و پچ تسد رد يرطب کی هک دوش يم هدهاشم يناوج نز شقن زین .تسا هتشاد هگن دوخ تسار تسد رد هسیک کی عافترا هب بجر قراط ۀزوم رد يرگید گنر دنچ شوقنم نادلگ -8 نادلگ نیا يابیز ۀندب .رتم يتناس 10/7 ۀناهد رطق و رتم يتناس 26/5 يا هبل و يا هناوتسا ندرگ هب دوش يم رتگرزب لااب هب نییاپ فرط زا هک ِشوقنم يدومع طوطخ .)8 ریوصت(دوش يم متخ هتشگرب ۀناهد اب هک دنک يم میسقت باق راهچ هب ار فرظ نیا ۀندب حطس ،يتلابک يبآ رد ۀدنرپ کی و هتسشن يوناب کی شقن اب بوانتم روطب مادکره نیا روبزم فرظ ۀصخشم نیرت بلاج .تسا هدش نییزت دورف لاح هک هدش هدافتسا ناویح ود ۀتسجرب لکش زا هتسد ياج هب هک تسا .تسا هتفرگ رارق نییاپ فرطب ناشیاهرس :اه هساک -ب

هاتوک ۀیاپ و ،هتشگرب يمک ۀبل و داشگ ۀندب اب ،گرزب ۀساک -9 ۀرود لیاوا هب طوبرم رتم يتناس 22 ۀناهد رطق و 8 عافترا هب رودم تانییزت ياراد فرظ نیا .)9 ریوصت (بجر قراط ۀزوم رد عقاو راجاق کی .تسا فافش باعل ریز رد هایس و يتلابک يبآ شوقن زا يا هدرتسگ يهایگ ياه کچیپ ۀلیسوب هک هتفرگ رارق فرظ زکرم رد يگربلگ جنپ ِلگ ِلکش يربا ياضف 11 يلخاد ۀرادج رد .تسا هدش هتفرگربرد تزر هس و لخاد رد هک دراد دوجو ناسکی ًابیرقت لصاوف هب دیفس ۀنیمز اب کچوک ،شونب ،يبآ :ِنومضم اب هتسکش يا هبیتک تارابع زا يشخب اهنآ زا کیره هدش هتشون نک ،دیهش ،هاش دق ،رم ي ،ادف ارن ،اج نک ،دیزی ،رب قح ،تنعل راهچ و هس ياه لگ ،لکش يربا ياهاضف نیا زا کیره نیب رد .تسا نییزت ار هبل زین گنر يبآ ياه لگ زا يرسکی و دراد دوجو يگربلگ رد يرگید و لااب رد يکی ،کچیپ زا دناب ود فرظ ينوریب ۀندب رد .دننک يم زا فرظ نیا .دنوش يم عطق يدومع لگ هس ۀلیسوب هک دراد دوجو نییاپ ًاضعب هک دوش يم بوسحم نییان رهش رد هدش هتخاس فورظ ۀداوناخ .دنشاب يم کبشم نییزت ياراد و ایروتکیو ۀزوم رد عقاو هشیش ریمخ سنج زا يا هساک -10 يلخاد حطس رد هک رتم يتناس 19/7 :رطق و 11/1 :عافترا هب ندنل تربلآ ۀبیتک و دیفس ۀنیمز اب يیاه باق لخاد رد لکش يا هراتس تانییزت ياراد فیدر ود رد هک هبیتک .)10 ریوصت(دشاب يم فک رد گنر هایس يسراف نومضم ياراد هدش هتشون لکش يربا ياهاضف لخاد رد و عطاقتم دقرم يادف ارناج نک دیزی رب قح تنعل شونب يبآ :تسا يلبق فرظ ۀبیتک راهچ رد نیسحلا و نسحلا يلع للها ملاس تارابع نینچمه .نک دیهش هاش .)Lane, 1957, 101- 107 ( تسا هدش هتشون هبیتک فرط

و هایس شوقن اب يراجاق نادلگ -5 ریوصت .بجر قراط ةزوم رد تلابک يبآ

)Fehrevari, 2000 ) :ذخام دنچ شوقن اب يراجاق نادلگ -6 ریوصت

.بجر قراط ةزوم رد عقاو گنر )Fehrevari, 2000) :ذخام گنر دنچ شوقن اب يراجاق نادلگ -7 ریوصت

.بجر قراط ةزوم رد عقاو )Fehrevari, 2000) :ذخام اب ياهنادلگ زا يرگید ةنومن -8 ریوصت

.قراط ةزوم رد گنر دنچ شوقن )Fehrevari, 2000) :ذخام

شوقن اب ،گرزب ةساک -9 ریوصت نییان فورظ زا تلابک يبآ و هایس

.بجر قراط ةزوم رد عقاو )Fehrevari, 2000) :ذخام يا هبیتک نییزت اب هشیش ریمخ هساک -10 ریوصت

.ندنل تربلآ و ایروتکیو ةزوم رد عقاو هایس گنر هب http://www.vam. :هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام

) ac.uk

تربلآ و ایروتکیو ۀزوم رد عقاو هشیش ریمخ ۀساک -11 ۀنیمز رب يبآ شوقن اب رتم يتناس 15/2 :رطق و 10/8 عافترا هب ندنل هتفای يطورخم تلاح هناهد تمسق رد هک لکش يورک ۀندب و دیفس درم و نز کی باعل ریز ِشوقن لماش تانییزت .)11 ریوصت(تسا روبزم فرظ .تسا يهایگ مکارتم ۀنیمز نایم رد يبآ گنر هب يرابرد هناهد کیدزن رد زیر ياه خاروس اب کچوک يقفا ۀتسد ود ياراد .) ^{Ibid, 96-7}(تسا هدش هیبعت بانط روبع يارب ًلاامتحا هک دشاب يم رد عقاو ،گنر يدوخن ریمخ زا ينیچ لدب يلافس هساک -12 32/7 رطق و 13/2 عافترا هب كرویوین رلکاس روترآ يرنه يرلاگ گرب و لگ ِيبآ و هایس شوقن اب دیفس ۀنیمز ياراد .رتم يتناس کی ًلاامتحا(بسا رب راوس يدرم شقن و يلخاد ۀبل رد يعازتنا رد تسا هتسشن وا تسد يور رب هک ينیهاش اب )يراجاق ۀدازهاش و هدش میسرت يبآ گنر هب و لعن راهچ تلاح رد بسا .يلخاد فک راجاق نارود ياه يماظن سابل هباشم يششوپ و هلاک زین راکراوس .)12ریوصت( ق.ه13 نرق ،مولعمان تخاس لحم .دراد نت رب

ۀزوم رد عقاو گنراگنر شوقن اب هشیش ریمخ گرزب ۀساک-13 اب رتم يتناس 41/9 رطق و 18/4 عافترا هب ندنل تربلآ و ایروتکیو ریوصت( فافش باعل ریز رد اه لگ و يناسنا شوقن ،هرظنم ریوصت شوقن )Soustiel, 1985, 305( -ق.ه 1262 :تخاس خیرات -)13 ياه گنر هب و ددعتم ياه باق لخاد رد مکارتم تروصب ينییزت هب نییاپ زا فرظ ينوریب تمسق رد .تسا هتفرگ تروص يفلتخم طاقن و دیفس ۀنیمز اب لکش يزول ِيراطق شوقن يرسکی ادتبا لااب باق ،رتلااب تمسق رد .دوش يم هدهاشم اهنآ لخاد رد گنرهایس يیاه باق و دنراد تسد رد يلگ هک يیاه نز شقن اب يقفا ِينییزت ياه يلااب رد .دراد دوجو بوانتم تروصب گرزب ِلگ ۀتوب کی يوتحم ددعتم نادرم و نانز روضح زا يرظانم زین هبل کیدزن ات اه باق نیا يشاقن فلتخم ياه گنر هب يیاه هناخ و تاناویح ،ناتخرد رانک رد يرابرد نز کی شقن نمضتم زین هساک لخاد نییزت .تسا هدش شقن زا رت نییاپ و رتکچوک يلو وا لباقم رد يرگید درف و هتسشن يشاقن رظانم هب تهباشم ۀطساوب نییزت کبس .تسا يرابرد نز زا نارود نیا يرگلافس يریذپریثات ۀدنهد ناشن ًلاماک يیاپورا ياه .تسا يیاپورا ياه کبس ۀزوم رد عقاو گنراگنر شوقن اب هشیش ریمخ ۀساک -14

ریوصت(رتم يتناس 31/1 رطق و 11/7 عافترا هب ندنل تربلآ و ایروتکیو زاریش رهش رد يزاریش ربکا يلع رگلافس دنمرنه طسوت هک )14 رد ،هدش هداد تبسن هلُدلا عینص هب هک فرظ نیا .تسا هدش هتخاس ،اه لگ ،يناریا دارفا زا يیاه يشاقن ياراد ينوریب و يلخاد حوطس زین نآ يلخاد ِفک .دشاب يم ينیچ حرط زا دیلقت هب تارشح و ناگدنرپ داتسا طسوت رثا نیا .تسا هدش يشاقن يناریا ِدیشروخ و ریش شقن اب )^Watson, تسا هدش ءاضما ق.ه 1262 خیرات اب يزاریش ربکا يلع رد راجاق نارود رخاوا يط هدش هتخاس فورظ رد .2006, 333-362( ينیچ زر ۀداوناخ ياه نیلسرپ زا هتفرگ تاشن ياه حرط ،نییان رهش اهنآ رد هک اهادوگاپ زا يیاه هورگ و يهایگ ياه هیشاح ،هناورپ دننام هنومن .دندوب هقلاع دروم ًاتبسن ،دنتشاد روضح ينیچ سابل اب يمدرم يیاه هنحص اب و رتلااب يدرادناتسا اب هساک نیا دننام يدودعم ياه يیاتسور يگدنز رظانم زا يیاه باق لخاد رد يناریا نادرم و نانز زا

.(Lane, 1971,62b ) دنا هدش يشاقن

رطق و 4 عافترا هب امنرمرم فورظ زا يکچوک ۀساک -15 ،فاص ۀندب ياراد هک بجر قراط ۀزوم رد عقاو رتم يتناس 18 فرظ .)15 ریوصت( تسا هتسجرب ًاتبسن تخت فک و هتشگرب هبل يلگ باعل اب فرط ود ره زا و هدش هتخاس زمرق ریمخ زا روبزم ،زین يلگ باعل يور رب و زکرم رد .تسا هدش هدیشوپ يگنر يلدرخ يحارط زبس و يزنگنم ۀدیشاپ ياه باعل اب يگرب هس لگ کی شوقن دادتما روبزم شوقن فارطا رد گنر زبس دناب کی نینچمه .تسا هدش .دبای يم هب امن رمرم فورظ زا يا هساک ًاددجم زین يدعب فرظ -16 بجر قراط ۀزوم رد عقاو رتم يتناس 18/5 هناهد رطق و 6/5 عافترا تسا يلبق ۀساک هباشم هبل و هندب تاصخشم ظاحل هب هک تسا زمرق ۀریمخ و تسا يوقلح فک ياراد هنومن نیا اما .)16 ریوصت(

هدش هدیشوپ گنر درز يلگ باعل اب فرط ود ره رد نآ ۀندب گنر هس تروصب دننام روشاه ِزبس ياه هشاپ مه نآ لخاد رد .تسا رد لگ کی يعازتنا شقن نینچمه .دوش يم هدید مه رانک رد دتمم طخ دوجو يروشاه تانییزت نیب لصاف دح و يلخاد ۀرادج تمسق کی رد .تسا هدید بیسآ ،ترارح يط رد زبس گنر هنافساتم هک دراد فورظ ،اریبُغ زا دودعم ۀکت دنچ يانثتسا هب ،هسیاقم لباق داوم ِبایغ

يبآ شوقن اب هشیش ریمخ هساک -11 ریوصت و ایروتکیو ةزوم رد عقاو دیفس ةنیمز رب

ندنل تربلآ )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام ينیچ لدب يلافس هساک -12 ریوصت

يرلاگ رد عقاو گنر يدوخن ریمخ زا .کرویوین رلکاس روترآ يرنه http:// :هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام

)www.asia.si.edu شوقن اب هشیش ریمخ ةساک -13 ریوصت

ةزوم رد عقاو فلتخم ياهباق رد گنراگنر .ندنل تربلآ و ایروتکیو )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام اب هساک زا يرگید ةنومن -14 ریوصت

رد عقاو زاریش تخاس گنراگنر شوقن .ندنل تربلآ و ایروتکیو ةزوم )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام

رخاوا ات طساوا هب ناوت يم ار قوف يامنرمرم ای دیدج ۀدیشاپ باعل صوصخب و رتشیب ياه هنومن هک ينامزات .داد تبسن راجاق نارود ناوت يمن ،دیاین تسدب يراذگ خیرات لباق ای راد خیرات ياه هنومن .درک نییعت ار فورظ نیا تخاس قیقد خیرات و ءاشنم

يرلاگ رد عقاو گنس ریمخ سنج زا گنرکی رادباعل هساک -17 تانییزت اب رتم يتناس 14/9 رطق هب كرویوین رلکاس روترآ يرنه ۀمین ات هبل زا يجراخ ۀندب رد سوتول لگ لکش هب هتسجرب يبلاق ۀدنهد ناشن فرظ نیا .)17 ریوصت(يقفا فیدر راهچ رد فرظ ۀندب .تسا راجاق نارود گنرکی باعل اب فورظ ياه يگژیو عافترا هب كرویوین رلکاس روترآ يرنه يرلاگ رد عقاو هساک -18 ينییزت شوقن ياراد .)18 ریوصت(رتم يتناس 29/4 رطق و 10/2 واگ کی يعازتنا شقن رب لمتشم يدوخن ۀنیمز يور رب گنراگنر يا هوهق و زبس رتش شش زا يفیدر اب هک يلخاد فک رد گنر هایس شوقن اب فورظ زا يدیلقت ياه هنومن زا فرظ نیا .تسا هدش هطاحا يرجه راهچ و هس نورق رد روباشین يلگ باعل يور رب گنراگنر شرافس هب ًلاامتحا و راجاق ۀرود رخاوا رد هک دوش يم بوسحم .تسا هدش هتخاس يیاپورا نارادیرخ

:اه باقشب -ج روترآ يرنه يرلاگ رد عقاو يگنس ریمخ ِدیفس -يبآ باقشب-19 کی ِباعل ریز يشاقن اب رتم يتناس 16/6 رطق هب كرویوین رلکاس شقن زج هب هک فرظ ِيلخاد فک رد هدنرپ ندب و ناسنا رس اب یپراه رد .تسا هتفرگ تروص هریت گنر اب اه تمسق ریاس ،اه لاب و رس يحارط هریت و يبآ ياه گنر هب هایگ و لگ شوقن زین یپراه رانک باقشب زا يرسکی ِکبس هب زین فرظ نیا يلخاد ۀرادج .تسا هدش

ياراد ،نحص مین و نحص هب فورعم يوفص دیفس-يبآ ياه اهنآ لصافدح هک تسا گرزب باق تفه لخاد رد هایگ و لگ تانییزت ۀتکن .تسا هتفرگ رارق گنر يبآ دتمم طخ شقن اب رت کچوک باق تفه هریت گنر اب اه لگ شوقن ندناشوپ ،اه باق نیا دروم رد هجوت بلاج دوش يم هدهاشم یپراه رس رب هک يهلاک عون .)19 ریوصت(تسا ناوت يم لیلد نیمه هب تسا راجاق نارود ياه هلاک زا يضعب هباشم رایسب تهباشم هب هجوتاب نینچمه .داد تبسن راجاق ۀرود هب ار نآ لیاوا رد ًلاامتحا ،يوفص ۀرود ياه هنومن اب ينییزت و يکینکت دایز .تسا هدش هتخاس راجاق نارود هب ناریا يلم ۀزوم رد عقاو ِگنراگنر شوقنم باقشب -20 گنر هب يیاه گرب و گرزب خرس لگ شقن اب رتم يتناس 25/5 رطق .يلخاد ۀبل يور رب رت کچوک خرس ياه لگ و يلخاد فک رد هریت رد گنر هریت يا هریاد زا ،هبل شوقن زا يزکرم شقن ندرکادج يارب هبل ۀیشاح رد يرتگرزب ۀریت ۀریاد و هدش هدافتسا اهنآ لصاف دح 12 هدس هب قلعتم .تسا هتفرگربرد ار هبل يور ياه لگ شوقن زین .)20ریوصت( يرجه

يتناس 28 رطق هب ناریا يلم ۀزوم رد عقاو رادباعل باقشب -21 نیدلارصان ریوصت لماش دیفس ۀنیمز رد تلابک يبآ شوقن اب رتم هدش ادج ياه گرب و لگ شوقن طسوت هک يلخاد فک رد راجاق هاش .تسا هدش هتفرگرب رد کچوک و گرزب ۀناگادج باق ود ِلخاد رد اب هسیاقم لباق و هباشم ًلاماک فرظ نیا رد هاش نیدلارصان ریوصت يا هشیش ياه نایلق ياه هیاپ يور رد هک تسا يو زا يریواصت .)21 ریوصت(يرجه 13 هدس هب قلعتم .دوش يم هدید راجاق رخاوا رد عقاو باعل ریز رد يبآ شوقن اب هشیش ریمخ باقشب -22 حطس رد هک رتم يتناس 25/1 رطق هب ندنل تربلآ و ایروتکیو ۀزوم ِيرسارس حرط کی و زکرم رد گنر يبآ ياه لگ شوقن ياراد يلخاد زین هبل ِيلخاد حطس .تسا دیفس ۀنیمز يور رب نآ فارطا رد هباشم وتیفارگسا هب فورعم يراک هدنک تانییزت و يا هوهق باعل ياراد هتفرگ رارق فافش ِباعل زا يا هیلا ریز رد تانییزت نیا ۀمه هک تسا .ه1281 خیرات رد فرظ يور ۀبیتک هب هجوت اب .)22 ریوصت( تسا ِلمع« :هبیتک نتم .تسا هدش هتخاس رصن ِدمحم داتسا طسوت و ق .)Lane, 1957, 101& 107( »ق .ه1281 رصن دمحم

باعل ای امنرمرم کچوک هساک -15 ریوصت .بجر قراط ةزوم رد نردم ةدیشاپ

)Fehrevari, 2000) :ذخام فورظ زا يرگید ةنومن -16 ریوصت

ةزوم رد عقاو توافتم شقن اب امنرمرم .بجر قراط

)Fehrevari, 2000) :ذخام

تانییزت اب گنرکی رادباعل هساک -17 ریوصت رلکاس روترآ يرنه يرلاگ رد عقاو يبلاق

.کرویوین )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام هب هدش هتخاس هساک -18 ریوصت

گنراگنر يلگ باعل فورظ زا دیلقت روترآ يرنه يرلاگ رد عقاو روباشین

.کرویوین رلکاس )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام ریوصت اب دیفس -يبآ باقشب -19 ریوصت

رلکاس روترآ يرنه يرلاگ رد عقاو یپراه .کرویوین

)هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام شوقن اب رادباعل باقشب -20 ریوصت

ةزوم رد عقاو هایگ و لگ گنراگنر .ناریا يلم )1383 ،درف شخبماک( :ذخام

:اه مرفریاس -د و ایروتکیو ۀزوم رد عقاو لسع يودنک شوپرد -23 رودم يا هحفص تروصب رتم يتناس 8/75 رطق هب ندنل تربلآ يا هبیتک تانییزت ياراد و نآ ۀشوگ کی رد يکچوک خاروس اب »داکی ناو« ۀیآ نومضم اب دیفس ۀنیمز يور رب يا هوهق گنر هب دح .تسا هتفرگ رارق مه يور رب هناگادج روطس تروصب هک لخاد هک گنر يا هوهق ِيزاوم طخ ود زین رطس ره نیب طساو نایم رد .)23 ریوصت(دراد رارق ،هدش رپ زبس ياه هشاپ اب اهنآ نیمه هب ناوت يم راجاق نارود لافس ياه هنوگ نیرت لومعمریغ طقف نآ ياه هنومن هک دومن هراشا لسع يودنک ياه شوپرد يور ينییزت شوقن نیرت جیار زا .تسا دمآ تسدب هرود نیا زا ،هتفر يم راکب هدنخرف و ظفاحم ياهدامن ناونعب هک اه شوپرد ۀروس 51 ۀیآ و يلع دان دننام يیاعد ياه هبیتک هب ناوت يم ياهودنک ،هتشذگ راودا رد ًارهاظ .درک هراشا )داکی نا( ملق ای ين زا هک دندوب يقفا يا هناوتسا تروصب ناریا رد روبنز اب اهنآ يور سپس و دندش يم هتخاس هدش هتفاب ِياه رکشین کچوک ۀحفص کی اب ودنک فرطکی سپس .دش يم هدیشوپ لگ اب رگید تمس و ينونک شوپرد نیمه هباشم يلافس لکش يورک يیاه فیدر تروصب اهودنک .دش يم دودسم يبوچ ۀحفص کی رد تظفاحم يارب اهنآ يور سپس و دنتفرگ يم رارق مه يور اهدعب .دش يم هدیشوپ لگهاک اب ناتسمز ِدیدش يامرس ربارب نینچنیا نیزگیاج يا هدنیازف تروصب دیدج يا هبعج ياهودنک

.(Kazmi, 2009, 96) دندش يیاهودنک ۀزوم رد عقاو لسع يودنک شوپرد زا يرگید ۀنومن -24 ریز يشاقن نییزت اب رتم يتناس 9/25 رطق هب تربلآ و ایروتکیو بسا رب راوس يدرم شقن رب لمتشم .راکش ۀنحص زا باعل ود شقن يو لباقم رد و دراد تسد رد يدنلب هزین هکیلاح رد ِششوپ درم .دوش يم هدهاشم هایس و يبآ ياه گنر هب يهوکزب نییزت يارب و دراد راد هلوگنم يهلاک و يبآ گنر هب يدننام تک نومضم نیا ًلاامتحا .تسا هدش هدافتسا نیچ هطقن زا بسا ندب هدش سابتقا يناساس نارود اصوصخم ناتساب ناریا شوقن زا .)24 ریوصت(تسا بجر قراط ۀزوم رد عقاو گنر دنچ شوقن اب نایلق ۀیاپ -25

نیا لکش )25 ریوصت( رتم يتناس 3/5 ۀناهد رطق و 22/5 عافترا هب ِنییزت اما دنک يم يوریپ يوفص لیاوا تادیلوت ياه هنومن زا فرظ .تسا يراجاق کبس هب يیاه لگ شوقن ِلماش ،صخشم روطب نآ .ناهفصا رهش تادیلوت زا ًلاامتحا رد عقاو رتم يتناس 12/5 عافترا هب راجاق ۀرود ناد فت -26 زا يدیلقت رثا نیا يناریا لیصا لکش و حرط .تربلآ و ایروتکیو ۀزوم گنر اما .دشاب يم يوفص نارود رد يرجه مهدزای نرق ۀیلوا راثآ ریوصت(دنک يربارب هتشذگ يلافس راثآ اب تسا هتسناوتن نآ حرط و .)26

1/5 ۀناهد رطق و 27 عافترا هب گنر دنچ شوقنم يرطب -27 ۀرود طساوا هب طوبرم و بجر قراط ۀزوم رد عقاو رتم يتناس دنلب ندرگ و لکش يبلاگ يا هندب ،فرظ نیا )27 ریوصت(راجاق گنر .دتسیا يم هاتوک يوقلح ۀیاپ کی يور رب و دراد لکش يطورخم اب و هدش يحارط دیفس تانییزت نآ يور رب هک تسا يبآ هندب ۀدمع ينییزت شوقن ِتاییزج يخرب نینچمه .تسا هدش يریگرود زنگنم .تسا هتفرگ تروص يا هوهق هب لیامتم زمرق و زبس ياه گنر هب يبآ يا هنیمز رد تحارتسا لاح رد کل کل هس لماش هدمع شوقن .دنا هدش ادج مه زا هفوکش رپ ياه لگ ۀلیسوب کیره هک تسا گنر ،هدش شقن يبآ گنر هب هک نآ نییزت و تسا گنر دیفس ،يرطب ِندرگ لباق يماظن ۀجرد هباشم يیوگلا اب يدومع ِيطورخم ِباق راهچ رد

يبآ شوقن اب رادباعل باقشب -21 ریوصت نیدلارصان ریوصت و دیفس ةنیمز رد تلابک

.ناریا يلم ةزوم رد عقاو راجاق هاش )1383 ،درف شخبماک( :ذخام هشیش ریمخ باقشب -22 ریوصت

نییزت و ریز رد يبآ شوقنم و ایروتکیو ةزوم رد عقاو وتیفارگسا

.ندنل تربلآ )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام رد عقاو لسع يودنک شوپرد -23 ریوصت

.تربلآ و ایروتکیو ةزوم )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام زا يرگید ةنومن -24 ریوصت

رد عقاو لسع يودنک ياه شوپرد .تربلآ و ایروتکیو ةزوم )هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام

دنچ شوقن اب نایلق ةیاپ -25 ریوصت .بجر قراط ةزوم رد گنر )Fehrevari , 2000( :ذخام عقاو راجاق ةرود ناد فت -26 ریوصت

.تربلآ و ایروتکیو ةزوم رد )1382 ،نوستاو( :ذخام

ریثات تحت صاخ ِمرف نیا هک دسر يم رظن هب نینچ .تسا هدهاشم ًلاامتحا تخاس لحم .دشاب هدش هتخاس ينامثع ۀیهاتوک ياه هنومن .ناهفصا رهش يرلاگ رد عقاو باعل ریز رد يشاقن اب يگنس ریمخ ۀمقمق -28 رتم يتناس12 ِضرع و 15 عافترا هب كرویوین رلکاس روترآ يرنه يا هناوتسا و هاتوک ِگنت ۀناهد و يورک ۀندب ياراد )28 ریوصت(

ينییزت شقن .فرظ ۀناش تمسق رد کچوک يقفا ۀتسد ود و لکش و هخاش 6 رد هک يجراخ حطس رد فیرظ ِگرب رپ ۀتوب کی لماش و دیفس گنر هب نییزت ۀنیمز .تسا هتفای دادتما فلتخم ياه تهج رد .تسا يبآ گنرمک ياه هیاس و زبس ،يا هوهق ياه گنر هب شوقن تروصب ينییزت شوقن زین يا هناوتسا ۀناهد تمسق رد نینچمه .دوش يم هدهاشم هریت يبآ گنر هب يدومع ِيزاوم طوطخ

يلافس ياه هنومن نییزت و مرف لیلحت

ۀدرتسگ عونت زیچ ره زا شیب ،هدش هئارا ياه هنومن يسررب رد هجوت بلج يدنب گنر ۀنیمز رد مه و شوقن ۀنیمز رد مه نییزت و مرف ياهدربراک ۀدنهد ناشن هرود نیا دیدج ياه مرف زا يخرب .دنک يم يرادروبنز هلمج زا يگدنز فلتخم ياه هنیمز رد يرگلافس رنه دیدج رایسب ِندرگاب ياه يرطب هلمج زا رگید يخرب جاور نینچمه .تسا نایم رد .تسا ينامثع يرگلافس زکارم زا يتاریثات ۀدنهد ناشن ،دنلب درک هراشا اه نادلگ هب ناوت يم رصع نیا يلافس ياه مرف نیرت جیار ياه هندب زا صخشم ِيلوحت ریس کی هرود نیا ياهتنا ات ادتبا زا هک ياه هنومن زا رثاتم ِفیرظ و کیراب ياه هندب ات )1-4 ریواصت(يورک .)7-8 ریواصت( دهد يم ناشن ار يبرغ ياه هتسد هب ناوت يم نییزت و تخاس ِکینکت يانبم رب ار اه هنومن ،]يبآ ِرت هریت گنر هلمج زا راجاق ۀرود تاصخشم اب [ دیفس -يبآ يایحا .دومن میسقت رخاتم ماف نیرز و امنرمرم ،گنردنچ ِشوقنم دننام لبق راودا يرگلافس نییزت و تخاس ياه شور زا يضعب وتایفارگسا و گنراگنر شوقن اب يلگ باعل ،]امنرمرم[هدیشاپ باعل هب رصع نیا نادنمرنه هجوت ۀدنهد ناشن ،دیدج تاصخشم اب هتبلا يوفص ۀرود رد هک ماف نیرز کینکت .تسا يلبق قفوم ياه هنومن ندمآ راک يور ات يوفص تموکح لاوز زا دعب و دوب هدش ایحا تاصخشم اب ًاددجم ،دوب هدش هدرپس يشومارف هب هیراجاق تموکح

رد يیاپورا ناراد هعومجم و نارادیرخ لیامت هتبلا هک دش ایحا دیدج دوجوم ماف نیرز نادلگ هب هجوتاب .تسا هدوبن ریثات يب هنیمز نیا يارب ًلاامتحا کینکت نیا ،)1ریوصت( تیوک بجر قراط ۀزوم رد نارود ماف نیرز هکیلاحرد تسا هتفر يم راکب گرزب ِفورظ ِنییزت اه گنت و اه قیربا دننام رتکچوک فورظ ۀدنریگربرد رتشیب يوفص ماف نیرز شوقن رانک رد يبآ باعل زا هدافتسا نینچمه .تسا هدوب رد زین يمیلسا شوقن هباشم ِيهایگ شوقن زا هدافتسا و رصع نیا راجاق رصع رد فورظ نیا مهم ياه يگژیو زا نآ صاخ گنر رانک .دوش يم بوسحم ِعاونا هب زین ينییزت شقن عون ِساسا رب هدش يسررب ياه هنومن ِيسیون هبیتک دننام دیدج ياه هویش ِبلاق رد[ يا هبیتک ،يناویح ،يناسنا ریوصت(لکش يربا ياه باق لخاد رد يفرح دنچ ای يا هملک کت و هتسکش طخ اب )23 ریوصت(يرطس و )10 ریوصت(يردبرض ،)9 ]اه يشاک يور ياه يمیلسا هباشم[يعازتنا ِيهایگ ،]يعیش نیماضم دنشاب يم میسقت لباق خرس لگ و يگنرف ياه لگ صوصخب اه لگ و تاصخشم و هدش يحارط هتفرشیپ و طسوتم حطس ود رد هک ِتاهج يخرب زا و هرود نیا يشاقن رنه هباشم تاهج يخرب زا اهنآ ياه هنحص ،ينییزت شوقن نیماضم ِنایم رد .تسا توافتم رگید هاگیاج زا يعیبط رظانم رد ناگدنرپ و ناسنا روضح اب هنازادرپ لایخ ياه يشاقن رد يدایز دح ات ار يگژیو نیمه .تسا رادروخرب يا هژیو اریز مینک هدهاشم میناوت يم زین هرود نیا يکلا يشاقن و نغور گنر نادنمرنه دزن ،تاییزج هب نتخادرپ لاح نیع رد و زادرپ لایخ ِتینهذ راثآ يسانش يیابیز ۀیرظن و هاگدید زا يشخب و موسرم راجاق ِشاقن .)71 ،1382 ،يرفعج يللاج( تسا هرود نیا رخاوا ياه هساک و اه نادلگ صوصخب اه هنومن زا يخرب رد يدنبگنر رد مه و شوقن تابیکرت عون رد مه ،يبرغ تاریثات زین راجاق ۀدعاق زا زین اه لافس زا هتسد نیا تفگ ناوت يم .دوش يم هدهاشم ِرنه نابز اریز دنا هدرک يوریپ يیارگ برغ ينعی راجاق ۀرود يلک و دنک يم رییغت يلک هب راجاق هاش نیمراهچ ات نیمود زا يمسر ۀویش زا دیلقت هب ار دوخ ياج يلاثم ِيزادرپریوصت ِيموب تنس .دهد يم يیاپورا يراگن تعیبط يدنب بیکرت ِدننام راجاق يشاقن کبس ۀدمع تاصخشم نایم زا ِيزادرپ هیاس ،ينحنم يدومع و يقفا رصانع اب اتسیا و نراقتم رد شلات ،هماج و ندرگ ،اه هنوگ يور رب هرهچ رد صقان و رصتخم و يریوصت و ينییزت ياه هیامشقن قیفلت ،ویتکپسرپ يریگراکب تهج تیمها و زمرق صوصخب مرگ ياه گنر طلست اب دودحم ِينیزگ گنر نیا ِبلغا هک تفگ ناوت يم ،)151 ،1379 ،زابکاپ(ناسنا ِرکیپ ِيساسا رد .تسا هدهاشم لباق زین يلافس ياه هنومن يور شوقن رد دراوم رادروخرب يا هژیو هاگیاج زا يناسنا ِشقن ،ينییزت شوقن عاونا نایم زا يناشن ،رصع نیا نغور گنر يشاقن ياه هنومن فلاخرب اما تسا هدید ،دراد دوجو هاش يلعحتف ریواصت رد هچنآ دننام ،لصفم ِتانییزت يرابرد نانز و نادرم اه لافس نیا يناسنا ریواصت رد .دوش يمن رد وناز کی ای وناز ود يور رب هتسشن و رکیپ مامت تروصب بلغا شقن اب ماوت يِعیبط رظانم نایم رد ای تدابع ای يقیسوم نتخاون لاح

گنراگنر شوقن اب يرطب -27 ریوصت .بجر قراط ةزوم رد عقاو )Fehrevari , 2000( :ذخام اب يگنس ریمخ ةمقمق -28 ریوصت

يرلاگ رد عقاو .باعل ریز رد يشاقن .کرویوین رلکاس روترآ يرنه

)هزوم يتنرتنیا تیاس( :ذخام

هک شوقن زا هتسد نآ دسر يم رظن هب اما .دنا هدش ریوصت هدنرپ رگنایامن ،دنا هدش میسرت ينییزت ياه باق لخاد رد رکیپ مین تروصب رنه يلصا فادها زا يکی هکنیا دوجواب .دنشاب يراجاق ناگدازهاش و هوکش ياقلا روظنم هب يسایس نیماضم زا هدافتسا راجاق يشاقن دوخ شوقن زا يرگلافس رد اما دوب راجاق هلسلس و مکاح تکوش ناوج نانز و نادرم شوقن رتشیب و هدش هدافتسا رتمک راجاق ناهاش .دوش يم هدهاشم يراجاق ناگدازهاش ای يرابرد اب نارود نیا رد هک ور هبور زا دارفا شیامن و يیامن خر مامت يپاچ ریواصت ۀناراگن همانزور ياه سکع و يساکع نف زا ریثات ،شوقن نیا اب هطبار رد ،دبای يم جاور برغ يتادراو تلاوصحم و زج هب ،شوقن ِبلغا رد هک توافت نیا اب اما تسا هدهاشم لباق زین نایامن تسار ای پچ تمس هب هاگن ِتهج )21 ریوصت( دروم کی اه هنومن يناسنا شوقن نیب هسیاقم لباق دراوم رگید زا .تسا هدش تسا شوقن نیا تناتم و راقو ،راجاق يکلا و نغور گنر يشاقن اب ِرتشیب و دوش يم هدید رتمک تکرح زین راجاق يمسر يشاقن رد اریز و هدنخ نودب ؛دنرقوم و نیزو هداتفا اج ،نیتم ،راقو اب يناسنا شوقن .)174 ،1375 ،هداز فیرش(سوبع شیبامک و يدج يلیخ زا يخرب يور رب نانز ِشوقن ناوارف روضح رگید ۀتکن نینچمه يریوصت ياهرنه ِيمومع و صخاش ياه يگژیو زا هک تساه لافس عون .تسا هداد هنانز يا هولج نارود نیا ِرنه هب و تسا راجاق ۀرود ياهرنه نتفرگ قنور و يرنه ياه هنوگ ِعونت و نانز هب رابرد شرگن ریواصت زا يبسانم ِيفیک و يمک ِحطس ندمآ دیدپ بجوم يمدرم نایم يلامتحا طباور رگنایب دناوت يم نآ ِيسررب هک تشگ نانز

و متاح(دشاب راجاق رصع رد يعامتجا و يرنه تیعضو و ریواصت قبط رب ار نانز ،شوقن نیا زا يخرب رد .)53 ،1388 ،يثایغ روپ متاح رامخ يماداب نامشچ و درگ تروص اب نارود نیا يتخانشابیز ۀدعاق مینیب يم کچوک ناهد و کیراب ينیب و ينامک و هتسویپ ناوربا و .)140 ،1382 ،شخبجات(

زین راجاق يراکیشاک رنه شوقن اب اه لافس شوقن ۀسیاقم رد ملاسا زا لبق راودا نیماضم زا دیلقت هکنیا دوجو اب تفگ ناوت يم ،دوب جیار رایسب نارود نیا يراکیشاک رنه رد يناساس هرود دننام يسررب دراوم رد .تسا هتشادن ينادنچ هاگیاج يرگلافس رنه رد يودنک شوپرد يور رد تسد هب هزین ِراکراوس ریوصت طقف ،هدش حرط ناتساب ناریا نیماضم زا ماهلا اب دناوت يم )24 ریوصت( لسع .دشاب هدش بیترت کی ناوت يم زین اه هنومن يدنبگنر تاصخشم هب هجوتاب هکیروطب دش لئاق فورظ يزیمآ گنر ۀوحن اب هطبار رد ار ينامز شوقن هارمه هب و هدش رت هریت دیفس -يبآ فورظ ِيبآ ِگنر ادتبا رد ۀداوناخ ياه گنر مود ۀلحرم رد .تسا هتفر راکب يا هوهق و هایس مرگ ياه گنر عاونا هلحرم نیرخآ رد و هدش هدوزفا نییزت هب زبس اب فورظ نینچمه .تسا هتفر راکب يجنران و زمرق و يتروص لماش 3 نیب دودحم ياه گنر اب ياه هتسد هب ناوت يم ار گنراگنر شوقن رد هک دومن میسقت گنر 4 زا شیب اب عونتم ِياه گنر اب و گنر 4 ات .دنتسه مرگ بلغا مود ۀتسد رد و درس اه گنر ِبلغا لوا ۀتسد

رنه تیعضو ًلاوا تفگ ناوت يم هدش رکذ بلاطم يدنب عمج رد ،دوش يم روصت بلغا هک يهایس و يکیرات هب راجاق نارود يرگلافس ياه هنومن زا و هرود نایاپ ات ادتبا زا رنه نیا هتبلا ؛تسا هدوبن هتشاد يتوافتم طیارش ،تاقبط ریاس ِيداع ياه هنومن ات يرابرد رصع رد يوفص نارود يرگلافس رنه موادت مغریلع ًایناث .تسا ،يرگلافس هلمج زا هرود نیا ياهرنه ۀیلک رب برغ ریثات زین و راجاق ياراد ينییزت شوقن و هویش ،مرف ظاحل هب يراجاق ياه هنیلافس رد هاگدید رییغت موزل هک دنتسه زین يدرف هب رصحنم تاصخشم .دیامن يم يمازلا ار رصع نیا يرگلافس رنه تیعضو اب هطبار رصع يرگلافس کبس زیامت بجوم هک يدراوم نیرتمهم ۀلمج زا شور زا يضعب يایحا هب ناوت يم دوش يم يوفص ۀرود اب راجاق باعل ،هدیشاپ باعل دننام لبق راودا ِيرگلافس نییزت و تخاس ياه عونت ،دیدج تاصخشم اب هتبلا وتایفارگسا و گنراگنر شوقن اب يلگ ِفورظ ِنییزت يارب ماف نیرز ِکینکت زا هدافتسا ،اه گنر رتشیب و رت تشرد ،ماف نیرز شوقن رانک رد يبآ باعل زا هدافتسا ،رت گرزب شهاک ،يهایگ شوقن رتمک عونت لاح ِنیع رد و )ابلاغ(ندش رت يعیبط يناسنا شوقن ۀبلغ ،ناگدنرپ يانثتسا هب تاناویح شوقن زا هدافتسا زا يا هتسد اب ينییزت ياه باق داجیا ،شوقن ریاس رب نانز صوصخب ياه هرترپ ندادرارق و فورظ ِينوریب حطس رد يعازتنا ِيهایگ شوقن

.درک هراشا ينیچ شوقن لماک وحم و اهنآ لخاد رد يناسنا يرگلافس رنه تیعضو اب هطبار رد هاگدید رییغت موزل نیاربانب و دوش يم ساسحا نآ ِيرابرد ياه هنومن ۀنیمز رد لقادح راجاق ۀرود يرگلافس رنه يمومع تیعضو دروم رد هچنآ رتهب ترابع هب .تسین قداص رابرد يدیلوت ياه لافس دروم رد دراد قادصم راجاق ناونع تحت هزورما هک يفورظ زا يرایسب تسا دقتعم هدنراگن يتح .دراد قلعت راجاق ۀرود هب تقیقح رد دوش يم هتخانش يوفص لافس و صخاش راثآ دادعت هک مینک شومارف دیابن ،تقیقح نیا رانک رد اما ِبلاق و هتفای شهاک تدش هب ،هدش هئارا ياه هنومن هیبش لااب ِتیفیک اب و يحارط ،باعل ظاحل هب مه طسوتم ای نییاپ حطس راثآ ار تادیلوت .دهد يم لیکشت شوقن يزیمآ گنر دروم رد نارگشهوژپ ِينونک هاگدید هک دوش يم روآدای نایاپ رد هنوگره ِيفان هک تسا يراکنا هاگدید کی راجاق نارود ِيرگلافس رنه لوفا ِلوبق اب هکیلاح رد .تسا فلتخم ياه هنیمز رد تفرشیپ و عادبا رانک رد هک تشاد هجوت مه مهم هتکن نیا هب دیاب يرگلافس رنه يلک لوبق لباق و رخاف ياه هنومن يضعب ،نییاپ حطس ياه هنومن ِهوبنا .دنا هدش دیلوت زین

هجیتن