یروآ نف و یشهوژپ تنواعم
یتاقیقحت حرط ییاهن شرازگ
تایبدا یشهوژپ
کیتامتسیس نوماریپ
دربراک لدم
یاه
لیلحت یئاضف
رد شجنس یرهش تارطاخم
:حرط یرجم رتکد یدمحم اضریلع
راکمه نا
حرط :حرط
یکلم هلا فطل -
یحتف مساق
یناسنا مولع هدکشناد ییاتسور و یرهش یزیر همانرب و ایفارغج هورگ
ارجا یلیبدرا ققحم هاگشناد یشهوژپ تنواعم هزوح یلام تیامح و بیوصت اب حرط نیا تسا هدیدرگ
هامریت
1399
هدیکچ
زیلانآاتم ترابع
تسا زا بیکرت هداد اه و جیاتن تسدب هدمآ زا کی رورم کیتامتسیس اب
هرهب یریگ زا شور یاه
،یرامآ ینعی سپ زا ماجنا رورم کیتامتسیس -
هک همزلا زیلانآاتم تسا
- و ساسارب
،جیاتن هب کی نیمخت دحاو
یارب لح لکشم ای لاؤس دروم رظن تسد ادیپ یم مینک . لدم یاه لیلحت ییاضف هب هئارا وگلا و راکهار یدحاو
یارب لئاسم فلتخم هزوح هعلاطم یا یم
،دزادرپ یکی زا یاهدربراک نیا
لدم اه رد شجنس تارطاخم
یرهش
تسا . رد لاس یاه ریخا اب عوقو نارحب یاه فلتخم رد عماوج
،یرهش متسیس تیریدم یرهش
و حرط یاه
هعسوت یا رد یپ یسرتسد هب
یاهوگلا یریگشیپ
و هلباقم اب نیا نارحب اه
،دنتسه رد هطیح لدم یاه لیلحت
یئاضف رد شجنس تارطاخم
یرهش هعلاطم یا تروصب عماج و امنهار رد ناریا تروص هتفرگن
،تسا نیاربانب
نیا شهوژپ اب یسررب و عمج یدنب تلااقم یجراخ ماجنا هتفای ( هعماج یرامآ شهوژپ ) رد هطبار اب نیا عوضوم
اب درکیور لیلحتارف رد
یپ
،یئاسانش هیزجت
و لیلحت و عمج یدنب یاهراکهار هنیشیپ
یاه دروم یسررب تسا .
ثحب هعماج یرامآ اب راهچ هجنس درادناتسا لیلحت
،یئاضف لماش : فیصوت و یئاسانش یگدنکارپ
،تارطاخم
للادتسا یگدنکارپ
،تارطاخم نورد
یبای و همانرب یزیر یئاضف تروص یم .دریگ ،شهوژپ یرامآ هعماج
یملع یاه هاگیاپ رد هدش هیامن تلااقم و تاقیقحت Sciencdirect
Willey ، Web of Science ،
تسا
نیب زا هک 99
،هلاقم 78 و فادها قباطم یرگلابرغ هویش هب هلاقم لیلحت دروم و باختنا شهوژپ یاه صخاش
.دنا هتفرگ رارق رازفا مرن رد یفیصوت رامآ تروص ود هب لیلحت
رازفا مرن رد یطابنتسا رامآ و spss CMA2
.تفرگ تروص لااوس هب ییوگخساپ یارب
چ نیا زا کی ره دربراک یگنوگچ لابندب هک شهوژپ ت رد هفلوم راه
ققحم ،تسا هتشذگ یاه شهوژپ ه یارب
رثا هزادنا شجنس هب هفلوم ر (
صخاش هزادنا r رثا ) راشتنا یریگوس ،
(تاقیقحت یاه هرامآ
وQ I2
) ، ان قیقحت ینوگمه (تا
نومزآ نویسرگر
،رگیا دادعت لماکان یب رطخ و حلاصا و
شزارب لاوود یدیئوت تاقیقحت رد هدننک لیدعت یاهریغتم و ) یسررب
هک تسا نآ زا یکاح جیاتن .تسا هدش
دندوب هتسناوتن دوخ هدش هدرب راکب یاه لدم رد تاقیقحت بلغا ،تارطاخم یگدنکارپ تافیصوت هفلوم رد هک هب انب هگید هفلوم هس رد اما ،دنهد هئارا ار یبانم و سوملم یمومع فیصوت هرمن
رثا هزادنا نیگنایم یاه لدم ،
رد هدش هدرب راکب یدربراک ناشقیقحت رد ییاضف لیلحت یدربراک لدم اب دندوب هتسناوت یبسن روط هب تاقیقحت
.دنهدب هئارا یسوملم جیاتن و بسانم هیجوت :یدیلک ناگژاو ،لیلحت لدم ،ییاضف لیلحت ،زیلانآاتم CMA2
1
لوا لصف
شهوژپ تایلک
2
همدقم
دیلوت دنیآرف نیا هجیتن ،دوش یم لماش ار اه یگدنکارپ ییارچ للادتسا و یگنوگچ فیصوت یئاضف لیلحت تهج رد اتسار نیمه رد یئاضف لیلحت یاه لدم ،تسا اه یگدنکارپ نییبت اتیاهن و دنتسم یملع شناد
هدش عادبا یئاضف لیلحت فادها هب ییوگخساپ یارب ریگارف یوگلا کی هب ندیسر Harvey, 1969(دنا
.)
(ییاضف طباور و یئاضف یاهوگلا نوچمه یمیهافم یئاضف لیلحت Hagget, 2001
،یئاضف تارییغت ،)
(یئاضف نامزاس و یئاضف یاه یگدنکارپ Herbert, 2004
ار یئاضف لیلحت اه یضعب .دنک یم یسررب ار ،)
و اهوگلا هرابرد لیلحت نیا هک دنتسه نآ رب و دنمان یم یئاضف مولع یم تبحص یئاضف یاه دنیآرف
(دنک Law, 2004 ؛
Hagget, 2001 هعسوت .)
یگدنز یعامتجا هب
هژیو ینیشنرهش و
شرتسگ نوزفازور
اهرهش زین داعبا تارطاخم ار
یتعسو نادنچود هدیشخب
و هراومه یکی زا هغدغد یاه یلصا یمامت ناریدم
یرهش و نادنورهش یسررب
هویش یاه هلباقم اب نیا نارحب اه هدوب تسا (
،ینارجاهم 1386
.) اهرهش هک متسیس
یاه هدننکش یعامتجا
یداصتقا دنتسه
یاراد بیسآ یریذپ ییلااب رب رثا عاونا تارطاخم هدوب
و لحم داجیا
ثداوح فلتخم دنتسه زا نیمه ور شهاک بیسآ یریذپ یاهاضف یرهش
یم دناوت هب روط یرثؤم رجنم هب
شهاک نتفای هنیزه یاه یشان زا تارطاخم یعیبط
یم دوش ( Armas, 2012 )
.
1 - 1 - هلاسم نایب
هعسوت رادیاپ یرهش یدجروطب اب
عوضوم تارطاخم یعیبط
یشان زا هعسوت رهش یکیزیف دنویپ
دراد
هکیروطب هعسوت
یکیزیف رهش نودب رظنرد نتفرگ رتسب یعیبط و یشان تارطاخم زا
نآ یم دناوت رجنم هب
هعسوت رد یقطانم رپ
هرطاخم و
بیسآ یریذپ نینکاس و
ینوکسم زکارم
،سپدلاب( ددرگ 1381
،یراتخم ؛
1379 یگنز ؛ یدابآ
،ناراکمه و 1385
،یریما ؛ 1389
ینتبم .) رب
نیا تیعقاو همانرب رد یزیر
یاه یرهش و
یاهوگلا هعسوت
یکیزیف
،رهش هجوت تارطاخم هب و
یپ ییوج یاهرتسب یراع
زا هرطاخم رد یاتسار شهاک
بیسآ یریذپ تیعمج تاثدحتسم و
یتآ یرما یرورض یدمعتم(تسا این
، 1389 رد .) یوگلا رگنارف هعسوت
یکیزیف رهش لیلحت
،هرطاخم شخب
یدیلک هیزجت و لیلحت نییبت و رطخ
یریذپ هورگ یاه یناسنا نکاس و
3
تاسیسات رقتسم
رد نآ (تسا رهش Irasema, 2002
ًامومع .) نینچ
یبایزرا یاه لمتشم رب هیهت هشقن هیاپ و
رد هیلوا مرف هشقن یاه
،یعوضوم لدم
یزاس و لیلحت
،ییاضف شیپ ینیب و هدنیآ یرگن یم هک دشاب ینتبم
رب یاهرازبا دننام
تادهاشم و
شیامیپ
،ینادیم کینکت
یاه شجنس زا
یرود یریگراکب و متسیس
تاعلاطا
ناکم یانبم ییایفارغج Irasema, 2002(تسا
Thomas, 2004 ؛ .)
هعلاطم و یفرعم هشقن تارطاخم
ینیمز هب هطساو یفرعم یاهرازبا یتاقیقحت
نیون هداد دننام یاه
دیدج زا شجنس یرود
و لدم یاه یلیلحت
نیون رد یاه لاس ریخا
دروم هجوت زا یرایسب نیققحم
رد حطس یناهج رارق هتفرگ تسا . یسنلاآ و ناراکمه
تارطاخم ینیمز
لصاح هعسوت زا یرهش
ار رد هضوح زیربآ یزلام اب هدافتسا زا کینکت دروم GIS
یسررب رارق
(دنهد یم Amin et.al, 2009
سناویک .) و
ریمدزا هب یسررب تارطاخم یکیژولوفروموئژ
نیلپورتم Izmair
رد هیکرت هتخادرپ دنا
. دنور هعسوت رهش نیا نیلپورتم ار
رد ضرعم تارطاخم نیمز ،لیس
،شزغل نیمز هزرل و
شزیر گنس رارق هداد تسا . نیا نیققحم یارب
میسرت و هیزجت لیلحت و هشقن
قطانم رد ضرعم
،لیس نیمز
هزرل و نیمز شزغل زا هدافتسا GIS
( دنا هدرک Kivance, et, al, 2006
کشوک .) و
ناراکمه هب
یسررب
تارطاخم یطیحم
هتخادرپ Mina دنا
. نیا هنهپ زا رهش هکم هب لیلد تیعقوم یکیژولوفرم
رد ضرعم
تارطاخم لیس
شزیر و گنس
رارق دراد . نیا نیققحم اب
هدافتسا زا ریواصت یئرم 2 یدعب و 3 یدعب و 3D
،تیعقومGIS عون
و لامتحا تارطاخم یطیحم
ار هیزجت و لیلحت هدرک و هنهپ یاه رپ هرطاخم صخشم ار
هدرک دنا ات تخاس و زاس رد اهنآ تروص ( دریگن Nabeel, et.al, 2005 .)
یمک یایفارغج نوزفازور شرتسگ
و یداصتقا ،یدبلاک ،یعامتجا داعبا یمامت رد یرهش تارطاخم عاونا زورب و یرهش عماوج ندش هدیچیپ و و یئاسانش یارب یئاضف لیلحت یاهوگلا و اه لدم هنیمز رد اه شهوژپ نوزفازور شرتسگ هب رجنم یطیحم
،رامآ قباطم ،تسا هدیدرگ یرهش تارطاخم یریگشیپ تلاایا رد یرهش تارطاخم یئاضف لیلحت هب هجوت
لاس زا نپاژ روشک صوصخب قرش یایسآ و اکیرمآ هدحتم 2000
یتاقیقحت زکارم و اه هاگشناد طسوت دعب هب
رد اه شهوژپ نیا یاهراکهار یسررب نینچمه و یسانش لیلد دنمزاین هک تسا هتشاد یریگمشچ شرتسگ یئاضف لیلحت یاهدرادناتسا بوچراچ یتخانش شور یاه یگژیو زا یکی .تسا یرهش تارطاخم اب ههجاوم رد
یسررب شهوژپ نیا .تسا هتفای ماجنا یاه شهوژپ یبایزرا و یدنب عمج ،یدنب هقبط ،کیتامتسیس لیلحتارف لاس زا ناهج رد هدش دیلوت یملع تلااقم هب ار دوخ کیتامتسیس رورم 2000
.تسا هداد صاصتخا دعب هب
4
باختنا لیلد یاه تیعقاو اب رظانتم و یتخانش شور یلیلد ،هتفای ماجنا یاه شهوژپ نیب زا شهوژپ بلاق
لدم عاونا دربراک یاهراکهار یدنبعمج و عوضوم نیا تیمها و تارطاخم ربارب رد یرهش عماوج یلعف ینیع ارطاخم یئاضف لیلحت هنیمز رد تلااقم اریز ،تسا یرهش تارطاخم ربارب رد یئاضف لیلحت یاه و یرهش ت
نیا یدنبعمج و یسررب موزل هک تسا هدش دیلوت لخاد زا شیب یجراخ یملع تلااقم رد اه لدم دربراک هعلاطم شهوژپ نیا هلاسم .دوش یم ساسحا روشک لخاد رد نارگشهوژپ و نافلوم یریگ هرهب یارب تلااقم یئاضف لیلحت یاه لدم دربراک باب رد یجراخ تلااقم یملع دیلوت زا یصیخشت یرهش تارطاخم شجنس رد
هب تلااقم کیتامتسیس لیلحتارف فده اب هک تسا هنیمز نیا رد یضتقم یاهراکهار و یلیلحت یدنب عمج و یراتخاس یاه لیلحت هئارا نینچمه و ایند رد هتفرگ تروص یملع یاه شلات نیرخآ زا یدنب عمج هئارا -
ک فادها هب ندیسر یارب ققحم شهوژپ نیا رد .تسا یدرکلمع و لیلحت هب کیتامتیس رورم زا جتنم یدربرا
یرامآ هعماج(یجراخ تلااقم رد یرهش تارطاخم شجنس رد ییاضف لیلحت یاه لدم یاهراکهار یدنب عمج جارختسا یرظن یاه لدم و اه هنیشیپ زا هک ییاضف لیلحت بوچراچ درادناتسا یاه هجنس بلاق رد )شهوژپ لودج(تسا هتخادرپ ،هدش 1
لیلحتارف رد .) (دوش صخشم رثا هزادنا رب رثوم لماوع هک تسا نآ رب یعس
Lipsy
& Wilson, 2001 .)
لودج 1 - 1 - یئاضف لیلحت درادناتسا بوچراچ اب بسانتم شهوژپ یاه هجنس
هجنس رایعم
یموهفم فیرعت یتایلمع فیرعت
عبنم
فیصوت یگنوگچ
یگدنکارپ یاه
یرهش تارطاخم -
حرش یگژیو یاه
یمومع یگدنکارپ اه
دننام
،نیگنایم
،سنایراو
،سنایارووک بیرض یریذپریغت و
یضیب
؛...و درادناتسا - تخانش راتخاس
؛یگدنکارپ - ییاسانش دنور
؛تارییغت - ییاسانش هیحان
مدق نیلوا فیصوت حرش و یئاضف لیلحت
راتخاس یگدنکارپ
زا روظنم ،تساه عون ره دوجو راتخاس زا ریغ هب یئاضف راتفر .تسا یفداصت تلاح یدنب عمج و یسررب
عوقو یئاضف لیلحت و یرهش تارطاخم رد نآ راتخاس حرش
یرامآ هعماج و تاعلاطم(شهوژپ
.)یلبق یاه شهوژپ ،یناجیلع(
1394
،)
Tobler, 1970( )
5
یاه نکمم ساسارب
کی ای دنچ
؛ریغتم
- ییاسانش هطبار
یئاضف ساسارب کی
ای دنچ ریغتم .
للادتسا یگدنکارپ
یرهش تارطاخم -
هدافتسا نومزآزا
یاه یرامآ
یگتسبمه اب
بیرض
نانیمطا یلااب 95
.دصرد ییایفارغج للادتسا
تسا یئاضف للادتسا هیجوت رد هکنیا ینعی هطبار زا اه یگدنکارپ اه نآ نیب یئاضف ی
یاه یگدنکارپ اب یم هدافتسا رگید
.دنک یدنب عمج و یسررب
نیب یئاضف هطبار اب یرهش تارطاخم
رگید و لماوع رد اه یگدنکارپ
یرامآ هعماج و تاعلاطم(شهوژپ
.)یلبق یاه شهوژپ ،یناجیلع(
1394
،)
Tobler, 1970( )
نورد - یبای
جارختسا هداد یارب
طاقن نودب هداد ساسارب
هداد یاه
دوجوم فارطا یارب
هطقن رظندروم هداد
هیهت درک هک شور
یاه هداس یا دننام
نیگنایم و ای ثلثم
یدنب دربراک دراد یدنب عمج و یسررب
هداد جارختسا هوحن رطخرپ طاقن یارب
هعماج رد یرهش یرامآ و تاعلاطم(شهوژپ
)یلبق یاه شهوژپ ،یناجیلع(
1394
،)
Krige, 1966( )
همانرب یزیر یئاضف
یاهراکهار هئارا و تارطاخم شهاک
یرهش -
لیلحت نییبت یئاضف
- لدم و وگلا هئارا
هلاسم لح - هئارا هلباقم راکهار لیلحت لماک نییبت
ای تفرعم هب یئاضف یملع شناد
اه یگدنکارپ یدنب عمج و یسررب
یزیر همانرب هوحن لدم هئارا ای یئاضف
و هلباقم یدربراک تارطاخم شجنس
هعماج رد یرهش یرامآ و تاعلاطم(شهوژپ
)یلبق یاه شهوژپ ،یناجیلع(
1394
،)
Krige, 1966( )
6
1 - 2 - ماجنا ترورض حرط
دهد یم ناشن ،یرهش تارطاخم شجنس یئاضف لیلحت یاه لدم هنیمز رد یلخاد یاه هنیشیپ یسررب رد اه شهوژپ بلغا ایناث ،تسا هتفرگن تروص هنیمز نیا رد کیتامتسیس و یرورم یشهوژپ نونکات لاوا هک
م کی قیرط زا راکهار هئارا هب یطیحم و یدبلاک رتشیب و یرهش تارطاخم دعب کی مادقا یئاضف لیلحت لد
(یدمحا و دیدس یاه شهوژپ ،دنا هدومن 1394
(ناراکمه و یعامش ،) 1394
(ناراکمه و یردب ،) 1398
و )
فده ود اب ققحم نیاربانب .دنتسه عوضوم نیا دیوم مهلاثما 1
- یفرعم هنیمز رد یرظن و عماج یشهوژپ هئارا
تسیس رورم قیرط زا یرهش تارطاخم شجنس یدربراک یاه لدم و یناهج هتفای ماجنا یاه شهوژپ کیتام
2 - شجنس رد یئاضف لیلحت یاه لدم هنیمز رد شخبرثا و آراک یاه شهوژپ و اه لدم یفرعم و هسیاقم
.یرهش تارطاخم
1 - 3 - شهوژپ فادها
1 - 3 - 1 - لک فده ی
.یرهش تارطاخم شجنس رد یئاضف لیلحت یاه لدم دربراک کیتامتسیس رورم 1 - 3 - 2 - فادها ئزج ی
1 - یسررب اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
دعب زا شهوژپ
صوت ی ف گدنکارپ ی تارطاخم
؛
2 - یسررب اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
دعب زا شهوژپ
گدنکارپ للادتسا ی
تارطاخم
؛
3 - سررب ی اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
نورد دعب زا شهوژپ
ی با ی
؛ 4 - سررب ی اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
همانرب دعب زا شهوژپ
ر ی ز ی ئاضف ی راکهار هئارا و .
7
1 - 4 - شهوژپ تلااوس
1 - 4 - 1 - لصا لاوس ی
شهوژپ
شجنس رد یئاضف لیلحت یاه لدم دربراک فیصوت داعبا اب شهوژپ یرامآ هعماج رد یرهش تارطاخم
؟تسا هدش یسررب هنوگچ ،راکهار هئارا و یئاضف یزیر همانرب و یبای نورد ،یگدنکارپ للادتسا ،یگدنکارپ 1 - 4 - 2 - تلااوس عرف
ی شهوژپ
1 - لدم دربراک اه
ی لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
شهوژپ زا
دعب صوت ی ف
گدنکارپ تارطاخم ی سررب هنوگچ
ی
؟تسا هدش
2 - اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
شهوژپ زا
دعب للادتسا
گدنکارپ تارطاخم ی
، سررب هنوگچ ی
؟تسا هدش
3 - اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
شهوژپ زا دعب نورد ی با ی
سررب هنوگچ ی
؟تسا هدش
4 - اه لدم دربراک ی
لحت ی ل ئاضف ی رهش تارطاخم شجنس رد ی
رامآ هعماج رد ی
شهوژپ زا دعب ر همانرب ی ز ی
ئاضف ی سررب هنوگچ ،راکهار هئارا و ی
؟تسا هدش
1 - 5 - تاحلاطصا و میهافم فیرعت
1 - 5 - 1 - یرظن فیراعت
:لیلحتارف شهوژپ زا یرس کی رد هدش هدهاشم ریثات ناریم دنور یسررب یارب یرامآ هویش کی لیلحتارف
،هدش هیهت شهوژپ هویش نیا رب اکتا اب هک یمود تسد عبانم هب .تسا صاخ هلاسم کی نوماریپ یمک یاه ،لاگ و گروب ،لاگ(.دوش یم هتفگ لیلحتارف 1996
،ناراکمه و رصن همجرت ؛ 1391
.)
رثا هزادنا :
،رولاد(تسا هعماج رد یا هدیدپ ناریم هدنهدناشن رثا هزادنا 1391
.)
هطساوب اهنت رثا یاه هزادنا سنایراو هکنیا ی هبساحم :ینوگمهان هتسویپ عوقو هب یریگ هنومن یاطخ یا
(دشاب Coper, 1983 .)
8
:راشتنا یریگوس فرعم دناوت یمن دنک یم باختنا لیلحتارف ماجنا یارب رگ لیلحتارف هک ییاه شهوژپ مامت
،رولاد(دشاب شهوژپ دروم هعماج لک یعقاو هدنیامن و 1391
.)
فیصوت یگنوگچ
یگدنکارپ یرهش تارطاخم یاه
: صوت ی ف لوا ی ن لحت مدق ی ل ئاضف ی راتخاس حرش و
گدنکارپ ی ئاضف راتفر عون ره دوجو راتخاس زا روظنم ،تساه ی
غ هب ی ر فداصت تلاح زا ی
.تسا
گدنکارپ للادتسا ی
رهش تارطاخم :ی
فارغج للادتسا ی
ا یی ئاضف للادتسا ی
تسا ی نع ی ا ی هکن جوت رد ی ه
گدنکارپ ی هطبار زا اه ی
ئاضف ی ب ی ن گدنکارپ اب اه نآ ی
اه ی د ی رگ م هدافتسا ی
.دنک
نورد ی با :ی ساسارب اه هداد ی ارب فارطا دوجوم ی
هت هداد رظندروم هطقن ی
ه اه شور هک درک ی
ا هداس ی دننام
م ی گنا ی ن و یا دنب ثلثم ی
دراد دربراک .
ر همانرب ی ز ی ئاضف ی اهراکهار هئارا و ی
رهش تارطاخم شهاک :ی
بت یی ن لحت لماک ی
ل ئاضف ی تفرعم هب یا
ملع شناد ی
گدنکارپ ی اه .
1-5-2 - یتایلمع فیراعت
:لیلحتارف بیکرت ،اه شهوژپ جیاتن یبایشزرا و عبانم ییاسانش لماش لیلحتارف شور شهوژپ یارجا لحارم
شهاک روظنم هب لیلحتارف جیاتن یبایشزرا و رگیدکی اب اهنآ هسیاقم ،هدش باختنا یاه شهوژپ جیاتن صیخلت و .دشاب یم اطخ :رثا هزادنا لحتارف رد هدافتسا دروم کرتشم هزادنا صخاش
رثا هزادنا صخاش لی .تساr
یبایزرا :ینگمه یاه هرامآ زا هدافتسا اب لیلحتارف رد ینگمه لیلحت
وQ I2
.دریگ یم ماجنا
:راشتنا یریگوس دادعت ،رگیا نویسرگر نومزآ ،یفیق رادومن زا هدافتسا اب لیلحتارف رد راشتنا یریگوس لیلحت
.دیآ یم تسدب یدیئوت لاوود شزارب و حلاصا و رطخ یب لماکان صوت ی ف گنوگچ ی گدنکارپ ی اه ی رهش تارطاخم ی
: سررب ی دنب عمج و ی
لحت ی ل ئاضف ی تارطاخم عوقو
رهش ی رامآ هعماج رد نآ راتخاس حرش و ی
اه شهوژپ و تاعلاطم(شهوژپ ی
لبق ی .)
گدنکارپ للادتسا ی
رهش تارطاخم سررب :ی
ی دنب عمج و ی
ئاضف هطبار ی
ب ی ن رهش تارطاخم ی
د اب ی رگ
گدنکارپ و لماوع ی
رامآ هعماج رد اه ی
اه شهوژپ و تاعلاطم(شهوژپ ی
لبق ی .)
9
نورد ی با :ی سررب ی دنب عمج و ی
ارب هداد جارختسا هوحن ی
رهش رطخرپ طاقن ی
رامآ هعماج رد ی
اه شهوژپ و تاعلاطم(شهوژپ ی
لبق ی ).
ر همانرب ی ز ی ئاضف ی اهراکهار هئارا و ی
رهش تارطاخم شهاک :ی
سررب ی دنب عمج و ی
ر همانرب هوحن ی
ز ی
ئاضف ی ی ا دربراک لدم هئارا ی
رهش تارطاخم شجنس و هلباقم ی
رامآ هعماج رد ی
شهوژپ و تاعلاطم(شهوژپ
اه ی لبق ی )
10
مود لصف
شهوژپ یرظن تایبدا
11
همدقم
ههب یزیرگ سپس ،دوش یم هتخادرپ نآ یرظن تایبدا و اه شهوژپ رد لیلحتارف درکیور یسررب هب لصف نیا رد .دوش یم هدز ییاضف لیلحت و هرطاخم ،ریذپ بیسآ میهافم
2-1 - ارف لیلحت
لاس لوا ی ههد رد 1980
یهنارگن بهجوم یناهسنا و یعاهمتجا مولع رد هدش ماجنا یاه شهوژپ تعیضو
،دوب دنک رایسب یکیزیف مولع اب هسیاقم رد ملع زا هخاش نیا یملع یاهدرواتسد و تفرشیپ .دیدرگ مولع یاملع وم یاه هدیدپ تسا ناسنا اهنآ عوضوم هک یناسنا و یعامتجا مولع رد یتخهس ههب دراوم زا یلیخ رد شهوژپ در
یم فیرعت لرهتنک ناهکما و تهسا توافتم رگید شهوژپ هب شهوژپ زا هلخادم و یراک تسد یاه شور و دوش
و موهسر و بادآ لهیبق زا یداهیز یهطیحم لهماوع و تهسا راوهشد رایهسب یشیامزا فلتخم طیارش و اه طیحم رگ رب رد ار ناسنا ینعی شهوژپ یلصا عوضوم گنهرف .دههدیم ناهشن شنهکاو اههنآ ربارب رد هنلااعف مه وا و هتف
یم رت راوشد اه شهوژپ مجح شیازفا اب هلئسم نیا .دوش
ههب یتلااکشا یاراد و دراد یفیک هبنج موسرم لکش هب هتشذگ تاقیقحت تاعلاطم هک دنراد داقتعا ناققحم
،رولاد(تسا ریز حرش 1391
.)
پ ره هک انعم نیا هب دنتسه ینهذ ماهجنا یاهه شهوژپ دوخ ینهذ یاه کلام هب تیانع اب یرگشهوژ
.دهد یم رارق یسرب دروم ار هدش یم جیاتن ندش تسد کی بجوم هک ییاه یگژیو باختنا رد یناوتان .دوش
.دنراد زابترا هدش ماجنا یاه شهوژپ رد یلصا یاهریغتم اب هک ییاهریغتم یسرب رد ییاناوت مدع
لوا ههد نارگشهوژپ هدش حرطم تاداقتنا هب هجوت اب 1980
یریگراهک ههب یارهب ههک دندیسر هجیتن نیا هب
ههب مظنهم شور کی نادقف اهنآ فعض طاقن تخانش و یبایشزرا ،ریسفت ،راشتنا ،هدش ماجنا یاه شهوژپ جیاتن یم مشچ هب سوسحم روط هچرگ .دروخ
یگ راک هب و یبیکرت شور کی زا هدافتسا یاهه شهوژهپ یاه هتفای یر
فدهه .دوهش یهم دهیدج یاه هیرطن یدنب تروص یتح و یرگنزاب بجوم تسا نکمم تاقوا یهاگ هدش ماجنا تراهبع ههب .تهسا یراما ی اه شور زا هدافتسا اب اه شهوژپ بیکرت رد رکفت هویش نداد ناشن لیلحتارف شور
12
یاهه تواهفت ناوهت یم نآ کمک هب هک تسا یشور لیلحتارف رگید ار هدهش ماهجنا یاهه شهوژهپ رد دوهجوم
.)عبنم نامه(تسج هرهب نآ زا یدربراک و یلک جیاتن هب یبایتسد رد و درک جاتنتسا
2-2 - لیلحتارف فیرعت
یهسانش ناور ی هطیح رد یعونتم رایسب یاه شهوژپ یارب بسانم یاه خساپ نتفای یپ رد ناسانش ناور
نارگ شسرپ .دنتسه هتسباو یاه هنیمز و زا اهه هداد ماهغدا قهیرط زا ،هباشم یاه شسرپ هب ییوگ خساپ یارب
تیگ و دلیف(دننک یم مادقا لیلحت ارف یریگ راکب اب نوگانوگ عبانم 2010
،سلاگ( .) 1976
لیلحت ار لیلحتارف )
هدرهک فهیرعت اهه ههتفای نهیا یزاهس ههچراپکی روهظنم ههب یهشهوژپ یاهه هتفای زا یگرزب یا هعومجم یرامآ رولاد(تسا 1391
.)
یارهب بهیکرت نیا رد .دنک یم بیکرت ار اه شهوژپ زا یدادعت یعقاو جیاتن لیلحتارف شور رد نارگشهوژپ هزادهنا زا هدافتهسا اهب یراهمآ یاه شور زا یا هعومجم ،شهوژپ ی هنیشیپ یسررب رد نیعم هتفای کی هسیاقم
یم هتفرگ راک هب رثا یاه ،یبزاک(دوش
2009 جنگ و یسیفن همجرت : ی
1389 .)
2-3 - لیلحتارف ترورض
ههد نایم رد 1970
و رهسدرد نهیا زا یشخب .دوب هدش راتفرگ یدج نارحب کی رد یراتفر و یعامتجا مولع
،فلو( .دش طوبرم مولع نیا یسانش شور صاخ یاه یگژیو هب نارحب 1986
یاهه یهگژیو نهیا زا یهخرب هب )
نآ و هراشا یراتفر و یعامتجا مولع رد یشور صاخ دهقتعم وا .دهنک یهم ههسیاقم یعیبط و یکیزیف مولغ اب ار
اب و دنوش یم فیرعت فافش یتروص هب بلغا یتخانش تسیز و یکیژیف ،یعیبط مولع رد یشهوژپ لئاسم ،تسا یهم ثهعاب مولع نیا رد اه یگژیو نیا .دوش یم نومزآ هدش هتفریذپ و تسرد یاه شور و نونف زا یریگ هرهب هب هک یاه خساپ دنوش و یهقطنم یاه هویش هب و هدوب مظنم و تسار رس دنوش یم هداد یشهوژپ ی اه شسرپ
موهلع رد .دنوهش یهم موهلع نیا رد یبرجت کرد تفرشیپ هب رجنم تیاهن رد و دنوش هتشابنا مه یور رب یپایپ فیراعت و هدوب تخس شهوژپ طیحم لرتنک ،تسا رتراوشد ابلاغ ناسنا راتفر نییبت یناسنا و یعامتجا ههتفریذپ
هعلاطم هب یا هعلاطم زا زین یریگ هنومن تایصوصخ و نونف ،اه شور .تسین سرتسد رد بلغا یمومع ی هدش
13
رد .دهندرگ هتشابنا مه یور رب مولع نیا رد اه شهوژپ زا یهوبنا هدش ببس اه یگژیو نیا .تسا توافتم رگید ور رب اه شهوژپ زا یهوک ندش هتشابنا زا تسا ترابع نارحب عقاو لهباق و صخهشم ی هجیتن هکنآ نودب مه ی
کهی و ندروآرد رهس یارب یرازبا هب زاین ینامز ره زا شیب نیاربانب .دیایب نوریب اه شهوژپ نیا نورد زا ییاکتا نیا ندرک تسد
"
یناسنا مولع رد روخن دردب هناملاع یاه شلات
"
،کهیلوک و کیلوک(دوهشیم ساهسحا 1986
،
یرهم و یراظتنا همجرت 1392
.)
2-4 - لیلحتارف هچخیرات
.تهفر راهکب سلاهگ نیهج طهسوت راهب نیتهسخن لیلحتارف حلاصا ،دش زاغا یکشژپ لکشم کی اب لیلحتارف شیهب لیلحت ارف هک داد ناشن سلاگ .تفر راکب سلاگ نیج طسوت راب نیتسخن لیلحت ارف هک داد ناشن سلاگ
ن یسرب یارب یژولودتم کی عقاو هب :تسا یرامآ نف کی زا یدهنب تروهص ،اهه شهوژهپ زا یا هعومجم رادماظ
یراهمآ بیکرت تبث ،اه هلاقم فذح ای دورو یاه کلام ی هیهت و عماج ییوجتسج کی ماجنا ،اه هیضرف قیقد یارهب یجناهیم و هدهننک لیدهعت یاهه ریغتم ییوجتسج ،تاعلاطم نیا زا هدمآ تسد هب رثا یاهزادنا و اه هداد ازگ و هقلاع دروم تارثا نییبت و سلاگ زا شیپ هب لیلحت ارف ییانب ریز یاه هشیدنا اما .تسا شهوژپ جیاتن شر
رد لیلحتارف نیتسخن .ددرگ یم زاب وا یاهراک 1904
،نموه(تفرگ ماجنا نوسریپ لراک طسوت 1387
.)
زا لبق اما 1976
شور نهیا دنرب یم راک هب اه شهوژپ بیکرت روظنم هب ار یرگید یاه شور نارگشهوژپ ،
شور ،ههنوگ تهیاور رورهم ههب ناوت یم اه شور نیا هلمج زا .دنتسه لیلحتارف ی هتشذگ و اه هشیر نامه اه شور و یار شرامش .درک هراشا تلاامتحا ریداقم بیکرت
2-5 - لیلحت عاونا
:دوش یم لئاق زیامت لیلحت عون هس نیب سلاگ هیلوا لیلحت
اه هداد یلصا و عیدب لیلحت هدنریگرب رد هک ،
.تسا هعلاطم کی رد هیوناث لیلحت
اهی اهه لاوهس ههب ییوهگ خهساپ روهظنم ههب اهه هداد هرابود لیلحت هب هک ،
دزادرپ یم رتهب و رتدیدج یراما یاه کینکت اب هیلوا یشهوژپ تاعوضوم اه لیلحت لیلحت .
یا ههعومجم هک ،
شهوژپ لیلحت جیاتن زا یگرزب
،رولاد(دنک یم بیکرت مهاب ار یدارفنا یاه 1391
.)
14
2-6 - لیلحتارف یاه یگژیو
،یجنگ و رولاد(:درک هصلاخ ریز حرش هب ناوت یم ار لیلحتارف یاه یگژیو 1391
.)
1 - عهقاو رد .تسا یشور دنچ و یمک یتیهام یاراد عقاو رد و تسین صاخ یرامآ شور کی هب دیقم لیلحتارف
لب ،تسین فده لیلحتارف (تسا رگشهوژپ یصصخت فادها هب لین یارب یریبدت هک
Blalock, 1983 .)
2 - لهیلحت دهحاو .دوهش یمن یرواد شیپ یرگنزاب دروم یاه شهوژپ ای شهوژپ تیفیک ی هرابرد لیلحتارف رد
لهیلحتارف فدهه .تهسا هدهش ماهجنا عوضوم کی اب طابترا رد هک تسا ینارگشهوژپ یدارفنا تاعلاظم نآ ،ارهگ
طم ی هسیاقم و یهلک تهشادرب کهی ندروآ تهسد هب روظنم هب اهنآ جیاتن بیکرت و لصاح جیاتن ظاحل زا تاعلا
زا تاهعلاطا ادهتبا نآ رد ههک تسا یحطس دنچ و یا هلحرم دنچ یدرکیور دنیارف نیا .تسا تعیقاو هب نورقم هصاح دهیدج لهک کی ماجنارس و ماغدا و بیکرت رگیدکی اب سپس ،جارختسا هیلوا یشهوژپ عبانم .دوهش یهم ل
(تسه یلبق هدش ماجنا شهوژپ کی ،لیلحتارف رد یرامآ دحاو نیاربانب Veal, 1997
.)
3 - ،اهه هداد لهثم ازهجا ماهغدا و بهیکرت رهب ارهیز ،لهیلحت کی هن تسه بیکرت عون کی تقیقح رد لیلحتارف
،دوهشیم ههتفگ بیکرت دیدج )لک(زیچ کی نیوکت روظنم هب هریغ و اه هیرظن ،میهافم ،تاعلاطا ههک یلاهح رد
(دریگ یم رب رد ار نآ یازجا ی هعلاطم یارب لک ندرک درخ ای هیزجت بلغا لیلحت Vogt, 1993
.)
4 - یهمکارت هراهگنا رهب ینتبم هک تفرگ رظن رد یشهوژپ هنیشیپ یرگنزاب کی ناونع هب ناوت یم ار لیلحت ارف
مکارت تلاح شناد هک تسا نآ هراگنا نیا ضرف نیرتمهم اریز .تسا شناد و راثا ساسا رب نارگشهوژپ و دراد ی
زورهما یاهه شهوژهپ هراگنا نیا رد رگید نایب هب .دنرب یم شیپ ار دوخ تاعلاطم یلبق نارگشهوژپ ی اه هتفای (تس ادرف یاه شهوژپ ی هیاپ Merton, 1973
: Neumann, 2000 .)
5 - ارف زا یلکش نیاربانب و اه یبایشزرا یعون عقاو رد اه لیلحت لیلحت یاهه لهیلحت ههب ههک تهسا یبایهشزرا
ههب لقتهسم و ههناگ دنچ تاعلاطم زا هدافتسا .دراد هجوت یبایشزرا زا دحاو یا هعومجم زا یا هناگ دنچ لقتسم نیهنچ .دههد رارهق هجوت دروم ار یسرب دروم تاعلاطم نیب جیاتن ییارگمه ات دهد یم ار ناکما نیا رگلیلحتارف ی اب هسیاقم رد دناوت یم ییارگمه راهبتعا و هتهشاد یرت عیسو یریذپ میمعت ،یعطقم )یبایشزرا( ی هعلاطم ک
،نودرگ و کوک(دهد شیازفا ار همانرب یشخبرثا هب طوبرم ی اه یریگ هجیتن 1978
.)
15
6 - صاخ عوضوم کی نوماریپ هدش رشتنم تاعلاطم جیاتن یتقو .تسه هیوناث لیلحت یعون عقاو رد لیلحت ارف
ا یاه هداد هب هجوت نودب ،دماجنیب یلک یریگ هجیتن کی هب و دوش بیکرت یمک تروص هب هیلوا یلص
،تیلویل(دریگ یم تروص هیوناث لیلحت یعون ناونع هب لیلحتارف 1991
.)
2-7 لیلحتارف یاه هضورفم
:دیاب دنریگ یم رارق لیلحت هیزجت دروم لیلحت ارف شور اب هک ییاه شهوژپ دنشاب دحاو عوضوم کی اب طابترا رد همه .
.دشاب یگنهامه ای یشیامزآ هبش ،یشیامزآ ،یا هسیاقم یلع عون زا .دنشاب دحاو هیضرف کی یاراد همه .دشاب هدرک هدافتسا یریگ هزادنا یارب یناسکی یاه نومزآ و رازبا زا .دشاب لامرن تسا هتفرگ تروص نآ رد اه شهوژپ هک ییاه هعماج رد نآ عیزوت دشاب رگیدکی زا لقتسم ی هزادنا دشاب رظن دروم هطبار تهج هزادنا رگنایب رثا
دشاب هنومن هورگ مجح زا لقتسم رثا هزادنا قیرط زا لاومعم لمع نیا(دشاب هسیاقم لباق ،یسرب دروم تاعلاطم رسارس رد دیاب رثا هزادنا عون .)دوشیم ماجنا ندرک درادناتسا ریذپ ناکما رثا ی هزادنا یارب درادناتسا یاطخ هبساحم .دشاب
هدیمان سنایراو یاه نزو سکع هک(تسا درادناتسا یاطخ ،رثا هزادنا یاه نزو ی هبساحم یارب .)دوشیم ،نموه(دوش هداد نزو اه لیلحت یمامت 1387
.)
16
2-8 - اه هداد یروآ درگ
اهعلاطم بهسانم یدادهعت هراهبرد هچرگا .تسا مهم رایسب اه هداد یروآ درگ هوحن یلیلحت ارف یبایزرا رد ،ت
تاعلاطم زا یعیسو ی هرتسگ اب شهوژپ لاوس رگا عطق روط هب ،لاح نیا اب ،درادن دوجو یصخشم لمعلاروتسد دودح هدش پاچ یاه شرازگ رثگا .تسا رت هدننک کمک و رتبسانم ،دشاب طبترم 20
ات 30 یم رب رد ار شهوژپ
یشهوژپ لاوس ندش رادانعم یسرب دروم تاعلاطم دادعت هب هجوت اب .دریگ هب ار تاعلاطم زا یمک دادعت طقف هک
یتخاهش ناور یاهه شهوژپ رد اه هدیدپ زا یرایسب ،دوش یم یقلت بسانمان لاوس کی ناونع هب ،دریگ یم راک ناور تایبدا هب طقف -
تهسیز ریظن(اه هتشر ریاس ناصصختم طسوت تسا نکمم اهنآ ،دنا هدشن دودحم یتخانش
ن )تیبرت و میلعت ،یسانش هعماج ،یسانش ههب ههک دهیراد زاین تروص نیا رد .دنشاب هتفرگ رارق شهوژپ دروم زی
،ناراکمه و ناسحا یمارهب(دیشاب هتشاد یسرتسد زین رگید یتاعلاطا یاه هاگیاپ 1392
.)
2-9 - لیلحتارف یساسا لحارم
یارهب ار یلصا هلحرم ای ماگ شیش ناوت یم لیلحت ارف یارب هدش نایب ددعتم لحارم یدنب عمج رد رد نآ
،ریگنان نسح و هداز ینابرق(تفرگ رظن 1392
.)
2-9-1 - قیقحت لاوس فیرعت
و تلااوهس حرهط ،هلئسم نایب انامه شهوژپ نیزاغآ ی هطقن یملع قیقحت کی ی هباثم هب زین لیلحتارف رد تراهبع ،دراد دوهجو لیلحتارف شور اب هدش ماجنا تاقیقحت رد هک یکرتشم لاوس .تسه یشهوژپ یاه هیضرف
لماع کی روهظ ای تسا نیریاس زا رت رثو یشیامزآ لمع مادک هک نیا زا تسا یجیاهتن ههچ ههب رهجنم صخشم
ماگ فده .دش دهاوخ 1
: 1 - ،دوش نومزآ دیاب یاه هیضرف هچ هکنیا یوجتسج نییعت 2
- ههچ ههکنیا صیخشت
.دریگ رارق شهوژپ رد دیاب یتاقیقحت عون 2-9-2 - تایبدا یوجتسج
گارف یوجتسج .دهد یم لیکشت ار نآ راوشد شخب یلغا و تسا لیلحتارف رد یمهم ماگ تایبدا همه و ری
ماگ فده .تسا هدوب هبناج 2
: 1 قیقحت یاه هیضرف اب طبترم تاقیقحت هعماج نییعت 2
- و اه هیضرف حلاصا
. شهوژپ تایبدا اب بسانتم تاقیقحت شنیزگ یاهرایعم
Title:
A systematic literature review on the application of spatial analysis models in urban hazard assessment
Author:
Dr.Alireza Mohammadi
Abstract
Meta-analysis is the combination of data and results obtained from a systematic review using statistical methods, ie after performing a systematic review - which requires meta- analysis - and based on the results, we achieve a single estimate to solve the problem or question .Spatial analysis models provide a single model and solution for various problems in the study area, one of the applications of these models is to measure urban hazards. In recent years, with the occurrence of various crises in urban communities, urban management system and development plans seek access to models to prevent and deal with these crises, in the field of spatial analysis models in measuring urban hazards, a comprehensive study and The guide has not been done in Iran, so this study is done by reviewing and summarizing foreign articles (statistical population of the study) in relation to this issue with a meta-analytic approach to identify, analyze and summarize the solutions of the studied backgrounds. The statistical population is discussed with four standard criteria of spatial analysis, including: description and identification of hazard dispersion, hazard dispersion reasoning, interpolation and spatial planning. The statistical population is research, articles and articles indexed in Sciencdirect, Willey, Web of Science databases. Out of 99 articles, 78 articles have been selected and analyzed by screening method according to research objectives and indicators. The analysis was performed in two ways: descriptive statistics in SPSS software and inferential statistics in CMA2 software. To answer the research questions that follow how each of these four components is used in previous research, the researcher for each component to measure the effect size (effect size index r), research publication bias (Q and I2 statistics), research heterogeneity (regression test Egger test), the number of harmless and corrective duodenal modifications and modifiers have been investigated in research. The results show that in the component of hazard dispersion descriptions, most of the researches in their used models could not provide a tangible general description, but in the other three components, based on the average effect size score, applied models were used. Were relatively able to provide appropriate justification and tangible results with the applied model of spatial analysis in their research.
Keywords: Meta-analysis, Spatial analysis, Analysis model, CMA2
