*Corresponding author e-mail: [email protected]
Evaluation of genetic diversity and classification of sesame (Sesamum indicum L.) genotypes in Mashhad condition
Seyed Hasan Marashi1, Alireza Seifi2, Jafar Nabati3*, Alireza Hasanfard4, Afsaneh Yousefi5 1,2. Department of Crop Biotechnology and Breeding, Ferdowsi University of Mashhad, 3. Research Center for
Plant Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, 4,5. Department of Agrotechnology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
(Received:August 23, 2022 - Accepted: October 22, 2022) ABSTRACT
Considering the limited production of edible oil in the country, selectivity of the genotypes of valuable oilseeds like sesame is important. A randomized complete block design with three replications was conducted in the research farm of the Ferdowsi University of Mashhad in 2021, to investigate 20 sesame genotypes' yield, and yield components and determine the most important traits affecting the yield. The results showed that Afghan1, Afghan3, and Afghan5 genotypes had the highest number of capsules plant-1 , 1000-seed weight, biological yield, and seed yield. Also, the correlation analysis between the traits showed that seed yield had a positive and significant correlation with the number of capsules per plant(r=0.58**), and 1000-seed weight (r=0.42**), respectively. Based on the principal component analysis, in total two components explained 83.1% of the variation in data. The first component explained 57.7%, and the second component showed 15.2% of the most changes in variation between genotypes. Then, these two components used to determine the distribution and distinguish the best genotypes in the results. As a result of cluster analysis, genotypes were categorized into three groups based on yield and yield components. The genotypes of the third group (Afghan1, Afghan3, Afghan4, Afghan5, and Afghan7) had a higher average in the investigated traits than other groups. These results indicate that the most effective traits in sesame yield are the number of capsules per plant and the 1000-seed weight. Since high yield is one of the important breeding goals in sesame; therefore, genotypes with these characteristics can be introduced as superior genotypes.
Keywords: Capsule, cluster analysis, correlation, factor analysis, yield.
یکیتنژ عونت هورگ و
پیتونژ یدنب ( دجنک یاه
Sesamum indicum L.
طیارش رد ) بآ
و اوه دهشم یی
یشعرم نسح دیس یفیس اضریلع ،1
یتابن رفعج ،2 3
، *
درف نسح اضریلع یفسوی هناسفا ،4
5
1 و 2 - هب بیترت داتسا
،رایداتسا و هورگ
هب و یژولونکتویب یهایگ یداژن
،دهشم یسودرف هاگشناد ، 3
- هدکشهوژپ تلاوقب هورگ رایداتسا
دهشم یسودرف هاگشناد ،یهایگ مولع ،
4 و 5 - هب بیترت یرتکد ،یژولونکتورگا هورگ ،یرتکد یوجشناد و ،دهشم یسودرف هاگشناد
ناریا .
:تفایرد خیرات(
1 / 6 / 1441 :شریذپ خیرات 34
/ 7 / 1441 )
هدیکچ
هب پیتونژ ینیزگ دننام دنمشزرا ینغور هناد ناهایگ یاه
دجنک هب تلع .تسا یرورض روشک رد یکاروخ نغور دیلوت تیدودحم ب
ه روظنم
یسررب درکلمع ، یازجا درکلمع مهم نییعت و تافص نیرت
رثؤم درکلمع رب 02
دجنک پیتونژ یشیامزآ ،
کولب حرط بلاق رد لماک یاه
رارکت هس اب یفداصت دهشم یسودرف هاگشناد یتاقیقحت هعرزم رد
یعارز لاس رد 0022
دش ارجا . جیاتن داد ناشن هک پیتونژ یاه ناغفا 0 ،
ناغفا 3 و ناغفا 5 نیرتشیب دعت هتوب رد لوسپک دا
، نزو هناد رازه
، و هناد درکلمع تسیز
هدوت هب ار نینچمه .دنداد صاصتخا دوخ ن
جیات
لصاح هناد درکلمع هک داد ناشن تافص نیب یگتسبمه زا هب
اب بیترت رد لوسپک دادعت هتوب
**( 53 / 2 r= ) و هناد رازه نزو
**( 00 / 2 r= )
ینعم و تبثم یگتسبمه یراد
دراد . رب ساسا یاتن ج لماع هب هیزجت ،اه
هس عومجمرد لماع 0
/ 33 زا دصرد دوجوم تارییغت هداد لک رد
اه
.دندرک هیجوت ار لوا لماع
( 7 / 57 )دصرد مود و ( 0 / 05 )دصرد هداد سنایراو تارییغت نیرتشیب دندرک هیجوت ار اه
. ،لماع ود نیا زا
هب روظنم هب تسد ندروآ انش و شنکارپ پیتونژ ییاس
افتسا رترب یاه دش هد
. نینچمه هجوتاب هب اتن ی ج زجت ی هشوخ ه یا ا رب ساس و درکلمع
درکلمع یازجا
، تونژ ی پ یاه دروم سررب ی هتسد هورگ هس رد دنب
ی دندش هک پیتونژ یاه هورگ موس ( ناغفا 0 ، ناغفا 3 ، ناغفا 0 ، ناغفا 5 و
ناغفا 7 ) رظنزا رثکا تافص دروم سررب ی نیگنایم یرتلااب رد نایم ریاس هورگ اه و مه نینچ لک نیگنایم پیتونژ
اه
؛دنتشاد ب ا ساسا ر ی ن
اتن ی ج م ی ناوت درک ناونع هتوب رد لوسپک دادعت تافص
سب تافص هلمجزا هناد رازه نزو و ی
را اجنآزا و هدوب دجنک درکلمع رد رثؤم یی
هک
لااب درکلمع ی
ک ی حلاصا مهم فادها زا ی
اربانب ؛تسا دجنک رد ی
ن تونژ ی پ اه یی ا اب ی ن صوصخ ی تا ار م ی ناوت هب تونژ ناونع ی
پ اه ی رترب
فرعم ی .درک
هژاو یاه :یدیلک لماع هب هیزجت اه
هشوخ هیزجت ، یا
، ،درکلمع ،لوسپک یگتسبمه .
همدقم اب ازفا ی ش عمج ی ت ناهج ن ی زا هب داوم اذغ یی هلمجزا
هناد اه ی نغور ی ور هب ازفا ی ش تسا (
1 2 ., 20 et al Desire
) .
هناد اه ی نغور ی سپ زا تلاغ مود ی ن اخذ ی ر اذغ یی ناهج
ار کشت ی ل م ی دنهد رظن زا و سا ی د یاه برچ و ئتورپ ی ن ا ز
هژیو هاگیاج رادروخرب یا
دنتسه (
Zanetti et al., 2013
.)
رد ا ی نار فرصم نغور اه ی گ ی ها ی هجوتاب هب ازفا ی ش
عمج ی ت روشک و غت یی ر وگلا ی اذغ یی مدرم رد لاح ازفا ی ش
تسا . زا فرط ی زاین هب تادراو شخب مظعا نغور کاروخ ی
و موادت نیا
،دنور ترورض شجنس تاناکما و لیسناتپ اه و
همانرب زیر ی عماج ارب ی هعسوت تشک هناد اه ی نغور ی ار
بی ش پزا ی ش دروم کأت ی د رارق هداد تسا (
Helali, 2018
.)
،نیا رب هولاع دجنک هلاجنک
(Sesamum indicum L.)
هب عبنم کی ناونع ئتورپ
ی ن ی یاح ماد هیذغت رد ز
تیمها
یم دشاب دجنک هلاجنک . رقت
ی
ًاب یواح 51 دصرد ئتورپ ی ن
یم و تسا ماخ هب دناوت
یارب بسانم نیزگیاج ناونع
ایوس هلاجنک (
Glycine max L.
) رظن رد ماد کاروخ رد
( دوش هتفرگ
Shahizad et al., 2019
)
.
ک دجن هداوناخ زا
Pedaliaceae
هب لد ی ل ،جارختسا تلوهس
نغور یرادیاپ ت و
لمح لااب یکشخ هب امرگ و
هب ناونع
هناتسبات تشک تیمها
وت رد یدایز قطانم یزرواشک هعس
همین و کشخ کشخ
راد د (
Masoudi & Ahmadi, 2019
Yadav et al., 2022; Rezvani Moghadam et al., 2010; Weiss, 2000
.) و عابشا برچ یاهدیسا دوج هدشن
اب لا یتنآ زا یخرب روضح ، نادیسکا
م و اه نازی نییاپ
نغور هب بولطم یتیفیک ،لورتسلک هدیشخب دجنک
تسا
(
.(Gholinezhad & Darvishzadeh, 2018
رد دراوم نیا
اب ریداقم رانک یلا
نیئتورپ ، و نیماتی نانگیل و اه یاه
یمهم رایسب شقن دجنک هایگ ات تسا هدش رجنم فلتخم ییاذغ تینما ظفح رد دشاب اراد
(
Li et al., 2018
) ط .
قـب لاس رد وئاف رامآ
1414 رد دجنک تشک ریز حطس نازیم
یا ار ن 51 هناد درکلمع نیگنایم ،راتکه رازه 094
مرگولیک
دجنک هناد دیلوت نازیم و راـتکه رد 19
هدوب نت رازه
تسا هدش دروآرب (
FAO, 2021
) هک ا یم تیعضو نی دناوت
ا اب ماقرا باختن کاب
ی ف ی ت ارش هب لااب یراگزاس لیسناتپ و طی
بآ اوهو یی دـبای دوـبهب فلتخم (
Yol & Uzun, 2012
)
.
هب مدع یگراک یر شور یاه یون ن ن و تشک ی ز داوم نادقف
تنژ ی ک ی حلاصا دج ماقرا( هدش ی
قطاـنم هـب راگزاـس )دـ
فلتخم .تسا هدش درکلمع شهاک هب رجنم ،روشک فرط زا
رد دجنک تعارز هدمع ،رگید ناریا
هدوت زا هدافتسا اب یاه
یموب تروص یم دریگ (
Rmazani & Mansouri, 2017;
Dossa et al., 2017
) هک اعم زا ی ب نآ یم هب ناوت
د ی ـسرر ی
، غ ی ر ی تخاوـنک ی ساسح و ی ت ب هب ی یرام اه شا هرا
درک (
Yadav et al., 2022; Zeinalzadeh et al., 2021
)
.
،اتسار نیا رد لاصا ماقرا زا هدافتسا
ح یم هدش بجوم دناوت
و یمک شیازفا دجنک هایگ رد نغور یفیک
دوش یقفوم و ت
همانرب کی رد هب
داژن ی یگتسب هب و یکیتنژ عونت ا
باختن
رثؤم پیتونژ یاه رترب دراد (
Masoudi & Ahmadi,
).2019
پیتونژ شنیزگ شور طسوت اه
یاه آ یرام -دنچ
غتم ی هر گر ،تیلع هیزجت و یگتسبمه نوچمه نویسر
دنچ غتم ی هر لماع هب هیزجت ، جت و اه
هشوخ هیز ماجنا یا
یم دوش . هب لکروط ی تاـعلاطم زا هدافتـسا و یگتسبمه
شور یراـمآ یاـه دنچ
غتم ی هر نـیا مهارف ار ناکما
یم نییعت و مهم تافص ات دزاس درـکلمع هدننک
نازیم و
صخـشم درکلمع رب کیره یبسن مهس دوش
(
Askari et al., 2016
) . اتن ی ج شهوژپ اه داد ناشن تسا ه
مع هک درکل
،هناد تسیز هدوت و تشادرب صخاش ، دادعت
زا هتوب رد لوسپک درکلمع اب طبترم مهم تافص
دجنک
یم بوسحم دنوش
(
Ranjithkumar et al, 2022;
Roy et al., 2022
.) هولاع رب ،نیا ریسم هیزجت و یگتسبمه
داد ناشن تسا ه هناد دادعت تافص هک ک رد
عافترا و لوسپ
رثا هتوب تبثم میقتسم ینعم تبثم یگتسبمه و
اب یراد
دنراد هناد درکلمع
؛ اربانب ی ن م ی ا ناوت ی ن هب ار تافص ع
ناون
عم ی را ی ارب ی همانرب رد هناد درکلمع دوبهب اه
ی حلاصا ی
تفرگ رظن رد دجنک (
Kalaiyarasi et al., 2019
.) اتن ی ج
هعلاطم 144 ،هتوب رد لوسپک دادعت داد ناشن دجنک هدوت
توب رد هناد دادعت هناد رازه نزو و ه
هب روظنم ازفا ی ش
یم درکلمع دنناوت
هب روط یقتسم م زگ دروم ی شن گ رارق ی نر د
(
Zhou et al., 2018
.) شهوژپ جیاتن نیشیپ یاه
رد
و یراگزاـس یـسررب رد یـمک تافـص طباور
15 نـیلا
دـجنک رـترب هب
هارمه یـلحم هدوـت و ناـتلوا مقر نجریب
د
هـیزجت زا هدافتـسا اـب هـفلؤم هـب
هـیزجت و یلـصا یاـه
هشوخ یا داد ناشن رازه نزو ،یعرف هخاش دادعت تافص هک
هـناد رد ار نزو نیرتـشیب لـک درـکلمع و هورگ
قرا یدنب ما
رکذ تافص ساسا رب و دنتشاد تشک یارب هدش
د دجنک ر
هیصوت دنجریب یلحم هدوت ،دنجریب هقطنم دش
تسا ه
(
Ramazani & Mansouri, 2017
) رد . ژپ رگید یشهو 04
پیتونژ دجنک رظنزا تافص یعارز و کیژولوفروم هلمجزا
ترا هتوب رد باعشنا دادعت ،هتوب عاف توب رد لوسپک دادعت ،
،ه
هناد نزو درکلمع و
رد هناد جنپ هیزجت طسوت هورگ
هشوخ هورگ یا ( دندش یدنب
Srikanth & Ghodke,
).2022
ییاسانش پیتونژ
یاه زآ زا لصاح رترب شیام
یاه
یم یراگزاس ـفرعم هـب رجنم دناوت
و دیدج ماقرا ی
نآ ینیزگیاج هدوت اب اه
نیا زا فده .دوش یلعف یموب یاه شهوژپ
درکلمع یازجا و درکلمع یسررب پیتونژ
اه ی
دجنک رب زـگ ساسا فـص شنی
ا ت بولطم ارـش رد طی
بآ اوهو یی دهشم دوب
.
شور و داوم اه
ولب حرط بلاق رد هعلاطم نیا ک
هس اب یفداصت لماک یاه
رارکت اب 14 هدکشناد یتاقیقحت هعرزم رد دجنک پیتونژ
رد عقاو دهشم یسودرف هاگشناد یزرواشک 14
یرتمولیک
ییایفارغج ضرع( دهشم قرش بونج 60
و هجرد 14
ییایفارغج لوط و یلامش هقیقد 40
و هجرد 12 هقیقد
و یقرش عافترا 924 ایرد حطس زا رتم )
ارز لاس رد یع
1544 هدامآ تایلمع ،تشاک زا لبق .دش ارجا نیمز یزاس
کاخ و و دش ماجنا یزرو لماش ترک ره
راهچ فیدر اب
هلصاف 44 یتناس ترک هلصاف و دوب رتم کولب و اه
زا اه
هتوب هلصاف .دش هتفرگ رظن رد رتم مین و کی رگیدکی اه
فیدر یور 12
یتناس مکارت اب رتم 111
راتکه رد هتوب رازه
.دش تشک یرایبآ شیامزآ نیا رد
شور هب هتشپ و یوج یا
تشاک زا سپ هلصافلاب یرایبآ نیلوا .دش ماجنا و
یرایبآ ره لصاوف اب یدعب یاه تفه
زور کی راب ش ماجنا د .
لرتنک فلع رد زره یاه لوط
دشر لصف ود
هب راب تروص
نیجو تفرگ تروص یتسد و
زا ه ی چ هنوگ مس و دوک
ن هدافتسا ییایمیش دش
تاصخشم . بآ
اوهو یی و یگژیو یاه
وکیزیف کاخ ییایمیش شیامزآ لحم
هب بیترت کش رد ل 1
لودج و 1 هئارا دش تسا ه . تشاک خیرات مود
هامدادرخ و
خیرات تشادرب 19 هامرهم 1544 ( 161 .دوب )زور
لکش 1 - طیارش بآ اوهو ناکیپ نیب هدودحم( تشادرب ات تشاک زا دجنک دشر یی دشر هرود اه
یم ناشن ار دجنک )دهد
.
Figure 1. Weather conditions during the growing season, from the sowing date to harvest time (The range between the arrows shows the period of sesame growth).
لودج 1 - صوصخ ی تا ف ی ز ی ک ی ش و ی م ی ا یی امزآ هعرزم کاخ ی
ش ( ی 4 - 64 یتناس )رتم
.
Table 1. Physical and chemical properties of experimental field soil (0-30 cm).
Soil texture
Electrical conductivity
1) (dS.m-
Soil pH Mineral carbon (%)
Nitrogen (%) Phosphorus (mg.Kg-1)
Potassium (mg.Kg-1)
Loam 2.75 7.39 1.05 0.063 14 117
شر لصف نایاپ رد
،د
،کیژولویزیف یگدیسر زا سپ ا
عافتر
،هتوب تسیز ،هناد درکلمع ،لوسپک نیلوا عافترا هدوت
و
لماش درکلمع یازجا دادعت
لوسپک دادعت ،یعرف هخاش رد
هب هتوب جنپ رد هناد رازه نزو و هتوب یفداصت تروص
هزادنا گ ی ر .دش ی
لماع هب هیزجت زا هدافتسا اب اه
شور زجت ی ه لصا هفلؤم هب ی
ب .دندش دروآر سپس
هب روظنم هورگ دنب ی تونژ ی پ ه ا ی م درو
سررب ی
، زجت ی ه هشوخ ا ی نتبم ی شور رب ( دراو )Ward
دروم
هدافتسا .تفرگ رارق هب
روظنم أت یی د تحص هورگ یدنب
ماجنا سنایراو هیزجت زا ،هدش دنچ
غتم ی هر و عبات هیزجت
دش هدافتسا صیخشت .
صیخشت عباوت هب
تسد هدمآ ا عون ز
عباوت .دندوب رشیف یطخ هورگ
یدـنب پیتونژ اه سا اـب هدافتـ
ار تارییغت دصرد نیرتشیب هک لوا یلصا لـماع ود زا تفرگ تروـص ،دـندرک هـیجوت .
توافت یسررب یارب
هورگ هورگ نیگنایم هسیاقم ،فلتخم تافص ظاحلزا اه ه
ا تافص یارب
دروم سررب ی اقم .دش ماجنا ی
هس م ی گنا ی ن
هداد دافتسا اب اه نومزآ زا ه
نکناد جنپ لامتحا حطس رد
.تفرگ ماجنا دصرد ،نینچمه
یارب نومزآ لامرن ندوب
هداد اه و سنایراو یتخاونکی اه
زا مرن
،رازفا
Minitab16
و
یارب دنچ سنایراو هیزجت غتم
ی هر
،صیخشت عبات هیزجت ،
هیزجت هشوخ یا و هیزجت هب هفلؤم یاه یلصا و میسرت
یاهرادومن یدعبود
زا ن مر یاهرازفا
SPSS19
و
STATISTICA8
یارب و زیلانآ مرن زا تافص یگتسبمه -
رازفا .دش هدافتساJMP4
جیاتن ثحب و درکلمع یازجا و درکلمع پیتونژ رد یبایزرا دروم تافص رضاح شیامزآ رد یاه
دجنک حطس رد لامتحا ینعم دصرد کی راد
ودج( دندش ل
1 .)
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
0 10 20 30 40 50
0 30 60 90 120 150
Precipitation (mm)
Temperature (°C)
Days after planting (24 May 2021)
T max T min Rainfall
ج لود 1 - زجت سنایراو هی (
م نیگنایم تاعبر ) تافص دروم هعلاطم رد دجنک دهشم ییاوه و بآ طیارش رد .
Table 2. Analysis of variance (mean of squares) of different sesame traits under Mashhad climatic conditions.
S.O.V df
Plant height
Lowest capsule height
Branch no.
Capsule no.
plant-1
Biomass plant-1
Grain weight plant-1
1000- grain weight
Biological yield
Grain yield
Harvest index
Block 2 1321** 140** 2.02** 469* 817** 4.08* 0.22** 9404199** 244414** 195**
Genotypes 19 133** 195** 2.34** 1580** 279** 60.68** 0.72** 3316189** 715835** 166**
Error 38 45.05 14.50 0.24 193.3 60.52 1.91 0.072 818232 23192 21.75
CV (%) -- 7.97 10.04 14.03 14.03 18.86 29.84 8.85 20.07 29.91 44.41
و**
هب*
ترت ی ب ب ی رگنا فلاتخا نعم ی راد لامتحا حوطس رد و دصرد کی
م دصرد جنپ ی دشاب .
*and **are significant at 5% and 1% probability levels, respectively.
پیتونژ نیگنایم هسیاقم زا لصاح جیاتن اه
( لودج 6 )
ن پیتونژ هک داد ناش نزرواد
، ناغفا 1 هیورشب و یاراد
یرتشیب ن هتوب عافترا اب هک دندوب
توافت مه ینعم
یراد
ادن ناشن ند د سبط پیتونژ هب طوبرم هتوب عافترا نیرتمک و
تبسن یرتشیب لوسپک نیلوا عافترا زا جونهک پیتونژ .دوب پیتونژ ریاس هب ،بسانم هتوب عافترا .دوب رادروخرب اه
هب دجنک هزیناکم تشادرب روظنم رثؤم
یم دشاب اذل ؛ ترا عاف
ب یارب یکیتنژ عونت دوجو و هدوب تیمها زئاح دجنک رد هتو
تفص نیا
، پیتونژ باختنا ناکما ظاحلزا بسانم یاه
یم مهارف ار عافترا دروآ
(
Takele et al., 2022
.)
پیتونژ هب طوبرم یعرف هخاش دادعت نیرتشیب ناغفا
1 دوب
اب نزرواد پیتونژ هب طوبرم تفص نیا رادقم نیرتمک و نیگنایم 96 / 1 همانرب رد هتوب رد هخاش دادعت .دوب یاه
یم بوسحم مهم یتفص ،دجنک یحلاصا دوش
؛ عاونا اریز
سردوز هقاس کت و دنتسه رت
ًلاومعم یگدیسر یتخاونکی
دنراد بعشنم عاونا هب تبسن یرتشیب (
Khajehpour, 2013
نیرتشیب یاراد نزرواد پیتونژ .)
نژ نآ زا سپ و دوب هتوب رد لوسپک دادعت ناغفا پیتو
1
.داد صاصتخا دوخ هب ار هتوب رد لوسپک دادعت نیرتشیب سپ و هناد رازه نزو نیرتشیب هیورشب پیتونژ ونژ نآزا
پیت
ناغفا 1 ناغفا و 4 دوخ هب ار تفص نیا رادقم نیرتشیب .دنداد صاصتخا
رظنزا کت ییاوه مادنا کشخ نزو تفص -
تسیز و هتوب ناغفا هدوت
1 وخ هب ار رادقم نیرتشیب د
هب و داد صاصتخا پیتونژ بیترت
یتدحو و جونهک یاه 1
تسیز رادقم نیرتمک .دندوب اراد ار هدوت
هناد درکلمع عونت
هدرتسگ داد ناشن ار یا
؛ هب یروط هک
پیتونژ ناغفا 1 دیلوت اب 1149 مرگولیک پیتونژ و راتکه رد
درکلمع اب جونهک 50
راتکه رد مرگولیک هب
رتشیب بیترت نی
نیرتمک و هب ار هناد درکلمع
داد صاصتخا دوخ نینچمه .دن
ناغفا پیتونژ 1
دوب رادروخرب تشادرب صخاش نیرتشیب زا
دوب جونهک پیتونژ هب طوبرم تفص نیا رادقم نیرتمک و لودج(
6 ناغفا پیتونژ .) 1
لااـب تشادرب صخاش اب
، نازـیم
هناد هب ار کشخ هداـم زا یرتشـیب صاصتخا اه
تسا هداد .
راـبع هـب د ت ی اـب رـگ عیزوت هب یزتنسوتف داوم رتشیب
یداـیز تمسـق ،نزاخم زا
هب کشخ هدام درکلمع
هـناد
ت .تسا هتفای صیصخ
گ رد هناد درکلمع ی
ناها عارز ی ی ک و ی گژ ی
ّمک ی پ و ی چ ی هد
صوصخ و درـکلمع یازجا ریثأت تحت هک تـسا ی
تا عارز ی
تسا
؛ هاگآ اذل ی ثأـت و شـقن زا ی
ر ا ی نـ ازـجا تافـص و
عارز ی رثوم رب ب طباور تخانش و درکلمع ی
ن نآ اه یارب
یلمع تا حلاصا ی هب و داژن ی یرورض تسا
(
Koochaki & Banayan, 1994; Bayat & Vaezi,
.)2016
لوت ی د ب گرب و خاش ی
رتش گ رد ی ها ازفا بجوم ی
ش
گ رد زتنسوتف و روـن بذـج ی
ها هدش ا هک ی ن بجوم رما
م ی دوش گ ات ی ها لوت رد ی د درکلمع اهن یی ازفا و ی ش نزو
هناد ین اه ز دـنک لمع قفوم (
Torabi et al., 2007
.)
هب روط ی تونژ هک ی پ ناغفا 1 ب اب ی رتش ی ن عرف هخاش دادعت ی
بی رتش ی ن اد صاصتخا دوخ هب ار هناد درکلمع و هناد نزو د
.
رد ای ن هطبار ، اتن ی ج شهوژپ داد ناشن نیشیپ یاه
پیتونژ اب ییاه هخاش دادعت روراب
دعت ،
،هتوب رد لوسپک دا هناد درکلمع و لوسپک رد هناد دادعت
رتشیب یم دناوت
هب پیتونژ ناونع دنوش یفرعم بولطم یاه
(
Vivek et al., 2022
تافص یرگید هعلاطم رد نینچمه .)
هتوب عافترا ،لوسپک رد هناد دادعت ،هتوب رد لوسپک دادعت هناد درکلمع و هب ار
عم ناونع ی را ی ارب ی نژ باختنا پیتو
رد رترب تفرگ رظن ( دن
., 2019 et al Kalaiyarasi
.)
لودج 6 - نیگنایم هسیاقم تافص
دروم هعلاطم رد پیتونژ دجنک یاه دهشم ییاوه و بآ طیارش رد
.
Table 3. Mean comparison of different genotypes of sesame under Mashhad climatic conditions.
Genotypes Plant height (cm)
Lowest capsule height
(cm)
Branch no.
Capsule no.
plant-1
Biomass (g.plant-1)
Grain weight (g.plant-1)
1000- grain weight
(g)
Biological yield (kg.ha-1)
Grain yield (kg.ha-1)
Harvest index
(%)
Afghan 1 95.0ab 36.4bc 4.73a 91.8ab 66.5a 19.17a 3.56a-c 7313a 2109a 30.3a
Afghan 2 80.9a-c 28.5c 2.20de 69.3a-g 38.0bc 2.69de 2.83c-g 4180b 296de 8.31cd Afghan 3 87.7a-c 35.9bc 4.60a 83.3a-d 51.3a-c 8.18bc 3.10b-g 5646ab 899bc 15.9a-c Afghan 4 85.9a-c 43.3b 4.06ab 78.1a-f 48.7a-c 3.17de 3.04c-g 5359ab 350de 6.47cd Afghan 5 85.9a-c 35.5bc 2.40de 83.6a-d 54.7ab 9.02b 3.90ab 6017ab 991b 16.6a-c Afghan 6 83.6a-c 32.9bc 2.46de 56.6a-g 30.0c 1.24de 2.26g 3300b 137de 4.13cd Afghan 7 76.7bc 39.8bc 3.67a-d 54.9a-h 34.0bc 1.57de 2.80c-g 3740b 173de 4.61cd Afghan 8 79.3b-c 36.3bc 3.60a-d 89.9a-c 52.8a-c 8.99b 3.00c-g 5809ab 989b 17.2a-c Boshrooyeh 91.5a-c 38.1bc 4.56a 46.4d-h 34.9bc 2.99de 4.20a 3839b 328de 9.48cd
Davarzan 101a 44.6b 1.93e 97.8a 44.0a-c 3.29de 3.10b-g 4817ab 362de 7.83cd
Eshghabad 81.3a-c 38.5bc 4.20ab 49.9c-h 35.3bc 2.82de 3.40a-d 3886b 310de 9.07cd Feizabad 80.1b-c 32.9bc 4.20ab 40.8e-h 34.1bc 2.05de 3.00c-g 3748b 225de 6.24cd Gorgan 87.1a-c 29.5c 2.53de 61.7a-g 47.1a-c 9.53b 3.43a-d 4600ab 1048b 24.9ab
Kahnooj 90.5a-c 66.7a 2.73b-e 12.3h 31.3bc 0.42e 2.45fg 3446b 46.0e 1.29d
Kalat 88.1a-c 33.6bc 3.93a-d 51.6a-h 41.3bc 1.47de 3.16b-f 4546ab 161de 3.20cd
Sarayan 79.8bc 35.1bc 4.46a 37.4f-h 40.7bc 2.88de 2.48fg 4473b 316de 7.45cd
Tabas 74.1c 33.0bc 3.53a-d 41.9e-h 32.0bc 1.88de 2.55fg 3520b 206de 5.82cd
Torbat-e-Jam 80.9a-c 33.5bc 3.72a-d 42.8e-h 40.0bc 5.40bd 3.13b-f 4400b 594bd 14.5bc Vahdati1 76.5bc 39.7bc 4.00a-c 54.0a-h 36.7bc 4.02a-e 2.66d-g 4033b 442c-d 11.7bd Vahdati 2 83.8a-c 44.1b 2.80a-d 33.9g-h 31.3bc 1.79de 2.59e-g 3446b 197de 4.86cd
ینعم توافت دقاف نوتس ره رد کرتشم فورح یاراد ریداقم راد
حطس رد یرامآ لامتحا
جنپ نکناد یرامآ نومزآ ساسا رب دصرد م
ی دنشاب .
Values in each column followed by similar letters are not significantly different at 5% probability level, using Duncan’s multiple range test, No: Number.
ت یگتسبمه بیارض نییع تافص
نیب هطبار تخانش رد کیژولوفروم تافص و هناد درکلمع
رترب پیتونژ باختنا ،
زا یدایز تیمها تسا رادروخرب
ب . ر
ساسا پیتونژ نیگنایم اه
بیارض تافص نیب یگتسبمه
دروم سررب ی دش هبساحم دن
جیاتن . درکلمع هک داد ناشن
هناد هب بیترت اب دادعت یعرف هخاش (
46**
/ 4 )r=
دادعت ، هناد رد لوسپک
( 42**
/ 4 و و )r=
هناد رازه نز (
51**
/ 4 )r=
ینعم و تبثم یگتسبمه یراد
دراد . بیارض نیرتشیب
هب یگتسبمه نیب بیترت
تسیز هدوت اب نا کشخ نزو ماد
کت ییاوه هتوب
( 91**
/ 4 ،)r=
اب هناد درکلمع هناد نزو
-کت
هتوب ( 94**
/ 4 ،)r=
صخاش اب تشادرب کت هناد نزو
هتوب
( 29**
/ 4 ) r=
هناد درکلمع اب تشادرب صخاش و (
29**
/ 4 ) r=
دش هدهاشم لودج(
5 ).
ماـجنا یـسررب رد هدـش
یور ، 11
دجنک پیتونژ یگتـسبمـه
تبثم ینعم و یراد نیـب ت دادع
،یعرف هخاش نزو
لوـسپک رد
هناد رازه نزو و هتوب
دش هدهاشم (
Askari et al., 2016; Zhou et al., 2018
.)
رد رگید شهوژپ اه یگتـسبمـه نیب
یعرف هخاش دادعت
،
هتوب رد لوسپک دادعت و
نزو هناد رازه درکلمع اب تـبثم
و
ینعم راد دش شرازگ تسا ه
(
Patil & Lokesha, 2018;
Kumar et al., 2022
).
درکلمع اب تافص نیا یگتسبمه
یم هناد دناوت هب لد ی ل یوق یگتسویپ دوجو نژ نیب
ه یا
لرتنک دشاب هناد درکلمع اب تافص نیا هدننک
(
Tahmasebi et al., 2021
.) دای تاعلاطم یانبم رب هدش
مـهم لـماوع رثؤم
رازـه نزو لماـش دـجنک درکلمع رد
هخاـش دادـعت ،هـناد لوـسپک دادـعت و یعرف
هـتوب رد
دنتسه یـم اذـل و دـنناوت
ارــب یبــسانم یاــهراــیعم ی
پیتونژ باختنا رترب
.دنوش بوسحم ،رضاح شیامزآ رد
ینعم و تبثم یگتسبمه اب هناد درکلمع راد
تسیز وت هد
یم ناشن لاقتنا دنیارف هک دهد
و میهست هدروارف یاه
نزخم هب یزتنسوتف هب
میقتسم روط اب
عبنم بترا رد طا
تسا . دیلوت رد لااب ییاناوت نیاربانب تسیز
هدوت یم هب دناوت
فا هتوب رد لوسپک دیلوت شیاز درکلمع شیازفا تیاهنرد و
هناد .دوش رجنم
لودج 5 - نیب یگتسبمه بیارض درکلمع یازجا و درکلمع
پیتونژ یاه دجنک دهشم ییاوه و بآ طیارش رد .
Table 4. Correlation coefficient between yield and yield components of sesame genotypesunder Mashhad climatic conditions.
Traits 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Plant height 1
2. Lowest capsuleheight 0.30** 1
3. Branch no. -0.04ns -0.17ns 1
4. Capsule no. plant-1 -0.24ns 0.27* 0.03ns 1 5. Biomass plant-1 -0.01ns 0.43** 0.24ns 0.69** 1 6. Grain plant-1 -0.19ns 0.12ns 0.25ns 0.58** 0.67** 1 7. 1000- grain weight -0.25ns 0.29* 0.14ns 0.28* 0.35** 0.42** 1 8. Biological yield -0.01ns 0.43** 0.25ns 0.69** 0.97** 0.63** 0.33** 1 9. Grain yield -0.19ns 0.12ns 0.53** 0.58** 0.67** 0.90** 0.42** 0.63** 1 10. Harvest index -0.26* -0.03ns 0.18ns 0.40** 0.37** 0.89** 0.41** 0.30** 0.89** 1
* ،ns
** و هب ترت ی ب ب ی رگنا فلاتخا مدع نعم
ی راد فلاتخا و نعم ی راد دصرد جنپ لامتحا حوطس رد دصرد کی و
م ی دشاب .
ns, * and ** are non-significant and significant at 5% and 1% probability levels
لماع هب هیزجت اه
لماع هب هیزجت شور شور زا یکی اه
رامآ یاه ی -دنچ
غتم ی هر یم نآ رد هک تسا یاهریغتم زا یدایز دادعت ناوت
هب ار هتسبمه .داد شهاک یلصا لماع یرتمک دادعت
زجت زا لصاح یاهرتماراپ ی
ه هب لؤم هف اه ی یلصا لماش
داقم ی ر و ی
،هژ راو دصرد ی
سنا جوت ی ه راو دصرد ،هدش ی
سنا
عمجت ی لودج رد 4
امن ی ش هداد هدش تسا . د هعلاطم نیا ر
لماع هب هیزجت اه
هداد زا هدافتسا اب درادناتسا یاه
هدش هک داد ناشن
هس ره لماع کی زا رتلااب هژیو ریداقم یاراد
و دوب عومجمرد 1
/ 26 ارییغت دصرد لک ت
دندش لماش ار
لودج(
4 .) لوا لماع 1
/ 41 هیجوت ار تارییغت زا دصرد
ش هک درک ،هتوب رد لوسپک دادعت لما
نزو مادنا کشخ
اوه یی ، کت هناد نزو هتوب
،هناد رازه نزو ، تسیز
هدوت ،
یفنم راب اب تشادرب صخاش و هناد درکلمع .دوب
لوا لماع
ناشن هدنهد پیتونژ ییاه تافص اب پک دادعت وب رد لوس ،هت
کت رد ییاوه مادنا کشخ نزو هتوب
، هناد نزو کت نزو ،هتوب
،هناد رازه تسیز
هدوت
، تشادرب صخاش و هناد درکلمع
.تسا نییاپ لماع نیا
ناشن هدنهد پیتونژ ییاه اب دعت دا
،هتوب رد لوسپک ییاوه مادنا کشخ نزو
هتوب کت رد ،
و نز
هناد کت ،هناد رازه نزو ،هتوب تسیز
هدوت
، و هناد درکلمع
تشادرب صخاش .دنتسه یرتمک
دودح مود لماع 1
/ 14
لماش هک درک هیجوت ار تارییغت دصرد فترا و هتوب عافترا
عا
لوسپک نیلوا موس لماع .دوب یفنم راب اب
1 / 14 زا دصرد هک درک هیجوت ار تارییغت
یعرف هخاش دادعت راب اب
ثم تب
تشاد لماع نیا رد ار ریثأت نیرتشیب
؛ نیا لماع
ناشن پیتونژ هدنهد یرتشیب یعرف هخاش دادعت اب ییاه
تسا لودج(
4 .) زا ییاجنآ مهم هناد درکلمع هک یگژیو نیرت
رد هب پیتونژ ینیزگ اه
لوا لماع ساسا رب شنیزگ ،تسا
هب رتشیب بیرض تلع یگژیو نیا
، پیتونژ لابرغ هب اب ییاه
.دش دهاوخ رجنم لااب هناد درکلمع
لودج 4 - رض زا لصاح بیا لماع هب هیزجت
اه رد پیتونژ یاه دجنک .
Table 5. Factor analysis for sesame genotypes.
Factor 1 Factor 2 Factor 3
Plant height -0.391 -0.824 0.114
Lowest capsule height 0.306 -0.678 0.512
Branch no. -0.229 0.559 0.738
Capsule no. plant-1 -0.779 -0.128 -0.382
Biomass plant-1 -0.960 -0.061 0.002
Grain plant-1 -0.957 0.066 0.051
1000- grain weight -0.626 -0.102 0.207
Biological yield -0.942 -0.060 0.034
Grain yield -0.957 0.066 0.051
Harvest index -0.913 0.153 -0.022
Eigen value 5.77 1.52 1.02
Cumulative variance% 57.7 72.9 83.1
اب هجوت هب هب مود و لوا یلصا لماع ود هکنیا لوا لماع هژیو
هداد سنایراو تارییغت نیرتشیب دندرک هیجوت ار اه
زا
تافص ،هتوب رد لوسپک دادعت ییاوه مادنا کشخ نزو
د ر
کت هتوب ، کت هناد نزو هتوب
، ،هناد رازه نزو تسیز
هدوت ،
تشادرب صخاش و هناد درکلمع یارب
هب تسد ندروآ
رپ پیتونژ ییاسانش و شنکا ب یاه
اصتخم هاگتسد رد رتر ت
دش هدافتسا لکش(
1 نامه .) یم هظحلام هک روط دوش
پیتونژ یاه ناغفا ،سبط 1
،نایارس ، ف
ی ض دابآ ناغفا ، 0 ،
یتدحو 1 ناغفا ، 2 ، قشع دابآ رظنزا لماع لوا زا بیارض
ینییاپ و دنرادروخرب هب
پیتونژ ناونع اب یاه
پ درکلمع نییا
یفرعم یم دنوش لکش(
1 .) هولاع رب ،نیا رادومن دعبود ی
پیتونژ هک داد ناشن ناغفا
1 زا بیارض ییلااب یارب لماع
لوا رادروخرب تسا
هب و یتونژ تروص یپ
یازجا و درکلمع اب دش ییاسانش لااب درکلمع
لکش(
1 .) نینچمه نیب رد
پیتونژ
،هعلاطم دروم یاه تافص نیرتمک اب جونهک پیتونژ
رظن زا هتوب رد لوسپک دادعت
، هناد رازه نزو درکلمع و
تسیز هدوت هناد درکلمع نیرتمک اب یپیتونژ ناونع هب
دش یفرعم لکش(
1 .)
هشوخ هیزجت یا
هب پیتونژ تبارق نییعت روظنم هورگ و اه
نآ یدنب اه ب -ر
دروم تافص یانبم سررب
زا ،ی زجت ی ه هشوخ ا ی هب شور
هلصاف زا هدافتسا و Ward
نلااهام سیبو هب نییعت روظنم
تونژ یدنواشیوخ ی
پ اه هورگ و دنب ی نآ تافص ساسا رب اه
عارز مهم ی هدافتسا رب .دش ای ن ساسا پیتونژ ، یاه دروم
سررب هورگ هس رد ی سقت
ی م دنب لوا هورگ رد هک دندش ی
موس هورگ رد و پیتونژ تفه مود هورگ رد ،پیتونژ تشه نیگنایم زا موس هشوخ هک دنتفرگ رارق پیتونژ جنپ یاه
هورگ ریاس هب تبسن یرتلااب اه
رظنزا یازجا و درکلمع
دوب رادروخرب درکلمع (
لکش 6 ).
لکش 1 - تونژ شنکارپ ی
پ یاه ساسا رب دجنک ود و لوا لماوع
م .
Figure 2. The distribution of different genotypes of sesame based on the operating results of the factor analysis.
هب أت روظنم یی د ب توافت ی ن هورگ زجت ،اه ی ه راو ی سنا چ -دن
غتم ی هر اپ رب ی ه فداصت ًلاماک حرط ی
ارب لداعتمان ی
ص تاف
دروم رامآ ،نآ رد هک دش ماجنا رظن ادبملا سکلیو ه
(
Wilks' Lambda
لامتحا حطس رد ) ی
ک دصرد جنپ و
دصرد نعم ی راد لودج( دوب 0
یم ،نیاربانب ؛) هجیتن ناوت
نیگنایم رادرب نیب تفرگ ینعم فلاتخا اه
دوجو یراد د
درا .
هب ای ن ترت ی
،ب پیتونژ رارق یاه هورگ نورد هتفرگ بسن اه
هب ت
پیتونژ رارق یاه هورگ رد هتفرگ یاه
فص رظنزا توافتم ا
ت
دروم سررب ی
، هورگ و هتشاد مه اب یرتشیب تهابش دنب
،ی
هب .تسا هدش ماجنا حیحص روط صیخشت عبات هیزجت
یسررب هورگ تحص یدنب
هب یاه تسد هیزجت شور زا هدمآ
هشوخ زا ،یا قیرط صیخشت عبات ماجنا
دش لودج(
1 .)
پیتونژ یمامت هک داد ناشن صیخشت عبات هیزجت جیاتن اه
هب هورگ حیحص روط هدش یدنب
عبات تیقفوم نازیم و دنا
صیخشت هورگ مامت یارب اه
144 رادقم نیا هک تسا دصرد
صیخشت عبات تیقفوم نازیم ار یم
تیقفوم نازیم .دنیوگ
یم ناشن هورگ رد دح هچ ات صیخشت عبات هک دهد ی یدنب
ا
هورگ نیب صیخشت .تسا هدوب قفوم اه
رد ا ی ن هطبار ،
هوژپ نارگش 95 ار دجنک پیتونژ رظنزا
طسوت تفص جنپ
هشوخ هیزجت هتسد هورگ جنپ هب یا
یدنب رک بات اب و دند ع
پیتونژ یمامت هک دنداد ناشن صیخشت یاه
دروم سررب ی
هب روط هورگ یحیحص عبات تیقفوم نازیم و دندش یدنب
هورگ مامت یارب صیخشت اه
144 دوب دصرد
(
Masoudi & Ahmadi, 2019
ه .) هعلاطم نینچم 14
هجنوی پیتونژ (
L.
Medicago sativa
) تافص ظاحلزا
هتسد هورگ هس رد ،کیژولوفروم و یعارز جیاتن و دش یدنب
داد ناشن صیخشت عبات 144
پیتونژ دصرد دوخ هورگ هب اه
( دنتشاد قلعت
Khodarahmpour & Motamedi, 2016
.)
لکش 6 - هورگ هب طوبرم مارگودند دنب
ی تونژ ی پ اه ی دجنک دروم تافص زا هدافتسا اب .هعلاطم
Figure 3. Dendrogram of clustering of studied sesame genotypes based on traits.
لودج –0 سنایراو هیزجت دنچ
غتم ی هر سکلیو ةرامآ ،لداعتمان یفداصت ًلاماک حرط هیاپ رب پیتونژ رد ادبملا
دجنک یاه .
Table 6. Analysis variation of multi variables based on unbalanced completely randomized design (CRD) Wilks' Lambda in sesame genotypes.
Function Df Wilks' Lambda Chi-square Probability level
1 18 0.010 59.42 0.000
2 8 0.296 15.81 0.045
رد هیزجت عبات صیخشت
،یکینوناک ریغتم
وا نوناک ل کی هک
ریداقم هژیو رتلااب زا کی
،تشاد عومجمرد 91
دصرد
سنایراو دوجوم
ار نییبت دندرک هک یم دناوت هب ناونع نئمطم یرایعم
هب روظنم باستنا پیتونژ دیدج هب گ هور
حیحص رارق هدافتسا دروم لودج( دریگ
2 .) یگتسبمه
ینعم یکینوناک ب راد
ی ن تونژ ی پ اه لوا اب ی ن غتم ی ر ک ونا نی ک
**( 92 / 4
= )R
کینوناک ریغتم نیمود و
** ( 26 / 4
= )R
ناشن ا هدنهد ی ن غتم هک تسا ی
اهر ی نوناک ی ک ب توافت ی ن تونژ
ی پ اه هب ار بوخ ی جوت ی ه م ی دننک لودج(
2 .)
لودج 1 - اتن ی ج خشت عبات ی ص ارب ی هورگ تحص دنب
ی تونژ ی پ اه ی دجنک
Table 7. The results of discriminant function for clustering validity of sesame genotypes.
Group Group Membership
1 2 3 Total
Total
1 8 0 0