پژوهشی بر آثار آقا رضا جهانگیری نگارگر ایرانی دربار جهانگیرشاه بابری

* یریگناـهج اـضر اـقآ راثآ رد يشـهوژـپ یرباب هاشریگـناهج رابرد یـناریا رگراـگن

**وج تقیقح لایل

.ناریا ،نارهت ،یملاسا دازآ هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ دشرا سانشراک )90/10/4 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/8/24 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ یزاسروصم و هیهت دنه رد یرباب هاش ریگناهج نامز رد هک تسا ناریا یرگراگن درف هب رصحنم خسن زا یکی نشلگ عقرم یریگناهج اضراقآ .تسا هدمآ درگ نآ رد دمصلادبع و یلع دیسریم ،دازهب نوچ يرادمان ناشاقن زا یراثآ نیا رب هولاع .تسا هدش ریگناهج رابرد یتنطلس هناخشاقن رد و هدومن ترجاهم دنه هب یوفص نامز ناگبخن ریاس دننام هب هک تسا ینادنمرنه هلمج زا یگدازهاش نامز هب شراثآ رد یو یاهاضما یهاوگ هب دنمرنه نیا هدش قلخ راثآ نیرتشیب .دیدرگ لوغشم تمدخ هب یرباب هاش يور زا تسرامم و نیرمت هب نارگراگن ریاس دننام هب میلس هاش هقلاع و تساوخ لیلد هب وا ،هرود نیا رد .دراد قلعت روکذم هاش يبرغ ياه يشاقن يیارگ عقاو ریثات تحت رایسب اضر اقآ ياه يرگراگن هکنیا مغریلع .تخادرپ ییاپورا ياهروارگ و اه يشاقن هدافتسا اب ات تسا نآ رب هلاقم نیا .دومن ظفح نادب ار دوخ یدنبیاپ و هدومنن اهر ار یوفص یاه تنس و ثاریم زگره اما ،تسا رگید و عجرم بتک زا هدافتسا و ناتسلگ خاک خسن هناخباتک نشلگ عقرم رد دنمرنه نیا راثآ ریواصت :لماش دوجوم عبانم زا هلاقم نیا رد قیقحت شور .دزادرپب يرباب هاش ریگناهچ رابرد دنمرنه يریگناهج اضراقآ راثآ يفرعم و نتخاس نشور هب عبانم .تسا يلیلحت و يفیصوت

يدیلک یاه هژاو .ناتسلگ خاک ،مقر ،یناریا و دنه یرگراگن ،یریگناهج اضر اقآ ،نشلگ عقرم

هاش ریگناهج رابرد یناریا دنمرنه یریگناهج اضراقآ« ناونع تحت هدنراگن دشرا یسانشراک همان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا*

.تسا هدیسر ماجنا هب دنژآ بوقعی رتکد یاقآ بانج ییامنهار هب هک دشاب یم »یرباب .E-mail: leilahaqiqat@yahoo.com ،021-33111811 :ربامن ،021-33113335 :نفلت**

خسن هناخباتک درف هب رصحنم خسن زا یکی ¹نشلگ عقرم و ناریا يشاقن خیرات هعلاطم رظن زا هک تسا ناتسلگ خاک یطخ .تسا یناوارف تیمها زئاح یسانش مدرم و یسایس خیرات ،دنه ناتسودنه رد ناریا ندمت و رنه هک تسیا هرود راگدای موبلآ نیا راثآ زا یا هعومجم رکذلا قوف عقرم .دوب هجوت و هقلاع دروم رد ار یدنه و یناریا نادنمرنه بیهذت و یرگراگن ،یسیونشوخ سلاجم و طوطخ زا یخرب هکنیا رب هولاع .تسا هداد یاج دوخ روهشم نادنمرنه و ناداتسا ياهراکهاش زا عقرم نیا یریوصت ناریا زا ربکا و نویامه يارب رت شیپ هک دشاب یم دازهب نوچ ناریا .دندوب هدش هدرب ناغمرا هب نیا هک تسا هدرک رومأم ار نادنمرنه زا يعمج هاش ریگناهج زرط هب دشاب ناما رد نامز دربتسد زا هکنآ يارب ار اهبنارگ راثآ نافاحص و ناروصم و نابهذم .دندروآرد عقرم تروصب يعیدب يارب و دنا هدرب راکب ار تفارظ و تقد و هقیلس تیاهن عقرم مظن رد ،زین دهع نآ ریهاشم زا هحفص ره ةیشاح رد نآ تسافن و يیابیز

هرود رد .دنا هدرک شقن عیدب و فرگشرایسب يسلاجم و ریواصت دنمرنه یدادعت و دومن یط ار دوخ هار دنه یرگراگن رنه ،یو هلمج زا .دنتخادرپ شقن یافیا هب نآ رد یناریا و یدنه هتسجرب هب کیب خرف زا سپ هک دومن هراشا اضر اقآ هب ناوت یم ناشاقن نیا .دش راپسهر دنه هب ،دوبر ردپ زا ار تقبس یوگ هک شرسپ هارمه دادعت نیرتشیب هک داهن راگ دای هب دوخ زا بسچلد و ابیز یراثآ و ظوفحم نشلگ عقرم رد دنمرنه نیا راد مقر رثا 12 ینعی راثآ نیا هدنام یاج رب راثآ رتشیب هک اجنآ زا .تسا نارهت ناتسلگ خاک رد هاشداپ دیرم“ ار دوخ هک شراثآ رد دوجوم یاهاضما یهاوگ هب وا میلس هاشداپ بقل اب( ریگناهج یگدازهاش نامز رد ،هدناوخ ”میلس رب هلاقم نیا یلصا زکرمت اذل ،تسا )درب یم رس هب دابآ ...ا رهش رد راثآ یفرعم هب ًاتیاهن و هدوب )لاس 6 دودح( دودحم هرود نیا یور .دش دهاوخ هتخادرپ ابیز عقرم نیا رد روکذم دنمرنه

اضراقآ فلتخم یاه مان و لاوحا ـ1

هک تسا هدش رهاظ رثا 20 زا شیب رد یاضراقآ یاضما و مقر بوتکم تاعلاطا دومن ناعذا دیاب .تخاس رود رظن زا ار نآ ناوت یمن لضفلاوبا هک یباتک رد .تفای ناوت یم رتمک ار دنمرنه نیا رصاعم نادنمرنه زا معا ربکا نامز نادنمرنه زا یرایسب مان ،هتشاگن یملاع حرش و دنرادروخرب یرتمک تیمها زا هک ینادنمرنه و کی هیاپ دنمرنه( اضراقآ زا یمان چیه هک ،تسا هدش رکذ ناشراثآ یخرب بتک زا کی چیه رد نینچمه .تسا هدشن هدرب نآ رد )ثحب دروم ردنکسا یسابع یارآ ملاع خیرات و یمق دمحا یضاق رنه ناتسلگ . ²تسا هدشن هدرب یو زا یمان یوفص رابرد ناخروم ؛یشنم کیب ای همانریگناهج باتک ،هدش هدرب نآ رد یو مان هک یباتک اهنت نآ رد هاشریگناهج تارطاخ عقاو رد هک تسا یریگناهج کزوت دوجوم یاه مقر زا ناوتب دیاش ار تاعلاطا ریاس .تسا هدش هتشون شنادرگاش و نادنزرف راثآ رد هک ییاه مقر ًاضعب و شراثآ ریز رد .دروآ تسدب هتفر راکب ،گرم و تدلاو دلوت لحم لماش دودحم تاعلاطا لیبق نیا هک تسا یطخ دنچ هراشا نیتسخن .دوش یم شنادنزرف و نادرگاش باتک رد اضراقآ دشرا دنزرف نسحلاوبا زا دیجمت ماگنه هاشریگناهج دروآ یم دوخ يهاشداپ زورون نیمهدزیس نشج حرش رد و روکذم :تسا ریز رارق هب هک ينامزلاردان باطخ هب روصم نسحلاوبا خیرات نیا رد«

همان ریگناهج هچابید رد ارم سولج سلجم .تشگ زارفرس نیرفآ ]و[ نیسحت راوازس نوچ .دروآرد رظن هب ،هدیشک لماک رایع هب شراک .تشگ نارک يب فاطلا دروم ،دوب نیا رد . تسا راگزور ياه همانراک زا وا ریوصتو هدیسر داتسوا زور نیا رد رگا .درادن دوخ لیدعو ریظن رصع

،دندوب يم راگزور هحفص رد دازهب داتسوا و يحلادبع رد يوره يئاضر اقآ شردپ .دنداد يم وا راک فاصنا تبسن ار وا ،هتسویپ نم تمدخ هب نم يگدازهاش نامز و يیانشآ چیه ار وا ًاتیاغ .تسا هاگرد نیا هب يداز هناخ ناوت يمن مَلاع کی زا هکلب ،تسین شردپ راک هب تبسانم زا .تسا رایسب تیبرت قوقح وا هب تبسن ارم و تفگ ات هدوب وا تیبرت هجوتم هشیمه رطاخ لاح ات نس رغص »هدوب دوخ نامز هردان قحلا ،هدیسر هجرد نیا هب شراک .)237 ،ات یب ،هاشریگناهج(

اضراقآ تدلاو خیرات ناوت یم نآ هب دانتسا اب هک یعبنم نیمود هداز بیجن و شیورد" هراگن رد ناتسلگ عقرم رد یگرب ،دز سدح ار تمس رد هک روکذم رثا مقر ."تسا 12537 هرامش هب تسد هب زاب نیدب ،تسا هدش هتشون یدومع تروصب ریوصت یلااب و تسار

“ هاشاپ ریگناهج یاضر اقآ صلاخاب دیرم لمع" :تسا حرش تصش نس رد“ ترابع رثا نیمه رگید تمس رد هک تسا ینتفگ ناوت یم نآ یور زا هک هتفای شراگن ”1030 هنس دش هتخاس یگلاس

.)7 ریوصت(تسناد یرجه 970 لاس ًابیرقت ار اضر اقآ تدلاو خیرات هدشدای دنمرنه هک یریگناهج کزوت رد ریگناهج رظن ساسا رب .تسا هتفای دلوت تاره رد یو ًلاامتحا ،هدناوخ ”یوره یاضراقآ“ ار زا یکی رد ،شاقن دشرا دنزرف ،نسحلاوبا یاضما ربانب نینچمه نامزلاردان ریقحلا دبعلا لمع“ تروص نیدب ار دوخ هک شراثآ نیرخآ اضر اقآ تسا نکمم ،هدومن یفرعم ”يناهج هاش يدهشم نسحلاوبا نیا دیتاسا رضحم رد ار یشاقن و هدرک یرپس دهشم رد ار یتدم .دشاب هدمآ ایند هب اجنامه رد زین نسحلاوبا شدنزرف و هتخومآ رهش رد گرزب نلاوغم یروطارپما هرود رد یشاقن باتک“ رد زین چیب

همدقم

نیا رب هولاع .)Beach, 1987, 25) تسا هدومن نایب ار رظن نیمه ”دنه هخسن رد و شیناوجون نارود رد هک نسحلاوبا زا یرگید هراگن رد نسحلاوبا لمع“ :تسا هدش اضما نینچ هدش راک یلیهس راونا یطخ .دشاب اعدم نیا رب یدییات زین رما نیا دیاش هک ”اضر ناتسآ کاخ نیتسخن رد ،نسحلاوبا یاضما یهاوگ هب رگید ییوس زا هدزیس نس رد )ناج تنس روارگ یور زا یپک کی( شا یحارط يگلاس هدزیس نس رد ،داز هناخ دیرم اضر نب نسحلاوبا مقر”یگلاس

Das,) تسا هدوب یرجه 996 ًلاامتحا یو دلوت خیرات ، “ق 1009 ریواصت هک شراثآ نیرخآ هیشاح رد يو نیا رب هولاع .^{)1978, 73} نامزلا ردان هداز نادناخ« مقر راب کی ،تسا ناهج هاش يمسر نسحلاوبا نامزلا ردان ریقحلا دبعلا لمع«رگید راب و »… هنس يدهشم ار وا دلوت لحم ناوت يم نیاربانب .تسا هدروآ ار»يناهج هاش يدهشم .)258 ،1370 ،یزیربت هداز میرک( تسناد دهشم یدنچ دایز لامتحا هب اضراقآ ،قوف دهاوش ربانب ور نیا زا تمدخ هب ًامیقتسم و هدومن تمیزع دنه هب هدش دای خیرات زا سپ زا رثاتم قایس و کبس ساسا رب .تسا هدمآرد میلس هدازهاش نشلگ عقرم یشاوح رد هک دنمرنه نیا راثآ ییاپورا یاه یشاقن رما نیا هک ارچ .دومن یراذگ هحص رخآ هیرظن رب ناوت یم ،تسا یرادرب یپک و نیرمت هب ار یتدم یو هک تسا نآ هدننکدیئات دوخ اب یهجوت روخ رد ییانشآ و هتخادرپ ییاپورا یاه کبس زا .تسا هدومن بسک جیار یاه کبس دنمرنه نیا گرم خیرات هب یعبنم چیه رد هک دشاب یم رکذ نایاش ای مقر یاراد رثا چیه اضراقآ زا هک تهج نآ زا اما .تسا هدشن هراشا گرم تفایرد ناوت یم ،تسین تسد رد ناهج هاش هرود رد بوسنم .تسا هدوب ریگناهج یهاشداپ هرود رد ثحب دروم دنمرنه رد ”اضر اقآ“ تروصب ار دوخ یو هکنیا و اضر مان باب رد یسابع یاضر اب هک دشاب نیا لیلدب دیاش ، هدناوخ شیاهاضما رد هک وا زا هدنام یاج رب یاه مان .دوشن هابتشا شرصع مه دنمرنه ،”روصم یاضر اقآ“ :تسا ریز حرش هب دوش یم هدید شیاهاضما ملاعا و هاش هب هقلاع لیلد هب دراوم رثکا رد هک ،”اضر“ ،”اضر اقآ“

صلاخاب ملاغ“ ای ”میلس هاشداپ صلاخاب دیرم“ ار دوخ عضاوت نیرتمک قشم“ ،”هاشداپ ریگناهج صلاخاب دیرم”، ”میلس هاشداپ .تسا هدومن یفرعم ”اضر عقرم 127 و 51 هحفص رد اضراقآ نادرگاش زا یکی وناب هردان

:تسا هدومن اضما نینچ نیا ار دوخ رثا ود نشلگ ”اضر اقآ درگاش یقتریم تنب وناب هردان لمع“

“ اضر درگاش یقتریم رتخد وناب هردان میلس هاشداپ هدنب لمع “ .)2 و 1ریواصت(

و ”اضراقآ“ مان ،دوش یم هدید قوف یاضما رد هک هنوگنامه هدش رکذ یدنوشیپ ای دنوسپ چیه نودب و ییاهنت هب ”اضر“ ای هملک یسابع اضر راثآ رد هتفر راکب یاهاضما یخرب رد .تسا یاطعا رگناشن هک دوش یم هدید یو یاضما همادا رد ”یسابع“

نوچ ینیخروم هتفگ هک تسا سابع هاش یوس زا تمحرم و بقل

.)هدش ییامن گرزب شخب(نشلگ عقرم 51 هرامش هب وناب هردان زا یرگید رثا - 2 ریوصت )ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام

.)هدش ییامن گرزب شخب(نشلگ عقرم 127 هرامش گرب ،وناب هردان زا یرثا -1 ریوصت )ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام

اضر اقآ یاضما لیذ رد اما .تسا رظن نیمه دیوم کیب ردنکسا ،دوش یمن هدید ”یریگناهج یاضراقآ“ ای ”یریگناهج اضر“ هاگچیه رد دراوم رثکا رد ”میلس هاشداپ“ ای ”هاشداپ ریگناهج”هملک هکلب مان زا یادج و یشاقن طسو رد ای و دنمرنه نیا یاضما یلااب یبقل یو هب هاش هک تسا ینعم نیدب رما نیا هک دوش یم هدید یو ملاغ و دیرم ار دوخ هاش هب عضاوت لیلدب دنمرنه هکلب هدرکن اطعا رد هکنیا رابتعا هب و هدناوخ هاشداپ میلس ای و ریگناهج نیرتمک و دوخ یاضما یلااب ار هاش مان هدوب راک لوغشم یتنطلس هاگراک .تسا هدرک رکذ دروم نیا رد یبلطم ،هدش یسررب بتک یاه هتشون رد نیا رب هولاع هلمج .دروخ یمن مشچ هب ،دشاب اضر هب بقل یاطعا هدننکدییات هک نسحلاوبا شدنزرف و اضراقآ هرابرد ریگناهج طسوت هدش نایب یو هکنیا لیلدب ار اضر اقآ ،ریگناهج و تسا رظن نیمه دیوم زین هک یدراوم رد .تسا هداد رارق باطخ دروم ،هدوب نسحلاوبا ردپ اطعا بقل یو هب دنداد یم رارق قوثو دروم ار یشاقن یرباب ناهاش ار "ملق نیریش" بقل ربکا نامز رد هک دمصلادبع دننام .دندرک یم نیریش دمصلادبع" یاضما وا یاهراک رد هراومه و درک تفایرد نسحلاوبا دننام نادنمرنه ریاس دروم رد ای دوش یم هدید "ملق باقلا هک یریگناهج ناشاقن رگید زا روصنم داتسا و اضر دنزرف .دندرک تفایرد ار "رصعلاردان" و "نامزلاردان"

رطاخب رتشیب دیاش ،تشاد دیرم یاضر هب هاش هک یتایانع ینامزلاردان بقل یاطعا هتسیاش ار وا هک هدوب نسحلاوبا شدنزرف یاضراقآ" تروصب هدش دای دنمرنه مان رکذ اذل .تسا هتسناد زا زیهرپ لیلدب اما ،دسر یمن رظن هب بسانم نادنچ "یریگناهج نادنمرنه ریاس ای یسابع اضر اب روکذم دنمرنه مان ندش هابتشا اضر مان زا سپ ریگناهج دنوسپ یریگراکب هب ریزگان یو مانمه . میتسه

اضر یاهاضما -2

رد هتفر راکب طوطخ ،هتفای ماجنا یاه یسررب و قیقحت هب انب ددعت و هدوبن ناسکی دراوم یخرب رد دیرم یاضراقآ یاه مقر زین ییلاما هابتشا نآ رد یتح تسا صیخشت لباق طخ تسد و اضر هدنام یاج رب یاه طخ تسد یسررب اب .دوش یم هدید میلس هرود رد هک )دوش یم هدید راثآ یاضما رد هک( شنادرگاش هدهاشم ناوت یم روفو هب ار اه طخ تسد تهباشم ،تسا هدش ماجنا ریز رد هک ییاه مقر ًلاامتحا ،تفایرد ناوت یم رما نیا زا .دومن هدمآرد شراگن هب یرگید درف طسوت دراد دوجو اضر یاه یشاقن .)4 و 3 ریواصت( دشاب

اضراقآ راثآ و یرنه طیحم ـ3

.دومن هعلاطم شخب هس رد ناوت یم ار اضراقآ یرنه یگدنز نامز رد و هاشریگناهج یروطارپما زا لبق وا یراک یاه لاس ـ1 یاه لاس ینعی دوب هدرک نایغط شردپ هیلع هک یماگنه شیگدازهاش

.اضر یاه مقر رد فتخم یاه طخ تسد - 4ریوصت

.اضر اقآ و وناب هردان طخ تسد هسیاقم و هدش ییامن گرزب شخب - 3ریوصت )ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام

یرهم یب و یهجوت مک دروم هک ییاه لاس ـ2 دابآ ...ا رد یو روضح ددجم هجوت و یو یراک رمع رخاوا ـ3 دوب هتفرگرارق ریگناهج رد اضراقآ هک یراثآ زا هنافساتم .وا یراک جوا و یو هب ریگناهج یرسکی ًافرص و دشاب یمن تسد رد یعلاطا ،تسا هدومن قلخ ناریا هک تسین صخشم و هدوب مقر نودب هک تسا بوسنم یو هب راثآ هنوگ نیا ًاملسم و دنه رد ای هدمآرد ریوصت هب ناریا رد راثآ نیا ایآ .دنوش عقاو یسررب دروم یو راثآ ریاس هب هجوت اب دیاب راثآ یاراد هک اضر اقآ زا هدنام یاج رب یراثآ دانتسا هب نآ رب هولاع ....ا رد میلس هاش هک یا هرود رد راثآ نیا رتشیب ًارهاظ ،دشاب یم مقر یاراد اهنآ زا یکدنا دادعت و هدش هدیشک ریوصت هب ،تسا هدوب دابآ ریواصت رثکا هک تسا نآ رب یدهاش دوخ رما نیا .تسا ریگناهج مقر تسا هدش هدیشک ریوصت هب ریگناهج یروطارپما یگدازهاش نامز رد 12 دادعت زا .)دنریگ یم یاج لوا هورگ رد اضراقآ راثآ رثکا ینعی(

هراگن ود اهنت ،ناتسلگ خاک رد ظوفحم نشلگ عقرم رد اضراقآ هراگن اه هراگن یقاب و تساراد ار "هاشداپ ریگناهج" مقر هک میسانش یم ار هاش مقر یاراد ،تسا میلس ای ریگناهج مقر نودب هک دروم کی زجب

رکذ لیلدب ار رکذلا قوف هراگن ود میناوت یم نیاربانب .دشاب یم میلس زکارم رد دوجوم یاه هراگن ریاس رد .میهد یاج رخآ هورگ رد لاس و شقن رما نیا اذل .تسا رتریگمشچ میلس هاش مقر زین یرنه فلتخم .دراد یم نایب رظن دروم هرود رد ار اضر تیمها دیاش ار تشاد رارق ریگناهج یرهم یب دروم اضر هک ییاه لاس ینعم نادب نیا هتبلا .دومن دادملق اضر یشوماخ یاه لاس ناوتب هک هنوگنامه هکلب ،هدومنن قلخ هرود نیا رد یرثا چیه وا هک تسین یاجرب یاه هراگن دودحم ریز رد خیرات دوجو مدع لیلدب ،دیدرگ رکذ زا کیره ناوتب هکنیا لامتحا .ددرگ یم نایب رظن نیا اضر زا هدنام خیرات رکذ نودب یلو هدوب ریگناهج مقر یاراد هک اضر زا یراثآ .تسین نهذ زا رود زین داد تبسن اه لاس نیا هب ار ،تسا هدرک شروش شردپ هیلع میلس هدازهاش هک ییاه لاس للاخ رد هنوگ چیه ³)1605- ق.ه 1013 تیاغل م 1600 -و ق.ه 1008( دوب ناونع هب نکیل .تشادن یو رابرد ناشاقن و ردپ هاگراک هب یسرتسد دوخ صاخ قایس و کبس و رکف یاراد شدوخ ،یرنه یماح کی یناشاقن و درک یزیر هیاپ دابآ للها رد ار دوخ یشاقن هاگراک وا .دوب هک دوب اضراقآ ،میلس هب دنمقلاع نادیرم زا یکی .تفرگ تمدخ هب ار اداکوا مناخ و چیب دنولک ولیام دننام ناسانشرنه زا یخرب داقتعا هب

Beach,( تسا هدش راپسهر دنه هب ق.ه 992/ م1584 لاس دودح رد ،گنارتسا نازوس مناخ دننام رگید یخرب داقتعا هب یلو .^)1978,35 یرجه 1008 زا لبق ینعی راد خیرات رثا نیلوا زا شیپ یکدنا یو هب هتبلا .)Stronge, 2002,119) تسا هدمآ رد یو تمدخ هب میقتسم عقرم رد هدربمان زا هک یا هدیدع راثآ هب هجوت اب و هدنراگن داقتعا لاسود ای کی وا ًلاامتحا ،یو راثآ ریاس یسررب و تسا یقاب نشلگ يکی ⁴ کیب خرف هارمه هب و هدومن نطو یلاج شدنزرف دلوت زا سپ دمحم ازریم رابرد رد ادتبا ،هدومن ترجاهم دنه هب نادنمرنه زا رگید هب اجنآ زا و هدمآ رد لباک رد هاش ربکا ينتان ردارب رداهب میکح و ییاپورا کبس .)Beach, 2011,187) تسا هتسویپ میلس رابرد ای ود لقادح لوط رد یو تسرامم زا ناشن وا یزادرپ لدم هوحن .تسا قوف هیرظن دیوم دوخ زین رما نیا هک دهد یم لاس هس اضراقآ زا یمان ،دش رکذ نیا رب قباس هک روطنامه هچرگ چیه رد رت نییاپ حطس دنمرنه یتح ای صخاش دنمرنه ناونع هب هک ییاضما رد اما ،هدشن رکذ یرباب رصاعم ناخروم عبانم زا کی )نشلگ عقرم 105 هرامش گرب هیشاح( هتشاذگ یاجب دوخ زا اضر زیر لیلدب ترابع نیا هک )5ریوصت( هدش رکذ ”جرب هاش“ ترابع نیققحم هجوت دروم ،دیدرگ یسررب هک یدح ات ییاناوخان و ندوب لاس هب دنمرنه روکذم دروم رب هولاع هک اجنآ زا .تسا هدشن عقاو و اهدادیور اب رما نیا( تسا هدومن هراشا ”هرکا“ رهش و میسرت هراگن نیا دسر یم رظن هب اذل .)دشاب یم قبطنم دوخ صاخ ثداوح .تسا هدش هدیشک ربکا خاک رد یجراخ و یناریا ناسانشرنه زا یرایسب رظن قافتا ساسا رب هک دهد یم ناشن اضراقآ یگدنز لحارم زا یا هدش راکشآ تایئزج .تسا هدوب اراد رابرد دنمرنه ناونع هب ار یفلتخم یاه تراهم یو غاب ترامع ،ریگناهج دوب دای یانب رد رس هک یا هبیتک ساسا رب :هدش شقن نینچ نآ رد و ؛دراد دوجو دابآ ...ا یورسخ ایندلا رون يهلا لظ يهانپ ناهج هاشنهاش ترضح مکحلا بسح‹‹

،روصم اضر اقآ صلاخا دیرم مامتهاب يزاغ هاشداپ ریگناهج دمحم )ق.ه1014( ››.تفای ماجنا تروص يلاع يانب نیا طخ تروصب تسا مقر نیکشم للهادبع طخب لوقنم شراگن[

روصم نوچ اضر اقآ هک تسادیپ ابیز و فیرظ رایسب قیلعتسن ].)35 ،1356 ،ییاتغج( دومن راذگاو نف لها رفن کیب ار يطاطخ ،دوب للاخ رد اضراقآ شقن و تیمها رب لاد دناوت یم هبیتک نیا

.دشاب دابآ ...ا رد شروضح یاه لاس ،دوب ییاپورا یاه یشاقن و راثآ هب دنمقلاع میلس هکنیا هب هجوت اب نیا رد .دومن قیوشت ییاپورا راثآ و کبس هعلاطم هب ار شنادنمرنه و هعلاطم هب هدازهاش هقلاع لیلد هب زین شنادرگاش و اضراقآ نایم نشلگ عقرم زا یگرب هیشاح رد هچنانچ ،دنتخادرپ اه یشاقن نیا نیرمت نینچ رثا یاضما رد( مینیب یم ار وا زا یرثا ناتسلگ خاک رد ظوفحم هدلب رد روصم یاضر اقآ میلس هاش صلاخا هب ملاغ" :هدش هتشاگن 1008 هنس ناضمر هام متشه و تسیب خیرات یف جرب هاش رد هرکآ ریثات و هدش کیدزن رایسب یتسیلائر کبس هب هک )5 ریوصت( "تخاس اضر اقآ هکنیا دوجو اب .تسا سوسحم رایسب نآ رب ییاپورا راثآ نایامن ار اهنآ زین دوخ راثآ رد و هدرک هعلاطم ار ییاپورا یاه کبس رما نیا و هدرکن کرت ار دوخ یوفص کبس زگره اما ،تسا هتخاس میلس هدازهاش قیوشت دروم دابآ ...ا رد شتماقا لوط رد هراومه زین زا ،دیسر یروطارپما هب هدازهاش هک ینامز ًارهاظ اما .تفرگ یم رارق .دش هتساک یوفص جیار یاه کبس هب شا هقلاع یلعدیسریم اب هسیاقم رد اضراقآ طسوت هتفر راکب کبس هچرگ روط نامه ،تشاد یوفص یاه تنس هب یرتمک یدنبیاپ ،دمصلادبع و ییاپورا راثآ و اه کبس هعلاطم هب میلس هقلاع هب انب یو دش رکذ هک

. 105 هرامش هب نشلگ عقرم زا یگرب هیشاح هدش ییامنگرزب شخب -5 ریوصت )ناتسلگ خاک هناخباتک( :ذخام

...ا رد روضح یاه لاس للاخ رد میلس رابرد نادنمرنه .تخادرپ دنزرف ،ملاغ ازریم نوچ یدارفا لماش و اضراقآ یتسرپرس هب دابآ و وناب هفیحص دننام اضراقآ نادرگاش زا یخرب و نسحلاوبا یو رد هدنام یاجرب ریواصت رد هکنآ هجوت نایاش .دنا هدوب وناب هردان دوش یم تفای شنادرگاش و اضر زا یددعتم ریواصت ،نشلگ عقرم کبس هب ًلاماک و دوش یم هدید اهنآ مقر یاهتنا رد میلس هاش مان هک .تسا روبزم رظن رب یدیوم دوخ رما نیا و تسا یگنرف لاس رد و تشگزاب هرکآ هب ردپ گرم زا سپ هتفه کی دیدج هاش«

روطارپما ثاریم هیلک نیاربانب ،دومن یراذگجات یرمق یرجه1013 یو هب زین یو یرنه هاگراک و هناخباتک هلمج زا هاشربکا هتشذگ دش هیهت رابرد گرزب ناشاقن طسوت سیفن و لیصا راثآ .دیسر و اضر اقآ یتنس کبس نتشاذگ رانک و هقیلس رییغت رد ًانئمطم هک

.)Okada,1992,106) »دش عقاو رثوم شنادرگاش اضراقآ )یتنس همین( هناراک هظفاحم کبس هک یریثات ره دوجو اب رد ،تسا هتشاد دابآ ...ا یاه لاس یشاقن ریسم و میلس هقیلس رد ًاددجم یلو تفرگ رارق ریگناهج یهجوت یب دروم هلاسدنچ یا هرود هک .تفرگ رارق یو قیوشت دروم یرجه 1030 ای 1029 یاه لاس رد عقرم نیا رد اضر اقآ راثآ اهنت و نشلگ عقرم رد هدنام یاج رب رثا ود دشاب یم هرود نیمه هدییاز ،تسا هدش تبث نآ رد ریگناهج مقر هک نیرخآ زا رثا ود نیا ًلاامتحا رثا هیشاح رد هدش هتشون مقر هب انب و

یرگید راثآ تسا رکذ نایاش .دیآ یم باسح هب روکذم دنمرنه راثآ نامز دروم رد یلو تسا ریگناهج مقر یاراد هک دراد دوجو اضر زا .داد ماجنا یتسرد تواضق ناوت یمن رثا یعطق حرش هب هک تسا نشلگ عقرم رد اضراقآ راثآ مهس نیرتشیب هورگ ود هب ناوت یم ار راثآ نیا .تسا یو راد مقر راثآ لماش ریز رد دوجوم ریواصت )ب ینتم ریواصت )فلا :دومن یدنب میسقت هدمع ریواصت تسا رکذ نایاش .تسا یسیونشوخ رتشیب هک راثآ یشاوح دوخ هک تسناد بوسنم یو هب ناوت یم نشلگ عقرم رد یرایسب .دبلط یم ار لقتسم یثحبم .2 )12 ریوصت( غاب رد هدازهاش ریوصت .1 :ینتم ریواصت )فلا 8 ریوصت( یهاش مزب .3 ) 7 ریوصت( شیورد و تسدب زاب هدازهاش رد دهاز و ریما .5 ) 9 ریوصت( وربوخ ناوج و ریمض نشور .4 ) ریوصت( نزوگ هب نداد اذغ لاح رد هاشداپ .6 )10 ریوصت( نابایب )11 ریوصت( هاگجرفت .7 )6 هیشاح 7 رد دوجوم یاه هراگن :یشاوح رد دوجوم ریواصت )ب هحفص ،)13 ریوصت( 105 هحفص:لماش نشلگ عقرم تاحفص زا ریوصت( 145 هحفص ،)15 ریوصت( 189 هحفص ، )14 ریوصت( 29 .)17 ریوصت( 152 هحفص ،)16

خسن هناخباتک ،نشلگ عقرم 22 هحفص ،اضر اقآ رثا ،؟)لازغ( و هاش -6ریوصت .ناتسلگ خاک يطخ

)ناتسلگ خاک هناخباتک( :ذخام هرامش هب نشلگ عقرم زا یگرب ، شیورد و تسدب زاب هدازهاش - 7 ریوصت

.ناتسلگ خاک يطخ خسن هناخباتک :یرادهگن لحم ،اضر اقآ رثا ،12537 )ناتسلگ خاک هناخباتک( :ذخام

.نشلگ عقرم 131 هحفص ،يهاش مزب -8 ریوصت )ناتسلگ خاک هناخباتک( :ذخام خسن هناخباتک ،نشلگ عقرم 26 هحفص ،وربوخ ناوج و ریمض نشور -9 ریوصت

)ناتسلگ خاک هناخباتک( :ذخام .ناتسلگ خاک يطخ

.نشلگ عقرم 187 هحفص ،نابایب رد دهاز و ریما ـ10ریوصت )ناتسلگ خاک يطخ خسن هناخباتک( :ذخام .نشلگ عقرم 218 هحفص ،هاگجرفت ـ11 ریوصت

)ناتسلگ خاک يطخ خسن هناخباتک( :ذخام

.نشلگ عقرم 29 هحفص ،فلتخم تلااح رد اهروگیف ـ14 ریوصت )نارهت ،ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام .نشلگ عقرم 189 هحفص ،فلتخم تلااح رد اهروگیف ـ15 ریوصت

)ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام

.12541 هرامش ،ناتسلگ عقرم ،غاب رد هدازهاش ـ12 ریوصت )ناتسلگ خاک يطخ خسن هناخباتک( :ذخام .نشلگ عقرم 105 هحفص هیشاح رد اهژانسرپ ـ13 ریوصت

)ناتسلگ خاک يطخ خسن هناخباتک( :ذخام

و یوفص رصع دنه و ناریا نیمزرس ود رد یخیرات هرود ود .دز مقر ار یملاسا رنه و گنهرف تمظع و هوکش اب نارود یریاب ات دیدرگ ببس یخیرات ههرب نیا یسایس تابث یب ًاضعب طیارش اما یاهروشک هب یملع و یعامتجا ناگبخن ریاس و نادنمرنه زا یخرب دنمرنه ،نادنمرنه نیا نایمرد .دنوش راپسهر دنه هلمج نم راوجمه دنزرف هارمه هب هک دراد رارق زین اضراقآ ینعی هلاقم نیا ثحب دروم دیدرگ دنه راپسهر هاشربکا یروطارپما نامز رد نسحلاوبا شدشرا .دمآرد میلس هدازهاش تمدخ هب و ودره هاشریگناهج و هاشربکا ،یرباب تسود رنه ناهاش نایم رد اهنآ دش ببس رما نیمه و دنتشاد یشاقن هب یدایز رایسب هقلاع رد توافتم تاشیارگ اب دنه و اپورا ،ایسآ فلتخم طاقن زا ار نادنمرنه دمصلادبع نوچ یرگراگن دیتاسا دورو زا سپ .دنشاب هتشاد مه رانک هب ؛هاش ربکا ردپ ؛هاش نویامه نامز رد هک یرگراگن یلعدیسریم و و هدیدرگ لوحتم نیمزرس نیا یرگراگن ،یدنه نادنمرنه میلعت ودنه تموکح رخاوا رد هژیو هب اهدعب اما .تفرگ لکش یناریا و دنه یرگراگن یناریا یوب و گنر ،يبرغ راثآ دورو اب ریگناهج نارود و هاشربکا و ویتکپسرپ و یبرغ مسیلائر ،رگید ییوس زا .دش هتساک جیردت هب صلاخ یاه گنر .دش دنه یرگراگن رنه دراو یزادرپ گنر یاه هویش .داد میلام یاه گنر و یزادرپ هیاس هب ار دوخ یاج هریت و اهروارگ زا یرادرب وگلا و نیرمت اب نادنمرنه نایم نیا رد اهنآ یور زا ریگناهج و ربکا رابرد هب هدش دراو یاه یشاقن و و تدش اب ریگناهج هرود رد یرادرب یپک رما .دندومن یرادرب یپک هک روکذم هاش یگدازهاش نارود رد رما نیا .دش لابند یرتشیب تّدح یریگیپ یبوخ هب زین دابآ للها رد دوخ هناخشاقن رد ،میلس هاش مان اب هتکن .تشاد هدهعرب اضراقآ ار هدش دای هناخشاقن یتسرپرس .دش یم

ررکم دوجو ،دومن هدهاشم ناوت یم نشلگ عقرمرد هک یهجوت لباق عقاو رد هک تسا ییاه یپک مه و یلصا یاه هراگن مه تیمها زئاح و .دنا هدیشک لصا یور زا دندش لدب داتسا هب دوخ اهدعب هک ینادرگاش دننام یناریا یرگراگن دیتاسا راثآ ناوت یم مه راثآ نیا نایم رد .دنا هدومن قشم نآ یور زا رگید نادنمرنه هک دید ار دمصلادبع و دازهب دازهب رثا یور زا هک اهنان نارتش گنج و دازهب نارتش گنج دننام نشلگ عقرم رد و مه لباقم رد ود ره هحفص ود نیا .تسا هدش یپک نیع هب نیع یپک مه و لصا مه هک ییاپورا یاهروارگ ای .دنا هتفرگرارق .درادرارق نشلگ عقرم هعومجم رد نامز مه روط هب کدنا رییغت اب زین وا اذل .تسا قداص زین اضراقآ راثآ دروم رد هدشرکذ لاور زا ًاعبط .دومن یم یرادرب یپک یبرغ یاه یشاقن و اهروارگ یور زا ریثات رب هولاع .دیامن نیمات ار هاش رظن دناوتب ات ،دش یم رثاتم اهنآ هب یا هیشاح یاه یشاقن رد هژیو هب هک یو راثآ رد ییاپورا کبس روارگ وا یا هیشاح رثا هس زا ییاه شخب رد .دوش یم هدید یبوخ دروم رد اما .تساعدم نیا رب یدهاش دوخ زاب هک هتفر راکب زین بلاغ روط هب ار یناریا یرگراگن ریثات و رثا ینتم یاه هراگن ای اه یشاقن کبس هب ًلاماک یهاش مزب هراگن .مینک هدهاشم میناوت یم حوضو هب و وا یاه هراگن رگید رد .تسا تاره بتکم زا رثاتم و یناریا یرگراگن رب هولاع ار یناریا یاه هیامگنر و یرصب رصانع ناوت یم یبوخ هب مغریلع دنک یم تابثا رما نیمه .تسشن هدهاشم هب ییاپورا تاریثات هب ار مسیلائر و هتخادرپ یبرغ یاه کبس نیرمت هب اضراقآ هکنیا یاه کبس هب ار دوخ یدنب یاپ نانچمه اما ،هدروآ شراثآ رد یعون .تسا هدومن ظفح یوفص جیار

.نشلگ عقرم 145 هحفص ،فلتخم تلااح رد اهروگیف – 16 ریوصت )ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک( :ذخام رانک هک یروارگ هارمه هب فلتخم تلااح رد اهروگیف -17 ریوصت

.نشلگ عقرم 152هحفص یشاوح ،هدش یسیونشوخ نتم

هجیتن

اه تشون یپ

هدنرادربرد عقاو رد ،دراد ترهش نشلگ عقرم مان هب هزورما هچنآ 1 یبیکرت عقاو رد هک تسا )هحفص 262 و ور ود( یا هعطق 136 یا هعومجم زا .ناتسلگ و نشلگ عقرم نامه ینعی .تسا دنه یرباب رابرد عقرم ود زا هب ،تسا رتم یتناس 40/6*25 داعبا هب یلحر هزادنا رد هعطق 101 دادعت نیا .دشاب یم رتم یتناس 42/5*26/5 هزادنا هب ناتسلگ عقرم زا گرب 54 هولاع و تسین صخشم هخسن ود نیا تمتاخ و نیزاغآ تاحفص هکنیا لیلد هب اما کیکفت هک تسا یردقب مه هب هخسن ود نیا قایس و کبس دایز رایسب تهابش هخسن کی ار نآ نیققحم اذل .تسا هتخاس نکممان ًابیرقت ار هخسن ود نیا و یطخ هخسن کی ینعی لاور نیمه هب زین ناتسلگ خاک رد و دننک یم ضرف يردب نوچمه يرایسب ناهاگآ اما .تسا هدش صخشم لاوما هرامش کی اب هب 177 هحفص زا و نشلگ عقرم وزج ار 176 هحفص ات کی هحفص زا ياباتا علاطا عقرم ود نیا تاحفص قیقد دادعت زا .دنا هتسناد ناتسلگ عقرم ار دعب رد عقرم نیا قاروا نیرتشیب ،تسا مولعم هچنآ یلو میرادن تسد رد یقیقد هکدنتسه هدنکارپ ایند یرنه زکارم رد یرگید قاروا و تسا ناتسلگ خاک هراشا ریز دراوم هب ناوت یم هلمج نیا زا .دنشاب یم نشلگ عقرم هب بوسنم هعطق 6 ،نیلرب کت ویلبیب ستسا هناخباتک رد ور ود هعطق گرب 25 :دومن هزوم رد ور ود هعطق 5 و نتگنشاو ناینوستیمسا هسسوم هزوم رد ور ود .دومن هراشا .... و سازگت زنیکتا نوسلن هزوم رد گرب هس ،رطق یملاسا یشاک رغصا یلع یو ردپ فیصوت و اضراقآ مان زا هدش دای بتک رد 2 یخرب هک یتروص رد .دراد تقباطم یسابع اضر مان اب هک تسا هدش دای یریگناهج یاضر هب هابتشا هب ار اه یگژیو نیا ییاتغج دننام نیخروم تحت دوخ باتک رد یبنک .ر.لایش مناخ هک تسیلاح رد نیا .دنا هداد تبسن حیرشت ار یسابع اضر یگدنز ًلاماک شکرس دنمرنه یسابع اضر ناونع .تسا هدومن کیکفت رگید یاه مان زا ار دنمرنه نیا یتسرد هب و هدومن ار هرکا یشکرکشل یارب هاش ربکا )م1600( یرجه 1008 لاس رد 3 راثآ رد اذل دیمان هاش ار دوخ و دیروش ردپ هیلع ریگناهج ،دوب هدومن کرت

.دوش یم هدید "میلس هاش" ترابع یو رظن تحت نادنمرنه دمآ ایند هب ناریا رد )م 1545( يرجه 951 لاس رد روصم نیسح خرف 4 ادتبا وا .تسبورف ناهج زا مشچ دنه رد )م 1619( يرجه 1028 لاس رد و تسویپ لباک رد يرباب هاش ربکا ينتان ردارب میکح دمحم ازریم رابرد رد هب 1013 ات 998 ياه لاس للاخ رد .دمآ رد روهلا رد ربکا تمدخ هب سپس و روپاجیب رد هاش لداع میهاربا دزن هب و هدش جراخ نایرباب رابرد زا يرجه

Beach,) تشگزاب يرباب هاش ریگناهج دزن هب روپاجیب زا اددجم و دمآ رد

.)2011, 188

عبانم تسرهف

.4ج ، للاه ،روصم اضر اقآ ،)خیرات نودب( .ع ،ییاتغج راشتنا لحم ،یگنس پاچ ،یریگناهج کزوت ، )خیرات نودب( ،هاش ریگناهج .دنه یخرب و ناریا میدق ناشاقن لاوحا و راثآ ،)1370( .ع .م ،یزیربت هداز میرک

.ندنل ،ینامثع و دنه رگراگن ریهاشم .ناتسلگ خاک یطخ خسن هناخباتک ویشرآ Beach, M.C & Welch, S.C)1978), The Grand Mughal Im- perial Painting in India, Massachusetts: Sterling and Fran- cine Clark Art Institute, Williamstown.

Beach, M.C & Welch, S.C )1987), Early Mughal Painting, USA: Asia society.

Das, A. K. )1978), Mughal Painting During Jahangir’s Time. Calcuta, India: The astatic society.

Okada, Amina )1992), Imperial Mughal Painters, Flam- marion, France: Paris.

Stronge, S )2002), Painting for the Moughal Emperor, The art of the book )1560-1660), London: V&A publication.

Wilkinson, J.V.C. )1930), The lights of Canopus, New York: William Edwin Rudge.

Beach, M.C )2011), Farrukh Bek, Masters of Indian Paint- ing catalogue, Published in conjunction with an international exhibition at the Museum Rietberg Zürich and the Metropoli- tan Museum of Art, New York