The combined effects of sesame meal bioactive peptides and plant essential oils on growth performance, nutrient digestibility, immune and hematological parameters in broiler chickens

(1)

Iaranian Journal of Animal Science

Online ISNN: 2008-4773 University of Tehran Press

Homepage: http://ijas.ut.ac.ir/

The combined effects of sesame meal bioactive peptides and plant essential oils on growth performance, nutrient digestibility, immune and

hematological parameters in broiler chickens

Mohammad Mehdi Bahadori ¹ , Vahid Rezaeipour²^ , Rohullah Abdullahpour³ , Mehrdad Irani ⁴

1. Department of Animal Science, Qaemshahr Branch, Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran. Email:[email protected]

2. Corresponding author, Department of Animal Science, Qaemshahr Branch, Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran.

Email:[email protected]

3. Department of Animal Science, Qaemshahr Branch, Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran.

Email:[email protected]

4. Department of Animal Science, Qaemshahr Branch, Islamic Azad University, Qaemshahr, Iran. Email:

[email protected]

Article Info ABSTRACT

Article type:

Research Article

Article history:

Received:28September 2022 Received:3November 2022 Accepted:6November 2022 Published online:22June 2023

Keywords:

bioactive peptide, essential oil, nutrient digestibility, blood parameters, broiler.

The purpose of this study was to investigate the effect of bioactive peptides of sesame meal alone or with a mixture of savory essential oil (Satureja khuzestanica) and thyme (Thymus daenensis) on growth performance, nutrient digestibility, immune and blood parameters in broiler chickens. A total of 250 male broiler chickens was used in a completely randomized design with 5 treatments and 5 repetitions. The treatments included a control diet and a control diet with 0.5 gr/kg antibiotic, 0.5 gr/kg essential oil, 3 gr/kg sesame bio active peptide and a combination of 3 gr/kg sesame bioactive peptide and 0.5 gr/kg essential oil. The results showed that body weight gain in the treatments containing bioactive peptide mixture of sesame and plant essential oil were better than the control. Bioactive peptides increased crude protein digestibility in broilers. The change of the antibody concentration of viral diseases related to Gumboro disease in 42 days for the experimental treatments was significant compared to the control group (p<0.05). The highest and lowest antibody titers against Gumboro disease were observed in treatment 5 of bioactive peptide mixture of sesame and plant essential oil and treatment 2 containing antibiotics, respectively. In relation to blood cholesterol concentration, the lowest concentration was related to treatment 3 containing plant essential oil and the highest concentration was related to the control.

In conclusion, the combination of bioactive peptide of sesame and plant essential oil with a positive effect on nutrient digestibility improves growth performance in broiler chickens.

Cite this article: Bahadori, M. M., Rezaeipour, V., Abdullahpour, R., &Irani, M. (2023). The combined effects of sesame meal bioactive peptides and plant essential oils on growth performance, nutrient digestibility, immune and hematological parameters in broiler chickens.

Iranian Journal of Animal Science, 54 (2),175-186. .DOI:http//doi.org10.22059/IJAS.2022.349107.653910

. DOI: http//doi.org10.22059/IJAS.2022.349107.653910

Extended Abstract Introduction

Today, the beneficial effects of bioactive peptides in broiler nutrition has been focused. Bioactive peptides are products that are originated from hydrolysis of animal or plant proteins sources. On the other hand, the essential oils are aromatic oily liquids obtained from plant material including flowers, buds, seeds or roots, which are used as feed or food additives. Considering the antioxidant properties of savory oil as well as the antimicrobial properties of thyme oil, it is assumed that the combination of them may have beneficial effects on chicken performance. However, there is no data in term of the combination of bioactive peptides with savory and thyme essential oils on broiler performance. Therefore, the current study was aimed to obtain the results

(2)

and microbiota activity of broiler chickens.

Materials and methods

In the present experiment, bioactive peptides were obtained from sesame meal and Savory and thyme crops were harvested at full flowering stage from Kashan and Semirom regions (Iran), respectively. A total number of 250-day-old Ross broiler chicks (male sex) were randomly distributed into 5 dietary treatments with 5 replicates of 10 birds. The diatary treatments were a corn-soybean meal based diet as control; control diet supplemented with 0.5 g/kg of Bacitracin, 3 g/kg of sesame meal peptides, 0.5 g/kg of a mixture of savory and thyme essential oils, and combination of 3 g/kg of sesame meal peptides and 0.5 g/kg of essential oils. Growth performance variables, nutrient digestibility and serum metabolites have been measured in the present study and all data were analyzed using SAS software.

Results and discussion

During days 1 to 42, body weight gain of the broilers was influenced by experimental diets compared to control group (P < 0.05). In nutrient digestibility, the ileal digestibility coefficient of protein was more in broilers fed with diet supplemented with bioactive peptides (P<0.05). Except for Gumboro titer, experimental treatments had no significant effect on the immune system variables in broiler chickens. In serum metabolites, the lowest concentration of cholesterol was observed in the birds which received essential oils supplemented diet compared to control group (P < 0.05).

Conclusions

In conclusion, dietary sesam meal bioactive peptides alone or in combination with essential oils increased body weight gain in broilers chickens during 1 to 42 days of age. In addition, essential oils may have beneficial impact on some blood metabolites in broilers. According to the results, addition of sesame meal bioactive peptides to the diet increased the ileal digestibility of crude protein in broiler chickens.

(3)

یهرشن

عول یماد م هرود ،نایرا

54 هرامش ، 2

نارهت هاگشناد تاراشتنا

یکینورتکلا اپاش

: 7949 -

2423 Homepage: http://ijas.ut.ac.ir//

ثأت ي ر کرت ي ب ي تپپ ي اهد ي ز ي تس لاعف سناسا و دجنک هلاجنک اه

ي گ ي ها ي ،دشر درکلمع رب

لباق ي ت ذغم داوم مضه ي

، هجنسارف اه

ي ا ي نم ي لوباتم و ي

ت اه ي نوخ ي هجوج اه ي تشوگ ي

دهم دمحم ي

رداهب

1ي حو| ي د اضر ئ ي

2روپ

|

روپ هلادبع للها حور

|3

ا دادرهم ي نار

4ي

1 . ماد مولع هورگ ي

، ملاسا دازآ هاگشناد ي

مئاق ،رهش مئاق دحاو ا ،رهش

ي نار . ار ي :همانا [email protected]

2 . ون ي ،لوئسم هدنس ماد مولع هورگ

ي

ا ،رهش مئاق ،رهش مئاق دحاو ي

نار . ار ي :همانا il.com vrezaeipour@gma

ا ،رهش مئاق ،رهش مئاق دحاو ي

نار . ار ي :همانا [email protected] 1979

rohullah

،رهش مئاق دحاو ق

ا ،رهش مئا ي نار . ار ي :همانا

@gmail.com 1968

m.irani

هلاقم تاعلاطا کچ

ي هد

:هلاقم عون شهوژپ ةلاقم ي

رات ي خ رد ي تفا : 06 / 07 / 1401

رات ي خ رگنزاب ي 12 : / 08 / 1401

رات ي خ ذپ ي شر : 15 / 08 / 1401

رات ي خ راشتنا 01 : / 04 / 1402

لک ي د هژاو :اه

ا ﺲناس گ ی ها ي

، تپپ ی د ز ي تس لاعف

،دجنک هلاجنک هﺟوﺟ

تشوگ ي

،

هجنسارف اه ی نوخ ي

، لباق ی ت مضه . ا فده ي ن قحت ی ق سررب ي ثأت ی ر تپپ ی اهد ی ز ي تس هب دجنک هلاجنک لاعف اهنت

يي و يا طولخم اب هارمه ي

هزرم ﺲناسا زا

( Satureja khuzestanica )

وآ و ي نش ( Thymus daenensis )

لباق ،دشر درکلمع رب ی

ت ذغم داوم مضه ی

و

هجنسارف اه ی ا ي نم ي و وخ ن ي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي زا .دوب دعت دا 250 هﺟوﺟهعﻄق تشوگ ي وس رن ي ه سأر 308 بلاق رد رط ح

لاماک اﺼت فد ي اب 5 ت ی رام و 5 ا رارکت س ـ اﻔت هد ش ـ د . تی رام شاه ـ ﻞما ي ک ﺟ ی هر دهاش ﺟ و ی هر واح دهاش ی 5 / 0 ک رب مرگ ی مرگول

تنآ ي بی تو ی ک ساب ی سارت ی

،ن 5 / 0 ک رب مرگ ی مرگول واسم طولخم ی

ﺲناسا اه ی وآ و هزرم ي

،نش 3 ک رب مرگ ی مرگول تپپ ی اهد ي هلاجنک

طولخم و دجنک ي

تپپ زا ی اهد ی گ ﺲناسا و دجنک هلاجنک ی

ها ي .دوب اتن ي ج شن ـا ن ا هک داد ﺰف اي ش هﺟوﺟ رد نزو اه

ی

رد ي تفا هدننک تپپ طولخم ی د ز ي تس گ ﺲناسا و دجنک هلاجنک لاعف ی

ها ي رتهب هورگ زا ش ـ دها وب د ( P <0.05 .) اب طابترا رد

لباق ی ت ذغم داوم مضه ی

، بی رتش ي ن لباق ی ت پ مضه ئتور ی ن ﺟ هب طوبرم ماخ ی

هر واح ی تپپ ی د ز ي تس دوب دجنک هلاجنک لاعف

( P <0.05 .) تنآ تظلغ فلاتخا ي

داب ی لع ی ه ب ی رام ی ت همه رد وروبماگ ی

اهرام ی امزآ ي ش ي هبتبسن هورگ دهاش نعم ي راد دوب

( P <0.05 ب .) رتلاا ي ن اپ و یي ن رت ي ن ع ی را تنآ ي داب ی لع ی ه ب ی رام ی ترت هب وروبماگ ی

ب ت رد ی طولخمرام تپپ ی د ز ي تس هلاجنک لاعف

گ ﺲناسا و دجنک ی

ها ي ت و ی رام واح ی تنآ ي بی تو ی ک رتمک ،نوخ لورتسلک تظلغ اب طابترا رد .دش هدهاشم ي

ن طوبرم تظلغ

ت هب ی رام واح ی گ ﺲناسا ی ها ي ب و ی رتش ي ن دوب دهاش هب طوبرم تظلغ (

P <0.05 .) ا ساسا رب ي ن اتن ي

،ج کرت ی ب تپپ ی د اه ی

ناسا و دجنک هلاجنک اهس

ی گ ی ها ي ثأت اب ی ر لباق رب تبثم ی

ت ئتورپ مضه ی ن هﺟوﺟ رد دشر درکلمع دوبهب ثعاب ماخ اه

ی

تشوگ ي م ي دوش .

دانتسا : يياضر ؛یدهمدمحم ،یرداهب هلادبع؛دیحو،روپ

حور،روپ ياو؛للها نار ي

، دادرهم ( 1402 .) ثأت ی ر کرت یب ي تپپ ی اهد ی ز ي تس لاعف ﺲناسا و دجنک هلاجنک اه

ی گ ی ها ي ،دشر درکلمع رب

لباق ی ت ذغم داوم مضه ی

، هجنسارف اه ی ا ي نم ي لوباتم و ی ت اه ی نوخ ي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي رشن . ي ماد مولع ه ي ا ي نار

، 54 ( 2 ،) 186 - 175 .

10.22059/IJAS.2022.349107.653910 http//doi.org

DOI:

:رشان .نارهت هاگشناد تاراشتنا هسسؤم ون©

ي .ناگدنس

DOI:http//doi.org10.22059/IJAS.2022.349107.653910

(4)

همدقم تپپ ی اهد ی ز ي تس کرت لاعف ی تاب ي دربراک ی ئتورپ عبانم زا هک دنتسه ی

ن گ ی ها ي ي ا ح ی ناو ي ﻞمع لوط رد روآ

ی مخت اب کاروخ ی

ر

م ی بورک ي ي ا ه ی لورد ی ﺰ ش ی م یا يي - ﺰنآ ي م ي م أشنم ي گ ی دنر (

Das et al., 2012; Lafarga et al., 2017

) هک تسا هدش شراﺰگ

تپپ ی اهد ی ز ي تس اراد لاعف ی دنچ ي ن وي گژ ي ﻔم ی د لاعف دننام ی ت اه ی رتکابدض ی

، چراقدض ي ي ا ناطرس دض ي

ناسنا تملاس رد

نتسه ( د

Perez Espitia et al., 2012

.) خا ی

ًار هدروآرف زا اه ی بناﺟ ي گ ی ها ي وس هلاجنک دننام ي

،ا دجنک هلاجنک و لاوناک هلاجنک

ارب ی هب تسد تپپ ندروآ ی اهد ی ز ي تس ه شور اب دنمشزرا لاعف ی

لورد ی ﺰ ش ی م یا يي ﻔتسا هدا تسا هدش (

Abdollahi et al., 2018;

Karimzadeh et al., 2017; Salavati et al., 2020

.)

دجنک (

Sesamum indicum L.

ي ) ک ي مهم زا رت ي ن هناد اه ی نغور ي ا رد هدش تشک ي

نار هب(

وي هژ تسا )روشک قرش لامش

ز رادقم و ي دا ی هناد زا اه ی ارب دجنک ی م هداﻔتسا نغور جارختسا ي

دوش (

Rezaeipour et al., 2015

.) نچمه ی ن دجنک نغور زا

هب کاروخ ناونع ي

اذغ داوم عاونا رد دنمشزرا يي

ذغت رد ي ه و ناسنا يا هب وراد داوم ناونع يي

م هداﻔتسا ي دوش (

Salavati et al.,

.)2021

کرت ی تاب ز ي تس لاعف ي ماﺰس دننام ی

،ن ماﺰس و لوم اﺰس ی

لون اهدرکلمع اب ی

ب ی ژولو ي ک ي لاعف هلمﺟ زا ی

ت اه ی تنآ ي سکا ی ناد ي

،

باهتلادض ي ناطرس دض و ي

دجنک هناد رد ي

تفا تسا هدش (

Pathak et al., 2017

.) ن دجنک هلاجنک ی

ﺰ دنمشزرا عبنم ی

ئتورپ زا ی ن

ذغت رد ي ه ط ی رو روآرف زا ﺲپ هک تسا ی

هناد اه ی لوت )نغور جارختسا( دجنک ی

د م ي دوش م و ی ناﺰ ئتورپ ی ن نآ 40 ات 50 دصرد

تسا (

Liu et al., 2015

.) پ ئتور ی ن هناد زا هدش ادﺟ اه

ی اراد دجنک ی

تنآ تارثا ي سکا ی ناد ي برچ دض و ي

م رد نوخ شو

اه ی

ارحص يي بلآ ی ون ( دوب

Biswas et al., 2010

.) تپپ زا هداﻔتسا هک تسا هدش شراﺰگ ی

د ز ي تس ﺟ رد دجنک هلاجنک لاعف ی

هر ثعاب

لاعف دوبهب ی ت م ی بورک ي ذغم داوم زا هداﻔتسا ،هدور ی

، عضو ی ت ا ي نم ي صخاش و اه ی ر ي تخ سانش ي هﺟوﺟ هدور اه

ی تشوگ ي م ي دوش

(

Salavati et al., 2020;Bahadori et al., 2022

.) ااب ي ن

،لاح اتن ي ج فاک ي اه صخاش و دشر درکلمع اب طابترا رد ی

لباق ی ت

ذغم داوم مضه ی

، اي نم ي نوخ و ي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي تپپ اب ی د ز ي تس ﺟ دجنک هلاجنک لاعف ی

هر کرت رد ی ب اس اب ي ر ﻞمکم اه ی

اذغ يي ن سرتسد رد ی

تس اربانب . ي

،ن م ي ناوت ا ي ن هنوگ لاس دوبهب هک درک ضرف تم

ندوﺰفا زا هداﻔتسا اب هدور ي

اه ی نکمم کاروخ

اﺰفا ثعاب تسا ي

ش درکلمع صاوخ ی

تپپ ی د ز ي تس هﺟوﺟ رد دجنک هلاجنک لاعف اه

ی تشوگ ي .دوش

ﺲناسا اه ی گ ی ها ي اﺰﺟا زا هک ی

گ ی ها ي ﻞگ ﻞماش هناوﺟ ،اه

هناد ،اه اه يا ر ي هش اه م تسد هب ي

آي دن هب ندوﺰفا ناونع ي

اه ی

اذغ يي م رارق هداﻔتسادروم ي

گ ی دنر (

Prajapati et al., 2021; Tavangar et al, 2021

.) ﺲناسا اه ی گ ی ها ي هب ناونع

ندوﺰفا ي اه ی گ ی ها ي تنس بط رد ي

وم ناتساب هداﻔتسادر

هتفرگ رارق ( دنا

Hundal et al., 2019

.) لاعف ی ت اه ی مدض ی بورک ي

ﺲناسا اه ی گ ی ها ي هب م ناشن حوضو ي

دهد لد هب اهنآ هک ی

ﻞ رتکابدض صاوخ يا

يي

، چراقدض ي ودض و ي سور ي هب رﺼحنم ناشدرف

ﺟ رد ی هر اه ی اذغ يي م رارق هداﻔتسا دروم ي

گ ی دنر (

Kalemba & Kunicka , 2003

.) هزرم (

S. khuzestanica

) گ ی ها ي موب ي

حاون رد هک تسا ي

برغ ي ﺰکرم و ی ا ي نار م ي ور ي د لبق تاعلاﻄم ساسا رب . ي

، کرت ی تاب ش ی م یا يي پ ،لورکاوراک ﻞماش ي

- اس ي م ی

،ن

م ی نسر پرت اماگ و ی نن نغور زا اه ی دربراک ی لصا ي دنتسه هزرم رد (

Masouri et al., 2015

.) نچمه ی ن هک تسا هدش شراﺰگ

لورکاوراک ي

ک ی زا کرت ی تاب ش ی م یا يي لصا ي ﺟ رد نآ زا هداﻔتسا هک تسا هزرم ی

هر کرت و هدور تملاس دوبهب ثعاب ی

ب م ی بورک ي

هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي م ي دوش (

Rahimi et al., 2021; Bahadori et al, 2022

.) ا رب هولاع ي

،ن تنآ صاوخ ي

سکا ی ناد ي ﺲناسا

هﺟوﺟ رد هزرم اه

ی تشوگ ي هب بوخ ي ( تسا هدش تبث

Souri et al., 2015

.) وآ ي نش (

T. daenensis

) ي ک ي د زا ي رگ گ زا ی ناها

وراد يي موب ي برغ يا برغ بونﺟ ي

ا ي نار هتشر دنلب تاعاﻔترا رد هک تسا هوک

اه ی م سرگاز ي ور ي د مادنا . اه ی اوه يي وآ ي نش

تنس بط رد ًلاومعم ي

ا ي نار هب کرت ناونع ی

تاب م هداﻔتسا باهتلادض و مساپسا دض ي

دوش (

Pirbalouti et al., 2014

.) شراﺰگ

ت هک تسا هدش ی

لوم کرت لورکاوراک و ی

تاب لصا رﻄعم ي وآ ﺲناسا ي

نش دنتسه (

Moradi et al., 2014

.) ﻔم تارثا ی د ﺲناسا

وآ ي نش عضو ،دشر درکلمع تاﻔص رب ی

ت کرت و شراوگ هاگتسد تملاس ی

ب عمﺟ ی ت م ی بورک ي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي چردلب و ی ن اه

هب بوخ ي تسا هدش صخشم (

Abdel-Wareth & Lohakare , 2014; Saki et al, 2014

.) هب هﺟوت اب تنآ صاوخ

ي سکا ی ناد ي

(5)

یملع(

- )یشهوژپ ثأت ی ر کرت ی ب ی تپپ ی اهد ی ز ی تس لاعف سناسا و دجنک هلاجنک اه

ی گ ی ها ی / نارگید و یرداهب 177

مدض و ی بورک ي ﺲناسا اه ی وآ و هزرم ي

نش ا رب ضرف ي

ن کرت هک تسا ی

ب ﻔم تارثا تسا نکمم اهنآ ی

د ی درکلمع رب

هﺟوﺟ اه ي تشوگ ي گ دروم رد هدش ماجنا تاعلاﻄم بلغا .دشاب هتشاد ی

ناها وراد يي کرت و ی تاب قتشم هدش ا زا ي ن گ ی ناها دننام

ارب اه ﺲناسا ی

زرا ي با ي ثأت ی ر ط رد اهنآ ی رو هب هناگادﺟ تروص يا

کرت رد ی ب اس اب ي ر ندوﺰفا داوم ي

بورپ دننام ی تو ی ک

،اه سا ی اهد ی

لآ ي رپ و ی بی تو ی ک تسا هدش ماجنا اه (

Alcicek et al., 2004; Bozkurt et al., 2012; Hajiaghapour & Rezaeipour,

2018

؛

Hazrati et al., 2020

ب .) اا ي ن

،لاح شهوژپ ي سررب اب طابترا رد ي

کرت ی ب تپپ ی اهد ی ز ي تس و هزرم ﺲناسا اب لاعف

وآ ي نش لباق ،درکلمع رب ی

، س ی متس ا ي نم ي هجنسارف و اه

ی ب ی شو ی م یا يي هﺟوﺟ رد نوخ اه

ی تشوگ ي .درادن دوﺟو

اربانب ي

،ن قحت ی ق زرا فده اب رضاح ي

با ي ثأت ی ر اﻔتسا هد تپپ زا ی اهد ی ز ي تس ب دجنک هلاجنک لاعف ه

اهنت يي و يا ﺲناسا اب هارمه اه

ی

گ ی ها ي وآ و هزرم ي نش لباق ،دشر تاﻔص رب ی

هجنس ارف و اه

ی ا ي نم ي نوخ و ي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي .دش ماجنا

داوم شور و اه

ارب ی ا ماجنا ي ن امزآ ي

،ش زا 250 تشوگ هﺟوﺟ هعﻄق ي

وس رن ي ه سأر 308 م اب ی گنا ی ن نزو ي 5 /

±1 43 بلاقرد رط ح ًلاماک

فداﺼت ي اب 5 ت ی رام و 5 امزآ دحاو ره و رارکت ي

ش ي اب 10 تشوگ هﺟوﺟ هعﻄق ي

امزآ هرود لوط .دش هداﻔتسا ي

ش ي 42 ت و زور ی اهرام ی

امزآ ي ش ي ﺟ ﻞماش ی هر دهاش ﺟ و ی هر اح دهاش و ی 5 / 0 ک رب مرگ ی مرگول تنآ ي بی تو ی ک ساب ی سارت ی

،ن 5 / 0 ک رب مرگ ی مرگول طولخم

واسم ی ﺲناسا اه ی وآ و هزرم ي

،نش 3 ک رب مرگ ی مرگول تپپ ی اهد ی تپپ طولخم و دجنک هلاجنک ی

اهد ی ( دجنک هلاجنک 3

رب مرگ

ک ی مرگول گ ﺲناسا و ) ی

ها ي ( 5 / 0 ک رب مرگ ی مرگول ﺟ .دوب ) ی هر اه تحا لوادﺟ ساسا رب ی

تاﺟا اذغ يي امنهار رد جردنم ی

شرورپ ي

وس ي ه سار 308 لاس 2014 ظنت ی م ﺟ .دندش ی هر اه ی ارب هداﻔتسادروم ی

مامت تی اهرام ژرنا رظن زا ی

ئتورپ و ین ی ناسک .دندوب

ﺟ تاﺼخشم ی

هر اه ی امزآ ي ش ي هرامش لودﺟ رد 1

.تسا هدش هئارا

تپپ ی اهد ی ز ي تس دجنک هلاجنک لاعف اب

شور (

Karimzadeh et al., 2017

) .دندش جارختسا بـ

ه ا يـ ظنمن ـ و ر ا تب ـ دا پـ و رد

بآ رد دجنک هلاجنک تبسنهبرﻄقم

1 هب 15 ولخم ط و ه زا هداﻔتسا اب ﻞصاح طولخمpH

ی سکورد ی د دس ي م رد ﺢﻄس 10 ظنت ی م

.دش پـ ﺲ زا رح ترا د رد نداد ام

ی 45 اس تن ي رگ دا دمهب ت 30 قد ی هق رد 10000 رود رتناس يﻔ ی ژو دش و تناتانرپوسpH

ولحمابﻞصاح ل

1 وم ل سا ی رلکد ي رد ي ک رد ﺢﻄس 4 / 5 نت ظ ی م و رتناسﺲپس يﻔ

ی ژو ش ـ د . پـ ر ئتو ی ن هت شن ی ن دش ه بآ رد ﻞحرﻄقم و

رد نآ pH

ﺢﻄس 7 نت ظ ی م دش . ام ي ع ﻞصاح ا دتب ا د رد ام ی 30 - اس تن ي رگ دا دمجنم و ﻂسوتﺲپس د

اگتس ه رف ي ﺰ ارد ي ر کشخ

وپاتدش رد پـ ر ئتو ی ن صلاخ دجنک هلاجنک هب

د تس آ م ـ د . گ ﺲناسا اب طابترا رد ی

ها ي گ زا ی ناها وآ و ناشاک هزرم ي

نش مس ی مر رد

هدلگ هلحرم ي

اس رد و تشادرب ﻞماک ي

ه امد(

ی گ زا ﺲناسا جارختسا .دندش کشخ )قاتا ی

ها ﻞگ ﻞماش کشخ گرب و اه

هب اه

ﻄقت شور ی

ر اﻔتسا اب و بآ هد

رب هپوکامراف ساسا رب رجنولک هاگتسد زا ي

نات یا 1993 (

British pharmacopoeia

) هس تدم هب

عمﺟ زا ﺲپ ﻞصاح ﺲناسا .تفرگ تروص رارکت هس اب و تعاس روآ

ی دس تاﻔلوس زا هداﻔتسا اب ي

م ﺲناسا .دش کشخ ،بآ نودب اه

ﺰجت نامز ات ي

ه ش ی م یا يي رف نورد ي رﺰ امد(

ی 18 - تناس هﺟرد ی

دارگ هگن ) راد ی اتن ساسا رب .دندش ي

ج ﺰجت زا ﻞصاح ي

ه ش ی م یا يي

،

کرت هدمع شخب ی

ب ش ی م یا يي م ،لورکاوراک ﻞماش هزرم ﺲناسا ی

نسر اﻔلآ و - پرت ی نن وآ دروم رد و ي

نش اند يي ن ی ﺰ ت ﻞماش ی

،لوم

پ ي - اس ي م ی ن اﻔلآ و - پرت ی نن ا رد .دوب ي ن امزآ ي ش اه هﺟوﺟ ی تشوگ ي ور رب ی ﺟ دورو زا ﻞبق .دندش هداد شرورپ رتسب هﺟو

،اه

کرت زا هداﻔتسا اب نلاس ی

تاب نوﻔعدض ي هدودحم رد امد ،نلاس هب اه هﺟوﺟ دورو نامز رد و دش هداد وشتسش بآ و هدننک

±1 33

يتناس م هب هتﻔه ره و دش هداد رارق دارگ ی

ناﺰ ود تخا رد دازآ ﻞکش هب کاروخ و بآ .دش هتساک نلاس ترارح هﺟرد زا هﺟرد ی

را

د .تشاد رارق اه هﺟوﺟ همه ر

اهتنا ی هرود رپ شرو ي م ی ناﺰ کاروخ رﺼم ف ي ا و ﺰف اي ش نزو بـ د ن نرپ ـ اگد ن ره رارکت دشتبث ه و

رض ي ب دبت ي ﻞ اذغ يي هورگ ره رد هبساحم

و تبث .دش

رد اهتنا زور تﻔه يي

امزآ هرود ي ش نپ ره زا ي

ک اهسﻔق هب و باختنا هﺟوﺟ هعﻄق ی

دي رگ ی ﺟ هب .دندش هداد لاقتنا ی

هر ا ي ن

رادقم ناگدنرپ 3

ک رب مرگ ی مرگول سکا ی د اهتنا رد .دش هفاضا رکرام ناونع هب مورک ی

ا ي ن امزآ ي ش زور(

42 ا ) ي ن راتشک اه هﺟوﺟ

(6)

وتحم و دندش ي

تا ا ي موئل ي از زا اهنآ هدئ ات ﻞکم 2 تناس ي ب هدنام رتم ا عطاقت ه

ي وئل روآ عمﺟ لاکس ی

ا .دش ي ن وتحم ي تا ا ي موئل ی رد

امد ی 60 تدم هب نوآ رد هﺟرد 48

کشخ زا دعب ﺲپس و دش هداد رارق تعاس سآ ،ندش

ی با ﺰجت ماجنا نامز ات و دش ي

ه امد رد ی

20 - خذ ی هر ارب .دندش ی زرا ي با ي لباق ی ت ذغم داوم مضه ی

داقم ي ر هدام

،کشخ ئتورپ ی ن برچ و ماخ ي

نچمه و اه هنومن ماخ ی

ن

م ی ناﺰ سکا ی د وتحم مورک ي

تا ا ي موئل ي (

Fenton &Fenton, 1979

) گ هزادنا ی ر ی .دندش

دج لو 1 . رت ﺟ یذغم داوم و يکاروخ داوم تابیک ی

هر اه ی (نيزاغآ 1 ات 10 (دشر ،)يگزور 11

ات 24 (يناياپ و)يگزور 25

ات 42 )يگزور

يناياپ دشر نيزاغآ )مرگوليک/مرگ( تابيکرت

632 582 529 ترذ هناد

296 348 404 )نیئتورپ دصرد44( ايوس هلاجنک

33 /

32 28/31 21/50 ايوس نغور

80 /

15 17/64 20/30 تاﻔسف میسلک ید

65 /

6 7/33 8/31 فدص ردوپ

50 /

2 2/56 2/72 کمن

17 /

2 2/04 1/03 نيریش شوﺟ

50 /

2 2/50 2/50 ¹ينیماتيو ﻞمکم

50 /

2 2/50 2/50 ²يندعم ﻞمکم

94 /

2 3/11 3/56 نینویتم-لا ید

92 /

1 1/83 1/98 نيﺰیل-لا

99 /

0 1/05 1/31 نینوئرت-لا

65 /

0 0/63 0/59 ديارلک نیلوک

)دصرد( ييایمیش بیکرت

3000 2915 2815 )مرگولیک/یرلاکولیک( زاس و تخوس ﻞباق یژرنا

4 /

17 19/12 21 ماخ نیئتورپ

71 /

0 0/80 0/90 میسلک

36 /

0 0/40 0/45 سرتسد ﻞباق رﻔسف

54 /

0 0/58 0/65 نینویتم

04 /

1 1/16 1/30 نيﺰیل

81 /

0 0/87 1/96 نیئتسیس+نینویتم

74 /

0 0/81 0/91 نینوئرت

1 . :ﻞماش هرتناسنک زا مرگولیک ره 9000

ب دحاو ی ن للملا ي نیماتيو ،A 2000000 ب دحاو ی ن للملا ي نیماتيو ،D3 1800 نیب دحاو نیماتيو ﻞلملا

، E 2000 يلیم مرگ

،نويدانم 1800 يلیم ،نیمایت مرگ 6600

م یل ي مرگ ،نيولافوبير 30

يلیم ،نیساین مرگ 3000

يلیم ،نیسکودوریپ مرگ 10000

يلیم

،دیسا کینتوتنپ ید مرگ 000

1

يلیم لوف مرگ ی ک سا ی د

، 100 يلیم نیتویب مرگ

2 . 500000 يلیم .ديارلک نیلوک مرگ 100000

يلیم ﺰنگنم مرگ 9000 يلیم ،یور مرگ 50000 يلیم ،نهآ مرگ 10000 يلیم ،ﺲم مرگ 200 يلیم موینلس مرگ

رب تشادهب ﻞمعلاروتسد ساسا ي

اه نسکاو ،هقﻄنم ی

شنورب ی ت نس رد 1 گزور ي

، نی ﻞساکو ترت هب اتوسلا وB1

ی ب نس رد ی ن

9 و 18 گزور ي نس رد وروبماگ و ی

ن 14 و 24 گزور ي رد .دندش هداد 31

گزور ي امزآ دحاو ره زا ي

ش یی ک اب و باختنا هﺟوﺟ هعﻄق

رو زا و گنرس هداﻔتسا ي

د نآ لاب رادقم اه 2 م یل ي لی رت هزادنا تهﺟ .دش هتفرگ نوخ یگ

ر ی تنآ خساپ ي یداـب ب هب ی رام ی اه ی وروبماگ

شنورب و ی ت نوﻔع ي

، قتسم شجنـس شور زا ی

م تولگآومه ی سان ی نو درگ هداﻔتسا ي

د .

رد اپ ي نا امزآ هرود ي

،ش زا دادعت ي ک سررب تهﺟ رارکت ره زا هدنرپ هعﻄق ي

هجنسارف اه ی زا ﺲپ نوخ مرس و دش هداﻔتسا

رتناس يﻔ ی ژو رد 2500 تدم هب رود 15

قد ی هق هت ی ه درگ ي د رت ،لورتسلک تظلغ . ی

لگ ی س ی ر ي

،د لاعف و ،ﺰکولگ ی

ت ﺰنآ ي م اه ی نوخ ي

ﻞماش وAST

ک زا هداﻔتسا ابALT

ی ت اه ی ب ی شو ی م یا يي لاانآوتا هاگتسد و نومزآ سراپ تکرش ي

رﺰ

Ra-xt

عت یی ن .دش

(7)

یملع(

- )یشهوژپ ثأت ی ر کرت ی ب ی تپپ ی اهد ی ز ی تس لاعف سناسا و دجنک هلاجنک اه

ی گ ی ها ی / نارگید و یرداهب 179

ﺰجت ي ه لحت و ی ﻞ اه هداد ی ا زا هدمآ تسد هب ي

ن امزآ ي ش ور زا هداﻔتسا اب ي

ه مرن ﻂسوتGLM

راﺰفا اقم .دش ماجناSAS

ي هس

م ی گنا ی ن اه ﺢﻄس رد نکناد نومزآ زا هداﻔتسا اب 05

/ 0 رامآ لدم .تفرگ تروص ی

ز تروص هب حرط ي

ر :دوب

Yij = µ + Ti+ eij

رد ا ي ن رامآ لدم ی

Yij:

،هدهاشم ره شزرا مµ :

ی گنا ی ن ،تادهاشم ت رثاTi:

ی رام و

eij:

اﻄخ ی امزآ ي ش ي .دوب

اتن ي ج ثحب و

درکلمع دشر

اتن ي ج ثأت هب طوبرم ی

ر ت ی اهرام ی امزآ ي ش ي تشوگ هﺟوﺟ دشر درکلمع تاﻔص رب ي

لودﺟ رد 2 ناشن هداد ت .تسا هدش ی

اهرام ی

امزآ ي ش ي ثأت ی ر نعم ي راد ی امزآ هرود ﻞک رد کاروخ فرﺼم رب ي

ش امزآ رد .دنتشادن ي

ش ي تپپ زا هداﻔتسا اب هک ی

اهد ی ز ي تس لاعف

هﺟوﺟ رد هبنپ مخت هلاجنک اه

ی تشوگ ي نا ماج ،دش ي هتفا اه ﻞمکم زا هداﻔتسا هک دنداد ناشن 5

ک رب مرگ ی

مرگول تپپ ی د ز ي تس

اﺰفا ثعاب هبنپ مخت هلاجنک لاعف ي

ش هﺟوﺟ هنازور کاروخ فرﺼم اه

ی تشوگ ي اقم رد ي هس اس اب ي ر هورگ امزآ هرود لوط رد اه ي

ش ي

دش (

Landy et al., 2020

.) قحت رد ی ق دي رگ ی ﻂسوت هک (

Abdollahi et al., 2020

) درگ هدهاشم ،دش ماجنا ي

د هداﻔتسا هک

تپپ زا ی د ز ي تس وس هلاجنک لاعف يا

اﺰفا ثعاب ي ش بسن ي رگ هب تبسن کاروخ فرﺼم فرط زا .دش دهاش هو

ي اتن ي ج زا هدمآ تسدب

قحت ی ق (

Ghazanfari et al., 2015

) گ ﺲناسا زا هداﻔتسا هک داد ناشن ی

ها نشگ ی ﺰ هﺟوﺟ درکلمع رب اه

ی تشوگ ي دوبهب ثعاب

م فرﺼ هرود رد کاروخ اه

ی امزآ ي ش ي درگ ي د اتن هک ي ج قحت اب ﻞصاح ی

ق ا .درادن تهباشم هدش ماجنا ي

ن اتن رد فلاتخا ي

ج م ي دناوت

وب تلع هب ی

سب ی را وق ی نچمه و ی ن هب کرت هﻄساو ی

تاب ي هب هک لوباتم ناونع ی

ت اه ی وناث ي ه ثأت دنتسه ی

راذگر دشاب (

Stevanovic

et al., 2018

.)

اتن ي ج اﺰفا هب طوبرم ي

ش هﺟوﺟ نزو یاه

تشوگ ي هرامش لودﺟ رد 2

نعم تواﻔت هک داد ناشن ي

یراد امزآ هرود ﻞک رد ي

ش ي

بی ن ت ی اهرام ی امزآ ي ش ي دراد دوﺟو

( P <0.05

بی.)

رتش ي ن رتمک و ي ن اﺰفا رادقم ي ش ترت هب نزو ی

ب ت رد ی رام واح ی کرت طولخم ی

تاب

گ ﺲناسا ی ها ي تپپ و ی د ز ي تس ت و لاعف ی رام ش دها ا .دش هدهاشم ين

ی هتفا اتن اب اه ي ج خا تاعلاﻄم ی

ر ثات دروم رد ی

ر تپپ ی اهد ی ز ي تس

اﺰفا رب هناد هبنپ هلاجنک لاعف ي

ش اه هﺟوﺟ نزو ی

تشوگ ي تشاد تقباﻄم (

Landy et al., 2021

.) امزآ رد ي ش ي دي رگ ثأت ی ر

تپپ زا هداﻔتسا ی

د ز ي تس هﺟوﺟ رد دجنک هلاجنک لاعف اه

ی تشوگ ي سررب دروم ي

ارق ر تفرگ (

Salavati et al., 2019

.) اتن ي ج ا ي ن

قحت ی ق تپپ زا هداﻔتسا هک داد ناشن ی

اهد ی ز ي تس اﺰفا دوبهب ببس دجنک هلاجنک لاعف ي

ش اه هﺟوﺟ نزو ی

تشوگ ي درکلمع .دش

اه هﺟوﺟ رتهب دشر ی

تشوگ ي تپپ هب خساپ رد ی

اهد ی ز ي تس اش ار دجنک هلاجنک لاعف ي

د رتکاب دض تارثا هب ناوتب يا

يي ا ي کرتن ی تاب

تپپ .داد تبسن هدور رد ی

د اه ی ز ي تس لاعف اب ا ي داج ذﻔنم د رد ي هراو ولس ل ي رتکاب ی اه ی ب ی رام ی از هدور تشنببس ي

نو اه ی ﻞخاد

لولس ي اخهب جر م ي دندرگ ا زا و ي ن رط ي ق سم ی اهر ی س ی لوزوت ي شنکاو و اه ی لوباتم ی مس ح ی تا ي ولس ل م ﻞتخم ار ي

ثکت زا و دننک ی

ر

رتکاب ی اه ی ب ی رام ی از هدنرپ هدور رد ولﺟ

گ ی ر ی م ي دننک (

Ovissipour et al., 2012

اب .) رتکاب شهاک ی

اه ی ب ی رام ی از ،هدور رد

لوت ی د ومس م لوباتم و ی ت اه ی ان ش ي نآ زا اه ن ی ﺰ شهاک ي هتفا تن رد و ی هج ارش رد دوبهب ي

ﻂ ،هدنرپ شراوگ هاگتسد رد بذﺟ و مضه

ر درکلمع دش

ن ی ﺰ ب ی رتش م ي دوش (

Eftekhari et al., 2015

.) فرط زا ي اتن ي ج هعلاﻄم زا ﻞصاح (

Kolbadinejad &

Rezaeipour, 2020

) هﺟوﺟ رد دشر درکلمع هک داد ناشن اه

ی تشوگ ي رد ي تفا نک هدن ﺟ ی هر واح ی نز ردوپ ی نا دوبهب ي هتفا .تسا

اي ن لد هب تسا نکمم خساپ ی

ﻞ گ رد لاعف داوم دوﺟو ی

ناها وراد يي نچمه .دشاب دنت معط و وب اب ی

ن قحت رد یق ي دي رگ ﻂسوت هک

(

) ور رب ی چردلب ی ن نپاژ ي گ ﺲناسا زا هداﻔتسا هک تسا هدش شراﺰگ ،دش ماجنا ی

ناها وراد يي ظن ی ر نز ی نا

وش و ي د ﺟ رد ی هر ثأت ی ر ﻞباق هﺟوت ي اﺰفا رب ي ش زا ندب نزو 1

ات 21 هعلاﻄم رد .تشاد زور ا

ی دي

،رگ اﺰفا ي ش ت اب ندب نزو ی

رام

ﺲناسا اه ی گ ی ها ي امزآ هرود ﻞک رد ي

ش ي ﻞباق روط هب هﺟوت

ي دوب دهاش هورگ زا رتلااب (

Tiihonen et al., 2010

.) ﺲناسا تارثا

اه ی گ ی ها ي درکلمع رب ک هب ًلاامتحا دشر

یﻔ ی ت مک و ی ت ﺲناسا اه ی گتسب هعلاﻄم ره رد هداﻔتسا دروم ي

خساپ رد عونت .دراد اه

نچمه ی ن ﺲناسا عون اب تسا نکمم اه

ی گ ی ها ي م دوﺟو کرت رد ی ب مه هوقلاب تارثا و اﺰفا

يي

، اﺰفا ي ش ي ي ا ﻂبترم اهنآ لاعف دض

(8)

اس .دشاب ي ر لماوع ي ﺲناسا ﻞمکم هب دشر درکلمع خساپ رب هک اه

ی گ ی ها ي ثأت ی ر م ي

،دنراذگ ارش ي ﻂ تشادهب ي رادهگن ی ح ی

،تاناو

عضو ی ت ﺲپ ،تملاس مز

ی هن ﺟ رد دوﺟوم داوم عون و ،هلگ ی

هر تسا (

.)

اتن ي ج رض ي ب دبت ي ﻞ اذغ يي هﺟوﺟ یاه تشوگ ي هرامش لودﺟ رد 2

ت هک داد ناشن ی

اهرام ی امزآ ي ش ي نعم رثا ي راد ی رض رب ي ب

دبت ي ﻞ اذغ يي هﺟوﺟ هرود رد اه 1

- 42 گزور ي ا .تشادن ي ن اتن ي ج اب ي هتفا اه ی (

) زا هداﻔتسا اب طابترا رد

ﺲناسا اه ی گ ی ها ي نز(

ی نا وش و ي د رد ) ذغت ي ه چردلب ی ن نپاژ ي امزآ رد .دراد تقباﻄم ي

ش ي دي رگ ور رب هک ی هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي

تپپ زا هداﻔتسا هک دنداد ناشن تاعلاﻄم ،دش ماجنا ی

اهد ی ز ي تس وس هلاجنک لاعف يا

رض دوبهب ثعاب ي

ب دبت ي ﻞ هرود رد کاروخ

زاغآ ي ن اس هب تبسن هرود ﻞک و ي

ر ت ی اهرام ی امزآ ي ش ي دش (

Abdollahi et al., 2018

.) هب هﺟوت اب اتن

ي ج هب تسد زا هدمآ

شهوژپ اه ی ﻒلتخم

، تپپ ی د اه ی ز ي تس اعف ل اب ر دش و تفابومن اک و هدور وﻔنشه

ذ ذپ ي ر ی نآ وعهب ا ﻞم ب ی رام ی

،از ا ﺰف اي ش عمﺟ ی ت

م ی بورک ي ﻔم ی د م هدور رد ی

،نابﺰ رحت ي ک س ی متس ا ي نم ي ا و ﺰف اي ش اقم و تم رد رب ا رب ب ی رام ی

،اه اﺰفا ي ش مضه و ذﺟ ب وم دا ذغم ی زا

ا هار ﺰف اي ش را اﻔت ع رپ ز و قمع رک ي تپ هدور اب ري

،ک ا ﺰف اي ش ذﺟ ب سا ی اهد ی مآ ی هن رط زا ي ق اﺰفا ي ش ب ی نا نژ

، اﺰفا ي ش لاعف ی ت و

ﺢشرت ﺰنآ ي م اه ی وگ شرا ي ﻂسوت رتکاب ی اه ی ﻔم ی د هدور وبهبببس د رض ي ب دبت ي ﻞ ذغ ا يي هﺟوﺟ اه ی تشوگ ي م ي دنوش (

Salavati

et al., 2019

) فرط زا . ي ا رث دروآرف ه اه و شم ــ اقت ت گ ی ها ي وبهبرب د اﻔص ت درکلمع ی رب ا اس س اتن ي ج قحت ی تاق وﺟوم د ومهب درا ی زا

لمﺟ ــ ه رحت رثا ي ک ي ا ي ن هدروآرف اه رب د س ــ اگت ه گ ــ و شرا و رف آي دن مضه

، رحت ي ک و دشت ي د شرت ــ ﺢ ﺰنآ ي م اه ی وگ شرا ي

، ا ﺰف اي ش

اراک يي ا اﻔتس هد زا وم دا غم ــ ذ ی وخ

،کار اﺰفا ي ش آ راک يي ک دب

، ا ﺰف اي ش ا ش ــ باهت ــ ه لد ی ﻞ وبهب د معط و رﻄع وخ

کار و وم درا ی زا

اي ن بق ی ﻞ تبسن هداد ا هدش س تــ (

.)

لودج 2 - نزو شياﺰفا نیگنایم )مرگ(

يفرﺼم کاروخ ، )مرگ(

هﺟوﺟ يياذغ ﻞيدبت بيرض و نس زا يتشوگ یاه

1 ات 42 يگزور

)مرگ( تفص لرتنک

کيتويب يتنآ سناسا

يهايگ هلاجنک ديتپپ

دجنک طولخم

و سناسا ديتپپ رايعم هابتشا

نيگنايم لامتحا حطس

يفرﺼم کاروخ 6

/ 3617 1

/ 3884 3

/ 3747 9

/ 3882 7

/ 3788 90

/ 28 23

/ 0

نزو شياﺰفا 1912/3^b

2161/5^a 2210/3^a

2163/4^a 2225/6^a

92 / 55 004

/ 0

يياذغ ﻞيدبت بيرض 89

/ 1 79

/ 1 70

/ 1 80

/ 1 70

/ 1 04

/ 0 06

/ 0

نیگنایم یرامآ ﺢﻄس رد تواﻔتم فورح اب نوتس ره یاه 05

/ 0 ينعم فلاتخا یاراد .دنتسه یراد

لباق ي ت ذغم داوم مضه ي

اتن ي ج لباق ی ت ذغم داوم مضه ی

هﺟوﺟ یاه تشوگ ي لودﺟ رد 3

امت هک داد ناشن ي

ﻞ نعم تواﻔت هب ي

یراد لباق رد ی ت مضه

ئتورپ ی ن ﺟ ماخ ی هر تشاد دوﺟو

( P <0.05

رتمک .)

ي ن ب و ی رتش ي ن م ی ناﺰ لباق ی ت ئتورپ مضه ی

ن ترت هب ماخ ی

ب ت رد ی رام 2 واح ی

تنآ ي بی تو ی ک ت و ی رام 4 واح ی تپپ ی د ز ي تس ک لاعف هلاجن نعم تواﻔت .دش هدهاشم دجنک ي

یراد ب ی ن ت ی اهرام ی امزآ ي ش ي طابترا رد

لباق اب ی ت رتا هراﺼع و کشخ هدام مضه ی

پ .دشن هدهاشم ژ

شهو ي ﻂسوت هک (

) ور رب ی هﺟوﺟ اه ی

تشوگ ي ثأت ،دش ماجنا ی

ر لباق ی ت ذغم داوم مضه ی

هﺟوﺟ رد ار اه

ی تشوگ ي ﺟ اب هک ی هر تپپ ی د نک دج ذغت ي ه دندوب هدش داد ناشن ار

.

اتن ي ج ت هک داد ناشن هلصاح ی

اهرام ی امزآ ي ش لباق رب ی ت هدور مضه ا

ی ئتورپ ی ن رتا هراﺼع و ماخ ی

ثأت ی ر نعم ي راد ی دنتشاد

( P

<0.05

مه رد.)

ی ن تپپ ندوﺰفا هک تسا هدش شراﺰگ ، اتسار ی

اهد ی ز لاعف ي تس ي وس هلاجنک يا

لباق ی ت هدور مضه ا

ی ذغم هدام ی ار

هﺟوﺟ رد اه ی تشوگ ي م دوبهب ي دشخب لباق و ی ت ن مضه ی نژورت ات ار 3 / 6 هﺟوﺟ رد دصرد اه

ی تشوگ ي اﺰفا ي ش داد (

Abdollahi

et al., 2017

.) ا رب هولاع ي

ن (

Gilbert et al., 2008

) اﺰفا ي ش لباق ی ت لآ داوم مضه ي

ذغت ناگدنرپ رد ار ي

ه ﺟ اب هدش ی هر اه ی

واح ی تپپ ی اهد ی ز لاعف ي تس ي شراﺰگ دندرک وس زا . ی دي رگ ندوﺰفا 250 م یل ي مرگ ک رب ی مرگول تپپ ی د ﺟ رد اﺰلک هلاجنک ی

هر ثعاب

اﺰفا ي ش ارض نآ بقاعتم و ﺢﻄس مضه ،زرپ لوط ي

ب لباق ی ت لآ داوم مضه ي

، ئتورپ ی ن رتا هراﺼع و ماخ ی

هﺟوﺟ رد اه ی تشوگ ي