هدکشناد یعیبط عبانم و یزرواشک
یشزومآ هوگر تتاابن حلاصا و تعارز
نایاپ دشرا یسانشراک هجرد تفایرد یارب همان
یژولونکتورگآ هتشر یعارز ناهایگ یژولوکا شیارگ
ب رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب تافص
یعارز و ماقرا
یاه نیلا مدنگ
قطنم رد ه
ریسدرس لیبدرا
رگشهوژپ :
یدنز داهرف
امنهار داتسا :
هنازرف میلس
رواشم داتسا :
یمساق تفرعم یفیرشدیس فوئر
هام تشهبیدرا 1399
ناونع و :روآدیدپ مان ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا یاه نیلا
مدنگ قطنم رد ه ریسدرس یدنز داهرف / لیبدرا
داتسا امنهار : هنازرف میلس
داتسا :رواشم نا یفیرشدیس فوئر و یمساق تفرعم
خیرات :عافد
دادعت حفص :تا 142
.ص
نایاپ هرامش :همان
/ تاتابن حلاصا و تعارز هورگ
:هدیکچ :فده قیقحت نیا زا فده ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب ییعارز تافص
و مایقرا
یاه نیلا مدنگ
قطنم رد ه ریسدرس لیبدرا ، درکلمع نیرتلااب اب نیلا ای مقر نیرتهب باختنا تهج .دوب
شور :شهوژپ یسانش یشیامزآ
رد بلاق كولب یفداصت لماک یاه لییروتکاف ت یپ تیللیسا تروصب
رد
ییعارز لاس یط رد لیبدرا یعیبط عبانم و یزرواشک تاقیقحت هاگتسیا رد رارکت هس 98
- 97 .دیش مایجنا
لماش شیامزآ یاهرامیت مکارت ود
( تشاک 400 و 500 عبرمرتم رد رذب ترک رد )
،یلصا یاه 8
مدینگ مقر
تیمییس ،نژوکیساک ،هنیرز ،یردیح نهیم ،ماگشیپ(
1010
، تیمییس 1018 تیمییس ، 1007
تیمییس و
1012 كرس لکش هب هروا دوک حطس راهچ و ) ،)دهایش( رفیص(
50 ، 100 و 150 )رایتکه رد مرگویلیک رد
ترک .دوب یعرف یاه هیناوج هیلحرم رد فلتخم یاهرامیت زا هدمآ تسد هب روذب یبایزرا تهج
دیشر و یینز
هچهایگ یشیامزآ زین هب
تروص ک حرط بلاق رد لیروتکاف
ّ ما یفداصت اب هیس راریکت هاگیشیامزآ یاریش رد
.دش ماجنا هتفای اه : رد مکاریت هبناج هس رثا هک داد ناشن هعلاطم دروم هعرزم تافص یارب هدش ماجنا سنایراو هیزجت
لماش هعلاطم دروم تافص هیلک یارب دوک رد ماقرا هلبنس لوط
، لکنادپ لوط
، هنادرازه نزو
، هیتوب عایفترا
،
،کشیر لوط هجنپ دادعت
، هیناد دادعت ،
هلبنیس دادیعت
، هچلبنیس دادیعت و
دریکلمع .دیندوب راد یینعم هیناد
هناوج دصرد تافص نینچمه ات نامز ،ینز
90 هناوج دصرد هچهایگ دصرد ،ینز
،لامرن یاه مادنا لوط
یایه
،رذب هینب صخاش و ییاوه هچهایگ لک کشخ نزو و ییاوه مادنا کشخ نزو
یارب تشک مکارت لباقتم رثا
،نژورتین دوک فلتخم حوطس رد ینعم
.دندش راد هناوج تعرس تافص
ات نامز ،ینز 10
هیناوج دصرد یینز
و
هشیر کشخ نزو هچ
نآ لیباقتم تاریثا و هدش لامعا یاهرامیت حوطس زا کی چیه یارب زین یینعم ،ایه
راد
.دندوبن هجیتن :یریگ دوک حوطس شیازفا ،تافص رثکا رد و هدیش تافیص شیازیفا بیجوم هیتوب مکارت و نژورتین
نیلا و ماقرا نیب رد نینچمه ینعم توافت زین فلتخم یاه
.تشاد دوجو یراد ینز هناوج فلتخم تافص رد
نیلا و ماقرا ریاس هب تبسن زین یرتشیب درکلمع یاراد هک هنیرز مقر هک دش هدهاشم ،زین هچهایگ دشر و -
ا رد ،تشاد هعلاطم دروم یاه ینعم ف تخا اب زین تافص نی
.داد دایصتخا دویخ هب ار رادقم نیرتشیب ،راد
نینچمه یم ،هتوب مکارت و نژورتین دوک حوطس شیازفا رثا رد .تفای شهاک ،تافص نیا هک تفگ دوش
هژاو :یدیلک یاه
،مدنگ هناوج ،ییایمیش دوک رذب مکارت ،درکلمع یازجا ،ینز
1 فده و همدقم-
1-1 - هلاسم نایب و همدقم
هعسوت رتشیب دیلوت هب زاین ،ییاذغ داوم فرصم شیازفا و تیعمج نوزفا زور ی
لاس ات ار ناهج رد یزرواشک تلاوصحم 2050
شیازفا شیازفا نیا هتبلا .داد دهاوخ
هداهن یفاضا فرصم زین و تشک ریز حطس رد شیازفا نودب یتسیاب تروص یزرواشک یاه
هطساو هب دیاب یزرواشک تلاوصحم درکلمع شیازفا ،راچان هب نیاربانب .دریگ شیازفا ی
هتوب ره درکلمع هداهن رتمک فرصم و هایگ ی
زا یهاگآ اذل .دشاب هارمه یزرواشک ی
ناهایگ درکلمع شیازفا رب نآ ریثأت و هایگ ره درکلمع شیازفا رد رثوم لماوع تخانش یم یقلت مهم یرما ،یعارز ( ددرگ
Lee et al., 2016 ،لاثم یارب .)
ههد هس رد ،ریخا ی
هنلااس فرصم دودح ییاذغ داوم ی
20 ،دوجوم یاهدروآرب ساسا رب و هتفای شیازفا دصرد
ات 25 م دیاب ،هدنیآ لاس ،هعسوت لاح رد یاهروشک رد ییاذغ تلاوصحم دیلوت رادق
70
نآ یلعف دیلوت زا رتشیب دصرد ،راکماک و یناغماد یودهم( دشاب اه
1387 ماگمه دناوتب ات )
نآ یاهزاین یوگباوج و هدرک تکرح دشر هب ور تیعمج اب .دشاب اه
هلمج زا ناریا هدر رد هک تسا ییاهروشک ی
هعسوت رتمک عماوج ی یم فیرعت هتفای
ددرگ
دشر رامآ هب یلامجا یهاگن .تسلااب اهروشک زا یخرب اب هسیاقم رد ،نآ تّیعمج دشر و یاهدروآرب اب قباطم ناریا تّیعمج زکرم
تاعلاطم و
شهوژپ یاه ایسآ و موزل هیسونایقا
یم هیجوت ار شهوژپ نیا هب نتخادرپ ،یرارحا و یدومحم( دنک
1392 .) لاوس نیا نونکا
یپ یم ش و درک دیاب هچ یتیعمج نینچ یارب ییاذغ داوم نیمأت و هیهت یارب هک دیآ هچ
هراچ دیشیدنا یا هدنیازف تیعمج ییاذغ زاین نیمأت ؟
هرهب رثکادح موزل ،روشک ی زا یرادرب
یم باجیا ار دیلوت دودحم عبانم و عیسو تاقیقحت ماجنا ،رما نیا هب لوصح یارب .دنک
18 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
هنیمز رد هبناج همه ی
هیلک دیلوت تلاوصحم دروم رد هژیو هب و یزرواشک تلاوصحم ی
و مزلا یرما دنراد یرتشیب مهس ،ییاذغ زاین نیا نیمأت رد هک مدنگ دننام یکیژتارتسا .تسا یرورض هّدام نیا هب نوزفازور یاضاقت
همانرب ترورض زین ییاذغ ی زا هدافتسا و یزیر
هبرجت ب ندیسر یارب ار قفوم یاهروشک یاه یم تابثا هوبنا دیلوت ه
تارییغت هتبلا .دنک
هک تسا یهاگشناد تاعلاطم ماجنا رب ینتبم ،لوصحم نیا یعارز یاهراتخاس رد مزلا هجیتن دوب دهاوخ اهروشک نیا مدرم ییاذغ تّینما نآ ،یعطق ی (
Groza et al., 2005 .)
یم ناهایگ زا یهورگ لماش ت غ یخرب تشک ریز حطس هک دنشاب
شیب ایند رد اهنآ زا
نآ یلصا لوصحم هک ناهایگ زا هورگ نیا هناد و هدوب یعارز ناهایگ ریاس زا یم اه
دشاب
و تاناویح هیذغترد نینچمه و هدیسر فرصم هب ناهج مدرم رثکا هیذغت و نان هیهت یارب اک ای و هقاس لماش هک اهنآ مود هجرد لوصحم و هدش هدافتسا نآزا زین تعنص و ناگدنرپ ه
یم یم ار ت غ .دراد نوگانوگ فرصم دراوم ،دشاب اوه و بآ یلک یارش رظنزا ناوت
ی و ی
و رادواچ ،وج ،مدنگ دننام لدتعم و درس قطانم ت غ لماش هورگ ود هب تشاک قطانم هورگ نیب رد .دومن میسقت موگروس و ترذ ،جنرب ،نزرا دننام مرگ قطانم ت غ و فلاوی ادقم هب وج و مدنگ ،لوا نیمز زا یدایز ًاتبسن حطس رد و دایز ر
قطانم یتعارز یاه
یم تشک ناهج فلتخم .دندرگ
یارب ینامسآ تلاوزن شزیر رادقم هک ناهج زا یقطانم رد
نآ زا یخرب ،دشابن یفاک هورگ نیا ناهایگ رتشیب لوصحم دیلوت و ومن و دشر دننام اه
یم لوصحم دیلوت و دشر هب رداق وج و مدنگ رد .دنشاب
جنرب هکنیا هب هجوت اب ،ت غ نیب
یم لیکشت ار ایسآ هراق نینکاس دوصخب ناهج مدرم رتشیب یلصا یاذغ مدنگ نکل ،دهد
هجرد رد یناهج سایقم رد نآ هنلااس دیلوت و تشک ریز حطس هب هجوت اب ،تیمها رظن زا یدایز تیمها و شزرا زا ایند رد ت غ دیلوت نیاربانب ،دراد رارق تیمها لوا هدوب رادروخرب
شزرا یاراد یداصتقا نینچمه و ناهج مدرم هیذغت رظن زا مدنگ زین ت غ نیب رد و هجوت نآ دیلوت شیازفا هب تبسن هنلااس و دراد رارق یرتلااب ماقم رد و هدوب یرتشیب لوذبم رتشیب ش ت زین نآ تیفیک شیازفا تهج نینچمه و هدمآ لمعب یرتدایز یم ،هدنبادخ( ددرگ 1377
ار مدنگ هلبنس هک هدش ثعاب مدنگ یناهج شرتسگ تیمها .)
فده و همدقم 19
یناهج رابراوخ نامزاس یوگلا لاثم ناونع هب .دنسانشب ناهج رد اذغ یوگلا ناونع هب FAO, 2017( )
راعش اب مدنگ رادکشیر هلبنس کی «
دوجو نان دیراذگب دشاب هتشاد
»
( ناهج للم نامزاس هعسوت همانرب .تسا هطاحا رد ار )UNDP
ناشن مدنگ هلبنس ود
یم ( تیمیس .دهد Cimmyt
) مدنگ یناهج دوبهب و ح صا هب هک تسا یناهج نامزاس
فوکساتسا( تسا نآ یللملا نیب تم ع زا یتمسق مدنگ هلبنس کی و تسا هدرک کمک
،
1381 .)
یم تشک ایند فلتخم قطانم رد هک تسا یلوصحم مدنگ زا شیب و دوش
22
% حطس زا
ر ت غ تشکریز دودح جنرب هک یلاح رد تسا هداد داصتخا دوخ هب ا
13 نیا زا دصرد
اهناسنا زاین ندرک هدروآرب رد لوصحم ود نیا مهس .تسا هداد داصتخا دوخ هب ار یضارا یلامش قطانم ات نیتناژرآ یبونج قطانم زا ایند فلتخم طاقن رد .تسا یواسم ًابیرقت هام مامت رد مدنگ ،دن نف لباق لاس یاه
یم تشادرب ضرع اب قطانم یارب مدنگ .دشاب
ییایفارغج 30
ات 50 و یلامش ضرع هجرد 25
ات 40 مدنگ .تسا بسانم یبونج ضرع
،نیتلا یاکیرمآ یاهروشک رثکا رد و تسا اداناک و اکیرمآ هدحتم تلاایا رد یلصا لوصحم یم تشک ایسآ و اپورا م نیرتمهم تشک ریز حطس و دیلوت رظن زا مدنگ .دوش
لوصح
رظنزا و هتفرگرارق هجوت دروم زور هب زور نآ لوصحم شیازفا و تسا ناریا یزرواشک یم رادروخرب یرایسب تیمها زا یلصا یاذغ نیمات و یداصتقا مدنگ لوصحم شیازفا .دشاب
هدروآرف ریاس دننام شیازفا رب هو ع هک دراد یفلتخم لماوع هب یگتسب یزرواشک یاه
رادقم هب ،تشک ریز حطس یم طوبرم زین حطس دحاو رد لوصحم درکلمع
.دشاب مدنگ اب
دیلوت یناهج هنایلاس 205 / 730 نویلیم نت دعب ترذزا جنربو هبتر موس دیلوت ار هب دوخ
داصتخا هداد
سا FAO, 2016( ت .)
لک متفه کی دودح لوصحم نیا ،رضاح لاح رد حطس
اب .دریگ یم رب رد ار ایند تشک
تسا هدش ربارب هس زا شیب ،ناهج رد مدنگ دیلوت ،هتشذگ لاس هاجنپ یط هک نیا دوجو لوصحم نیا هدننک دراو ،ناهج یاهروشکرثکا ،تیعمج نوزفا زور دشر هب هجوت اب یلو یعارز لاس رد ،هرشتنم یاهرامآ ساسا رب .دشاب یم 96
- 95 دودح زا ، 11
تکه نویلیم را
20 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
دودح ،یعارز تلاوصحم تشادرب حطس 65
/ 7 لداعم راتکه نویلیم 55
/ 69 هب نآ دصرد
دودح ،رادقم نیا زا هک هتشاد داصتخا ت غ 1
/ 71 .دهد یم لیکشت مدنگ ار نآ دصرد
اب ناتسزوخ یاه ناتسا هب قلعتم ،روشک رد ت غ تشادرب حطس نیرتشیب 1
/ 8 ،دصرد
اب هاشنامرک 8
/ 7 اب ناتسدرک و دصرد 3
/ 7 عومجم زا نینچمه .دوب دصرد 2
/ 82 نویلیم
یعارز لاس رد روشک یعارز تلاوصحم دیلوت نت 96
- 95 دودح ، 65 / 19 نآ نت نویلیم
لداعم 9 / 23 دودح هک هدوب ت غ هب قلعتم دصرد 11
/ 63 لوصحم هب قلعتم نآ دصرد
،رادقم نیا زا و هدوب مدنگ 5
/ 77 و یبآ تشک اب یضارا زا نآ دصرد 5
/ 22 صرد زا هیقب د
یعارز لاس رد .تسا هدش لصاح مید تشک اب یضارا 96
- 95 ت غ لوصحم نازیم ،
ربارب لیبدرا ناتسا رد یدیلوت 806152
لداعم هک هدوب نت 1
/ 4 و هدوب روشک لک دصرد
ناتسا رد ت غ لوصحم تشک ریز حطس نینچمه .تسا هدش عقاو روشک متشه هبتر رد ربارب لیبدرا 384111
هدوب راتکه لداعم هک
5 روشک ت غ تشک ریز حطس لک دصرد
ناتسا و روشک مدنگ تشک ریز حطس لک .تسا هدش عقاو روشک مهن هبتر رد و هدوب یعارز لاس رد لیبدرا 96
- 95 ربارب بیترت هب 5437804
و 296500 رادقم هک دوب راتکه
ربارب بیترت هب ،حوطس نیا رد یدیلوت لوصحم 4
/ 12 و نت نویلیم 614473
ت و ن
لداعم بیترت هب لیبدرا ناتسا و روشک یبآ مدنگ درکلمع نیگنایم 4343
و 5011
بیترت هب لیبدرا ناتسا و روشک مید مدنگ درکلمع نیگنایم نینچمه و راتکه رد مرگولیک لداعم 1037 و 1190 دوب راتکه رد مرگولیک یب(
،مان 1396 ) . اب هجوت هب نیا هک مدنگ
نیرتمهم هدام
ییاذغ نازور ه ناهج مدرم ار
هداد لیکشت شیازفا
نازیم دیلوت نیا
هب ،لوصحم شهاک
تمیق اذغ و تبسن
،رقف کمک نایاش یهجوت دهاوخ درک ( Von
Braun, 2007; Chen and Ravallion, 2007 )
شیازفا لیلد هب اذل تیعمج
و زاین هب
یرادیاپ شیازفا ،ییافکدوخ نازیم
دیلوت زا روشک مدنگ قیرط
شیازفا درکلمع رد دحاو
حطس اح ی ز تیمها و هدوب قطانم بلغا نتفرگ رارق هژیو هب یددعتم لیلاد هب هجوت اب
همین و کشخ یارش رد ناریا ،ناهج کشخ
ییاسانش ماقرا
دیدج رب رثوم لماوع و مدنگ
دوبهب لوصحم درکلمع مدنگ
ماگ زا ، .تساریذپان بانتجا یرما و هتفر رامش هب تسخن یاه
فده و همدقم 21
یسررب ماقرا درکلمع یازجا و درکلمع رب هتوب مکارت رثا ،شهوژپ نیا رد ،تهج نیمه هب .دش دهاوخ
1-2 - قیقحت فادها
1 - نیلا و ماقرا یبایزرا شیازفا رد رثوم یعارز تایصوصخ رظن زا مدنگ فلتخم یاه
.مدنگ فلتخم ماقرا درکلمع 2 - رد هک مدنگ زا یماقرا ای مقر نتفای تیاضر لوصحم ،مکارت رثا
.دننک دیلوت یشخب
3 - اسانش و هناد درکلمع رظن زا مدنگ ماقرا هسیاقم ی
نیلا و ماقرا ی درکلمع نیرترب اب ییاه
.ریس درس قطانم رد تشک روظنم هب 4 - نییعت نیرتهب رادقم دوک هنژورتین و
هتوب مکارت یارب
یبایتسد ب
ه درکلمع بولطم ماقرا
مدنگ شخبدیما
1-3 - قیقحت تلااوس
1 - ایآ نیلا و ماقرا درکلمع شیازفا رد رثوم یعارز تایصوصخ رظن زا مدنگ فلتخم یاه
مدنگ فلتخم ماقرا ینعم یریثات
؟تشاد دنهاوخ یراد
2 - ایآ هک مدنگ زا یماقرا ای مقر هدش هدافتسا هعلاطم نیا رد
،دنا رد ،مکارت رثا لوصحم
تیاضر دیلوت یشخب
؟درک دنهاوخ
3 - ایآ مدنگ ماقرا هعلاطم دروم
اسانش و هناد درکلمع رظن زا ی
نیلا و ماقرا ی نیرترب اب ییاه
ریسدرس قطانم رد تشک روظنم هب درکلمع
؟دوب دنهاوخ بسانم
4 - ایآ نیرتهب رادقم دوک هنژورتین و
هتوب مکارت یارب
یبایتسد هب
درکلمع بولطم ماقرا
مدنگ شخبدیما یم هعلاطم دروم یاهرامیت نیب رد
؟دشاب هتشاد دوجو دناوت
2 نابم- ی پ و ی ش ی هن قحت ی ق
2-1 - قیقحت ترورض و تیمها هزوریما و هیتفرگ راریق نایسنا هدافتیسا درویم ییاذیغ هدایم ناوینع هب زاب رید زا ت غ
.ددرگ یم هیهت ت غ زا یعونتم تلاوصحم ییعارز نایهایگ دننامه مدنگ درکلمع شیازفا
.تسا ناهج تیعمج شیازفا اب یگنهامه یارب یزورما هعماج یرورض فادها زا یکی رگید ییطیحم لیماوع رثا یلوصا و یملع تخانش قیرط زا قف یزرواشک رد هعسوت و تفرشیپ گرایک هیب تیشک ییحم یاریش دویبهب یاریب و تسا ریذپ ناکما هایگ ومن و دشر رد یری
یاریب هجیتن رد ،دشاب یم یمازلا ،تشاک بسانم یاه مکارت و یزرواشک یاه هداهن حیحص نیمایت اهنت هن هعسوت لاح رد یاهروشک رد یزرواشک هعسوت یارب بسانم یانب ریز داجیا مکارت یریگراک هب و اه هداهن نیا زا حیحص هدافتسا شور هکلب تسا مزلا اه هداهن عقوم هب یم یرورض بسانم یایه هداهن عقوم هب نیمات رد هک یلاح رد ام روشک رد هنافسأتم .دشاب
تیهج رد ایه هدایهن نییا رثویم و یریگراکب رد یلو ،هدش عیسو یراذگ هیامرس یزرواشک .تسا هدماین تسد هب یهجوت لباق تیقفوم حطس دحاو رد لوصحم شیازفا ییور ییب هدافتیسا رد ناویت یم ار تیقفوم مدع نیا هدمع لیلاد یایهدوک زا بولطماین و ه
و شزویمآ ،یتایقیقحت یایه شخب یگنهامه مدع ،نژورتین یاهدوک دوصخ هب ییایمیش حطیس ندویب نییایپ ،نییعراز ت کیشم و تایقیقحت زا یخرب نیب ییوسمه مدع و جیورت رد رثویم و هایگآ تیریدیم نادیقف ،كاخ رد ییاذغ داوم لداعت تیاعر مدع ،یمومع یهاگآ تنا تهج هعرزم حطس رد یشهوژپ یاه تیلاعف زا هلصاح نونف و تاع طا یریگراکب و لاق
و حیحیص فریصم ،هتفریشیپ یزروایشک یاه هداهن نیرتمهم زا یکی .تسناد هعرزم حطس تلاویصحم دریکلمع شیازیفا تیهج رد نآ لایمعا و دیشاب ییم ییایمیش یاهدوک هنیهب
وشک زا یرایسب رد هکلب هتفرشیپ یاهروشک رد اهنت هن یزرواشک دیننام مویس نایهج یاهر
ییایمییش یاهدوک فرصم دنور شیازفا .تسا هدوب زیمآ تیقفوم رایسب نیچ و ناتسودنه شیازفا تدم نیا لوط رد نیاربانب ،هدوب عیرس رایسب هنافساتم ریخا یاه لاس رد ناریا رد .تسا هدوبن بسانتم ییایمیش یاهدوک فرصم دشر اب لوصحم درکلمع دریکلمع شیازیفا
هب ت غ رییغ ییتیعقاو نژورتین یاه دوک دربراک شیازفا اب تسود نژورتین ناهایگ ناونع
تییل ح لیلد هب ییایمیش یاهدوک هیور یب دربراک هک ییاجنآ زا یلو دشاب یم راکنا لباق یگدولآ بجوم ،اه نآ دح زا شیب نازییم هرایبرد هعلاطم اذل دوش یم یطیحم تسیز یاه
گ اب هطبار رد دوک نیا دربراک دوک دربراک ندوب رثوم نازیم یسررب اصوصخ و فلتخم ناهای
دسر یم رظن هب یرورض یرما ،یحتف(
1377 ) . بیسانتمان و هیور یب فرصم رگید فرط زا
هیجیتن رد و نامتخایس بیرخت بجوم یلآ داوم هیزجت تعرس دیدشت اب نژورتین یاهدوک رصم نازیم شهاک اب هک دوش یم روشک یاه كاخ یزیخلصاح شهاک یزیخلیصاح نآ ف
كاخ .تفای دهاوخ شیازفا زین یزرواشک یاه ییایمیش یاهدوک لداعتم و حیحص فرصم اب هطبار رد یهاگآ دوبمک نیینچمه ،
نازرواشک ،بسانمان هتوب مکارت لامعا و هییور ییب و تیسردان فریصم تیهج رد ار روشک
ییب فرصم رگید فرط زا .تسا هداد قوس ،تشک یاه شور و ییایمیش یاهدوک بسانمان بییرخت بیجوم ییلآ داویم دایسف تعریس دیدیشت ایب نژورتین یاهدوک بسانتمان و هیور تیسا هدییدرگ رویشک یایه كایخ یزیخلیصاح شهایک هجیتن رد و نامتخاس ،ییسابع(
1385 ) . یدب یه رامیت باختنا تسا و مکارت زا بسانم
دناوتب هک نژورتین دوک حوطس نمض
شیازفا
،درکلمع هنیزه شهاک رد
و دیلوت هب طوبرم یاه زا یریگولج
دولآ گ ی تیسیز یاه
زا یشان یطیحم .دوب دهاوخرثوم یایمیش یاهدوک تسردان فرصم
2-2 - هچخیرات مدنگ
هیلوا شیور لحم مدنگ
بونج یبرغ هراق ایسآ هدویب و دهاویش یخیرایت نآ رگنایشن
هک تسا نیا
هایگ یکی زا یلصا نیرت یاهلااک یزرواشک
و یراجت زا نامز یاه ییم میدیق -
24 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
دشاب . نامز تشک مدنگ هب دصناپورازه لاس
لبق زا م ی د سم ی ح ییم دیسر . رد اهرویشک یی
نوچمه ا ی
،نار رصم و ی نانو هک اراد ی ندمت پ ی هتفریش ا ی و دنتیسه رد
میجح هدرتیسگ یا
تعارز م ی هدش و ا ی ن لوصحم عارز
ی قرط زا راجت هب اپورا و زا نآ اج هب چ ی ن و ناتسودنه
و لارتسا ی ا لقتنم هدش و دعب زا فشک هراق آ رم ی اک سوت نارجاهم ایپورا
یی هیب رمآ ی ایک ن یی ز
هتفر و نونکا ماقرا شحو ی ای ن گ ی ها رد
،نانبل روس ی
،ه قارع و قرش کرت یی ه و ا یی نار دویجو
دراد و ا ی ن اهروشک زکارم لصا ی عونت مدنگ ( دنتسه لصحمدشار
و
،ناراکمه 1380
.)
2-3 - مدنگ تیمها
زا نیب هنوگ یاه دایز
،مدنگ ود هنوگ مدنگ مورود و مدنگ نان زا تییمها یدایصتقا و
یعارز یرتلااب رادروخرب یم
دنشاب . ماقرا و پیتونژ یاه عونتم مدنگ نان ریب سایسا ینر و
تابث هناد و نامز تشاک هب شش هورگ یلصا مدنگ تخیس زیمرق ،هناتیسمز مدینگ
تخیس
زمرق
،هراهب مدنگ مرن زمرق
،هناتسمز مدنگ
،دیفس مدنگ
،مورود مدنگ مورود زیمرق مییسقت
یم دنوش . قفوم نیرت یراک هک رد تهج ح صا مدنگ نونکات تروص هتفریذپ ،تیسا دییلوت
هتیراو یاه هاتوکاپ و لوصحمرپ یم
دشاب . ماقرا هاتوکاپ رد هجیتن هاتوک ندرک نایم هرگ یایه
،هقاس دودح 35 ات 50 دصرد زا هتیراو یاه درادناتسا هاتوک
ریت دنتیسه . جیایتن شیایمزآ ایه
ناشن یم دهد هک درکلمع ماقرا هاتوکاپ رد یارش نودیب یراییبآ و باییراف شییب زا مایقرا
یمیدق یم دشاب ( ل ج لامک ی و
،ناراکمه 1387
.)
هایگ مدنگ
،ییایفارغج تاصتخم رظن زا ب
ی ن 30 ات 60 هجرد ضرع لامیش ی و 25 ایت
40 هجرد ضرع بونج ی یم تعارز دوش
و ب ی رتش ی ن شنکاریپ فارغج
یی ا یی ار رد یب ی ن عاوینا
گ ی ناها عارز ی یم اراد دشاب . بآ دروم هناتسآ ن
ی زا رد ط ی لحارم فلتخم دشر و ومن مدنگ
،
لداعم 225 م ی ل ی رتم تسا . رگا رادقم گدنراب ی ریتمک زا ا یی ن ،دیشاب بآ هیب ناوینع لیماع
دودحم هدننک دشر مدنگ هب یم باسح ( دیآ
Blum et al., 1997 .)
روذب مدنگ تهج هناوج نز ی دودح رد یبآ بذج هب زاین 44
ات 55 دصرد نزو کشخ
دوخ دنراد
، اربانب ی ن دوجو تبوطر رد كایخ رد نایمز هیناوج ینز ی روریض ی دراد ( قدایص ی
ناشورف ی
، 1370 .) ماقرا فلتخم مدنگ رب سایسا سیکع لیمعلا نآ ایه هیب رپوتف ی دو ی میس و
رپومرت ی دو ی مس
، هب هس عون هراهب ، اپ یی هز و ینیبانیب سقت
ی م دنب ی م ی دویش Blum et al., (
.)1997 1 . 2-4 - دشر لحارم مدنگ
ارب ی عورش لاعف ی ت اه ی لوباتم ی ک روذب ارب ی هناوج نز ی زایین تیسا هیک ادیتبا م یی ناز
عم ی ن ی بآ قیرطزا نآ اه بذج دوش هک هتسب هب کرت ی ب یش ی م ی ا یی و ذویفن ذیپ ی ر ی هتیسوپ
روذب مهاب توافت دنراد . بولطم نیرت هجرد ترارح كاخ ارب ی هناوج نز ی 13 هجرد تناس -ی
دارگ تسا و هجرد ترارح حم ی جراخ اب ی تس ی 25 - 15 هجرد تناس ی دارگ و لقادح هیجرد
ترارح 4 هجرد تناس ی دارگ دشاب دیاب (
ای نار داژن و
،ناراکمه 1384
.)
رد
،هیلوا لحارم هقاس
لوا ی ه کشت ی ل و هدش سلس رد حطس كاخ هرگ هب دویجو یم ی
آ رو د . هک زا هرگ ر ی هش اه ی ناشفا هب تمس اپ یی ن و فارطا و هقاس لصا ی هب تمیس جرایخ زا
كاخ دشر م ی دنک . مک مک هقاس اه ی د ی رگ ی زا مه ی ن ناکم هب مان هجنپ دیلوت م ی دویش . رد
مدنگ اپ یی هز هجنپ ندز نکمم تسا لبق زا سر ی ند اهزور ی درس دوش مامت رد
تن ی هیج گ یی ها
تمواقم یدایز زا دوخ ناشن دهاوخ داد ( نونجم سح ی ن ی
، 1385 .)
دشر مدنگ رد اهامد ی نییاپ رت زا 4
،هجرد فقوتم م ی درگ د . رد اهامد ی یب ی ن 14 + و
14 - هجرد نودب ا ی ن هک زا امرس ی هناتسمز سآ ی ب ی بب ی دن قف زا دشر هدنامزاب و کیی دراو
یم فقوت هرود دوش
، ات ا ی ن هک هرابود امد ی حم ی هب هجرد ترارح 4 هیجرد تنایس ی داریگ
دسرب و هتوب مدنگ دشر هرابود دوخ ار یناتیسمز باویخ نآ هیب هک دنک عورش یم
ی وگ ی دین
(
،هدنبادخ 1369
.)
هلبنس مدنگ زا اهتنا ی ییلااب هقاس و زا لا هب لا ی ف غ گرب اه یم نوریب دییآ
. رد ا یی ن
هلحرم هب رطاخ ماجسنا و کشت ی ل مادنا ایه ی هزایت مدینگ ن یی زا هیب بآ یی را ی و داویم اذیغ یی
بی رتش ی دراد دوجو .
یامرگ دروم ن ی زا ارب ی لبنس هد ی هب هجوتاب داژن
و مقر تیسا توافتم
( لصحمدشار و
،ناراکمه 1380
.)
هدرگ ناشفا ی لبق مدنگ زا
زاب ندش لگ اه ماجنا یم .دوش هب مه ی ن رطاخ زج و گ ی ناها
26 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
هدرگدوخ ناشفا
یم باسح هب دیآ
. هدرگ ناشفا ی بلغا دیعب زا لبنیس ه یهد ی ییم مایجنا دویش
( ادها یی
، 1383 .)
2-5 - ییاذغ شزرا مدنگ
مدنگ لصا ی رت ی ن هدام اذغ یی مدرم ناریا یم باسح هب دیآ
، 40 دصرد هنارس یک رلا ی
صتخم مدنگ تسا ( نهب ی
،ا 1373 .) ا ی ن گ ی ها اب تیمها نیرت گ ی ها عارز ی ند ی ا و اذغ ی لیصا ی
بی ش زا 35 دصرد مدرم ند ی ا یم .دشاب مدنگ نیرتراگزاس هنوگ
ت یغ و هدویب عیبنم یلیصا
نیمأت تاردیهوبرک رد
هریج ییاذغ ناسنا اه بوسحم یم
دوش و زا ریظن شزرا ییاوناین درآ
چیه کی زا ت غ لثم مدنگ دنتسین . نتولگ ی هک رد مدنگ دراد دوجو اب
لیکشت لولس یاه
کچوک زاگ و یرادهگن زاگ
کینوبرک لصاح
زا ریمخت رد لخاد نیا تارفح ثعاب ندیمآرو
ریمخ یم دوش . ره دنچ مدنگ زا رظن یضعب زا دیسا یاه هنیمآ یروریض هیب
هژییو نییسیلا
ریقف یم دشاب
، یلو زج نیرتهب اهاذغ بوسحم یم
دوش ( لیصحمدشار و
،نارایکمه 1380
.)
مها ی ت مدنگ ب ی رتش طوبرم هب داوخ ف ی ز ی ک ی و ش ی م ی ا یی داوم ی نویچ هتیساشن و
نتویلگ
تسا هک رد هناد نآ دراد دوجو (
،ماما 1383 .)
2-6 - دوک فرصم شور و عبنم ،نازیم
نژورتین تسا ت غ رد بولطم درکلمع هب یبایتسد رد یدیلک لماع کی
. مدنگ
هب یدایز جایتحا دشر هرود رد ًلاومعم نژورتین
شور و عبنم ،نازیم .دراد بذج لباق یاه
شیازفا یعارز ناهایگ سوت ار ییاذغ رصانع فرصم تسا نکمم دوک فرصم بسانم دننام كرحتم ییاذغ رصانع دروم رد دهد نژورتین
نکمم لااب ریداقم هراب کی فرصم ،
ب تسا ه و هدش نآ ییاذغ رصنع نتفر رده بجوم طوبرم یارش و وشتسش هطساو ییاراک
نژورتین .دوش مک رایسب
ییاراک شهاک نژورتین
عبانم فرصم زا لصاح نژورتین
یحطس تروص هب هروا یواح ه
نتفر تسد زا رطاخ هب تسخن هجرد رد نژورتین
ریخبت قیرط زا NH3
( تسا Hovard
and Tiler, 1989 .)
یتناس دنچ رد هروا یواح داوم قیرزت ریخبت كاخ حطس ریز یرتم
NH3
ب ار هنوگ ه
یم یفتنم یا ( دزاس
Bandel et al., 1984 .)
( رپاس و راموت Toomar and Saper, 1981
قیرزت تیزم ) نژورتین
هب تبسن
كرحت شهاک هب ار نآ شخپ نژورتین
هداد تبسن یهایگ یایاقب نتفر رده .دنا
نژورتین زا
( دراد كاخ تایصوصخ و ،امد ،یگدنراب هب یگتسب ریخبت و وشتسش قیرط Fokous et
al., 1986 ).
( ناراکمه و نایروا 1987
Orian et al., نتفر رده هک دندومن شرازگ )
NH3
زا
ب هعرزم یارش رد هروا ه
دوب هدش شخپ یحطس تروص 4
دوک فرصم زا دعب زور 18
.تسا هدوب دصرد لاس رد هک دوک نداد رارق شور کی ندادرارق تسا هتفای یرتشیب جاور ریخا یاه
نامزمه ک
هرفسف و هنژورتین یاهدو ( تسا تشاک زا لبق راون کی رد
Morphy et al.,
.)1978 رصانع زا دمآراک هدافتسا یارب یمهم لماع هشیر هیحان رد تبوطر یفاک رادقم
یم رامش هب ییاذغ دوخ هبون هب و هداد رییغت ار نآ یکیزیف تایصوصخ كاخ یگدرشف .دور
یاذغ رصانع و بآ بذج و هایگ دشر رد یم رارق ریثات تحت ار ی
مدنگ لداعتم هیذغت .دهد
رصانع تظلغ شیازفا لیلد هب اه یرامیب و تافآ هب تبسن هایگ تمواقم شیازفا رب هو ع یرامیب زا یشخب شهاک ببس مدنگ هناد رد دیفم ییاسران و اه
یاقترا و یتشادهب یاه
هنیهب همانرب اب طابترا رد .دش دهاوخ هعماج تم س صم یزاس
زا یددعتم تامادقا ادوک فر
اونا فرصم ریداقم نیب لداعت داجیا لیبق ع
)یمیساتپ و هتافسف ،هنژورتین( یلصا یاهدوک
شیازفا هیصوت و هتافسف یاهدوک فرصم شهاک ،هنژورتین یاهدوک فرصم هوحن قیرط زا .تسا هتفرگ تروص یتاقیقحت جیاتن ساسا رب یمیساتپ یاهدوک فرصم
28 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
2-7 - دوک ریثات نژورتین
هتوب مکارت و دشر رد
ومن و مدنگ
دوک مامت فرصم نژورتین
اقم رد تشاک ماگنه ی
هس یسقت ترویص هب نآ فرصم اب ی
ثات ی ر شهاک ی دویک راب ود فرصم رد .تسا هتشاد درکلمع ءازجا و هناد درکلمع رب نژوریتین
ماگنه ی دوک فصن هک نژورتین
درگ فرصم هشوخ روهظ هلحرم رد ه ی
د اقم رد . ی هس ب یمه ا ی ن
ب درکلمع نتفر هقاس هلحرم رد دوک رادقم ی
رتش ی ب ه لو دمآ تسد ی
هدیمع تمیسق هچنانچ
دوک نژورتین فرصم ه ی اقم رد ددرگ فرصم نتفر هقاس نامز رد ی
هس مه اب ی ن رد دویک رادقم
ب درکلمع هشوخ روهظ نامز ی
رتش ی ازیفا اب .دوب دهاوخ ی
ش یسقت دادیعت ی
دویک نژوریتین
ازفا هب رجنم ی
ش درگ درکلمع رادقم ی
د روط هب ی سقت راب راهچ فرصم هک ی
دوک نژوریتین
هب رجنم ازفا
ی ش نعم ی درگ درکلمع ءازجا و هناد درکلمع راد ی
د ئتورپ دصرد رظن زا . ی
ن هیناد
سقت راب ود زا ی
سقت راب راهچ و ی
دوک نژورتین یسقت هیک ی
ایه ی رویهظ نایمز رد ریخآ
هدرگ و هشوخ ناشفا
ی درگ فرصم ی
دند ب ی رتش ی ن م ی ناز ئتورپ ی ن .دمآ تسد هب هناد نژورتین
ی ک لک لماع ی د ی تسد رد ی با ی درکلمع هب بولطم
هرود رد ًلاویمعم مدینگ .تیسا ت غ رد
تحا دشر ی جا ز ی دا ی هب نژورتین بذج دراد بذج لباق نژورتین
اشن هلحرم زا یی
هدیش زاغآ
ب لحارم رد و ی
رتش ی ن هدلگ و دشر ی
م دوخ رادقم رثکادح هب ی
.دسر
یم ار هروا دوک دربراک رثا رد عافترا شیازفا تلع ًلاوصا یگدننک دیدشت رثا هب ناوت
و داد تبسن هقاس دوصخ هب هایگ مادنا رد یلولس تامیسقت و یشیور دشر رد نژورتین یم شیازفا هقاس و گرب نزو هجیتن رد درک هراشا یم راظتنا نینچمه .دبای
داوم دور
هایگ سوت یرتشیب یزتنسوتف یم دیلوت
لیوط یارب ار یبسانم یارش داوم نیا هک دوش
یم مهارف هقاس ندش ،ناراکمه و یدمحمرون( .دنک
1380 .)
دایز فرصم رثا رد نژورتین
یم رتدایز هایگ یشیور دشر رد هایگ دشر هرود و دوش
یم رت ینلاوط دشاب مک ییاذغ رصانع ریاس هک یتروص ریخأت هب ار مدنگ ندیسر و ددرگ
یم ( یروئل .دزادنا Leory, 1993
رد نآ دربراک و نژورتین فلتخم ریداقم یسررب رد )
نیا هب هدش دای لحارم رد نآ یسقت اب و هقاس ندش لیوط و ینز هجنپ تشاک لحارم ینعم و تبثم روط هب هناد درکلمع هک دندیسر هجیتن رد هدش فرصم نژورتین هب یراد
ناشن شنکاو ینز هجنپ ای تشاک لحارم سکع یلو داد
دربراک هب هناد درکلمع لمعلا
( رشیف و سوگنآ دنچ ره دوب رتمک هقاس ندش لیوط لحارم رد نژورتین Anghos and
Fisher, 1991 لااب یاهدرکلمع هب هقاس ندش لیوط هلحرم رد نژورتین فرصم اب )
.دنتفای تسد نامدنار فرصم نژورتین سقت تروص هب
ی گتسب لماع دنچ هب ی
زا دینترابع هک دراد
گدینراب ،هدش فرصم دوک رادقم فرصم نامز ی
ایس و ی ر غتم ی ایهر ی یلقا هیب طویبرم ی
م هیک
هدزاب رثکادح ی
رخآ زا فرصم ی
ن هلحرم رد دوک فرصم ا
ی گ هک دشر زا یی
ها تیصرف زوینه
بذج نژورتین ب دراد ار ه ( دیمآ تسد Elsoon and Krens, 1982
اب و .) یی د فریصم زا
غ ی ر رورض ی م رد دوک هلحر
ا ی ور دشر زا ی
یش ی باوخ هیب ریجنم هیک یی
گد ی گ یی ها تن رد ی هیج
م درکلمع شهاک ی
زرو بانتجا دوش ی
د اریب . ی گویلج ی ر ی بآ تایفلت زا ویش
یی تیسا ریتهب
نژورتین سقت( تاعفد هب ار
ی لد هب .دومن فرصم ) ی
ل گدنراب ی اه ی گنیس ی ن دویک هناتیسمز
نژورتین فرصم ه ی اپ رد یی کدنا رادقم هب ز ی
م رارق مدنگ هدافتسا دروم ی
گ ی در مظعا تمسق و
نژورتین ر سرتسد زا
ی هش م جراخ ی دم اب .دوش ی
ر ی ت قد ی ق حص و ی ح دویک فرصم ینژورتین
ه
رتمک ی ( دیش دهاوخ فرصم Faos and litbag, 1990
( زترلیسا و نیلا .) Elen and
Esperts, 1980 فرصم هک دندومن شرازگ )
نژورتین سقت تروص هب ی
مدنگ رد راهب رد
دنار هب رجنم نام
زاب و ی تفا ب ی رتش نژورتین اقم رد هتفر راک هب ی
هس مامت اب ی دویک نژوریتین
م تشاک زا لبق ی
گ و دوش ه ( ناراکمه و نا Gehan et al., 1990
هیک دیندومن شرازگ )
هراهب فرصم نژورتین
ارب ی ب هناتیسمز مدنگ ی
رتیش یسرتسد لیباق ی
اقم رد و هدویب ی
هیس ایب
اپ فرصم یی
هز و یا سقت ی نژورتین اوه و بآ رد ی
هددوس کشخ ی
ب ی رتیش ی دایقم .دراد ی
ر
لااب ی دوک نژورتین فرصم نامدنار شهاک هب رجنم نژوریتین
ازیفا و ی ش ئتوریپ ی ن رد هیناد
م مدنگ ی ( دوش Sins et al., 1994 ایپ فرصم رد .)
یی هز دویک نژوریتین ورردیه نایکما
ی
نژورتین رط زا ی ق وشبآ یی عمجت .تسا هدش شرازگ نژوریتین
لا رد یی ه ایه ی ایپ یی ن ن ی ریم
م كاخ ی ارب دشر لصف لوط رد ًادعب دناوت ی
گ یی ها ازیفا ببیس و دیشاب سرتیسد لیباق ی
ش
ئتورپ ی ن هلا فطل( دوش مدنگ هناد ی
1376 لک ) ی د ازفا ی ش ئتورپ ی ن ازیفا ایب هاریمه هناد ی
ش
30 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
عضو دوبهب ،درکلمع ی
ت خلصاح ی ز ی دم ًاصوصخ كاخ ی
ر ی ت حص ی ح فریصم نژوریتین یم
ی
( دشاب Alkozen et al., 1993 رادقم هچنانچ .)
نژورتین اپ رد كاخ ی
نا ارب دشر لصف ی
ازفا رانک رد دشاب بذج لباق مدنگ ی
ش م دریکلمع یی
ناز ئتوریپ ی ن ازیفا هیناد ی
ش یم ی ی دیبا
( Alkozen et al., 1993 یسررب .)
ی ایه ی نایهج ی یسقت هیک تیسا هداد نایشن ی
دویک
نژورتین نعم روط هب ی
راد ی م ی ناز ئتورپ ی ن ازیفا ار هناد ی
ش ( تیسا هداد Souper et al.,
.)1994 سقت ی دوک فرصم نژورتین
ب ی ن اپ یی ز اقم رد راهب و ی
هس مایمت فریصم اب ی
رد نآ
اپ یی ز ازفا هب رجنم ی
ش سقت و تسا هدش مدنگ درکلمع ی
نژورتین هیلحرم زا دیعب مدنگ رد
روراب ی ازفا رب هو ع ی
ش فا ثعاب هناد درکلمع از
ی ش ئتورپ ی ن درگ هناد ی هد ( تیسا Souper
et al., 1994 .)
شزرا فرصم نژورتین حطس شخپ تروص هب ی
گدنراب هب راهب رد ی
گتسب نآ زا دعب ی
ر هقطنم هب ار دوک ات دراد ی
هش ن دوک نداد رارق تعرس نامه هب تسا نکمم دهد تکرح ی
ز
ارب كاخ حطس ی
ر ی هش ( دشابن سرتسد لباق Jouhson and Fould, 1991
.)
هچنانچ فرصم نژورتین رس بذج زا لبق
ی ع رس رشر و ی
ع گ یی ها گ مایجنا یی در بذیج
نژورتین فرصم نامدنار و
نژورتین ازفا ی ش م ی ی دبا رظن ظاحل زا . ی
ریتهب ی ن فریصم عیقوم
نژورتین دزن ی ک ن رثکادح نامز هب ی
زا گ ی ها تسا نآ هب .
فرصم نژورتین رس بذج زا لبق ی
ع
رس دشر و ی
ع گ ی ها ازفا ثعاب ی
ش ب بذج ی رتش نژورتین تن رد و تسا هدش ی
هج فریصم هدزاب
نژورتین ازفا ی ش م ی ی دبا ود رد . یا سقت راب هس ی
نژورتین ب هناد رازه نزو ه
ینعم روط ی
راد ی
ثات تحت ی ر سقت ی نژورتین تفرگ رارق Jouhson and Fould, 1991 (
) .
رلوف رب و ی ناد Fouler and BeryDown, 1989 ( )
نچمه ی ن رد دنتشاد راهظا
اپ درکلمع یی
ن نژورتین فاک ی ارب ی ازیفا هیب ریجنم هیک تیسا سرتسد رد هناد ندش رپ ی
ش
ئتورپ ی ن م هناد ی ددرگ
، د فرصم ی
ماگنهر نژورتین نایشفا هدریگ و هشوخ روهظ هلحرم رد ی
تظلغ نژورتین ازفا ار هناد ی
ش م هچنانچ ًلاامتحا هک داد ی
ناز ک دوک رتم ی یم فرصم ی
دیش
ای ن مشچ رثا گ
ی ر م رتدوهشم و رت ی
ازفا دومن ی ش نعم ی فرصم اب هناد درکلمع راد نژورتین
هب
سقت تروص ی
ماگنه ی هک نژورتین ناشفا هدرگ و هشوخ روهظ لحارم رد ی
هیب دش فرصم
سقت راب ود فرصم رد .دمآ تسد ی
ک و د نژورتین ماگنه ی ک فصن هک و
د نژورتین فریصم ی
نتفر هقاس نامز رد دش فرصم
ب درکلمع ی
رتش ی ازیفا ایب دیمآ تیسدب ی
ش یسقت دادیعت ی
نژورتین ب رادقم
ی رتش ی م تسدب درکلمع ی
آ ی د روط هب ی یسقت رایب رایهچ فریصم هیک ی
نژورتین ثات ی ر نعم ی راد ی ازفا رب ی ش قبط .تسا هداد ناشن دوخ زا درکلمع ءازجا و درکلمع
( ناراکمه و رپوس تاراهظا Souper et al., 1994
فرصم هچنانچ ) اپ
یی هز نژورتین دازام
ن دروم رادقم رب ی
زا ارب ی سقت دشابن مدنگ درکلمع رثکادح ی
نژورتین ارب ی هدزایب و دویبهب
فرصم نژورتین لوت و ی د ئتورپ دصرد و لااب درکلمع ی
ن م بولطم ی
.دشاب قفوم راک هار دناوت
رد دوبمک رثا نژورتین
گرب نر ادتبا كاخ رد اه
ی ام زبس مدنگ ی
ل یتح و درز هیب ی
هدش درز و
مادنا اه ی نآ راب ی ک م ی هقاس نر .دندرگ گرب و نشور زبس اه
ردیت هیب ایه ی
ج زا
هناد ماجنارس و هدش کشخ هدعاق فرط هب كون اه
ی کورچ و کچوک ی
هد یم لصاح ی
.دویش
لوت هلحرم رد هاگ ره ی
د نپ ج ه نژورتین فاک ی تخا رد ی ا ر بویخ هیب هیچنپ دیشابن مدنگ هتوب ی
کشت ی ل دش دهاوخن نژورتین
باداش بجوم ی
ا و ی داج بط زبس نر ی
ع ی رس ومن و ی
ع دزا و ی دا
گرب و هقاس ازفا و اه
ی ش ئتورپ دصرد و لوصحم رادقم ی
ن م هناد ی ز .ددرگ ی دا ی ن ی تاریت رد
درز بجوم كاخ ی
گتخوس و ی
گریب كون ر ماجناریس و ایه
یی شز نآ ایه هدیش هیناد و ایه
کورچ ی هد باوخ ًلاومعم و ی
گد ی ن ی ز ا ی داج م ی و دوش ز فرصم رثا رد ی
دا نژورتین ور دشر ی ش ی
گ ی ها ز ی رتدا م ی گ دشر هرود و دوش ی
ها تروص رد ی اس هک ی ر اذغ رصانع یی
نلاویط دشاب مک ی
م رت ی سر و ددرگ ی
ند ت هب ار مدنگ أ
خ ی ر م ی تیظلغ .دزادنا نژوریتین
مادینا رد ایه ی گ یی ها ی
لو هدوب توافتم مدنگ ی
م ی گنا ی ن ام رد نآ هد مدنگ کشخ 5
/ 2 ات 3 .تسا دصرد
رادقم نژورتین م اب مدنگ سوت هدش تشادرب
ی گنا ی ن درکلمع دودح 3000 ک ی مرگویل
دودح راتکه رد 64
ک ی مرگول عت یی ن توکلم( تسا هدش ی
، 1375 دوک فرصم .) نژورتین
هیب ه
ز رادقم ی دا م ثعاب مدنگ رد ی
باوخ رطخ و هناد هب هاک تبسن دوش ی
گد ی ن ی ز ازفا ی ش ی دبا .
فطل هللا ی توکلم و ی ( 1376 ایمزآ رد ) ی
ش ایه ی هیعرزم ا ی ناتیسا رد ایه
ی و سرایف
ا هب نارهت ی
ن تن ی هج سر ی دند د فرصم هک ی
ماگنهر نژورتین ئتورپ
ی ن ازفا ار هناد ی
ش م ی دهد
اهدوک فرصم رگا و ی
نژورتین نومآ تافلویس لکش هب ه یی
مو ک تیشه ایت رایهچ(
ی مرگویل رد
32 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
شالمس اب نامز مه و )راتکه ی
لع رب ی ه دنگ نس م مس اب طولخم نویتورتینف
ازیفا دیشاب ی
ش
ئتورپ دصرد ی
ن دوب دهاوخ هجوت لباق .
اربانب ی ن لولحم شور شاپ
ی یم ی دیناوت ی یک ی شور زا
اه ی ارب بسانم ی
ک دوبهب ی ف ی ت .دشاب مدنگ
مداخ ی ( 1377 امزآ رد ) ی
ش ا رد دوخ ی
هاگتس قحت ی تاق داد نایشن ناتیسزوخ روانیش
سقت اب هک ی
ب ی رتش اهدوک ی نژورتین ازفا مدنگ درکلمع ه ی
ش ی هتفا ئتوریپ دیصرد و ی
ن هیناد
رتهب مدنگ ی
ن فرصم نامز نژورتین
دزن ی ک ن رثکادح نامز هب ی
زا ژویلونف ایب قباطم ی
دیشر
م مدنگ ی رتهب .دشاب ی
ن شاپدوک نامز ی
ا لبق ز لوا لیحارم و لیماک هیجنپ زا دعب ،تشاک یی
ه
م هشوخ روهظ و نتفر هقاس ی
خذ ندوب مهارف .دشاب ی
هر ا ی زا نژوریتین اریب
ی زا دیعب مدینگ
هار هشوخ روهظ ی
ارب ی ازفا ی ش ئتورپ ی ن م هناد ی ددرگ . ارب ی ا ی هیکن ئتوریپ دیصرد ی
ن هیناد
هب ار مدنگ 5
/ 12 ئتورپ لقادح( دناسرب دصرد ی
ن هب )نان مدنگ 335
ک ی مرگول نژوریتین رد
ن راتکه ی زا سقت رد .تسا ی
دوک راب راهچ نژورتین
ن دروم ی زا هرود لوط رد فرصم هک دشر
2 / 1 و هشوخ روهظ نامز رد نآ 4
/ 1 ناشفا هدرگ هلحرم رد نآ ی
تسا هتفرگ تروص
، ریجنم
ب درکلمع هب ی
رتش م و ی ناز ئتورپ ی ن درگ مدنگ هناد ی
هد تسا مداخ(
ی
، 1377 امزآ رد .) ی
-ش
اه ی هلا فطل ی مه و ناراک ( 1376 لارتسا رد ) ی
ا فرصم نژورتین از لیحارم عورش رد ی
یش ی
ئتورپ ی ن ازفا ار مدنگ هناد ی
ش .تسا هداد
رتهب ی ن لولحم تهج نامز شاپ
ی ش هلحرم رد ی
ر ی یم مدینگ ندش ی
رط زا .دیشاب یی
ق
لولحم شاپ ی م ی اهدوک فرصم رد ناوت ی
نژورتین وج هفرص ه یی
ب فرصم زا و هدرک ی
ور یی ه
اهدوک تفررده و ی
نژورتین گولج ه ی ر ی .درک
دوبمک نژورتین د مدنگ رد ی
م گریب ندش درز ثعاب ایه
ی لوا یی ه گ و هدیش یی
ها بویخ
من هجنپ ی لوط دشر و هدمآرد زمرق نر هب مک مک كزان اه هقاس .دنز ی
گ ی ها یم مک ی .دویش
هشوخ هناد و کچوک اه کورچ اه
ی هد قایب ی یم ی اریش رد .دیننام ی
د یی م دویبمک ترویص رد
نژورتین سا لباق
هدافت دوک شخپ كاخ رد نژورتین
ارب ه ی ازفا ی ش رو هریهب ی یمازلا بآ زا ی
.تسا
Title and Author:
Effect of different seedling density and amounts of nitrogen on yield and agronomic traits of Wheat Cultivars in cold region of Ardabil / Farhad Zandi
Supervisor: Salim Farzaneh (PhD) Graduation date:
Number of pages: 142 Abstract
Research Aim: The aim of this study was to investigate the effects of seed density and nitrogen values on yield and crop traits of wheat cultivars and lines in cold regions of Ardabil, to select the best cultivar or line with the highest yield.
Research method: An experiment in the form of complete randomized blocks as a split plot factor in three replications was performed at the Ardabil Agricultural and Natural Resources Research Station during the 2018-19 crop year. The experimental treatments included two planting densities (400 and 500 seeds per square meter) in the main plots, 8 wheat cultivars (Pishgam, Mihan Heydari, Zarineh, Kaskogen, Simit 1010, Simit 1018, Simit 1007 and Simit 1012) and four levels of urea fertilizer. The shape of the road (zero (control), 50, 100 and 150 kg per hectare) was in sub-plots. In order to evaluate the seeds obtained from different treatments in the germination and seedling growth stage, an experiment was performed as a factorial in a completely randomized design with three replications in laboratory conditions.
Findings: Analysis of the variance performed for the studied field traits showed that the tripartite effect of compaction on fertilizer cultivars for all studied traits including spike length, peduncle length, 1000 seed weight, plant height, beard length, number of claws, The number of seeds, the number of spikes, the number of spikelet and the yield of the seeds were significant. Also, the traits of germination percentage, time up to 90%
germination percentage, percentage of normal plants, length of air organs and seed foundation index, dry weight of aerial parts and dry weight of whole seedlings were significant for the interaction effect of culture density at different levels of nitrogen fertilizer. The germination velocity traits, timing of up to 10% germination, and dry root weight were not significant for any of the applied treatment levels and their interactions.
Conclusion: In most traits, increasing nitrogen fertilizer levels and plant density increased traits, and there was also a significant difference between different cultivars and cultivars. In different traits of germination and plant growth, it was observed that Zarrineh cultivar, which had more yield than other cultivars and lines studied, also had the highest value in these traits with a significant difference. It is also possible to reduce these traits by increasing the levels of nitrogen fertilizer and plant density.
Keywords: Wheat, chemical fertilizers, germination, yield components, seed density.
34 ب
رذب مکارت تارثا یسرر نژورتین ریداقم و
و درکلمع رب یعارز تافص
و ماقرا ...
University of Mohaghegh Ardabili Faculty of Agriculture and Natural Resources
Department of Agronomy and plant breeding
Thesis submitted in partial fulfillment for the degree of M.Sc. in Crops Ecology
Effect of different seedling density and amounts of nitrogen on yield and agronomic traits of Wheat
Cultivars in cold region of Ardabil
By:
Farhad Zandi
Supervisor:
Salim Farzaneh
Advisor:
Marefat Ghasemi Raouf Seyyed Sharifi
July2020