یعیبط عبانم و یزرواشک هدکشناد تتاابن حلاصا و تعارز یشزومآ هورگ
نایاپ دشرا یسانشراک هجرد تفایرد یارب همان
رذب یژولونکت و مولع شیارگ تاتابن حلاصا و تعارز هتشر
نهآ دیسکاونان یشاپ لولحم و زیروکیم چراق ریثات لمع رب یور و
تافص یخرب و درک
( سدع کیژولویزیفوفروم
Lens culinaris L.
)
مید طیارش تحت
رگشهوژپ :
یهاگآ شخبناور
امنهار داتسا :
یفیرشدیس فوئر رتکد
رواشم داتسا :
یقدص دمحم رتکد
رذآ 1398
مید طیارش :
روآدیدپ مان :
یهاگآ شخبناور
داتسا امنهار یفیرشدیس فوئررتکد :
داتسا :رواشم یقدصدمحمرتکد
خیرات :عافد
25 / 09 / 1398
حفصدادعت :تا
.ص 62
نایاپ هرامش :همان
اپ هرامش / هورگ مان ی
نا همان تاتابن حلاصا و تعارز
:هدیکچ :فده هب ت یسررب روظنم أ
و زیروکیم چراق ریث یر رب و دررکلمع ررب یور و نهآ دیسکاونان یشاپ لولحم
یعارز لاس رد یشیامزآ ،مید طیارش تحت سدع کیژولویزیفوفروم تافص 97
- 1396 تفرگ ماجنا
شور شهوژپ یسانش :
لیروتکاف شیامزآ ی
كولب هیاپ حرط بلاق رد رد راررکت هس اب یفداصت لماک یاه
هعرزم درز یاتسور رد یا آ
یبدرا ناتسا زا ول لولحم اهرامیت .دش ارجا ل
دیسکاونان اب یشاپ رد یور و نهآ
لولحم( حطس راهچ هب بآ اب یشاپ
لولحم ،دهاش ناونع لولحم ،نهآ دیسکاونان اب یشاپ
دیسکاونان اب یشاپ
لولحم ،یور وت یشاپ
أ ازیرورکیم دربراک مدع( حطس راهچ رد ازیروکیم دربراک و )یور و نهآ دیسکاونان م
هب اش ناونع هسوم زیروکیم دربراک ،ده وت دربراک و ارتنیا زیروکیم دربراک ،آ
أ هرسوم زیروکیم م لمارش ار )آ
یم .دندش
هتفای اه : قم نیگنایم هسیا هک داد ناشن اه
لورلحم ورت دربرارک و یور و نرهآ دیرسکاونان یرشاپ أ
چرارق م
ازیروکیم هسوم ارتنیا اب آ هرگ دادعت ،هتوب رد هرگ دادعت ، وب رد لاعف یاه
ار هرناد درکلمع ،هناد دص نزو ،هت
هب(
بیترت 2 / 173 ، 08 / 93 ، 58 / 36 و 34 / 58 لورلحم مدرع طیاررش هرب تبرسن )دصرد دربرارک و یرشاپ
،نینچمه .داد شیازفا ازیروکیم لولحم
وت یشاپ أ ورت دربراک و یور و نهآ دیسکاونان م أ
ازیرورکیم چرارق م
هسوم ارتنیا اب آ ،ماین رد هناد دادعت شیازفا بجوم ر کش نزو ،هتوب رد ماین دادعت
ی یور یاورتحم ،هرش
هب( هناد نژورتین و نیئتورپ نازیم ،هناد بیترت
14 / 42 ، 17 / 95 ، 120 ، 2 / 58 ، 55 / 47 و 23 / 52 )یدصرد
لولحم مدع طیارش هب تبسن .دش ازیروکیم دربراک مدع و یشاپ
هجیتن :یریگ هب یم رظن لولحم هک دسر راک و یور و نهآ دیسکا ونان یشاپ
ازیرورکیم درب دوربهب هطرساوب
یم ،کیژولویزیفوفروم تافص هب دناوت
تاررثا شهارک و دررکلمع شیازرفا یاررب برسانم رازبا کی ناونع
.دشاب مید طیارش تحت یبآ تیدودحم هژاو :یدیلک یاه .یتسیز یاهدوک ،یور و نهآ یاوتحم ،لیفورلک ص اش ،یذغمزیر
1 - فده و همدقم
1 - 1 - همدقم هب تابوبح تیمها ات تسا هدش بجوم یماد نیئتورپ عبانم تیدودحم و تیعمج نوزفا زور دشر نیئتوررپ یلرصا عبارنم ناونع
میژر رد یهایگ اسنا ییاذغ یاه
( سدع .ددرگ صخشم شیپ زا شیب ن Lens culinaris Medic
یم ) هرب تلاغ هارمه هب دناوت -
هب ییاذغ لمکم ناونع دوش هدناجنگ دمآرد مک راشقا ییاذغ یوگلا رد هژیو
( FAO, 2013 هناد.)
ارب نیئتورپ یاراد سدع یاه
مهم زا یکی ییاذغ میژر ظاحل زا و یرم ریقف مدرم یارب ت وصحم نیرت
درشاب ( Sarker et al., 2002 .)
مارجنا تارعلاطم ربط
یم ،تلاغ اب تابوبح نیئتورپ زا یبسانم بیکرت ،هدش ءوس دناوت
و یکچورک( دزارس اررطرب ار هرنیمآ یاهدیرسا دوبمکو هیذغت
،نایانب 1375 آ .) یکی نه زا رﺿ رصنع یرو
ب رر ر ر یا ش رر د و یﺜکت رر یگ ر رر ا ا ه رصم .تس ا
رصانع ر زی ذغم ی لاع هو هک یشقن رب رد
اف ر زا رکلمع شی د
یفیک و وصحم یمک ت
اشک راد یزرو نر د رد س ر یتملا ا اسن زین ماد و ن تر
ریثأ .دراد ییازرسب تادریلوت شیازرفا
و ترسا ریذرپ نارکما حطرس دحاو رد دیلوت شیازفا و تشک ریز حطس شیازفا یرط زا رشب ییاذغ یاهزاین عفر یارب یزرواشک هدش بجوم تشک لباق و دعتسم یﺿارا تیدودحم دورش اوطعم حطس دحاو رد درکلمع شیازفا هب یرتشیب هجوت ات
( یترارشب
،هیلاک 1367 ( نارهج رد نآ دررکلمع طرسوتم زا نارریا رد سدرع دررکلمع طسوتم وئاف شرازگ ساسارب .) 1139
رد مرگورلیک
هناوج نییاپ تیفرظ ،یدیلوت یاههچهایگ نییاپ تیفیک زا یشان رما نیا هک تسا رتمک یلی )راتکه ینز
شنرت ،ندرش زبس و -
هچهایگ بولطمان رارقتسا و هدنزریغ و هدنز یاه تسا اه
( Harris, 2001 .)
چراقعاونادربراک هبیزیروکیمیاه
هب سومولگ عاونا هژیو -
هشیر بذج متسیس دوبهب لیلد تریلاعف ندیرشخب تدرش و كار رات ارس دوربهب و ییاذغ رصانع و بآ هب یسرتسد یارب یا
میزنآ یتنآ یاه نادیسکا
شور هلمج زا ترسا هدورب هرجوت درورم ،نارهایگ رد یرورش هب لمحت شیازفا روظنم هب کیژولویب یاه
( Zhong Qun et al., 2007 كا رد یذغم زیر رصانع دوبمک هب هجوت اب .)
ریثأرت یرسررب ریقحت نریا یاررجا زا ادره ،اره
لولحم مید طیارش تحت ازیروکیم عون ود رانک رد یور و نهآ دیسکاونان یشاپ ب و درکلمع رب
سدرع کریژولویزیف تافص زا ی ر
.تسا
1 - 2 - سدع
سدع Lens culinaris Medic.) یم هک تسا هعسوت لاح رد یاهروشک رد یلصا تابوبح زا یکی )
هب دناوت هب تلاغ هارمه -
هب ییاذغ لمکم ناونع ج نوزفازور شیازفا تازاوم هب .دوش هدناجنگ دمآرد مک راشقا ییاذغ یوگلا رد هژیو
هرک یور رب تیعم
هب اذغ هب زاین ،نیمز یم شیازفا یزرواشک ت وصحم هژیو
ی هب سدع .دبا هنایمروا هاگتسا اب یعارز هایگ کی ناونع
زا یکی ،یا
مهم موگل نیرت نامز زا ایسآ برغ یعارز متسیس رد ییاذغ یاه
هناد .تسا هدوب میدق رایسب یاه و اب نیئتورپ یاراد سدع یاه
ظاحل زا مهم زا یکی ییاذغ میژر یم ریقف مدرم یارب ت وصحم نیرت
( دشاب Sarker et al., 2002 هب هایگ نیا رذب .)
عبنم ناونع
( نیئتورپ زا یشزرا اب 20
ات 36 هب مدرم هیذغت رد یتایح شقن )نیئتورپ دصرد نینچمه ،دراد هعسوت لاح رد یاهروشک هژیو
ا یزیخلصاح ،نژورتین تیبﺜت اب هایگ نیا یم دوبهب ار ك
یم ور نیا زا .دشخب هب دناوت
اب بوانت تهج بسانم هایگ کی ناونع
( دوش تشک تلاغ Christou, 1993
یم ار سدع درکلمع ،ناهج طاقن زا یرایسب رد .) هب ناوت
دوبهب یرط زا یهجوت لباق روط
هویش انم تشاک مع و لصاوف ،رذب رادقم ،تشاک خیرات .داد شیازفا ،تیریدم یاه نیمًات رظن زا حیحص تیریدم اب هارمه بس
تیمها سدع یارب تشادرب نامز .دنتسه میهس لوصحم ندناسر رﺜکادح هب رد یگمه ،تافآ لرتنک و دوک زا هدافتسا ،بآ و دراد یناوارف
ًات هب تشادرب رد ری ماین شزیر تلع
یم یهجوت لباق ررﺿ و نایز هب رجنم اه رد یفیعﺿ رایسب هایگ سدع .دوش
ر فلع اب تباق هب ور نیا زا تسا زره یاه
یتسد تروص ی
فلع اب ییایمیش ا یم هزرابم سدع زره یاه
،ناراکمه و یرقاب( دوش
1376 .)
1 - 3 - سدع یسانش هایگ یم دشر هتوب کی تروص هب هک تسا باعشنا رپ و ،مک عافترا اب ،هلاسکی تابوبح هلمج زا سدع یرهاظ عﺿو تسا نکمم و دنک
ص هب نآ لگ .دشاب نهپ و هدیباو ای هداتسیا ترو گنر هب ،کچوک نآ یاه
ه اش یور رب و توافتم یاه یم رهاظ یعرف یاه
-
یم درگ رذب ود ای کی یاراد ً ومعم و دنتسه نهپ اهفلاغ .دنوش طیحم ریثات تحت تدش هب کش هدام عمجت تعرس .دشاب
یم هایگ پیتونژ و شیور ،نایانب و یکچوک( دشاب
1375 .) ه اش یاراد سدع كرک ،دایز یاه
یفلع ،نشور زبس ،مرن یاه
نیب نآ عافترا ،بعشنم و هاتوک هقاس اب هلاسکی 15
ات 75 یتناس طیارش تحت سدع .دراد یگتسب طیحم و پیتونژ هب هک رتم
یم لماک هام راهچ ات هس رد ار دو یگدنز ه رچ و هتشاد یعیرس یشیور دشر ،بولطم یطیحم دع هایگ .دنک
هشیر یاراد س
هشیر یدادعت و کچوک یلصا هرگ .تسا یبناج یعرف یاه
یم ار یلصا هشیر یاه ناوت
15 هظحلام هایگ ندش زبس زا سپ زور
یم شهاک هب ور یهدلگ عورش زا لبق و درک سدع هقاس .دراذگ
،فیعﺿ و یفلع هتسجرب یایاوز یاراد و شوگ راهچ ،كزان
گرب .تسا د و بکرم ،بوانتم سدع یاه
یارا ی ات ک 8 گربمد .تسا هچگرب تفج هچگرب لاصتا روحم لوط و هدوب هاتوک اه
اه
نیب 1 ات 5 / 4 یتناس یم یهتنم هداس چیپ دنمک کی هب روحم نیا تسا ریغتم رتم
ً امتحا هک دوش
ًً
روحم لوط ربارب نآ لوط
هب و هدوب روکذم گرب رد صوص
یم لیکشت یی اب یاه گرب گنر .دنوش
زبس زا اه .تسا توافتم یبآ هب لیامتم زبس ات نشور
هچگرب هچگرب دادعت .دنتسه لکش یغرم مخت و کچوک گربمد اب ،بوانتم ای لباقتم اه رد و هدرک قرف پیتونژ هب هتسب اه
هرگ لحم زین پیتونژ ره ل اد یم توافت اه
هفک و هداس نآ گرب ود نیلوا .دنک لگ .تسا دننام یا
ذآ لگ یعرف روحم یور اه نی
لوط هب کیراب لگمد کی اب 2
ات 5 / 5 یتناس یم رهاظ رتم هب .دوش
یم رب رد ار لگ راهچ ات کی لگمد ره لومعم روط لگ .دریگ
-
گربگر اب نشور دیفس ای یناوغرا هب لیامتم یبآ ،دیفس تسا نکمم اه لاب .دشاب نشور یناوغرا هب لیامتم یبآ یاه
وان و اه
لاع .دنتسه دیفس ًامومع ا
ع یاه هناد ی اب ،هدش هدرشف اارطا زا ،زارد سد ،مروتم اه
6 ات 20 یلیم و لوط رتم 5
/ 3 ات 11
یلیم یم هناد ود ای کی یاراد و ااص ،هاتوک یراقنم كون یاراد ،شوگ هس ات رودم نآ هدعاق لکش .دنراد ضرع رتم .دنشاب
هناد رطق و دنتسه یسدع لکش هب سدع یاهرذب دودح زا اه
2 ات 9 یلیم م زمرق ای زبس ،نشور زمرق هناد تسوپ .تسا رت
هوهق ،یرتسکا ،زبس هب لیامتم یم هایس ای یا
هکل یاراد و دشاب هگر ای اه
هوهق ای هایس یاه یم هریت یا
نکمم هپل گنر .دنشاب
یم درز رابنا رد هرود کی زا سپ هک دشاب زبس ای درز ،یجنران تسا پیتونژ رد هناد دص نزو .دوش
فلتخم یاه زا
07 / 1 ات 55 / 8
دودح تسا نکمم سدع هدش تشادرب هزات یاهرذب .دشاب مرگ 3
ات 4 باو هرود هتفه هتشاد
رد باو هرود دقاف روذب .دشاب
زا دعب و هدرک بذج بآ تعرس هب بولطم ترارح هجرد رد و بوطرم كا 12
یم دو رﺜکادح هب بآ بذج تعاس سر
ن .د
سدع دودح زیر رذب یاه 85
% کش نزو یم بذج بآ دو
نک ن سدع یلو د زا رتشیب تشرد رذب یاه
100
% دو کش نزو
یم بذج بآ هناوج .دننک
دودح ترارح هجرد هکینامز و هدوب ینیمز نورد تروص هب ینز 20
یتناس هجرد رد هایگ تسا دارگ
تدم 7 ات 9 یم زبس زور ه اش یوگلا .دوش
قاب( دراد یگتسب یهایگ مکارت و پیتونژ هب یهد ،ناراکمه و یر
1376 .)
1 - 4 - سدع حلاصا و شیادیپ هچخیرات
Lens ی فیصوت ًاقیقد هک تسا نیت تغل ک ،سوکیدم طسوت نآ یراذگمان یپ رد هک تسا یعارز موگل کی رذب لکش هدننک
لاس رد یناملآ نادکیزیف و سانشهایگ 1787
هایگ هزورما ، ار نآ ناسانش
Lens culinaris یم
رقاب( دنمان
،ناراکمه و ی 1376
.)
یمیدق زا یکی سدع كا رد نآ ءاشنم و تسا رشب یهایگ ،ییاذغ عبانم نیرت
هب نآ خیرات و هدوب کیدزن روا زیخلصاح یاه
هنوگ نامه زا ناهج رد هدش دیلوت سدع نیرتشیب .تسا یزرواشک تمدق رد یمک شلات زورما ات و تسا هقطنم ره یموب یاه
زا نآ ماقرا حلاصا تهج هب رما نیا .تسا دودحم ینشگرگد اب نشگدو یهایگ سدع .تسا هتفرگ تروص یریگ گرود یرط
-
شور باختنا ،نآ رد یمیقع رن دوجو مدع زین و تسد اب نآ حیقلت لکشم هارمه هنوگ حلاصا یاه
هدرک دودحم ار نشگدو یاه
،ناراکمه و یرقاب( تسا 1376
.)
1 - 5 - سدع رذب یدنب هقبط
گ ً ومعم هنو :دننک یم میسقت یلصا هورگ ود هب ار سدع یاه
1 - امرپساورکیم Microsperma
رطق هب درگ و زیر یاهرذب اب:
2 ات 6 یلیم هایس ات گنرمک درز زا نآ رذب هتسوپ گنر هک رتم
.تسا ریغتم 2 - امرپساورکام Macrosperma
گرزب اهرذب ،هورگ نیا رد : نهپ و رت
س ،رذب هتسوپ گنر و دنتسه رت هورگ نیا .تسا گنرمک زب
الاغ یاراد ناهایگ زا هچگرب و اه
هب .دنتسه یلبق هورگ هب تبسن یرتگرزب یاه یمیدق امرپساورکیم یلک روط
ناهایگ و هدوب رت
نآ نایم زا امرپساورکام هدش باختنا اه
،نایانب و یکچوک( دنا 1375
.)
1 - 6 - و امد سدع یارب بسانمpH
تابوبح نیب رد سدع هچرگا مواقم زا یکی ،
یم امرس هب ناهایگ نیرت ناتسمز لمحت هب رداق یلو ،دشاب
تخس رایسب یاه
یم راهب لیاوا رد ً ومعم ار هایگ طانم نیا رد .تسین دایز تاعافترا كا رد هایگ نیا تشک .دنراک
رد تبوطر هری ذ هک ییاه
یم تروص ،تسا هدش ماجنا نآ ،دشاب سرتسد رد بآ هچنانچ و دریگ
کی ا یم یلیمکت یرایبآ مه راب ود یل نیرتهب سدع .دوش
یم ناشن لدتعم طانم اب ار یراگزاس یم هتشاک ناتسمز لیاوا رد سدع طانم نیا رد .دهد
رد کش رایسب طیارش رد .دوش
یم نیمات یرایبآ اب هایگ زاین دروم بآ هیلک ًابیرقت طانم نیا ،نایانب و یکچوک( دوش
1375 هچهایگ .) یاه
لمحت هب رداق سدع
خی .دنورب نیب زا دراد ناکما ،کش یاهداب اب نآ ندوب هارمه ای نآ رارکت ای ندوب ین وط تروص رد یلو ،دنتسه دیدش یگدز
بش یم شهاک ار بآ بذج درس یاه نیا زا دهد
پیتونژ ور هب یکیژولویزیف تمواقم تسا نکمم درس طیارش هب راگزاس یاه
شاب اراد زین ار یکش ،ناراکمه و یرقاب( دن
1376 كا رد رتشیب یور دوبمک .) كا رد ای و یدیسا یلی یاه
یلی یاه
یم هدهاشم یکهآ مهم لماوع زا یکی دوش
ؤم نهآ دوبمک رد رث هدع نیاربانب .تسا كا pH
یم هک دندقتعم یا تروص هب ناوت
میقتسمریغ ،شفک نیرز( داد شهاک ار كا pH
1371 .)
1 - 7 - عضو ناهج و ناریا ییاوه و بآ تی
نارگ بآ دودح .تسا هتفرگ رارق رشب رایت ا رد هک تسا یتورث نیرتاهب 97
بآ زا دصرد رد نیمز هرک رد دوجوم یاه
هدش هتشابنا اهایرد و سونایقا دودح و دنا
8 / 2 هچایرد ،لاچخی ،دور لکش هب و هدوب نیریش نآ دصرد رفسمتا رد دوجوم بآ ،اه
بآ و كا و ه
بآ زا یدایز رادقم .تسا ینیمزریز یا لاچخی رد خی لکش هب ناهج نیریش یاه
.دراد رارق یناتسهوک یبطق یاه
دودح 26 نیمز لک زا دصرد طانم نیا .دنراد رارق کش همین و کش طانم رد ناهج یعارز یاه
7 / 44 رتمولیک نویلیم
یم لماش ار عبرم دودح .دنوش
39 ینعی نآ دصرد 4
/ 17 ویلیم همین طانم ار عبرم رتمولیک ن یم لماش کش
کی دودح .دنوش
یکش موس و دنراد یگدنراب دوبمک لکشم ناهج یاه
12 یکش حطس زا دصرد یروط هب ،هدوب کش تدش هب نیمز یاه
زا رتمک یگدنراب طانم نیا رد هک 250
یلیم شیب ریخبت و رتم زا
1000 یلیم نآ یگدنراب هک یقطانم .تسا رتم ه
زا شیب ا
دودح تسا ریخبت 9
ناریا رد .تسا دصرد 74
،یزکرم ریوک لﺜم کش طانم رد روشک لک تحاسم دصرد 17
دصرد
همین طانم زج تحاسم و ناسار لﺜم کش
6 همین طانم زج نآ تحاسم دصرد یایرد هیشاح زا یتمسق لﺜم بوطرم
رز هوک هیشاح و قرش ارط ، و سرگاز یاه
3 وشک تحاسم دصرد یایرد هیشاح رد هک دنتسه بوطرم طانم زج ر
ناراب رپ .تسا ناردنزام کیدزن هن اس نیگنایم اب یلزنا ردنب روشک هقطنم نیرت
2000 یلیم ناراب مک و لاس رد رتم هقطنم نیرت
زا رتمک هنایلاس یگدنراب نیگنایم اب یزکرم ریوک روشک 50
یلیم هب لامش زا و قرش هب برغ ارط زا .تسا رتم زا بونج تمس
یم هتساک یگدنراب نازیم شیب یاراد روشک یلامش طانم .دوش
یگدنراب تابث نیرت یزیچ لامش رد یگدنراب رییغت بیرﺿ .دن
دودح 15 دودح رد رگید طانم رد و دصرد 45
دودح .تسا دصرد 90
.تسا کش یاوه و بآ یاراد روشک دصرد
ناریا رد یگدنراب نیگنایم 250
یلیم رد رتم دودح ناهج رد و لاس 800
ات 820 یلیم هکنیا اب ،ناریا .تسا رتم 1
/ 1 دصرد
یکش تحاسم زا طقف ،هداد صاصت ا دو هب ار ناهج یاه
34 / 0 بآ زا دصرد یکش رد دوجوم یاه
رایت ا رد ار ناهج یاه
شزیر ناریا طانم بلغا رد رگید یوس زا .دراد یم تروص راهب لصف رد یوج یاه
ین هک دریگ تیلاعف یارب بآ هب ینادنچ زا
-
شنت زورب بجوم روشک طانم رتشیب رد نآ مظنمان شنکارپ و ینامسآ ت وزن مک نازیم یترابع هب .تسین یزرواشک یاه مهم نآ زا یشان شنت و یکش لیلد نیمه هب .تسا هدش یعارز ناهایگ دشر هرود لوط رد یکش جیار و نیرت
شنت نیرت
هلاس ره هک تسا یطیحم تراس
یم دراو ناریا رد یزرواشک ت وصحم هب یدایز یاه شیب هکنیا هب رظن .دیامن
زا 94 دصرد
یم ارصم یزرواشک شخب رد روشک بآ عبانم دوش ارطرب بآ تیدودحم هک یتروص رد دندقتعم ناسانشراک .دوش
30 ات 50
نیمز زا راتکه نویلیم یم عرز و تشک لباق روشک یاه
ا یلاح رد نیا .دوش ناریا رد یرایبآ ییاراک طسوتم هک تس
30 دصرد
مید لیلد نیمه هب .تسا یم مهم رایسب ناراب بآ زا دیفم هدافتسا ینعی یراک
زا رتمک یگدنراب اب یقطانم رد .دشاب 200
مید تایلمع و هتشادن تیقفوم سناش یلوصحم چیه رتمیلیم نیب یگدنراب نیگنایم هک یقطانم رد یراک
250 ات 500 یلیم رتم
یم ماجنا دشاب لیسناتپ زا هدافتسا .دریگ
مید دعتسم فلتخم طانم یاه یم ناریا رد یراک
هعسوت رد یمهم رایسب شقن دناوت
یلع مکح و یفیرشدیس( دشاب هتشاد یزرواشک تادیلوت ،روپ
1395 .)
1 - 8 - ناریا ییاوه و بآ یکشخ یعیبط للع تحت رتشیب نیمز هرک رد اوه و بآ تیعﺿو ثأت
یم رارق نیمز شدرگ و دیشرو لماع ود ری دیشرو بسانمان شبات .دریگ
یم دوجوب ار یلماوع نیمز هرایس شدرگ و نیمز حطس فلتخم طانم هب کش طانم یاوه و بآ یکش رد هک دروآ
ؤم .دنرث
یمن رتشیب باتفآ تفایرد طقف هک تسا رکذ هب مز .دشاب هقطنم کی یاوه و بآ یکش لماوع دناوت
هطقن ره زا اوتسا اریز ی
هرک رگید ی یم تفایرد یرتشیب باتفآ نیمز
ًلاماک یاوه و بآ یاراد یلو ،دنک طانم رد مک راشف رما نیا تلع .تسا بوطرم
ضرع رد یکش زورب رد دایز باتفآ رب هولاع هک تسا یرگید لماع هراح رواجم دایز راشف نیاربانب .تسا ییاوتسا یاه
نییاپ ییایفارغج ؤم
تحت طانم .تسا رث أت
هدیمان ینابایب و کش دنبرمک راون هک یراون تروص هب ،دایز راشف زکارم نیا ریث
یم هرکمین رد و دوش ی
ًابیرقت یلامش ضرع نیب رد
ییایفارغج یاه 15
ات 54 هرکمین رد و هجرد ی
ضرع نیب رد یبونج یاه
ییایفارغج 20
ات 40 ابایب کش راون رد و یلامش هجرد هرک ین
ی .دراد رارق نیمز
1 - 9 - مید یراک لکش هب هملک نیا مه یسراف رد .درابیم هشیمه هک تسا یناراب یانعم هب تغل گنهرف رد و تسا یبرع لصا رد مید هملک -
مید یلک تلاح رد .دناهدش هدرب راک هب همید و یمید دننام یفلتخم یاه بآ زا هک یتعارز ای وردو تعارز یانعم هب یراک
مید رگید ینایب هب .تسا هدش هدروآ یبآ تعارز سکعرب و دیامن هدافتسا ناراب همین طانم رد یرایبآ نودب تعارز یراک
کش
ت ینامسآ ت وزن یرط زا بآ هک تسا أ
یم نیم دودح .دوش 90
نیمز دصرد یم تشک مید تروص هب ایند یعارز یاه
رد .دنوش
دودح زا ناریا 19
ز نیمز راتکه نویلیم یعار
10 ات 12 مید راتکه نویلیم یم یراک
مید یعارز متسیس هک ییاجنآ زا .دوش یراک
تشک تروص هب -
لاس ره رد تسا شیآ 5
ات 6 مید راتکه نویلیم یلع مکح و یفیرشدیس( دراد دوجو تشک ریز راز
،روپ
1395 .) مید رﺿاح لاح رد رایبآ نودب ،یداصتقا هفرص اب یعارز ناهایگ دیلوت هب یراک
نآ هنایلارس یگدرنراب هرک یقطارنم رد ی 500
یلیم یم قلاطا ،دشاب رتمک ای رتم مکح و یفیرشدیس( دوش
یلع ،روپ 1395 .)
مید و ومن و دشر و تسیز طیارش هک تسا طانم زا ی رب رد یتعارز ناهایگ زا ی رب تشاک زا ترابع یلک روطب یراک
ی و بآ دوبمک تلع هب اهنآ زا لوصحم دیلوت نینچمه یفاک و بسانم دح رد هقطنم یوج طیارش ندوب دعاسمان ای و تبوطر ا
ت یدح ات اهنآ زاین دروم تبوطر ،یوج عبانم ریاس ای و ناراب بآ طسوت و یرایبآ ماجنا نودب و هدوبن أ
لقادح اب و هدش نیم
یم دیلوت لوصحم و هدومن دشر ،تبوطر ،هدنباد ( دنیامن
1390 .)
ینچ دوجو تروص رد نیاربانب یم یناهایگ ،یطیارش ن
هب مواقم دشر نارود رد یفاک هزادنا هب هک دومن تشک و باختنا ناوت
یارب ناراب شزیر هک دشاب لاس زا یعقاوم ای و لوصف اب اداصم زین ناهایگ نیا شیور هرود .دشاب تبوطر دوبمک ای و یکش
ًاتبسن اهنآ دشر هزادنا ات كا رد دوجوم تبوطر ای و هدوب بسانم
ا ،هدنباد ( دشاب یفاک اهنآ دشر همادا یارب ی 1390
.)
مارجنا اپورا رد هچنآ و هدوب ریاغم لماک روط هب ییاپورا یاهروشک صوص هب اهروشک زا ی رب اب ناریا رد مید تعارز موهفم یم زیر رادقم هراق نیا یاهروشک رتشیب رد اریز ،دراد مان بوطرم یزرواشک ،دایز ناراب شزیر تلع هب دوش و درشر یارب ناراب ش
نآ زاین دروم هزادنا زا شیب ناهایگ ومن یم اه
و کش طانم رد هک یتروص رد .دراد همادا یگدنراب زین ناتسبات رد یتح و دشاب
همین مکح تلاح نیا سکع ناهج کش یم امرف
،هدنباد ( دشاب 1390
.)
نآ هن اس ت وزن شزیر رادقم هک یقطانم رد یلک روط هب ا شیب اه
ز 750 یلیم مید ای و مید هملک قلاطا ،دشاب رتم هب یراک
نآ یم بوطرم تعارز زین ار یشور نینچ هکلب درادن تبسانم اهنت هن اه ،هدنباد ( دنمان
1390 .)
1 - 10 - مید هب هجوت موزل یراک
ینکاس تشادهب و گنهرف تیعﺿو رییغت و تفرشیپ نینچمه و ناهج تیعمج هن اس شیازفا هب هجوت اب اب و نیمز هرک ن
هدروآرف هب زاین هک تسین یکش روشک ره مدرم یگدنز حطس نتفر ت یارب یهایگ یاه
أ و ناسنا هیلوا یاذغ زا یمهم شخب نیم
هچراپ :ریظن تاجنا راک زا ی رب یارب هیلوا داوم و یگدنز یرورﺿ مزاول و ماد ،یزاسورسنک ،یفاب
یفابیلاق داوم زا ی رب ،
،یتشادهب و ییوراد ماد هفولع نیمات
هدروآرف زا ی رب دیلوت و اه ه
ت وصحم یرط زا زاین دروم داوم ریاس و یتعنص یا
یم رتشیب یزرواشک
ّیمک ندرب اب و یزرواشک دیفم و فلتخم ت وصحم شیازفا هب تبسن تسا مز نیاربانب .ددرگ و ت
ّیفیک نآ ت ت هار رد ناوتب ات دوش مادقا اه أ
ا فلتخم یاهزاین نیم م یماگ ناسن
ؤ نیا زا .تشادرب تبﺜم و رث یاراد هک ناریا رد ور
یم یبسانم و عونتم رایسب و صا ییاوه و بآ طیارش ت یارب ،روشک تیعمج و تحاسم هب هجوت اب دشاب
أ یداوم ای و اذغ نیم
یم لصاح یهایگ عبانم زا هک ت و دوش
أ غت یزرواشک ت وصحم یرط زا هک یتاجنا راک هیلوا داوم نیم یم هیذ
رب هولاع ،دنوش
مز ،لوصحم رادقم شیازفا یارب تعارز کینکت رییغت و شور ندرب اب و یبآ یزرواشک ت وصحم تشک ریز حطس شیازفا
ّجوت یرگید عبانم هب تبسن تسا ،هدنباد ( دنراد یزرواشک هبنج هک دوش ه
1390 یم دروم نیا رد .) نیمز هب تبسن ناوت
ییاه
ّجوت نودب هک دوش ه ،هدنباد ( دنراد ار یرورﺿ و مهم لوصحم زا ی رب دیلوت یارب یفاک دادعتسا یلو هدوب بآ
1390 .)
1 - 11 - ناریا رد یراکمید تیمها
دودح ناریا تحاسم 165
دودح هک ،تسا راتکه نویلیم 24
ات 25 نیمز حطس زا راتکه نویلیم طانم ار روشک یاه
هداج ،ینوکسم نابایب ،اه
ت هوک و ریوک ، و دراد دوجو یمک ت وزن ای و شزیر مدع و یکش زین طانم رتشیب رد و هداد لیکش
ّجوت اب رگید ارط زا
ّیعمج هب ه زا رتمک ،روشک یلعف ت
1 / 0 نیمز طقف ار روشک تحاسم هداد صاصت ا دو هب یتعارز یاه
.دنا
یم هتشاک مید تروص هب هک وج و مدنگ تشک ریز حطس اتسار نیا رد ا شیب دنوش
تعارز ز
ّجوت اب یلو تسا یبآ یاه هکنیا هب ه
تعارز موس ود دودح یم مید تلاح هب روشک مدنگ یاه
نآ یدیلوت لوصحم رادقم نکل دشاب موس کی دودح و مک یلی اه
تعارز مید رد یلوصا و مهم لماوع .تسا یبآ یاه ناراب شزیر ای و بآ نینچمه و )كا ( بسانم یعارز نیمز لماش یراک
بسانم یم ،هدنباد ( دنشاب 1390
.)
یم تشک مید طیارش رد ناریا رد تشک لباق یﺿارا فصن دودح مید .دنوش
تیدودحم ،ار ناریا ییاهراز ریظن یدیدش یاه
شنت یم دیدهت راهب لصف رد اوه یناهگان ندش مرگ ،امرس ،یکش یاه تدش اب هلاس ره هک یکش رب هولاع .دیامن
یاه
ّتا فلتخم یم قاف ،دتفا لاس زا ی رب رد یلاسکش هدیدپ عوقو دص نازیم هب یتح مید عارزم هب دیدش رایسب تراس بجوم اه
یم دص رد هنوگ هب دیاب طیارش نیا رد یعارز تیریدم .ددرگ
شنت زورب تروص رد عرازم هک دشاب یا و یکش دیدش یاه
ت تروص رد و تراس نیرتمک یلاسکش أ
حم دیلوت ناوت نیرتشیب تبوطر نیم .دنشاب هتشاد ار لوص
1 - 12 - دوک شقن کاخ رد یلآ یاه
ههد یادتبا زا 1970
.تفای شیازفا ناهج حطس رد یژرنا دیدجت لباق عبانم زا هدافتسا و یژرنا ظفح یارب تاقیقحت
یژرنا زا هدافتسا و حیحص تیریدم اب دنراد داقتعا نادنمشناد یم ،نیزگیاج یاه
یژرنا ارصم ناوت زا یلیسف یاه
هلمج
درک لرتنک ار ییایمیش یاهدوک (
Singh et al., 1997 .)
هداهن زا لوقعم هدافتسا و حیحص تیریدم اب عقاو رد هب طوبرم یاه
یم ،دیلوت دنار ناوت
و متسیسوکا رد دیلوت نام یم ییآراک ندرب اب یارب .درب اب ار یزرواشک یاه
یژرنا زا ناوت درک هدافتسا ییاه
لوکا عبانم زا هک یم نایرج یکیژو
ی ( دنبا Pellizzi, 1992 .)
تسا رادیاپ یزرواشک رد مهم لوصا زا كا یلآ داوم تیریدم نیاربانب (
Loveland and Webb, 2003 .)
لاس رد ری ا یاه
ّدش هب یلآ یاهدوک زا هدافتسا
ّجوت دروم ت یم ار رما نیا هدمع لی د .تسا هتفرگ رارق ه
رابرد رشب شناد شیازفا هب ناوت ه
یگدولآ هب رشب زاین نینچمه و هدولآریغ و ملاس یاذغ هب ماد و ناسنا زاین ،ییایمیش یاهدوک زا لصاح یطیحم تسیز یاه
( داد تبسن یلآ داوم ه رچ Thuries et al., 2001
.)
هب دیاپ تیریدم رد یلآ داوم تیمها و شقن و کش همین و کش طانم رد كا یلآ داوم رادقم ندوب كدنا هولاع را
متسیسوکا
ّجوت بجوم ،کش طانم یزرواشک یاه
ّقحم شیپ زا شیب ه ام روشک رد .تسا یلآ یاهدوک هب نازرواشک و ناق
زا شیب رد یلآ داوم دصرد 60
،ناراکمه و نایناهج( تسا دصرد کی زا رتمک یزرواشک یﺿارا زا دصرد 1382
.)
یم نینچمه یماد دوک
،كا یکیزیف تایصوص دوبهب اب دناوت كا رد بآ بذج و كرحت
شیازفا رد و دنک لیهست ار اه
ّجوت دروم بآ ارصم ییآراک ،ناراکمه و یزیورپ( دریگ رارق ه
1382 .)
یم رامشب درگوگ و رفسف ،نژورتین ییاذغ رصانع زا یمیظع عبنم اهنت هن یلآ هدام هب كا رد یتسیز تیلاعف دیدشت اب هکلب دیآ
یم کمک ییاذغ داوم رتهب ش رچ ک
دن . شیازفا و نژورتین ندش یندعم لیسناتپ نتفر اب ،كا رد یبورکیم تیلاعف شیازفا
رولفورکیم تیلاعف
ّیمها زا كا رد1
تسا كا رد یماد دوک یریگراکب ت (
1986 Okeefe et al, .)
دوبهب نمﺿ یلآ یاهدوک
یمارآ هب و هدوب یناک داوم یاراد ،كا یکیژولویب و ییایمیش ،یکیزیف طیارش یم رارق هایگ رایت ا رد و هدش دازآ
رد و دنریگ
یم لقادح هب اهنآ یوشتسش و شیاسرف هجیتن ( دسر
Zhang et al., 1998 .)
هدننک تلاک تابیکرت یاراد یلآ یاهدوک هک دندقتعم ی رب یم کمک هایگ رد نهآ زا هدافتسا و لاقتنا رد هک دنا
دنیامن
( Thomas and Mathers, 1979 )
دنار و و نام یم شیازفا یلآ هدام اب هنژورتین یاهدوک ارصم ی
دبا ( Vanlauwe et al,
.)2001 ( رمس و یتوکلم 1377
تلاک داجیا هک تسا دقتعم ) یدیسا داوم حشرت ،یعیبط یاه
تعنامم ،ییایمیش هیزجت رثا رد از
دشر هجیتن رد و هیوهت تهج بسانم طیارش داجیا ،یدوک نهآ اب کهآ تارذ یکیزیف سامت زا طیارش داجیا زین و هشیر رتهب
مسیناکم زا هشیر حطس رد ییایحا تسا نهآ زورلک عفر رد یلآ داوم رثؤم یاه
.
هار زا یکی ار یلآ یاهدوک زا هدافتسا نادنمشناد یم ماد و ناسنا یارب ملاس یاذغ نیمأت و كا یلآ نبرک نلایب ظفح یاه
-
( دنناد Vanlauwe et al, 2001 دیاپ هب یلآ یاهدوک.)
هنادکا یرا یرادهگن تیفرظ شیازفا و یبآ تیاده دوبهب ،كا رد اه
یم کمک كا رد بآ ( دننک
Mbagwu and Scott, 1983 بجوم ،كا رد یرهاظ صوصخم نزو شهاک اب یلآ داوم .)
یم كا جرف و لل رد بآ یرادهگن شیازفا دنوش
( Hamblin and Davies, 1977 .)
لاعف یارب یژرنا عبنم یلآ هدام تی
زنگنم زا هدافتسا تیلباق ،هجیتن رد و هتفای شیازفا ییایحا تیلاعف ،نورتکلا دیلوت و یلآ داوم هیزجت رثا رد و هدوب یبورکیم یم ادیپ شیازفا ( دنک
Shuman, 1988 .)
ّدح ات ار نهآ و زنگنم ،رفسف زا هدافتسا تیلباق ،رفسف ندرک یندعم یرط زا یلآ هدام لباق یلو هداد شیازفا ی
زا هدافتسا تی
یم شهاک دراوم یضعب رد یور ی
( دبا Cifuents and Lindemann, 1993 كا رد .)
تیلاعف و یلآ داوم یدایز رادقم هک ییاه
یوق و رتهب یعارز ناهایگ ،دراد دوجو یتسیز یم دشر رت
فلع اب تباقر رد و دننک فوم زین زره یاه
( دنرت Wallace, 2005 .)
دوک کی دننام یلآ هدام نژورتین
یم لمع اهردنک راد یپ رد زین ار كا ینژورتین هری ذ شیازفا و دنک
تشاد دهاو (
Becker
et al., 1994 .)
یم هک تسا درگوگ و سم ،یور ،نهآ ،میزینم ،میسلک رصانع یواح یماد دوک نینچمه هدافتسا دروم دناوت
( دریگ رارق هایگ Rulkens and Ten Have, 1994
دوک دربراک اب .) ینعم شیازفا تسوپمک و یواگ
،یریذپذوفن رد یراد
هنادکا یرادیاپ ،كا یکیلوردیه تیاده یزیورپ( دش هدهاشم كا یرهاظ یلاگچ شهاک و كا بآ یرادهگن تیفرظ ،اه
،ناراکمه و 1382
.)
یم کمک دیشرو زا ترارح بذج شیازفا یرط زا كا یامد شیازفا هب یماد دوک ارصم نیا زا و دنک
لصف یادتبا رد ور
هناوج عیرست بجوم دشر هچهایگ دشر و ینز
یم اه دوش ( Paul and Beauchamp, 1993 .)
ییایمیش و یکیزیف صاو حلاصا
دیلوت ،كا رد بآ یرادهگن تیفرظ شیازفا ،كا CO2
مسیناگراورکیم تیلاعف اب و زتنسوتف شیازفا هجیتنرد و كا رد اه
فتسا یایازم زا لوصحم درکلمع هدروآ باسح هب كا رد یماد یاهدوک زا هدا
( دنا Shivaramu et al., 1994 .)
یم حلاصا ار كا یکیژولویب و ییایمیش ،یکیزیف صاو ،هدام نیا هک تسا هداد ناشن یماد دوک دربراک رییغت اب نینچمه دنک
یم کمک لوصحم دیلوت شیازفا هب تبوطر ظفح و كا یرهاظ صوصخم نزو ت یط رد .دنک
ورکیم طسوت یلآ داوم هیزج
مسیناگرا یرادقم اه Co2
یم دازآ رفسمتا هب م ترذ درکلمع شیازفا هجیتن رد و دشر ،زتنسوتف رب یهایگ هعماج رد هک دوش
ؤ رث
تسا ( Stevenson et al., 1998 .)
یم شیازفا ار نژورتین بذج یماد دوک دربراک ( دهد
Singh et al., 1997 .)
یم نیاربانب -
لصاح ناوت هداهن دیاب هلحرم نیا رد .درک نیمأت کیژولویب یاهدوک کمک هب ار كا یزیخ
و اذح ناکما دح ات ار یجرا یاه
هداهن ،یودهم( درک اهنآ نیزگیاج ار راگزاس موب یاه 1385
جیاتن ،کیژولویب و یلآ عبانم هارمه هب ییایمیش یاهدوک یفلت .)
دنار شیازفا رد یبولطم و
ک ت وصحم دیلوت نام یم دو هک دراد یزرواش
ب یهار دناوت ه
رادیاپ یزرواشک و کیناگرا تعارز یوس
دشاب ( Francis et al., 1990 .)
1- Microflora
ظفح ،نآ رد هک تسا یلداعتم تسیز طیحم ندروآ مهارف نآ اده هک تسا یزرواشک متسیس کی کیناگرا یزرواشک یرامیب و تافآ لرتنک و كا یزیخلصاح اهدنیآرف شیازفا یرط زا اه
ه رچ و یم ماجنا یعیبط یاه عبانم هک یلاحرد و دوش
،یدابآروشاع یفیرش( دنامب یقاب یبولطم دح رد نآ دیلوت ،تسا یلداعتم دح رد متسیس هب یدورو یژرنا و 1381
،یودهم و
1385 .) چیه ییایمیش و یلآ یاهدوک نیب هک تسا هداد ناشن هدش ماجنا تاقیقحت دوجو یفنم یریذپان شزاس هنوگ
ود نیا هکلب درادن
یتساک و هدوب لمکم ،دوک عون یم ناربج ار رگیدکی یاه
(دنشاب هتشاد مه یشیازفا رثا اسب هچ و دننک Alievi et al, 1993
؛
،ناراکمه و یدروبیاب 1379
.)
1 - 13 - یتسیز یاهدوک ناوارف یطیحم تسیز و یداصتقا عفانم زا ییایمیش یاهدوک اب هسیاقم رد یتسیز یاهدوک یتسیز یاهدوک .دنتسه رادرو رب ی
زارد رد دیلوت ناوت ظفح و كا عبانم یرادیاپ بجوم ،یداصتقا هفرص رب هولاع زین تسیز طیحم یگدولآ زا و هدش تدم
ّیفیک اب ییاذغ ت وصحم دیلوت ،رگید یوس زا .دوشیم یریگولج تیاﺿر بجوم اهنت هن ،تسا یتسیز یاهدوک لوصحم هک ،ت
دننک ارصم رطا یم ناگ
هن یتسیز یاهدوک تیمها هزورما .دراد یپ رد زین ار نانآ یمسج تملاس نیمضت و نیمأت هکلب دوش
نآ دربراک هکلب ،هایگ یاهزاین نیمأت رطا هب یمن بیسآ تسیز طیحم هب هک تهج نآ زا اه
تیفیک دوبهب هب و ،دناسر
ارصم تملاس هجیتن رد و یزرواشک ت وصحم یم کمک ناگدننک
،دنک ،ینابرق( تسا رادرو رب یهجوت لباق تیمها زا 1386
.)
هقباس اب نیرت لاح رد و جیار رﺿاح
نیرت عاونا یاهدوک یتسیز هب طوبرم ، یرتکاب
تیبﺜت یاه هدننک
نژورتین ترسا )مویبوزیر(
ناریم زا .
مسیناگراورکیم تیبﺜت یاه
ًاری ا نژورتین هدننک یرتکاب
ت مولیریپسوزآ و رتکابوتزا یاه
ّجو هدررک برلج دور هرب ار یدایز ه .درنا
یرتکاب هپل کت ناهایگ اب مولیریپسوزآ سنج یاه رگید ناهایگ و ترذ ،جنرب ،مدنگ دننام یعارز مهم تلاغ هلمج زا یفلتخم یا
سارگ و رادواچ ،نزرا ،رکشین ،موگروس دننام هپلود ناهایگ زا یدادعت و یفلع یاه
یرم راررقرب هرطبار یرایمه تروصب یا ک
.درنن
هپل کت زا یرایسب رد نآ نژورتین یگدننک تیبﺜت تارثا هک تسا نژورتین هدننک تیبﺜت یزدازآ یرتکاب کی زین رتکابوتزا یا
اره
هپلود و یا یرتکاب نیا .تسا هدش تباث اه نورمروه حرشرت یرط زا اوه یلوکلوم نژورتین تیبﺜت رب هولاع اه
یهاریگ درشر یاره
و نینیکوتیس ،نیلربیج دننام هشیر متسیس شیازفا و نیسکا
برجوم ،ییاذرغ ررصانع و بآ بذرج شیازفا هجیتنرد و هایگ یا
یم هایگ درکلمع و دشر شیازفا یکی .دنوش
زا ناکرا یزروارشک مترسیس هدافترسا رادریاپ
یارهدوک زا یترسیز
هرب نیمأرتروظنم
ییاذغرصانع هایگزاین دروم
اب اده اذح شهاک ای هظحلام لباق
رد هداهن ارصم ه
یا ییایمیش یسررب.تسا
یاه ماجنا هدش ررب
ییوراد ناهایگ یور یایوگ زین
تسا نآ هک رﺜکادح
ّمک درکلمع ی
و یفیک نینچرد یطیارش لصاح یم ددرگ . نیاربارنب دررکیور
یناهج ناهایگدیلوت رد زین
هب تمس نیا رارقتسا متسیس
و راک هب یریگ شور یاه یتیریدم نآ
اه یاهدوک ارصم ریظن یترسیز
م ی دشاب .
1 - 14 - رات ی عقوم و هچخ ی
اهدوک دربراک ت ی
ز ی ا و ناهج رد یتس ی
نار
پ ی اهدوک دربراک هنیش ی
ز ی زرواشک تمدق هب یتس ی
هب و هدوب گراک ی اهدوک یر ی
ماد ی اهدوک ، ی ن رذب ندرک طولخم و زبس ی
-ما
هجنوی كا اب هجنوی نوچ یناراد هنومن ،تشک زا لبق راز
اه ی هدوک هدافتسا زراب ا
ی ز ی زرواشک رد یتس ی
تنس ی م ی دنشاب
( Vessey, 2003 .)
لاس رد 1998 دودح 365 لداعم یحطس رد ناهج رد ییایمیش دوک نت نویلیم 4
/ 1 تحاسم ربارب ود دودح( راتکه درایلیم
لاس رد مقر نیا هک یلاح رد .تسا هتفرگ رارق هدافتسا دروم )هیسونایقا هراق 1961
لداعم 100 ا هدوب نت نویلیم رد هک تس
50 یب دشر اب ری ا لاس هقباس
نویس ومرف اب ییایمیش یاهدوک رتدیدج عاونا زین هلاس ره و تسا هدش وربور یا دصرد و اه
یم یفرعم ییاذغ رصانع توافتم نرق لیاوا زا زین ناهایگ دیلوت و دشر شیازفا روظنم هب یزکا نارادناجزیر زا هدافتسا .دنوش
رد ادتبا یدلایم متسیب یاهدوک ینآ و عیرس تارثا لیلد هب یلو .دش زاغآ رگید یاهروشک رد سپس و هیسور و اکیرمآ
هتوب هب یدایز تدم یارب و دنتفرگن رارق لابقتسا دروم کیژولویب یاهدوک ،اهنآ نازرا تمیق و دربراک رد تلوهس ،ییایمیش ءوس تارثا ندش راکشلآیلد هب ری ا لاس یس رد .دندش هدرپس یشومارف یب ارصم
دیازت هب ور تمیق و ییایمیش یاهدوک هیور
ًاددجم اهنآ ،ینامحر یدسا( تسا هدش حرطم یزرواشک رد کیژولویب یاهدوک زا هدافتسا
1384 .)
هدنرادهگن داوم زا ترابع کیژولویب دوک رف ای و یزکا دیفم مسیناگرا عون دنچ ای کی هوبنا اب یا
آ یم اهنآ کیلوباتم هدرو دشاب
م هب هک روظن أت یم هدافتسا ناهایگ ییاذغ رصانع نیم یرتکاب یواح اکیرمآ رد نیژارتین مان اب کیژولویب دوک نیتسخن .دنوش
یاه
لاس رد رنتلیه و بان طسوت مویبوزیر 1895
،نیتسار حلاص( دش هﺿرع شورف یارب 1380
.)
اب روذب حیقلت روشک نیا نیققحم هیسور رد نامز نیمه رد Bacillus spp
د و لاس ر 1909 اب حیقلت Azotobacter
chroococcum لاس رد .دندومن هیصوت ار
1930 م ؤ زا عیسو هدافتسا هیسور یزرواشک یژولویبورکیم هسس Bacillus
megaterium لاس رد و درک زاغآ ار رتکابوتزا و
1962 یرتکاب نیا یتعنص دیلوت لداعم یتعارز یوگخساپ اه
35 نویلیم
دسا( تسا هدوب راتکه ،دابآ ترصن حلاف و ینامحر ی
1380 .)
لاس رد ینیچ نادنمشناد 1940
یرتکاب یارب ار نژورتین هدننک تیبﺜت و یتافسف یاه أت
ناهایگ نژورتین و رفسف زاین نیم
یرتکاب نیا زا عیسو هدافتسا .دندرب راکب و هدومن یزاسادج لاس زا اه
1986 لاس رد و دش زاغآ نیچ رد 1994
زا هدافتسا
هدوک لداعم یعیسو هرتسگ رد کیژولویب یا 3
/ 39 زا شیب رد هزورما و تسا هدش ماجنا راتکه نویلیم 68
یارب و راتکه نویلیم
50 لداعم یلوصحم شیازفا و دنراد دربراک یعارز لوصحم 23
- 10 ار نآ یداصتقا هفرص هک تسا هدش لصاح دصرد 59
هدرک دروآرب لاس رد ر د درایلیم ( دنا
Shou-an et al., 1998 .)
ا اب ی لوت و شهوژپ جیردت هب دوجو ن ی
ا د ی لاس رد هکیروط هب ،تفای هعسوت اهدوک ن 1932
سو دربراک ی
رتکاب زا ع ی
یاه
ساب و رتکابوتوزا ی
رتاگم سول ی
لاس رد و دش زاغآ مو 1962
لوت ی تعنص د ی ا ی رتکاب ن ی ارب اه ی حطس رد ارصم 35
م ی راتکه نویل
یم ارجا عرازم زا هزورما .دوش
ب كرد اب ی دج ضراوع رتش ی
ز ی تس حم ی شان یط ی گراکب زا ی ب یر ی اهدوک لداعتمان و هیور ی
ش ی مها و ییایم ی
اهدوک زا هدافتسا ت ی
ز ی خلصاح دوبهب رد یتس ی
لوت و كا یز ی
اپ د ی زرواشک ت وصحم راد ی
لوت ، ی دربراک و د
ای اهروشک و هتفای هعسوت اهدوک ن ی
سب هعسوت لاح رد و هتفای هعسوت ی
ا ،یرا لوت هب مادق ی
اهدوک ارصم و د ی
ز ی هدومن یتس .دنا
ا رد ی ن نار ی دنچ ات ز ی پ ی
ّجوت ش نادنچ ه ی لوت شهوژپ هب ی
اهدوک ارصم و د ی
ز ی ا ات دوب هدشن یتس ی
لاس رد هک ن اه
ی ا ی اب و ر
کشت ی اروش ل ی لاع ی ب داوم دربراک هعسوت ی
هب هدافتسا و کیژولو ی
ت مس و دوک زا هن أ
س ی قحت شخب س ی
ب تاق ی یژولو رد كا
م ؤ قحت هسس ی
ر زا هدافتسا اده اب روشک بآ و كا تاق ی
فم نارادناج ز ی
عﺿو دوبهب تهج رد د ی
ذغت ت ی ه گ یا ی عارز ناها ی
و
غاب ی لاس رد 1374 نچمه ی ن أت م ی قحت تارابتعا ن ی
ا رد تاق ی
مز ن ی مز اروش طسوت هن ی
لوت ،شهوژپ هعسوت هن ی
ارصم و د
اهدوک ی ز ی سار حلاص( دمآ مهارف روشک رد یتس ت
ی ،ن 1380 .)
یرتکاب یواح کیژولویب یاهدوک زا ی رب هایگ یرصنع هیذغت رب هک دنتسه ییاه
أت نومروه دیلوت اب هکلب دنرادن ریث و دشر یاه
نیماتیو یم رثا هایگ دشر رب اه یرتکاب یواح کیژولویب یاهدوک .دنراذگ
سولیسابویت یاه كا رد ،2
مهم رایسب ناریا یاه
یرتکاب نیا .دنتسه شهاک بجوم درگوگ رصنع ندرکدیسکا اب اه
یم ییاذغ رصانع بذج شیازفا و pH رد لاح ره رد .دنوش
ّکتم هک ینونک یزرواشک یم کیژولویب یاهدوک زا هدافتسا تسا رتمک حطس دحاو رد رتشیب هچره دیلوت رب ی
تلاکشم زا دناوت
دهد شهاک ییایمیش یاهدوک هدافتسا زا یشان (
،نیتسار حلاص 1380
).
1 - 15 - یکیژولویب دوک زا هدافتسا لیلاد یب ارصم زا یشان یطیحم تسیز و یداصتقا تلاکشم زورب تیلباق هب هجوت زین و ییایمیش یاهدوک هیور
بلاج رایسب یتاذ یاه
مادنازیر هژیو هب و یزکا تادوجوم عونتم و ناگ
اه یریما ارشا(
،داژن 1385 یاهدوک شیازفا هب ور و اب هنیزه ،) و ییایمیش
نآ لداعتمان ارصم ،ناراکمه و یعاز ( اه
1387 بآ یگدولآ ،یکیتنژ عونت نتفر تسد زا و ) رثا رد كا تیفیک شهاک و اه
مهم زا یکی هک تسا هدش بجوم مومس و ییایمیش یاهدوک یریگراک هب یدربراک و نیرت
هنیمز نیرت رد یقحت دروم یاه
دیلوت یارب شلات ،زور یملع تاعلاطم یریما ارشا( دشاب یتسیز یاهدوک
،داژن 1385 .)
هداهن زا هدافتسا یزرواشک رد یرادیاپ ظفح یارب ،نیاربانب تاررط و هترشاد یی ارب یکیژورلوکا ییاراک هک هدنوش دیدجت یاه
نیررتهب بارختنا اب یتسیز یاهدوک زا هدافتسا رما نیا رد و هدوب بانتجا لباق ریغ ،دنهد شهاک ار یطیحم تسیز هیورس
یاره
مسیناگراورکیم ،دابآ ترصن حلاف و ینامحر یدسا( تشاد دنهاو یمهم شقن اه
1380 .)
تلا د طسوت كا تادوجوم زیر و هایگ هشیر نیب لباقتم طباور هک تسا نیا رب هدیقع هزورما تیلاعف یرط زا ناسنا یاه
یاه
تحت یتعنص و یزرواشک أت
اجنآ زا .تسا هتفرگ رارق ریث یی
رد هک رد یژررنا لرقث زرکرم مرکح هشیر طیحم ،كا متسیس کی
یزیخلصاح تیریدم رد یرییغت ره ور نیا زا ،تسا كا كا
أ مع و یرلآ داورم زا هدافتسا ای و یهددوک نزاوت مدع ای نزاوت زا
ار ماظن موب یرادیاپ و یزرواشک تادیلوت ًابقاعتم و هتشاد هایگ ،كا اب هطبار رد یدایز درو زاب ،هریغ تحت
أت یم رارق ریث درهد
.
تشک رد صوصخب ،یکیژولویب یاهدوک زا هدافتسا كا و هدرشف یاه
ریذرپان بانتجا یترورﺿ ،ییاذغ رصانع ظاحل زا ریقف یاه
،نیتسار حلاص( تسا كا یفیک شزرا ظفح یارب 1380
هنیزگ ناونع هب کیژولویب یاهدوک رﺿاح لاح رد .) یاهدوک یارب یا
روظنم هب ،ییایمیش هدش حرطم رادیاپ یزرواشک ت وصحم دیلوت رد كا یزیخلصاح شیازفا
( دنا Wu et al.,2005 .)
یایازم لصاح دربراکزا نیا اهدوک رد ماظن موب ییاه هک یگدیچیپ و
یرادیاپ یتسیز هعماج اهنآ
رد دربراکرثا راجنهبان
هداهن ییاه
لیبقزا اهدوک و مومس ییایمیش اب
اده لرتنک تافآ و دح هرب ندنارسررﺜکا دررکلمع
و لورصحم هرب
تدرش شوخترسد لزرلزت
یرطزا،هدیدرگ هنیهب
زاس ی و ییآراک شیازفا ارصم
رصانع ییاذغ یاهدوک یلآ و لرتنک،ییایمیش یتسیز
تافآ و یرارمیب اره
یم ( دنشاب Sturz and Christie. 2003 )
.
1 - 16 - هورگ کیژولویب یاهدوک یدنب
هب تادوجوم ک دیلوت رد هتفر راک
نارهایگ ارب یترسیز مه هطبار یعون یاراد ای و دنتسه یزدازآ ای کیژولویب یاهدو درنراد
نریا .
هب تادوجوم یرم عرقاو دیفم یعارز ناهایگ هیذغت رد میقتسمریغ ای میقتسم روط
عاورنا یارنبم ررب کریژولویب یارهدوک .دنورش
مسیناگراورکیم هقبط ریز تروص هب اه
یم یدنب :دنوش
ژولویب یاهدوک )فلا .رتکابوفسف و رتکابوتزا ،مویلیرپسوزآ ،مویبوزیر دننام ییایرتکاب کی
1- Thiobacillus bacteria
زبس کبلج دننام یچراق کیژولویب یاهدوک )ب -
( یبآ )BGA زیروکیم و وزآ ،3
.
یتسیمونیتکا کیژولویب یاهدوک )ج ایکنارف دننام4
.5
هدننک ارصم ار هدنز هعماج یاضعا تیرﺜکا هدننک هیزجت و اه
اورتورته( اه ت )اه
یم لیکش هدننکدیلوت و دنهد
اورتورتا( اه ،)اره
دنراد رارق تیلقا رد متسیس نورد هب کیژولویب یاهدوک ندوزفا یرط زا ارصم و دیلوت نیب نزاوت یرارقرب هب کمک ور نیا زا .
یرم بارسح هب نآ بولطم یهدزاب هر اب و یرادیاپ ،ییایوپ ،تایح یلصا طیارش زا
،قورف دراورم هرب هرجوت ارب .دریآ یارهدوک
هب کیژولویب یعیبط ناونع
یرم حرطم كا یتایح متسیس نتشاد هگن لاعف و هدنز یارب لح هار نیرتبولطم و نیرت هرب .دنورش
-
ًلاماک تروص هب ییاذغ رصانع نیمات هولاع هیذغت اب بسانتم
ی تریلاعف دیدرشت ،یترسیز عورنت هرب کمک ،ناهایگ یعیبط یاره
م تشادهب ظفح و تیفیک دوبهب ،یتایح هیامررس زا تریامح و ظفح عومجم رد و تسیز طیح
یاریازم نیررتمهم زا یرلم یاره
یم بوسحم کیژولویب یاهدوک طررش هب اهدوک نیا .دوش ریبعت ییایمیش یاهدوک لماک یفن هب دیابن ایازم نیا ندرمشرب .دنوش
ّجوت لباق کیژولویب عاونا لمکم دح رد و یهایگ یعیبط هیذغت یارب تیولوا تیاعر تسه ه
زا هدافترسا تلاکشم ،لاح نیع رد .دن
هب دراوم زا یرایسب رد .تشاد رظن رد دیاب زین ار کیژولویب یاهدوک یارهدوک اررصم ینارسآ و تلوهرس هب اهدوک نیا یریگراک
هنوگ باختنا .تسین ییایمیش یاهدوک هباشم یداصتقا عیرس و تبﺜم خساپ یاراد و هدوبن ییایمیش هیوس و اه
نمرﺿ هرک ییاره
لاعف یسررب و یقحت دنشاب رادیاپ تیلاعف و دشر ناوت یاراد ،رظن دروم تیلاعف ماجنا و بولطم تی هدرتسگ یاه
یم ار یا .دبلط
1 - 17 - ناهایگ رد یژولونکتونان یاهدربراک هدیمان ناهج یملع تکرح زاتشیپ ار ونان یروانف نراد ناهج رد یرایسب یاهدربراک یژولونکت ونان و داوم ونان .دنا
یگزارت هرب .د
یم هدافتسا یزرواشک رد ونان یدوک تابیکرت یسررب .دنوش
ّمک یاه ( تسا هدش ماجنا یزرواشک رد داوم ونان رثا یور رب ی Hong
et al., 2004 رد اذرغ شرخب و یزروارشک رد مرلع نیا دربراک .دنتسه نرق نیا رد یدیدج یاهزرم یژولونکت ونان و ونان ملع .)
زا هدافتسا اب هسیاقم هدننک ادج ،ییاذغ داوم دنمشوه لاقتنا .تسا رتدیدج وراد لقن و لمح و یزاسوراد رد یژولونکت ونان
یاره
نیئتورپ یتسیز هدنی آ زا عیرس یرادرب هنومن ،اه
لوسپک ونان و یکیژولویب و ییایمیش یاه ونارن زا هدرمآ دیدپ ثحابم یضعب ،اه
هدافتسا .دنتسه یزرواشک و اذغ شخب رد یژولونکت هدرنیازف رورط هب اذغ شخب رد یژولونکت ونان زا
و ترسا درشر لارح رد یا
هنیمز رد ملع نیا یاهدربراک .دنتسه شخب دیما نآ زا لصاح جیاتن هتسب یاه
.ترسا هرتفای هعرسوت اذرغ تملارس ظفح و یدنب
یم ینیب شیپ هتسب رد داوم ونان زا نوزفا زور هدافتسا هک دوش
یگژیو ،اذغ یدنب اوم نیا یاه
هرب ریرط نریا و درهد دوربهب ار د
نارگ هیلوا داوم زا هدافتسا شهاک ( دنک کمک اهدنامسپ دیلوت و اهب
Sozer and Kokini, 2008 .)
1 - 18 - دوک ناونع هب داوم ونان هناد ت وصحم دیلوت شیازفا رد ار یساسا شقن ییایمیش یاهدوک هتشاد ناهج هعسوت لاح رد یاهروشک رد یا
هرچرگا .درنا
لمع هناد درک رد لدارعت مدرع لریلد هرب ررگید ت ورصحم زا یرایرسب دررکلمع یرلو ،ترفای شیازرفا ت وصحم زا یرس کی ی
یارهدوک یاررب ینیزگیارج ناورنع هرب ارهدوک ونارن زا هدافتسا اب .تسا هدش هجاوم دوکر اب ،كا یلآ هدام رادقم و یزیخلصاح دش لرتنک تروص هب و جیردت هب دوک ییاذغ رصانع ،موسرم یم دازآ كا رد ه
ندرش یربادرم هدریدپ زوررب زا هرجیتن رد و دنوش
بآ هرهب اب تقیقح رد .دش دهاو یریگولج یندیماشآ بآ یگدولآ نینچمه و نکاس یاه و یرحارط رد ونارن یروارنف زا یرریگ
هرنیزه ندنارسر لقادح هب و ییاذغ رصانع ارصم ییاراک شیازفا روظنم هب یدیدج تصرف ،اهدوک ونان ت اس زا ترظافح یاره
نیررتهب ،دور ییاذرغ رصانع مارآ و یجیردت یزاس اهر لیلد هب ،اهدوک ونان .تسا هدش هدوشگ ناسنا یور شیپ ،تسیز طیحم
1- Blue-Green Algae
2- Actinomycetes
3- Frankia