The Reflection of Folk Beliefs in the Poetry of Mutanabbi
Hadis Sheikhasadi*
PhD Candidate in Arabic Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz Sadegh Sayyahi
Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz Hasan Dadkhah Tehrani
Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz
Received: May 17, 2017; Accepted: November 9, 2019
Abstract
Folk beliefs are among the most important elements of imagery in poetry. Folklore is like a mirror which reflects the spiritual characteristics of a nation and their background through proverbs, stories, myths, songs, and customs. Poets sometimes portray these beliefs so beautifully and delicately in order to elevate their poetry. The poets of the Abbasid era such as Mutanabbi, Sharif Razi, and Mahyar Deilami have been able to enrich and beautify their poetry through the common knowledge of that time and combining them with folk beliefs.
The mastery of the poets of the Abbasid third era over their culture, their frequent use of proverbs and slang terms, and their use of ancient mythological culture, beliefs, and customs have let folklore culture into their works. The frequent use of beliefs in their poetry shows their realistic view towards life and their close relationship with their audience regarding social issues. Employing a descriptive-analytical method, an attempt has been made here to study folklore beliefs in the poetry of Mutanabbi. It will be easier to understand the poetry of Mutanabbi if we learn about the folk beliefs and the culture of his time.
The results of this study show that Mutanabbi has been successful to enrich his poems by employing many of these folk beliefs. It also argues that his use of these beliefs not only did not diminish the value of his poetry, but also added to its rhetorical beauty. Moreover, the reflection of these beliefs in his poems reveals his collectivism.
Keywords: Abbasid era, Mutanabbi, Folklore, Folk beliefs, Superstitions.
*. Corresponding author: asadihadis68@gmail.com
10.22059/jalit.2019.233517.611721 Print ISSN: 2382-9850//Online ISSN: 2676-7627
http://jalit.ut.ac.ir
یبنتم ناوید رد هنایماع یاهرواب باتزاب
ثیدح خیش
*یدسا
یوجشناد زاوها نارمچ دیهش هاگشناد یبرع تایبدا و نابز یرتکد
یحایس قداص
زاوها نارمچ دیهش هاگشناد یبرع تایبدا و نابز هورگ رایداتسا هاوخداد نسح
ینارهت
زاوها نارمچ دیهش هاگشناد یبرع تایبدا و نابز هورگ داتسا ص زا(
39 ص ات 58 )
:تفايرد خيرات 27
/ 02 / 1396 :شريذپ خيرات ، 18
/ 08 / 1398
هدیکچ
اهرواب یکي زا مهم نيرت رصانع یزاسريوصت و
نومضم ینيرفآ یاه هنارعاش تسا . تایبدا هماع نوچ هنیيآ یا
تسا هک زا رذگهر برض لثملا
،اه هصق
،اه
،ریطاسا هنارت اه و بادآ و موسر نآ یم ناوت یگژيو یاه یحور
کي تلم و ةنیشیپ نآ اه ار تخانش . هاگ نارعاش
، نيا اهرواب ار نانچ ابيز و فيرظ هب ريوصت یم دنشک ات
دنناوتب هب یراي نآ اه رد تيوه یشخب هب ناشرعش هرهب دنيوج . رد نيا نایم نارعاش رصع یسابع نوچمه
،یبنتم فيرش و یضر رایهم یمليد هتسناوت دنا رد وترپ شناد یاه جيار هنامز و یگتخیمآ نآ اه اب یاهرواب
هنایماع رعش شيوخ ار روراب و ابيز دنيامن . ةطاحا نارعاش رصع موس یسابع هب گنهرف دوخ و ترثک تاراشا
نانآ هب لاثما و تاغل و حلاطصا هنایماع و هرهب یریگ زا گنهرف یریطاسا
،نهک اهرواب و
،تاداقتعا بادآ و
موسر و ...
هنیمز ار یارب دورو گنهرف هماع رد ناشراثآ دعاسم هتخاس تسا . دوجو هنومن یاه یب رامش اهرواب
نارعاش رعش رد رصع
،یسابع رگناشن ديد عقاو ةنايارگ نانآ هب یگدنز و رگنایب طابترا گنتاگنت رعاش نا اب
شنیبطاخم نا
رد ةزوح لئاسم یعامتجا تسا . نيا هلاقم اب هیکت رب ةویش یفصو - یلیلحت رد ددص نآ تسا
هک یاهرواب هنایماع یا نوچ داقتعا هب مشچ
،مخز کشا
،نینوخ داقتعا طرفم هب تخب و و تشونرس تخادرپ
هيدف و نوخ اهب ار راعشارد یبنتم یسررب ديامن . اب کرد حیحص
،اهرواب مهف راعشا یبنتم رایسب تحار
یم دوش و هب هشوگ یا زا اهرواب و تاداقتعا یمدرم رصع یو کيدزن یم .ميوش جياتن نيا شهوژپ ناشن
یم دهد هک یبنتم اب هب یریگراک یرایسب زا نيا یاهرواب
،هنایماع رد یشخبانغ هب
رعش دوخ قفوم هدوب
تسا .
،نینچمه ناشن
یم دهد هک هرهب یریگ یو نيازا اهرواب هن اهنت زا هوکش تیصخش یو هتساکن هکلب
یيابيز یغلاب راعشا وا ار نادنچود هدومن تسا . نوزفا رب
،نيا باتزاب نيا اهرواب رد ةرتسگ رعش وا دعب
عمج یيارگ و هدوت یشيدنا وا ار زین نايامن یم .دزاس
هژاو یدیلک یاه :
رصع ،یسابع
،یبنتم
،هماع گنهرف یاهرواب
،هنایماع تافارخ .
* . لوئسم هدنسيون ةمانايار :
asadihadis68@gmail.com
1 . همدقم
یاهرواب هنایماع
یشخب زا گنهرف نابز و تایبدا و تلم
تساه
، هارمه تافارخ اب هچرگا
دشابن . زا هشیمه ابدا گنهرف رصانع
هماع لاقتنا یارب هشيدنا
دوخ یاه هرهب
یم دنيوج .
نابيدا یسابع رصع هدرک نینچ زین
هک نيا رب هولاع ات دنا هب
راثآ دوخ گنر ینيد و یموق
،دنشخبب گنهرف
و تنس یاه ةعماج دوخ ار زا دنزگ یشومارف ظفح
و هب ناگدنيآ لقتنم
دنيامن . راعشا ،نایم نيا رد یبنتم
هب ناونع یکي زا راثآ ةتسجرب نيا
،رصع راشرس زا بادآ
و موسر و یاهرواب ةماع صاخ نآ هرود .تسا
یتلم ره تایبدا و گنهرف
، ةویش رادومن نوگچ و رکفت
یتسه ناهج هب نانآ شرگن یگ
ةوحن و تسا تلم نآ یعامتجا یگدنز .
نایم نيا زا
، بدا و گنهرف تای
ماع نای هژيو مهس ه یا
صاصتخا دوخ هب یم
دهد ةدوت یگدنز هب شخب نيا اريز ، یم رتهب و تسا کيدزن مدرم
دناوت
یگژيو دهد ساکعنا ار تلم کي یگنهرف یاه
(
،یقهیب 1367 : 39 ).
هشیپ نارعاش مان ،یسراف رعش رد هک نانچمه نارعاش رانک رد هماع هب بستنم و رو
رد ،دراد یياج دوخ یارب ،بدا و لضف هب فورعم بدا
زین برع نینچ
و تسا تاماهلا هماع
و تاحلاطصم راک
و ةشیپ هبسک و رواب یاه هماع و ...
رد راعشا یضعب زا نارعاش سکعنم
هديدرگ هک رد نيا راتفگ هب هشوگ یياه زا نآ هراشا میهاوخ درک
،یتواکذ(
1366 : 25 .)
هماع گنهرف هنیمز رد یشهوژپ مهم رصانع هلمج زا
، جيار تاداقتعا و اهرواب هب هجوت
هدوت زا هتساخرب نارعاش رعش و تسا مدرم نیب رد یم یمدرم یاه
هولج دناوت یبوخ هاگ
دشاب رما نيا یارب
،روشحلس(
1384 : 124
:تياده موحرم لوق هب ).
« یاهتلم ،هنهک نامدرم
تافارخ و تاداقتعا هدیسر نارود هب هزات و ناوج یاهتلم زا شیب یميدق دنراد هناماوع
»
(
،تياده 1356 : 53 .)
تلم اب یيانشآ و تموکح ةرياد یگدرتسگ ةطساو هب یسابع رصع گنهرف نوگانوگ یاه
هغبص برع تایبدا هب دش ثعاب هک هعماج ریقف راشقا دوجو نینچمه و ،دنشخبب یمدرم یا
.دبلط یم ار روخرد یشهوژپ د ب یسابع رصع تایبدا نایم نيا ر یگژيو رطاخ
دراد هک یصاخ هاگياج هنیمز نيا رد
صخم نآ زا نيا و دراد یصو یم تأشن اج
اصوصخ رعش و امومع رصع نيا تایبدا هک دریگ
بز اب یم کيدزن یدنویپ هماع گنهرف و نا .دباي
نارعاش زا یتعامج یسابع رصع یدکُم
( د ر هزوي
ریقف ،)
راجنه و شزرا ینوگرگد زا یريوصت هک دوب دهاش ار زيرگ و اه
جنر و درد
اج ریقف راشقا و شيوخ رد هلیسو نيدب و هداد تسد هب هعم
و دندرک بسک یترهش و دمآ
هغبص زین برع تایبدا هب .دندیشخب یمدرم یا
رد ةجیتن نيا
،رما نابيدا رصع یسابع زا
قوذ یبدا یديدج رادروخرب دندش
و نيا
،قوذ هب ینوگرگد رد
یرایسب زا هراگنا اه و میهافم
یبدا و رد هجیتن تادیلوت یرنه
دیماجنا .
زا هنومن یاه نيا ینوگرگد رد
هراگنا اه و میهافم
،یبدا نآ تسا هک رعش برع زا ةرود
یسابع هب
،دعب ات دح یدايز هب هدوت یاه مدرم شيارگ یم دباي و هغبص ی یفارشا نآ هب
وحن لباق یهجوت گنر یم دزاب . تایبدا طوبرم هب
،نايدکتم هقح
،نازاب یلیفط
،اه
،نارایع
ناياونیب و ...
زا همشچرس یاه
تایبدا هدوت اه رد نيا رصع .تسا رد رصع یسابع یعون رعش
جاور تفاي هک بطاخم
،نآ شخب یمیظع زا هدوت یاه مدرم دوب . نيا هديدپ ادتبا رد رعش
راشب دومن تفاي و سپ زا نآ رد راعشا هیهاتعلاوبا
، و ساونوبا یبنتم
و نآ هاگ رد رعش
یرایسب زا نارعاش مود زارط و
ب ه هژيو رد دزن نارعاش هماع ارس نوچ
،قمقمشلاوبا نبا
جاجح
و نبا هرّکس راديدپ دش
(
،لیعامسا 2009 : 331 - 332 .)
هماع یيارگ و هدوت یيارگ و هبلغ حور یعمج رد رصع یسابع موس
( 334 ات 447 ه
یليلاد )
دراد . یکي زا مهم نيرت نيا ليلاد نيا تسا هک
« مومع
،نارعاش زا
راشقا فیعض و هقبط ی
نارگراک دندوب
و رتمک یرعاش زا هقبط ی فارشا و نایعا روهظ درک . یتح ینارعاش مه
هک
رب هرفس ی افلخ یم دنتسشن و
رد خاک یاه ناشيا یگدنز یم دندرک طابترا دوخ ار هدوتاب ی
مدرم و تایحور ناشيا ظفح دندرک
»
(
،فیض 2010
، 4 / 500 ).
رد ةجیتن نيا رما و رد یپ یدیمون و
ساسحا
،یماکان یعون رعش ديدپ دمآ هک رد
،رهاظ یعون یگداس و هنایماع تسا و رازبا یمرگرس و
تقو ینارذگ هب رامش یم
،ديآ اما رد
عقاو و رد یانعم رود
،دوخ تللاد یمکحم دراد
رب نتفريذپن نيا
هرود و ّدر یمامت
شزرا یاه فيرحت ةدش نآ
(
،لیعامسا 2009 : 285
.)
زا نيا ور داقتعا هب یمدرم ندش رعش و ليامت هب یاضرا مومع مدرم یکي زا یگژيو یاه
نارعاش روبزم تسا . راثآ نایم نيا رد یبنتم
زین یاراد گنهرف هنایماع یاهرواب و تسا
هک
نتخادرپ هب
نآ اه دنمشزرا و
رد نیع لاح راوشد .تسا هرهب اب وا و یداع یاهرواب زا یریگ
یماع سا هدرک جيورت ار یمدرم گنهرف و هداد یلم و ینيد گنر دوخ راعشا هب مدرم .ت
زا یخرب هب تسا هدش یعس هلاقم نيا رد ةشير هک هنایماع یاهرواب
یبنتم و دنراد یفارخ
نآ شراعشا رد یعون هب هدروآ ار اه
تسا .دوش هراشا ،
2 . لاوس یاه شهوژپ
1 . هتسجرب
؟دنمادک یبنتم رعش رد هنایماع یاهرواب نيرت
2 . تخانش هنایماع یاهرواب و
گنهرف هماع هچ یریثات رد مهف رتهب و رتشیب راعشا یبنتم
؟دراد 3 . و شور شهوژپ هنیشیپ
ةرابرد تروص یعماج قیقحت یبنتم راعشا رد و یسابع رصع رد هنایماع یاهرواب و گنهرف
گن .تسا هتفر رد رداص نيراک رتکد
ةفرعلما ةلمج
لاس(
2007 ةرامش ، 524
ةلاقم)
« قماحتلا بدا
یسابعلا رصعلا یف
» تسا هتشون ار شرازگ ةلاقم نيا .
یمدرم رعاش هس یفرعم هب ،نوگ (
عیرص
)برعلاوبا و لجعلاوبا ،ءلادلا یم نانآ راعشا و رابخا یخرب رکذ و
،دزادرپ ليلاد ،لیصفت هب اما
ضوم و تایبدا عون نيا هب شيارگ یمن نایب ار راعشا هنوگ نيا تاعو
.دنک روبزم شهوژپ
هجیتن و شهوژپ ةنیشیپ ،قیقحت شور دقاف نینچمه ةلاقم کي یاه هفلؤم و تسا یریگ
.درادن ار یملع
،نافرخ راجح رهاط ناياپ
همان ناونع اب یا
« رصعلا رعش یف یبعشلا هاتجلاا
لولاا یسابعلا
» لاس رد 1981 یخرب رکذ هب هحفص دنچ رد اهنت نآ رد هک تسا هتشون
يلاد لوا یسابع رصع رد یمدرم شيارگ ل یعامتجا و یداصتقا عاضوا و گنهرف هب رتشیب و
تسا هتخادرپ رصع نيا
، هنوگ هب یا یمن هک ناياپ ناونع ناوت .داد هتشون نيا هب ار همان
ناياپ همان یسانشراک دشرا
« یسررب یقیبطت رصانع گنهرف هماع رد راثآ یدعس و ناويد
یبنتم
» زا ارغص
،روپناميا هب
یيامنهار رتکد
اضردمحم
،یفرص هاگشناد دیهش رنهاب ،نامرک
لاس رد 1393 هدش هتشون نيا راثآ رد هماع گنهرف رصانع یقیبطت یسررب هب نآ رد هک
هتفاي ساسا رب و تسا هدش هتخادرپ رعاشود شهوژپ نيا یاه
، رد بتارم هب یدعس
هرهب ینغ هماع گنهرف زا یریگ رت
و یوق تروص هب شهوژپ نيا رد اما .تسا یبنتم زا رت
ش هتخادرپ یبنتم راعشا رد هماع گنهرف هب ارذگ و هصلاخ ژپ نيرتشیب و هد
ماجنا شهو هدش
.تسا یدعس هب طوبرم همان ناياپ
ناونع تحت رگيد یا
« رعش رد هنایماع یاهرواب یسررب
برع یلهاج »
یعامتجا یاهرواب یسررب هب هک هدش هتشون یتقد هيروح زا و یبط ،ینيد ،
تیلهاج رد یياهرواب دوجو شهوژپ نيا زا لصاح جياتن و تسا هتخادرپ ریطاسا ناشن ار
یم دهد ةبنج هک دنراد یفارخ
. زین یخيرات یاه باتک ریغ تروص هب
ارپ و میقتسم هب هدنک
هدومن یتاراشا عوضوم نيا .دنا
ةلمج زا هب ناوت یم اه باتک نيا یسابعلا بدلاا یف
ةتشون ،
و لیعامسا نيدلازع یسابعلا رصعلا یف رعشلا
یوطع ةتشون ، .دومن هراشا
رگا هچ ةرابرد
یبنتم و راعشا وا شهوژپ یاه یرایسب ماجنا
،هتفرگ اما چیه کي زا رظنم ةلاقم رضاح هب
نآ هتخادرپن تسا
. هدیشوک هدنراگن ور نيازا ار هديدپ نيا یاياوز رثکا ات تسا
رصع رد هک
ب دروم ،تسا هتفاي یریگمشچ شرتسگ یسابع یخرب هب تسا هدش یعس و دهد رارق یسرر
ب زا هنایماع یاهروا هک یا
ةشير نآ یبنتم و دنراد یفارخ شراعشا رد ار اه
هراشا تسا هدروآ
.دوش 4 . و یبنتم هنایماع یاهرواب
« هاگنآ هک یبنتم دمآ ( تیص وا ) ملاع ار ارف تفرگ و نامدرم ار هب دوخ لوغشم تخاس
»
( ،یوطع 1993 : 193
.)
دياش ناوتب تفگ نيا ترابع نيرتهب فيرعت یارب تخانش یبنتم
و
داي ندرک یگنادواج وا
دشاب . بیطلاوبا دمحا
نب نیسحلا یفعجلا
یدنکلا
،یفوکلا فورعم
هب
« یبنتملا
» هب لاس 303 ه رد هداوناخ یا تسدورف رد
ةلحم هدنک هفوک زا یردپ هک رد
نایم مدرم هب
« نادیع اقسلا
» فورعم
،دوب هديد هب ناهج دوشگ
(
،یروخاف 1986 : 434
وا.)
یکي زا هتسجرب نيرت نارعاش بدا یبرع تسا هک رد تاعوضوم نوگانوگ
رعش زا لیبق
،حدم
،هسامح
،تمکح هیثرم و وجه راعشا یناوارف هدورس تسا و رد رتشیب نيا نیماضم یرعش
ترهش هتفاي تسا .
هد یم لیکشت اهرواب ار هماع تایبدا زا یمهم شخب رامش رد روما نيا یسررب .د
شهوژپ مدرم یاه یم رارق یتخانش
دریگ
( حور ،ینیملاا 1376 :
ةزوح .)10
هرواب رایسب ا
نوچ یدراوم و تسا هدرتسگ خز مشچ ،یراگتساوخ ،جاودزا
و ینیب شیپ ،هنایماع بط ،م
لأفت .دوش یم لماش ار نیيآ
و دنراد یگنتاگنت و کيدزن طابترا اهرواب اب هنایماع یاه
نآ زا یرایسب اه
هنایماع یاهرواب سوسحم دومن دنا
،اسیمش(
1377 : 89
.)
زا ،یسابع نارعاش یاهدرگش زا یکي یم شلات هک دوب نيا ،یبنتم هلمج
دندرک
نومضم و ون یحرط اب ار لبق نارعاش ناويد رد هتفر راک هب یاه ديدج تاملک بلاق رد
دننک لابند
( ،نيداهلا دعس یفطصم 2013
: 231
.)
م نت یاهرواب زا یرایسب یریگراک هب اب یب
هب ،تافارخ نوچمه هنایماع نيا رد رابرپ و اراک یمهس ،یبرع گنهرف زا یشخب ناونع
.تسا هتشاد ورملق .
ةعلاطم تاداقتعا و اهرواب نيا یياهرواب و داقتعا زین و یبنتم ناويد رد
هدش دادملق یفارخ یخرب رظن زا هک ینامز اهرواب نيا هک تسا تیعقاو نيا رگنایب ،دنا
ناسنا یگدنز یم رارق ریثأت تحت ار اه
هداد .دنا
یاهرواب دومن هنایماع
ترابع یبنتم ناويد رد زا دن
:
1-4 . کشا نینوخ
یکي زا یاهرواب ناینیشیپ
هک رایسب رد تایبدا تلم اه معا زا رثن و مظن هديد یم
،دوش
نتساخرب کشا
زا رگج
( لد
تسا)
هک هب تروص یاه نوخ
،نتسيرگ کشا
نینوخ و ...
هب
راک هتفر تسا . درومرد نینوخ ندوب
،کشا امدق روصت دندرکیم هک
« رگج لحم بذج بآ
تسا و دقتعم دندوب هک کشا زا عبنم بآ رگج ورف دزيریم و نوچ بآ رد رگج هب ببس
کشا مامت
،دوشیم مشچ یمدآ زا نوخ یارب کشا ددم دریگیم و کشا خرس و نینوخ
نیمهرب تسانبم
»
( قداص
،لامجلا 1966 : 107
«.)
لد ندعم ترارح تسا و رگج زین مرگ
تسا و ندعم دلوت نوخ تسا و ردنا بناج تسار تسا
»
( ینیسح
،یناجرج 1350 : 1 / 178 .)
کشا یروش هک هتکن نيا کرد
، گريوم یم ساسح ار مشچ یاه نآ و دزاس
زمرق ار اه
یم ،دنک ناینیشیپ یارب هتخانش
هتسناد لد نوخ ار کشا ،تهج نیمه هب .دوبن هدش و دنا
قارغا تلاح رد هب هيرگ زا زیمآ
نوخ ناونع هدرک داي نتسيرگ
دنا
،حلاص یدشر(
2002 : 98
.)
نینوخ ندوب کشا یبیکرت تسا هک رد راعشا یبرع ناوارف هب نآ یمرب .ميروخ رد راثآ
یبنتم زین نيا رواب یفارخ اهراب ثم یتابیکرت اب ُعومدلا یمدُت ل
ار ُحُ ترَطق دق و نومضم
زاس
هدش .تسا رد نيا
،تایبا یبنتم زین هراشا هب نیمه هنایماعرواب دراد
. یبنتم اب ینایب
،فيرظ
نوخ و کشا هتخیمآ اب ةمرس ناور و کشم وسیگ ار هب ريوصت هدیشک تسا هک هرطق هرطق
هب نیمز یم دکچ و کاخ ار رت یم دنک و قشع هناریپ وا ار زا میب یياوسر ناشن یم .دهد
هولاع رب هراشا هب رواب ةنایماع نوخ
،نتسيرگ صخشم
یم ددرگ هک
ًلاوا فرصم همرس یارب
مشچ و کشم یارب ناوسیگ هتسد مک رد نامز
،رعاش صتخم نانز هدوبن .تسا
یِضَقنَت و ُعوُمُّدلا ُمُهَدوُدُخ یِمدُت ُروُهُد َّنُه َو ِمِهِلیَل ُتاعاس
( ،یبنتم 1986 : 589 )
( نآ اه رد نوخ وا مغ هيرگ
یم دننک و بش مغ زا اه ارد نانآ رب ردقنآ یبش ره هک نانچ دنرادن باوخ ز
یم تسا یراگزور یرادنپ هک ددرگ ).
( زا راديد ةرهچ یابيز ناکربلد و ناوسیگ بيرفلد یلااب نآ هرهچ اه کشا یاه یمشچ ار ادج یدینادرگ
هک کنيا یيابيز همرس ار درگادرگ ینامشچ هدنکارپ و تشز هدینادرگ و کشا یاه نینوخ نم هک رب ناوسیگ
هوبنا و کشم منیگآ یم دکچ و رد مه یم
،دنزیمآ هب یبآ هایس گنر کاخ ار رت یم دنک هک یناشن زا یخرس
نوخ مشچ .درادن )
اَهَ قوَف َو ِتایِناَغلا َدوُدُخ َتکَرَ ت وُمُد
ُِیعَلأا یِف َنسُلحا ُبیذُت ٌع ِلجُّنلا
ُهَدحَو ِکسِلما َنِم اًدوُس یَرَّثلا ُّلُبَ ت َرَطَق دَقَو
ِرَعِ شلا یَلَع ٌار ُحُ ت لثَلجا
:نامه(
914 )
2-4 . داقتعا هب مشچ مخز
داقتعا هب مشچ مخز رد نایم تلم اه هشير یا قیمع دراد . هدايز یيوگ یارب اعد دروم رد اه
فر دوت نیب رد .تسا رایسب مخز مشچ ع ة
هدش نیجع تافارخ اب ثحابم نيا زا یخرب مدرم
هب مخز مشچ ریثأت لوبق .تسا هدش دارفا یضعب فرط زا مخز مشچ لصا راکنا ثعاب و نيا رد هناماوع لامعا و ىفارخ ىاهراک هب هک تسین ىنعم نيا هب لامجا روط دراوم هنوگ
دوش هدرب هانپ تسا عرش تاروتسد فلاخ رب مه هک ؛
و کش ببس مه و هاگآان دارفا ديدرت
ریثأت نيا تافارخ اب قياقح زا ىرایسب ندش هدولآ هک هنوگنامه ،تسا عوضوم لصا رد تسا هدراذگ ناهذا رد ار بولطمان
( ،میهاربا 1974 : 182
.)
مشچ مخز زا تنس یاه یلهاج هديدپ نيا .تسا هتشاد جاور زین یملاسا گنهرف رد
هب هک
« لامکلا نیع »
تسا هدوب فورعم دزن
د دومن یلهاج بارعا دنبياپ تخس نادب و هتشا
هدوب دنا
( ،یقوزرم 1976 : 125
.)
داقتعا هّماع رب نيا تسا هک ناکدوک و
تاناویح رتشیب
رد ضرعم رظن ندز رارق
یم دنریگ . مه رد نانوي و مور ناتساب و مه رد یاهتنس
،یدوهي
،یملاسا یيادوب و دنه ردو
یاهگنهرف هماع
عماوج
،یيادتبا داقتعا هب نآ ات رصع ديدج مه هدیشک هدش تسا
( ،گنيراو
1371 : 157
. )
رد بلغا تنس اه روصت یم دوش هک دارفا
،هبيرغ لولعم و نانزریپ رتشیب زا
،نارگيد روش
دنامشچ و
مشچ مخز یم دنناسر
(
،یهاشمرخ 1376
: 773 - 775 .) تظفاحم یارب
یم مخز مشچ ربارب رد چ یيایشا زا ناوت
و هرهمرخ نو و ینابرق رظن و دامض
...
درک هدافتسا ،یقحاي(
1386 :
303 .)
یبنتم زین رد ار یتایبا ،دوخ راعشا اب
دیکات رب نیمه نومضم مَل تروص هب
،ذِّوَعي
نم ذعتساف مهنیعارش
یخرب هک ،تسا هدروآ بویع
یرهاظ و یئزج ار دننامه یهایس رود
،مشچ یلماع یم دناد هک نادوسح ثیبخ
یبیسآ زا مشچ مخز دوخ رب ناگنازرف و
گرزب
یناگداز نوچ وا دراو دنزاسن . یصقن و بیع اب ار دوخ فرشو دجم سکره رعاش نامگ هب
ب زا دزاسن نوصم مشچ مخز زا ار نآ قيرط نيدب و دزیماین اما رد یتخبدب و ايلا
یمن ن دنام
ٍد ِجام ِ لُک یَلَع ٍداع یدَّرلا َناک ُهَد َمَ ذِ وَعی َلَ اذإ
ِبویُعِب
،یبنتم(
1986 : 163 )
ذعتساف کلامک یلا منالأا صخش حاو بیعب مهنیعا رش نم
د
:نامه(
252 )
( ناسنا
،راوگرزب رگا تفارش و تازایتما دوخ ار زا مشچ مخز هاگن درادن و یارب عفد روش یمشچ یتشز یياه
یارب دوخ یقاب
،دراذگن زا یزاب اه و یاهدماشیپ راگزور
رد ناما یمن دنام و هراومه رد ضرعم گرم و یتسین
تسه .)
3-4 . داقتعا هب تخب و تشونرس
امدق شیب زا نآ هک هب هدارا و رایتخا رشب رد نییعت تشونرس شيوخ
داقتعا تشاد ه دنشاب
،
هب ربج و تخب و لابقا دقتعم هدوب دنا . رد بارعا نایم هب
تسد ندروآ بوخ
( هرهب
، )
اهنت رد
ورگ لسوت هب نادزيا
؛دوب ینعي ناسنا دوخ چیه هنوگ رایتخا اي یناوت رد رییغت تشونرس
تشادن . هتفر هتفر میهافم
،تخب هایس
،یتخب یتخبروش و
زبس یتخب رد تایبدا برع زین
هار تفاي و رد نایم ارعش و ابدا هب راک یم تفر و ابلاغ زا تخب دب و تخب کین نخس
یم دنتفگ
( ،نیمتورس یرهاط 1390
: 29 .)
سک ره تشونرس وا روضح و علاطا نودب
هدش نییعت دنوادخ فرط زا .تسا
سک ره
وتم ردام زا ىنّیعم تشونرس اب م دل
ی تسین ىنوگرگد لباق هک دوش .
و بیصن ىناسنا ره
تمسق دسرب نآ هب دياب راچان هک دراد ى
، هچ و دهاوخب هچ دهاوخن
ششوک و رییغت ىارب اه
تسا هدوهیب تشونرس
( ،یسوم 1984 : 128
.)
ىم ىرهطم داتسا :ديوگ
« زا دوصقم رگا
،یهلا ردق و اضق و تشونرس و هدارا و ورین و هوق هلمج نآ زا و تاببسم و بابسا راکنا
ىمن و درادن دوجو ىتشونرس و ردق و اضق نینچ ،تسا رشب رایتخا دشاب هتشاد دوجو دناوت
»
(
،یرهطم 1376 : 384
.)
ندروآ اب یبنتم هژاو
و ّدجلا ی رد نمُیلا
تایبا نيا هدومن هراشا رواب نيا هب
تسا و روآداي
یم هک دوش توافت رد تخب نامدرم تسا ات نآ یياج هک رعاش هب نایب هغلابم یزیمآ اعدا
یم دنک تخب و لابقا یم دناوت کي مشچ ار رب یرگيد یرترب دشخب نودب هکنآ زایتما
یفراعتم رد
نایم هدوب دشاب و اهنت هب نيا رطاخ هک اهنت یکي زا نآ اه هب یيرامیب راچد
هدش تسا و یرگيد زونه ملاس تسا اي هکنيا کي زور ار لاثم زور دیع اي نشج و
،یبوکياپ
رب زور رگيد یرترب دهد لاح نآ هک باتفآ ره ود زور هب کي هزادنا یيانشور و
امرگ هداد
تسا اي تسد تسار ار رب تسد پچ یرترب دشخب اريز رتشیب نامدرم تسار دنتسد . سپ
یرترب نتفاي یکي زا ره ود
،رما ًافرع هباشم و یواسم زا رظن ايازم دننام ود مشچ و ود
،زور
رد نيا تیب بسانت ظفل ی نیب ود هژاو دَج هب یانعم تخب و لابقا و دِج هب یانعم یعس
شلاتو هيامتسد ی یرارقرب هطبار لباقتم نایم اهنآ هدش و یبنتم یعدم تسا هک دنچره
نم نيرتشیب مشلات
ار یارب ندیسر هب یگرزب و هوکش لوذبم یم مراد یلو نيرتشیب شقن
و ریثات رد یقرت نم اب سناش و تخب تسا اريز یم منیب هک رد مفارطا یدارفا هک ناشتقایل
رتمک زا نم
،تسا هب یبصانم رتلااب زا نم هدیسر دنا .
اهَتخُا ُیَعلا َلضفَت ی تَح ُّدَلجا َوُه َو
اد یَس ِمویلِل ُمویلا َیرصی یتَح
( ،یبنتم 1986 : 24 )
( لابقا و تخب رثا رب یم لیضفت و حیجرت یرگيد رب یکي
یم رورس و دیع زور یکي هک دباي رورس . دوش
یم مايا رلااس .ددرگ
)
نآ اب ینعي ا مشچ ود هک
رب و تسا رتهب شتخب تسار مشچ ،تسا یواسم مه اب ،ناسن
پچ مشچ یم هداد یرترب
هک یزور ود نینچمه .دوش لابقا و تخب رثا رب دنناسکي مه اب
.دوش یم هداد یرترب یرگيد رب یکي ُد َمَ ُهَرثکَا َهلَب یلاعَف ُّلَقَا
ُّدَج لنَا َلَ مَا ُتلن ِهیف ُّدِلجاَذَو
،یبنتم(
1986 : 386 )
( همه سپ
،رایسب هچ و کدنا هچ نم لامعا ی یارب
هب یبایتسد تسا یگرزب
ششوک و شلات نيا و
، تخب
.دنسرن هاوخ دنسرب دوخ هتساوخ هب هاوخ ددرگ یم دادملق نم یارب یلابقا و )
روظنم رگيد یياج رد زا یبنتم
حرطم ندرک شداقتعا هب
سناش نيا تسا هک هب نحل
هبياطم و هنعط ضارتعا دنک ارچ نايرابرد و
بحاص نابصنم هاگتسد
،تفلاخ یگمه هلفس
و نورد هيام دنا . هب رگيد
،نخس هک تسا هدوب نيا شدارم ینامز
هک رعاش یارب تفرشیپ
شلات یم درک هب سناش داقتعا تشادن
، یلو شمشچ هک
هب نيا نايرابرد داتفا
فارتعا دومن
هک سناش نيرتشیب مهس
ار رد تیقفوم دراد شلات هن
( )یرواي تخب دنکن نوچ دوس هچ ششوک
.
اهَیَا ایَف ُهُیعَس ِ دَلجِبِ ُروُصنَلما ُّدَج یعَّسلبِ ُروُصنَلما اَهُّ یَا یا َو
ُه
،یبنتم(
1986 : 400 )
( رگا حودمم یراي فده هار رد ار وا یتخب کین رگا و دناسر یم یراي ار وا شکین تخب دشوکب یرما رد
.ددرگ یم هناور نآ یوس هب هکلب ددرگ یمن دونشخ نادب دنک )
رگيد یتیب رد رعاش
لیلد هلودلا دضع تیقفوم و یزوریپ ناذوشهو رکشل اب دربن رد
نب
یدرکلا دمحم ار
یم شدنلب تخب دناد
،تسا دقتعم نآ هب هک نآ اب
رازراک و دربن رد هک
.تشادن روضح نامه
:تسا هدمآ ريز تیب رد هک روط ِهِرَکسَع ِءانَف یموَی َتیَل َو دِهاَش لا َو ایناد نُکَت َلَ َو
ه تَفیلَخ ٌبئاغ بِغی َلََو دِعاصلا ُهُّدَج َو ِهیبَا شیَج
( ،یبنتم 1986 : 406 )
( شرکشل هک یزور نآ رد آ اب ،دروخ تسکش
نآ رد وت هک ن هب کيدزن یتح و یدوبن رضاح اج
یدوبن نآ
تشگ ردقم تيارب یزوریپ
، یچ ود نيدب وت یزوریپ و درک تباین دربن رد روضح زا وت کین تخب اريز ،ز
دش لصاح دنلب تخب و تردپ رکشل .)
4-4 . یناشیپ نتشاد
یبنتم زین رد تایبا ريز بیکرت ندروآ اب ،نیبَجلا َتلَص
و هدرک هراشا داقتعا نيا هب هولاع
رب داقتعا هب یرواب یموجن هک آرق ن و یکيدزن بکاوک دعس ار رد نامسآ هناشن کین یتخب
و شوخ ینمي نآ تعاس و ميوقت یم دنتسناد و
نآ تاعاس ار یارب ندیگنج بسانم
و
یزوریپ رد نآ گنج ار لباق یسرتسد و
لوصح یم دنتشادنپ
( یکيدزن ریشمش یدنه و یزوریپ
رد گنج هيانک زا هجیتن شخب ندوب گنج رد تاعاس دعس دوب
هب )
نامه بیترت بسن دوخ ار زین
ثعاب یزارفارس و
یتخبشوخ دوخ
یم دناد و دقتعم تسا تلصو ناردپ یو زا ود هلیبق
گرزب و فيرش رماع و
،تلص ریثات ب ه یيازس رد یبایماک نيزورما یو هتشاد تسا . رد تیب
،مود یناشیپ دنلب و علاط نومیم ود یلماع تسا هک موقم نامه یتخبشوخ و
هيانک زا نآ
یفرعم هدش تسا
، اريز رد عقاو قرع بیجن شدادجا هب
تروص یناشیپ ابيز و مشچ شزاون
دوخ ار ناشن هداد و هولاع رب یتخبشوخ یارب
یو ترهش زین هب ناغمرا هدروآ تسا
، اريز
مدرم درگ وا عامتجا یم دننک و اب تذل هدورس شياه ار هب شوگ ناج یم دنريذپ . نياربانب
دياب تفگ هراشا هب شیپ ینا دنلب هک زا هناشن یاه کین یتخب تسا
، رد نيا ود تیب هب روط
ارذگ دروم دیيات رارق هتفرگ و هچنآ تيروحم یاهرواب
هماع ار رد اجنيا لیکشت هداد ًاتدمع
داقتعا هب دعس و سحن مايا و ریثات موجن بکاوکو رب تشونرس روما
یمهم نوچمه گنج
هدوب تسا
، یعدم یبنتم یيوگ هدش هنيداهن و هتشرس وا دوجو رد دجم و ترهش هک تسا
.تسا هديدرگن ادج وا زا یمد و هدیسر یو هب شناکاین و دادجا زا و ٌرِماع َو ِهیف ُتلَّصلا یقلاَت ٌنارِق
ُرصَّنلا و ُّیناوُدنُلها یقلاتَی امک
امَّظَعَم ِیبَلجا َتلَص ِهِب اءاجف ُهلوَح لاُق َسا نلا یَرَ ت
ُرثُک ُمُه َو
( ،یبنتم 1986 : 594 )
( هداز ندش وا زا ود هفياط لیصا تلص و رماع نارتخا یکيدزن نوچمه
، هتسجخ دوب هنوگنامه هک دنویپ
غیت یدنه ناّرب و
یزوریپ هدنخرف تسا . سپ وا زا دنویپ نآ ود هفياط هداز دش رد یلاح هک زا ودب دلوت
یناشیپ دنلب .دوب تخبکین و مدرم
ار نوماریپ وا رد لصا و
،بسن کدنا یم
،یديد لاح نآ هک هب
،شرامش
رپ رامش دندوب و رایسب .)
5-4 . دیشروخ نز
و هام درم تسا
ناهت گنهرف رد یو کةمان
مولعلا تاحلاطصا فاش یم
:ديوگ
« هام درم تسا . وا هب دیشروخ
تفگ : وت بش رد ایب ات مرحمان وت ار دنیبن . دیشروخ یم
ديوگ : ره سک هب نم هاگن دنک
مسیگ ار رد شمشچ یم
منز . کي زور رد تسد هام ینزوس دوب . وا یم تساوخ اب دیشروخ
هقشاعم دنک . دیشروخ شسیگ
ار رد مشچ هام دز و وا روک دش . هام زین نزوس ار هب تروص
دیشروخ
،دز زا نآ نامز هب دعب سکره هب دیشروخ هاگن
؛دنک نزوس هب شمشچ یم
دنز
سپ بارعا زین سمش ار نز یم درادنپ و هام ار درم .»
،یوناهت(
1996 : 324 ).
زین یبنتم هک تسا دقتعم ،مدرم یخرب دننامه
تسا رکذم هام و ثنؤم دیشروخ رد و
شرعش آ اب بیکرت ندرو
« یاه ِسمّشلا ِمسِلا ّثینأَّتلا
»
« و للاهلل یرکذتلا
» یم رکذ هک دنک
و درادن یراختفا شيارب هام دوب رکذم و دیشروخ ندوب ثنؤم درادنرب رد یتلیضف
ثنوم و
ةژاو ود ندوب رکذم و دیشروخ
تسا هژاو سنج رطاخ هب طقف هام و .
نيا لیلد اما هک
نز
بسن ار یم رترب درم هب ت دنناد
نیمز لک هک دراد یرون و تسا ثنؤم دیشروخ هک تسا نيا
یم ینارون ار هام و هب هام رون هک یياج نآ زا و دنک
ةطساو یم نیمأت دیشروخ دوش
، ام رد ه
شندش کيرات لیلد هب .دراد دوجو یتساک و صقن
نامه :تسا هدمآ ريز تایبا رد هک روط
نادَقَ ف نَمک ُءاسِ نلا َناک وَلَو تل ضُفَل
ِلاجرلا یلَع ُءاسِ نلا
بیَع ِسم شلا ِمسِلا ثینأَّتلا اَمَو ِللاهلِل رخَف ُیرکذتلا لا َو
( ،یبنتم 1986 : 910 )
( رگا همه نانز دننام نآ زيزع زا تسد هتفر دندوب یب نامگ نانز ار رب نادرم یرترب یم ميداد .
نيا هک سمش رد یبرع ثنؤم یزاجم
،تسا بیع و یداريا رب وا تسین و نيا هک للاه
،هام رکذم ضرف
یم دوش زین یارب وا یراختفا تسین ي[
ینع یارب یفوتم نز شندوب بیع و یراع تسین ] )
6-4 . نوخ و یاهرواب طوبرم
هب نآ
ماوع دندقتعم
« ینوخ هک هب قحان رب نیمز هتخير
،هدش هرخلأاب لتاق شيوخ ار ادیپ یم دنک
و ماقتنا شدوخ ار زا وا یم دریگ و دندقتعم ات
حور لوتقم شماقتنا ار
دریگن هدوسآ
یمن دوش . دياش هب نیمه لیلد تسا هک رد هتشذگ هب ماگنه نتشک دارفا یطيارش ار
مهارف
یم دندرک ات نوخ وا هب یور نیمز دزيرن و و لاب ناشندرگ دوشن
( یرهظم
،تافص 1389
، 41
.)
رد هتشذگ موسرم هدوب هک
« ناهاشداپ یارب
نوخ نتخير ناسک رد سلجم عطن دندرتسگیم
و گير مرگ رب عطن دنتخيریم ات
گير
،مرگ نوخ ار بذج دنک و فارطا هدولآ هب نوخ
دوشن
»
(
،اسیمش 1377 : 538
.)
1-6-4 . هب نوخ باضخ ندرک
هب نوخ باضخ ندرک هيانک زا نتشک و هب لتق ندناسر تسا . باضخ ندرک یکي زا شيارآ
یاه ناگتشذگ دوب
هک نادرم زین یهاگ رس و شير دوخ ار باضخ یم دندرک و هب نوخ
باضخ ندرک ینامز هب راک یم تفر هک یدرف ار هب تسد دلاج یم دندرپس و نوخ زا رس
و یور وا رب یور شنساحم یم
تخير .
یبنتم زین رکذ اب هُباضخ دسلأا مَد«
» ندروآ و هیبشت
رواب نيا زا اع
دوخ رعش رد هنایم
و تسا هدرک داي یم
هب ار دوخ هک تسا رولاد نانچ شحودمم ديوگ ریش نوخ
هتشغآ
یم نادب دزاس تسوا باضخ نوچمه وا یارب نوخ نيا هک ناس
تسا نيا رب لیلد هک هک
تسا رترب و رتارف ریش زا وا و
ح هک تسا روآ گرم نانمشد یارب نانچ وا زین زا گرم یت
؛تسا نازرل و ناساره وا .تسا گرم زا رتلااب و رترب وا ینعي
ُهُباضِخ ِربزِلها ِدَسلاا ُمَد ٌدَسَا ُدَعرَت ُهنِم ِتولما ُضیارَف ٌتوم
( ،یبنتم 1986 : 136 )
( وا عاجش ی تسا هک نوخ ریش
،نايژ باضخ نآ تسا و یگرم تسا هک تشوگ ةراپ ةناش گرم زا وا نازرل
تسا . [ و رتارف مه گرم و ریش زا وا ینعي تسا رتلااب
] )
2-6-4 . نوخ اهب
ناوات و ةيد هتخير ندش نوخ و هتشک ندش یسک
(
،ادخهد 1360 : ليذ نوخ اهب
.)
هيد درفم
تايد تسا و زا ةشير
« یدو
» هب یانعم ندنار و در ندرک تسا . هيد ردصم تسا و رد لصا
« یدو
» هدوب هک
« واو
» نآ ار فذح هدرک و ضوعرد
« ءاه
» هب رخآ نآ هدوزفا دنا
( ،یدیهارف
1401 : )یدو هدام
.
هشيدنا ساسا رب هدوب دقتعم ماوع ،یریطاسا یاه
هک یمادام ،دوش هتشک یدرف رگا دنا
یمن شمارآ هب لوتقم حور ،تسا هدنز لتاق یمن زین رگيد ناهج رد و دسر
تشهب دراو دناوت
تسا هداد تیمها صاصق بلاق رد نوخ ماقتنا هب زین ملاسا .دوش
( ،بوجحم 1382 : 114 .)
زین هيد درف یارب یتازاجم و یندب و ینامسج تامدص و تافلت یلام ناربج قيرط
تسا یطاخ و بکترم قیقد و لکش نيرتهب هب یقطنم لح هار نيا.
رد نکمم تلاح نيرت
لعاف طسوت تاراسخ ناربج رب هولاع هيد .تسا هدش ینیب شیپ تايآ و ثيداحا و تاياور زین یرگيد درکراک ،یو تازاجم و زا یریگشیپ یارب تسا یراکهار عقاو رد هيد ؛دراد
ناسنا ندرک باجم یارب تسا یمرها و مئارج باکترا رد ،روما ماجنا رد رتشیب تقد رب اه
یدمعریغ تاقافتا زورب زا یریگولج تهج
،ینهذ(
1992 : 162 ).
،هيد هعيد اي نوخ اهب زا نیناوق ملاسا تسا و رب ساسا فيراعت
،یهقف لام اي یلوپ تسا
هک هب ببس نتشک ناسنا اي صقن وضع هب یسک هک همدص هديد تسا اي هب ناگدنامزاب وا
تخادرپ یم
دوش
،قودص خیش(
1413 : 4 / 150
.)
نانچ هک زین یبنتم هيد ةژاو ندروآ اب
يا هب هجوت اب نینچ دوخ حودمم فصو رد رواب ن
یم ديد یارب رگا هک ديارس ةمه مشچ وت را
میهدب ار نامدرم هداد مک ،
یمامت ناج رگا و ميا
تياپ ات میهدب ار مدرم ن
ان یاهب نوخ مهزاب دزغل .تسا یزیچ
ٌرَظَن ٌصَخَتَسُم لإ
ِهِب ابم هی تَرَظ َن
َرثع َو ِهلجِر ُة ِتیادِب ا
( ،یبنتم 1986 : 340 )
( نامشچ همه نامدرم رد ربارب راديد یور وت یياهب درادن و رگا همه مدرم هيد کي شزغل تياپ ار هب ناج
،دنزادرپب ب زا مه کدنا تسا .)
ِهیلَع دَوَ ق لا َّرَغَا ُّفُیح
ُراذِتعا َلا و ُقاسُت ٌهیِد لا و
( :نامه 584 )
( نيا رکشل رد ةدنرادرب یراوگرزب رادمان تسا هک هن صاصق یم دوش و هن هيد یم دهد و هن شزوپ یم دبلط )
7-4 . قشع یرامیب تسا
ناگتشذگ دقتعم
دندوب هک قشع یعون یرامیب تسا . نبا انیس زین رد نوناقباتک
قشع ار
یعون یرامیب یم دناد و هب هار یاه شنامرد زین هراشا یم دنک . فيرعت وا رد نيا هراب نینچ
تسا :
« قشع یعون یرامیب هباشم ایلوخیلام تسا
هک ناسنا شدوخ ار نادب لاتبم یم
،دزاس
نيدب قيرط هک یيوکین و یگتسياش یخرب
تروص اه و ليامش رب هشيدنا و
،رکف طلسم و
بلاغ یم دوش
،انیس(
1364 : 183
.)
یبنتم نيا هب شتایبا رد و تسا یرامیب یعون قشع هک تسا دقتعم رواب نيا رب زین
تسا هدومن هراشا یرامیب وا .
کشا یم هیبشت نوخ هب ار قشاع نامشچ صخش و دنک
هدش هتشک دننامه قشاع کشا هک تسا یا
یم لد زوس اب یياه دزير
، تسا ینوخ ايوگ هک
تسا هدش هتخير تاحارج رثا رب یم ار شبوبحم هک یماگنه و
ورجم شنامشچ دنیب هب ح
تسا نيا دارم و دوش یم نوخ هک
.تشگ خرس تلاجخ زا بوبحم یور
ُبلَقلا ِهِئادِب ُلوُذَع یا ُمَلعأ ِهِئا ِبم َو ِهِنفَِبِ َکنِم ُّقَحأ َو
( ،یبنتم 1986 : 118 )
( یا رگتملام
، لد هب یرامیب قشع دوخ رتاناد و هب کلپ مشچ و بآ هديد شا زا وت رتراوازس .تسا )
