Экология и гигиена
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017 УДК 613.955
В. Н. Приз, Г. Н. Талиева, Ж. К. Шайхина, Л. Н. Ботченко, Г. А. Бакарамова ЖАЛПЫ Б1Л1М БЕРУ МЕКЕМЕЛЕР1НЩ ОКУ УРД1С1Н ГИГИЕНАЛЫК БАFАЛАУ Караганды мемлекетт1к медицина университетнщ екбек гигиенасы, кэс1би аурулар, балалар мен жасесп1р1мдер гигиенасы кафедрасы (Караганды, Казакстан)
Макалада КараFанды каласынык мектептер1нде 2014 жылFы кабылданFан «Б1л1м беру об ъ е ктте р н е санитариялык - эпидемиологиялык талаптар» санитариялык каFидалар талаптарынык 1с жYЗiнде орындалуы карастырылды. Талдау жумысы барысында зерттеуге алынFан санитариялык ^ и д а л а р ы н ы к непзп 8 пунктнН нэтижес1 оку YPДiсiнiн уйымдастырылуы оку жYктемеdнщ утымсыз бел1ну1мен сипатталатынын керсетт1. Сонымен катар, сабак кестес1н куру пэннщ киындык дэреж еан, сонымен коса оку кYнiнде баланык жумыска каб1летт1л1к езгер1с1нщ физиологиялык принциптер1 ескер1лмей жYргiзiлгенi аныкталды.
К'ш т сездер: жалпы б1л1м беру мекемес1, санитариялык ^ и д а л а р , оку YPДiсi, оку жYктемесi
Кей1нг1 жылдардагы кептеген гылыми мэл1меттерде жедел каркынмен езгер1п жаткан экологиялык фон, элеуметт1к-экономикалык мэселелер, балаларды медициналык камта- масыздандырудагы езгер1стерге байланысты мектепке дейнп жэне мектепт1к мекемелерге келет1н денсаулыгында акауы бар балалардык саны артып келе жаткандыгы туралы жи1 айтылуда [2]. Осы жагдайга байланысты балалардык оку 1с-эрекет1не бей1мделу1 киындап, мектепт1к б1л1м алуга кажетт1 организмнщ макызды функцияларынык (есте сактау, зей1н, оку тапсырмаларын орындау) мYмкiндiгi темен болып келет1нд1г1 туралы п1к1рлер кебеюде [4, 5]. Окушылар организм1не эсер1н тиг1зет1н кептеген мектеп 1ш1л1к факторлардык арасындагы, ек макыздысы калыптасып келе жаткан организмнщ функционалдык мYмкiнiдiгiне ткелей эсер1н тиг1зет1н оку - YPДiсiнiк койылымы, осы саладагы зерттеуш1 мамандарды ойландырып келе жаткан, шеш1м1 киын ете кYPделi мэселелерд1к б1р1не жатады [6, 7]. Каз1рг1 кездег1 мектептк оку-тэрбие YPДiсiне енг1з1лген езгер1стерде непзнен балалардык К- эрекет1н1к б1р ^ н д к узактыгы гана ескер1л1п реттелген, ал эрб1р сабактык киындык дэрежео, балалар организмнщ жас ерекшел1ктер1не байланысты кажу мYмкiндiгi реттелмеген жэне жедел енпзтген каркынды жYктемелерге, тосыннан келген жака бастамаларга балалар организм1н1к бей1мделу мYмкiндiктерi ескеруоз калган. Осыган байланысты жумыстык зерттеу максаты - жалпы б1л1м беру мекемелер1н1к оку YPДiсiнiк койылымына гигиеналык бага беру жэне санитариялык талаптарга сэйкест1г1н аныктау.
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ЭД1СТЕР1 Зерттеу жумысы Караганды каласынык жалпы б1л1м берет1н мектептернде жYргiзiлдi.
Зерттеуге алынган «Б1л1м беру объекттерне санитариялык - эпидемиологиялык талаптар»
санитариялык кагидаларынык мэселеге сэйкес непзп 10 бел1мнен 8 керсетк1штер1н1к (235, 236, 237, 238, 239, 240, 241 жэне 243 пункттернщ) К жYЗiнде орындалу барысын талдауга алдык.
ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1
Ел1м1здег1 кей1нг1 кезде кабылданып жаткан мектепт1к реформаларга байланысты мектептк оку жYктемеdнщ 2011 жылгы санитарлык-нормативт1к кужат жэне 2014 жылгы кабылданган «Бш1м беру объект1лер1не санитариялык - эпидемиологиялык талаптар»
санитариялык кагидалардык мэл1меттерн езара салыстырсак, 2011 жылы барлык сыныптарда (1-ш1 сыныптан 11 -ш1 сыныпка дей1н) оку жуктемео 30%-дан 54,2%-га дей1н жогарылатылган. 2014 жылы Санитарлык нормалар мен ережелер республикадагы мектепт1к б1л1м беру орындарынык оку жуктемесн кайта карап, 1-сыныптагы жYктеме езгеруоз калдырылып, 2-ш1 сыныптан 9 сыныпка дейнп окушыларга арналган оку жуктемес1н1к келем1 едэу1р те м ен де ттн , жогаргы сыныптарга кер1Фнше (10-шы сыныпка 7%, 11-ш1 сыныпка 3% келемнде) тагы да Yстеме жYктеме косылды [1, 3].
Аталып отырган салыстырмалы керсетк1штер тек мектепт1к оку жYктемеdнщ келем1ндег1 езгер1стерд1 гана керсетед1, ал мектептк бт1м беру орындарындагы оку сабактарынык жYктемеdнiк еселену1мен б1рге е н п з т т жаткан баска жагдайлар, бYкiл оку- тэрбие YPДiсiнiк тYбегейлi езгерт1л1п жаткандыгы, жака пэндердщ енг1з1лу1, жака оку технологияларына кешу жагдайлары нормалык кужатта нактыланбаган.
Колданылып журген Санитариялык кагидалардык оку тэрбие YPДiсiне койылатын
Медицина и экология, 2017, 3 67
Экология и гигиена
аталFан 8 пункпнщ талаптарынын к;араFанды каласындаFы жалпы 6rniM 6epeTiH мектептерде орындалуына талдау жYргiзгенiмiзде, норма- лык кужат талаптарынын б1рк;атарыньщ сакталмайтынды^ы, бiркатарынын дурыс орындалмайтындыFы аныкталды, атап айткан- да 235 пунктнде жалпы б1л1м берет1н
¥ЙымдардаFы сабактын ¥зактыFы 45 минуттан аспауы тиютИ аталып кeрсетiлген. Б1р1нш1 сыныптарда б1рте-б1рте оку жуктемес1н арттыра отырып, «сатылы» оку сабактары уш1н пайдаланады. ^ыркуйекте 35 минуттан 3 сабак, ек1нш1 токсаннан бастап 35 минуттан 4 сабак, ек1нш1 жартыжылдыктан бастап сабактар 45-минуттан жоспарланады. Енбек сабаFынан баска б1р1ккен сабактарFа жол бер1лмейд1. Б1р1нш1 сынып окушылары уш1н б1р жыл 1ш1нде косымша б1р апталык демалыстар болуы ти1с. Бул койылFан талаптардын орындалу мYмкiндiгi 100%-ды кeрсеттi. 236 пункпнде айкын кeрсетiлген мектептiк жалпы б ^ м беру мекемелерЫщ апталык жуктемеа берiлген нормадан аспауы керек туралы талабы зерттеуге алынFан мектепте орын- далмайтындыFы аныкталды, яFни, факуль- тативтк, топтык, жеке сабактардын кeлемi окушыларFа шектi руксат етiлген жуктеме денгешнен барлык жаFдайда асып турFандыктан, н о р м а т и в т кужаттын бул пунктiсi орындалмайды деп алынды (орындалуы 0%). Аталып оты^ан 236 пункттiн талабы орындалмайтындыктан, келес 239 пункттiн фaкультaтивтi сабактар мЫ детт турде оку сабактарынын азайтылFан кундерЫе койылуы кажет деп кeрсетiлген талабы да сакталмайтынды^ы аныкталды (0%).
237 пунктнде сабак кестес1н курFан кезде, б1р кун жэне б1р аптанын 1ш1ндег1 окушылардын акыл-ой енбег1не кабтеттш1к динамикасы ескеру кажеттiгi кeрсетiлген. Бул KOЙылFан талаптардын да орындалу мумкшдП 100%-ды кeрсеттi. 238 пункт талабы, апталык сабак санынын орындалуы туралы. Бул талап зерттелт отырFан мектепте сакталFанымен, окушылардын кызмет кабiлетiнiн жаксы мYмкiндiгiн сактау Yшiн аптанын ортасында (сэрсенбi) женiлдетiлген оку кYнi жасалуы кажет деп атап кeрсетiлген талаптын барлык жаFдайда орындалмайтындыFы байкалды, яFни 83,75%-ды кeрсеттi.
239 пункт сабак кестеане койылатын талаптарды регламенттейдi. Бул пункт талабы бойынша мектептiк сабактардын кестеа м1ндетт1 жэне факультативт1 сабактар уш1н белек курастырылады. Факультативт1 сабактар м1ндетт1 сабактар санынын барынша аз саны
бар кундер1 жоспарланады. Факультатив^
жэне м1ндетт1 сабактын сонFы сабаFынын басталуы арасындаFы уз1л1ст1н узактыFы 45 минут болуы кажет. Бул пункттщ орындалуы 0% болды. Факультативтiк сабактар мен мЫ детт тYPдегi еткiзiлетiн непзп сабактардын сабак кестесi жеке жасалып, олардын арасында кажеттi белгiлi уз^ с мелшерi сакталмаFан. Бiрак, сабактардын жуктеме келемi оку орнынын барлык сыныптарында ете кеп мелшерде жоFарылаFандыFы, факуль- тативтiк сабактарды мiндеттi турде непзп сабактардын аз койылFан кYндерiне жоспарлау мумюн еместiгi аныкталды.
240 пункт - бастауыш мектепте косарлы сабак е тш уге болмайтындыFы туралы. Бул KOЙылFан талаптардын орындалу мYмкiндiгi 50%-ды керсеттк 241 пункттын талабы бойынша жалпы б1л1м берет1н уйымдардын барлык туршдеп окушыларFа арналFан сабактар арасындаFы уз1л1ст1н узактыFы кем1нде 10 минут, улкен уз1л1с (2 немесе 3 сабактан кей1н) 30 минутты курайды. Б1р улкен уз1л1ст1н орнына 2 жэне 3 сабактан кей1н эр кайсысы 20 минуттан 2 уз1л1с жасауFа жол бер1лед1. Yзiлiстердi козFалыс ойындарында таза ауаны барынша кеп пайдалану кез1нде жург1зед1. Бул пункттiн талабы бойынша сабак арасындаFы берiлген у з т к мелшерi ешбiр сыныпта сакталмайтындыFы, барлык зерттелген сыныптарда кiшi Yзiлiс 5 минут, улкен у з т к 10 минут кана екенi аныкталды, яFни орындалуы - 0%.
243 пунктте мектеп алды сынып- тарындаFы сабактардын барынша кеп руксат ет1лген саны узакты^ы 25 - 30 минуттан терт сабактан аспайды. Сабактар арасындаFы уз1л1стер кем1нде 10 минут болуы ти1с. Бул талаптын орындалуы, жалпы б ^ м беру мектебiнде орташа алFанда мектеп алды сыныптарында 20% мелшернде Fана екенi аныкталды.
Мектептiк бiлiм беру орнында Санитариялык каFидалардын аталып оты^ан белiмiнiн талаптарынын орындалуы - 69,88%
керсеттк ЯFни, аталып отырFан непзп гигиеналык нормативтiк кужаттын мектептiн оку-тэрбиеан реттейтiн негiзгi 10 белiмiнде керсеттген талаптардын орындалуы iс жYзiнде орындалуын кадаFалау барысында кездесетiн объективтi киындыктарды байкатты, яFни нормативтiк кужаттын нактыландырылуы кажет тустарын аныктауFа мYмкiндiк бердк
Мектептегi ен негiзгi жумыстын тYрi эрбiр сыныптарFа сабак кестесi аркылы берiлетiн кYнделiктi оку жYктемесi, OFан
68
Экология и гигиена
косымша OK^brnapFa журпзшетш топтык, факультативтiк сабактар жэне уйге берiлген тапсырманы орындау болып табылады. Оку жуктемеанщ дурыс бeлiнуiн аныктаудын 6ip Fана жолы сабак кестеанщ курылымын, жоспарын, ic жYзiнде орындалуын зерттеу аркылы аныктауFа болады.
Ж урпзтген зерттеу нэтижеci оку Ypдiciнiк уйымдастырылуы оку жуктемеанщ утымсыз бeлiнуiмен сипатталатынын кepcеттi.
Осылайша оку орнында апталык оку жуктемеанщ руксат етiлген денгей 15% асып туpFаны аныкталды. Сабак кезшдеп оку жумысынын тыFыздыFы уcынылFан гигиеналык нормадан 8% жоFаpы болды. Мундай жаFдай апталык сабак кестеан куру кезiнде де байкалды. Сабак кестеан курастыруда мiндеттi турде окушы организмнщ функционалдык муммндНнщ классикалык кисык cызыFы сакталуы кажет. Зерттеу мэлiметтеpiнен мектептiк оку орнында сабак кестеанщ койылымы окушылардын функционалдык мYмкiндiгiне cэйкеcтендipiлмегендiгi жэне зерттелген сыныптарда зерттеуге алы^ан меpзiмдегi сабак жуктемеанщ мeлшеpi бертген нормадан 1cаFаттан 3 cаFатка дейн жоFаpылаFандыFы байкалды.
КОРЫТЫНДЫ
Сонымен, KаpаFанды каласынын жалпы бiлiм беpетiн мектептерЫде оку Ypдidнщ койылымын зерттеу кезнде мектеп окушыларынын денcаулыFын сактап, жак- cаpтуFа, дене бiтiмi дамуынын дурыс калыптасуына, жалпы организмнщ кызмет кабшетш ныFайтуFа, жакcаpтуFа кедеpгi келтipетiн кемшшктер байкалды. ЖYpгiзiлген зерттеу нэтижеci оку Ypдidнщ уйымдас
тырылуы оку жуктемеанщ утымсыз бeлiнуiмен сипатталатынын кepcеттi. Осылайша оку орнында апталык оку жуктемеанщ руксат етшген денгей 15%, оку жумысынын
^ ^ □ды ^ ы уcынылFан гигиеналык нормадан 8% жоFаpы болFаны аныкталды. Сабак кестеан куру пэннщ киындык дэрежеан, сонымен коса оку кYнiнде жэне оку аптасында баланын жумыска кабшеттИнщ физиоло- гиялык езгеру пpинциптеpiн ескертмей KУpылFан. Оку кYнiнде сабак кестеанде ауырлык дэpежеci 6-8 баллмен баFаланатын (математика, орыс тiлi, табиFаттану) пэндер бipiншi жэне cонFы сабакта етмзшд^ бул жумыска кабiлеттiктiн ендipiлуi мен темендеу кезенне сэйкес келмейдi. Ауырлык дэрежес 2
4 баллмен баFаланатын пэндер (эн-куй, бейнелеу, енбек) еюнш^ Yшiншi жэне теpтiншi сабак болып етмзшд^ бул жоFаpы жэне
туракты жумыска кабiлеттiлiк кезенiне сэйкес келмейдк Осындай жаFдай апталык сабак кестеанщ курылымында да байкалды.
Бул мэселен шешуде колданылып журген санитариялык ^ и д а ла р д ы н кейб1р манызды тустарын кайта карап, косы мша эдicтеме нускаулар беру кажеттИ жэне ноpмативтiк кужаттаFы жоFаpыда аталFан пункттеpдiн, жанадан енгiзiлiп жаткан усыныс, нускаулардын орындалуына кадаFалау жасау керек.
ЭДЕБИЕТ
1 «Балалар мен жасесп1р1мдерд1 тэр- биелеу мен б1л1м беру объекттерне койылатын санитариялык-эпидемиологиялык талаптар» санитариялык ^ и д а ла р ы н бек1ту туралы» Казакстан Республикасы Yкiметiнiн 2011 жылFы 30 желтокcандаFы № 1684 Каулысы
2 Бурханов А. И. Состояние здоровья учащихся школ различного профиля /А. И.
Бурханов, Т. А. Хорошева //Гигиена и санитария. - 2008. - №3. - С. 61-64.
3 Казакстан Республикасы ¥лттык экономика министрЫщ 2014 жылFы 29 желтокcандаFы № 179 буйры^ымен бек1т1лген
«Б1л1м беру объектшерне койылатын санитариялык-эпидемиологиялык талаптар»
санитариялык ^ и д а л а р ы
4 Нагаева Е. В. Рост как критерий здоровья ребенка //Педиатрия им. Г. Н.
Сперанского. - 2009. - Т. 87. - №3. - С. 58-63.
5 ©телбаева С. А. Казакстаннын мектеп жасына дейшп балалардын буры^ы он жылдыкпен cалыcтыpFандаFы дене курылымы дамуын pетpоcпективтi талдау //Астана мед.
журн. - 2001. - №4. - Б. 20-24.
6 Приз В. Н. Влияние экспериментальных программ обучения на состояние здоровья учащихся инновационных школ //Медицина и экология. - 2002. - №2. - С. 39-41.
7 Швецов А. Г. Изучение влияния обучения по экспериментальной программе на состояние здоровья гимназистов /А. Г.
Швецов, С. М. Кабиева //Гигиена и санитария.
- 2000. - №3. - С. 46-49.
REFERENCES
1 «Balalar men 2Иазе8р1г^ег^ tэrbieleu men bilim beru ob#ektilerine ^jylatyn sanitari- jalyк-jepidemiologijalyк talaptar» sanitarijalyк
^Fidalaryn bekitu turaly» Kaza^tan Respu- blikasy Ykimetiniн 2011 zhylFy 30 zheltoкsandaFy
№ 1684 Kaulysy
2 Burhanov A. I. Sostojanie zdorov'ja uchashhihsja shkol razlichnogo profilja /A. I.
Burhanov, T. A. Horosheva //Gigiena i sanitarija.
- 2008. - №3. - P. 61-64.
Медицина и экология, 2017, 3 69
Экология и гигиена
3 Kazakstan Respublikasy Vitty^ jekonomi- ka ministriniK 2014 zhylFy 29 zheltoKsandary
№ 179 byjryFymen bekitilgen «Bilim beru ob#ektilerine Kojylatyn sanitarijalyK-jepidemiolo- gijalyK talaptar» sanitarijalyK KaFidalary
4 Nagaeva E. V. Rost kak kriterij zdorov'ja rebenka //Pediatrija im. G. N. Speranskogo. - 2009. - V. 87. - №3. - P. 58-63.
5 ©telbaeva S. A. KazaKstannyK mektep zhasyna dejingi balalardyK byrynry on zhyldyKpen salystyrFandaFy dene Kyrylymy damuyn
retrospektivti taldau //Astana med. zhurn. - 2001. - №4. - P. 20-24.
6 Priz V. N. Vlijanie jeksperimental'nyh pro- gramm obuchenija na sostojanie zdorov'ja uchashhihsja innovacionnyh shkol //Medicina i jekologija. - 2002. - №2. - P. 39-41.
7 Shvecov A. G. Izuchenie vlijanija obuchenija po jeksperimental'noj programme na sostojanie zdorov'ja gimnazistov /A. G. Shvecov, S. M. Kabieva //Gigiena i sanitarija. - 2000. -
№3. - P. 46-49.
Поступила 14.04.2017 г.
V. N. Priz, G. N. Taiiyeva, Zh. K. Shaikhina, L. N. Botchenko, G. A. Bakaram ova H YG IEN IC EVALUATIO N O F EDUCATIONAL PROCESS O F EDUCATIONAL IN STITU TIO N S
D epartm ent o fla b o r hygiene, occupational diseases, hygiene o f children an d adolescents o f Karaganda state m edical university (Karaganda, Kazakhstan)
The article presents an analysis o f the fulfillm ent o f the requirements o f the Sanitary Regulations «Sanitary and epidem iological requirements for education objects» in 2014 by secondary schools in Karaganda.
The results o f the study showed that the main 8 points o f the Sanitary Rules, the organization o f the education
al process is characterized by irrational sharing o f the academ ic load. In addition, when drawing up the schedule of lessons, the rank scale o f the difficulty o f the subject was not taken into account, and also the physiological principles o f changes in the working capacity o f children during the school day.
Key w ords: general educational institutions, sanitary rules, educational process, training load
В. Н. Приз, Г. Н. Талиева, Ж К Ш айхина, Л . Н. Ботченко, Г. А. Бакарамова
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА УЧЕБНО ГО ПРОЦЕССА ОБЩ ЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫ Х УЧРЕЖ ДЕНИЙ Каф едра гигиены труда, проф ессиональны х заболеваний, гигиены д е те й и п о д р о стк о в Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)
В статье представлен анализ выполнения требований Санитарных правил «Санитарно
эпидемиологические требования к объектам образования» 2014 г. общеобразовательными школами г. Караганды.
Результаты исследования показали, что по основным 8 пунктам Санитарных правил организация учебного процесса характеризуется нерациональным разделением учебной нагрузки. Кроме того, при составлении расписания уроков не учитывалась ранговая шкала трудности предмета, а также физиологические принципы изменений работоспособности детей за учебный день.
Клю чевые слова: общеобразовательные учреждения, санитарные правила, учебный процесс, учебная нагрузка
