ӘӨЖ 579
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫ АСТЫҚ ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ АНТИБИОТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТІН ЗЕРТТЕУДЕ ҚОЛДАНУ
Усукеева А.Д., техника ғылымдарының магистрі, оқытушы;
Алматы Технологиялық Университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы e-mail: [email protected]
Кейбір микроорганизмдердің жоғарғы температурада өсу қабілеті бұрыннан биологтардың назарын аудартты. Яғни, дәл сол жерде термофильді микроорганизмдердің жаңа пішіні мен жаңа түрлері табылған. Ыстық көздерден және басқа да вулкан тектес суларда, зерттеушілер өзара экологиялық қарым-қатынасты табуға тырысты. Микрофлораның термальды топырақ құрамының жаңа мағлұматтарын алу және микробиология мен химиялық мінездемелердің өзара байланысын орнатуы, термальды минералды сулардың химиялық құрамының құрылуы кезінде микробтардың рөлін анықтауға жол ашады. Қазіргі уақытта саңырауқұлақтар көптеген антибиотикалық заттардың продуценттері болып қолданылып жүр.Оларды өсімдік ауруларымен күресуде пайдалануда. Asp.fumigatus-тан фумагилин, Trihotecium roseum-нен ихоцетин, Trihoderma lignorum–нен триходермин алынатыны бәріне белгілі. Солтүстік Қазақстан жағдайында тың және тыңайған жерлерді егеруден бастап қазірге күнге дейін саңырауқұлақ ауруларының қоздырғыштары астық дақылдарын зақымдап келеді. 60-жылдардың басында жаңа игерілген жерлер аудандарында жаздық бидайдың тамыр шірігі басқа аурулар ішінен зияндылығы бойынша бірінші орында болды. Осы мақсаттарды алға қоя отырып жүргізілген зерттеулеріміз тақырыптың өзектілігін көрсетеді.
Биологиялық белсенді заттарды өндіруде термофильді штаммдарды қолдануының ерекшеліктері, термофилдердің мінездемесімен ерекшеленеді:біріншіден, термофильді микроорганизмдердің ең негізгі ерекшелігін жылдам алмасу құрайды; екіншіден, жоғары температурада биохимиялық процестерді қолдануда, өнімнің шығуы мен интефикациясы жоғарылайды және бұл процесстер эконономикалық жағынан өте тиімді болып саналады.
Осыған орай зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты - астық өнімдерінің антибиотикалық қасиетін зерттеу барысында термофильді саңырауқұлақтарды қолдану болып табылады.
Біздің тәжірибелеріміздезерттеу нысаны ретінде термофильді микроскопиялық саңырауқұлақтар –Aspergillus,Penicillium, MucoralesChaetomiumтуысының 22 штамын алдық. Культура сұйықтықтарынан және мицелийлерден алынған ацетонды экстракттардың грамм+, грамм – қышқылға төзімді бактерияларға антибиотиктік әрекеті агарға диффузиялау әдісі арқылы анықталады. Біз адсорбционды малекулярлы спектроскопияның көрінетін және ультракүлгін спектр аймақтарындағы әдістерді қолдандық.
Зерттеуге хлороформенді, спиртті және термофильді саңырауқұлақтардың гександы экстрактары ұшырады. Спектр талдауының мәліметтеріне сүйеніп, түрлі түрлердің әртүрлі термосезгіштіктерін мінездейтін құбылысын табуға тырыстық. Спектрометрия мәліметтерінің негізінде антибиотикалық
белсенділіктің мезгілді жылжуын іске қосу қолға алынды. Бұл қорытындылар хроматографиялық анализ мәліметтерімен салыстырылды.Термофильді микроскопиялық саңырауқұлақтардың антагонистік қасиеттерін анықтаудың қорытындысын әр түрлі тест-культуралармен салыстырса,22штамның 18 белсенді болып шықты, яғни ол 81,8% құрайды. Біз әр түрлі орталарды, экстракция әдістерін және хроматография жағдайларын қолдандық. Олар химиялық құрылымымен ерекшеленетін қосылыстарды табуға мүмкіндік береді. Термофильді саңырауқұлақтардан антибиотиктерді бөліп алғанда әр түрлі типтегі ерітінділерді қолданғанда, спектр бойынша жұтуда зерттелініп жатқан қосылыстардың барлық компонеттері бірдей жағдайда экстракцияға ұшырай алмайды.
1 кесте -Термофильді саңырауқұлақтардың әртүрлі қоректік орталарда антибиотикалық белсенділігін анықтау
Қоректік орталар Термофильді саңырауқұлақтар Mucor pusillus 268/блок
диаметрі см-мен
Asp.terreus 233/блок диаметрі см-мен
B.carotovorum БРТ Pseudomanas C-4 B.carotovorum БРТ Pseudomanas C-4
Ур-SS - - 1,4 1,1 1,6 2,0
Балықты -51 - - 1,4 1,0 - 2,6
УД-агар - - - 1,2 1,3 1,6
С3-агар - 9,4 - - 1,1 1,2
Красильников бойынша Чапека
- 9,4 - 1,1 1,1 1,2
Кестенің мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, антибиотикалық заттарды бөліп алудың ең тиімді экстракция әдісінің біріхлороформ – шарап қышқылы- хлороформ екені белгілі болды. Экстракция әдісінің нашар қорытындысын берген: хлороформ Н-бутанол (1:3)- шарап қышқылы - хлороформ және хлороформ изопропанал(1:2)-этанол немесе ацетон.Әртүрлі термосезгіш саңырауқұлақтар оңтайлы жағдайда экстрацияға әртүрлі қабілеттілігін көрсетеді.
Қорыта айтсақ, зерттелінген микроорганизмдер культураларының көбісі бидайдың тамыры (46%) мен сабағының (38%) өсуін жоғарылататыны, актиномициттердің метаболизм өнімдері бидайдың дамуы мен өсуіне әсер етуі айқын болды.
Соның ішінде тек 16% зерттелген штамдар өсу реттеуіштер ретінде бөліп алынды.Олар келесі тәжірибелерде қолданылады.
