ТФХР 67.07.01 Ғ

(1)

ISSN 2220–685Х Инженерлік графика ж не к сіби білім проблемалары №4 (63) • 2021ә ә

ТФХР 67.07.01 Ғ

Н.К. Келмағамбетов Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті Қызылорда, Қазақстан E-mail: [email protected]

Қала құрылысындағы түстік-композициялық шешімдер

Аннотация: Мақалада құрылыстық кешендердің қасбеттері үшін түсті-композициялық шешімдердің қалыптасу заңдылық-тарын анықтау және осы үлгілер негізінде ғимараттардың сәулеттік көркемділігін арттыруға бағытталған түрлі - түсті композицияларды жобалау бойынша ұсыныстар жасау болып табылады. Мақалада қала құрылысында сәулеттік колористиканы қолдану, композициялық шешімдердің жетілдірілуіне, салынып жатқан және қайта жаңғыртылып жатқан ғимараттар қасбеттерінің сәулеттік көркемділігін арттыру жолдары бойынша ұсыныстар қарастырылған.

Түйінді сөздер: сәулет, қала құрылысы, түс, сәулеттік шешім, түстік шешім, тұрғын үйлер, қасбет.

DOI: https://doi.org/10.32523/2220-685X-2021-63-4-47-57

Ғимараттардың түсі көшелердің орташа жарықтандыру деңгейіне әсер етеді, құрылыс қабаттылығы көп және көшелердің ені аз болған сайын, соғүрлым бұл құрылыстың эмоциялық- бейнелі сипаттамасына әсер етеді.

Түстік шешімді қабылдауға қабырғаларды жарық жақтарына қатысты бағдарлау әсер етеді. Қабырғаның шығыс беткейі жұмсақ, таңғы жарық түсті болады. Батыс - үнсіз кешкі, қызыл түс. Солтүстік қабырғаға жарық аз түседі, сондықтан ең тиімдісі оны ашық түстерге бояу. Оңтүстік қабырға қарқынды, жылтыр түсті болуы мүмкін, өйткені ең жарқын

(2)

жарықтандыруды ескере отырып, оның көрнекі әсері айтарлықтай төмендейді. Формалар мен түстерді қабылдауға объектіге жарық түсіретін жарықшам көп әсер етеді.

Объектілерді бояу кезінде жасанды жарықтандыру кезінде беттердің түсімен болатын өзгерістерді ескеру қажет.

Сәулет объектілерінің сыртқы элементтері визуалды қасиеттері тұтас бірқатар факторларға тәуелді боялған беттер түрінде қабылданады.

Материалды таңдау түстерге белгілі шектеу қоюға әкеледі, өйткені әртүрлі материалдарда қолданылатын сол түстер әртүрлі сезімдерді тудырады және әр түрлі визуалды әсерлер береді.

Мысалы: қарқынды түстер беті тегіс, жылтыр материалдарда:

эмаль, түсті шыны, глазурь, клинкер немесе жасанды материалдарда ерекше жылтырға ие болады. Бірақ күңгірт, ірі түйіршікті немесе талшықты құрылым (сылақ, шикі кірпіш, бетон, өрескел өңделген тас) аз қаныққан түстермен жақсы үйлеседі, табиғатта кездесетін реңктерге жақын. Сондай-ақ, сылақ құрылымы да түс шешіміне тікелей әсер етеді: түйіршіктер неғұрлым үлкен болса, түсі соғұрлым қараңғы болады.

Элементтің өлшемі де ескерілуі керек: кішкентай аумақты қамтитын түс үлкен бетіндегі бірдей тонға қарағанда қарқынды көрінеді.

Дұрыс таңдалған түстер мен жарықтандыру қалалар құрылысының көрнекі қасиеттері тұрғысынан қалалық ортаны айтарлықтай түрлендіруі мүмкін. Түс пен жарық екінші дәрежелі, көлемі мен кеңістігіне бағынатын құралы сияқты қабылдау қате пікір.

Түсті моделдеу-жобалық кезеңде туындайтын композициялық міндеттерді шешуге бағытталған құралдар мен әдістер жүйесі. Бейнелі - ұғымдық және материалдық түсті модельдерді құру бастапқы колористикалық жағдайды жан- жақты зерттеуге, эстетикалық әсер ету жағдайларын ескере отырып, түстік шешім қабылдауға ықпал етеді.

Теориялық жұмыстар мен дизайн тәжірибесін талдау ғимараттардың қасбеттерінің экспрессивті түс композициясын жасау мәселесін шешудің бірнеше бағыттарын анықтауға мүмкіндік берді.

Қалалық кеңістік масштабында түстерді сауатты пайдалану маңызды. А.В. Ефимовтың зерттеулеріне сүйене отырып, үш негізгі көзқарас анықталды: теориялық (ландшафттың, табиғи құбылыстардың және тарихи дамудың түстерін талдау негізінде),

(3)

эмпирикалық (осы аймақтың мәдени-тарихи ерекшеліктерімен байланысты түстің символдық-эмоционалды және психофизикалық белгіленуі негізінде), тарихи әлеуметтік функционалды [4].

Жүргізілген талдау қасбеттердің түс-композициялық шешімдерін қалыптастыруға және қабылдауға әсер ететін бірқатар негізгі факторларды анықтауға мүмкіндік береді: өзіне тән табиғи - климаттық ерекшеліктер (аса маңызды фактор), урбанистік немесе (және) табиғи колористика, түстің белгілі бір ассоциацияларды туғызу және психологиялық әсер ету қабілеті, сәулет ортасының әлеуметтік құрылымының көрінісі, қоршаған сәулет ортасының тарихи және көркемдік құндылығы.

(4)

Осылайша, тұрғын үй ғимараттары мен кешендері қасбеттерінің қоршаған ортамен үйлесімді түсті-композициялық шешімдері (қасбеттер тектоникасы, түсі, пішіні, массасы, масштабы, сәулет элементтерінің фактурасы) климатты, табиғи және қалалық ортаның колористикасын, қалалық кеңістіктердің масштабын және олардың тарихи және көркемдік құндылығын, сондай-ақ түсті элементтердің адамға ассоциативті және психологиялық әсер туғызу қабілетін ескере отырып қалыптастырылуы тиіс.

(5)

Түс - композициялық шешімдердің жіктелуі олардың қалыптасуына және қабылдауына әсер ететін келесі маңызды факторларға негізделген (Кесте 1):

(6)

(7)

- қасбеттердің қандай да бір түсті-композициялық шешімінің қалауын, қалыптасуын айқындайтын сыртқы орта факторлары: табиғи - климаттық ерекшеліктер (күн сәулесінің қарқындылығы, ауданның климаттық жағдайлары, жыл ішіндегі жарық режимі, табиғи жарықтандырудың спектрлік құрамы, жауын-шашынның жиілігі, ластану-атмосфераның шаңдануы), қалыптасқан сәулет-қала құрылысы жағдайының ерекшеліктері (қоршаған құрылыстың көркемдік және тарихи құндылығы, оның түсті-композициялық шешімі, ауданның функционалдық құрылымы), қолданыстағы құрылыстың жоспарлау ерекшеліктері - ғимараттарды қабылдаудың болжамды қашықтығы, құрылыстың тығыздығы және ғимараттың түс-композициялық безендірілуінің қарама-қарсы үйлердің үй-жайларындағы табиғи жарық деңгейіне әсері, қозғалыс бағыттары);

- сәулеттік объектінің көркемдік мәнерлілігінің әлеуетін алдын ала айқындайтын көлемдік - жоспарлау шешімінің факторлары мен пластикасы;

- сәулеттік объект көлемінің ерекшеліктері (силуэт, пластика және қабырға бетінің көлемі мен пластикасының пропорциялары), ғимараттың конструктивтік жүйесінің сипаты, ғимаратты әрлеу материалдары мен технологиялары («дымқыл қасбет» технологиясы, сылақ жұмыстары және декоративтік бетон экрандарын, ламинатталған, композитті панельдерді, тас және керамикалық плиткаларды пайдалана отырып желдетілетін қасбет технологиялары).

Ғимараттар мен құрылыстардың әртүрлі көлемдерінің бір немесе бірнеше негіздерді сәйкестендіруі комбинацияға еркін сипат береді. Асимметриялық композиция ғимараттың сәулеттік екпінін оны тең емес бөліктерге бөлу арқылы қалыптастырады.

Құрылыстық кешеннің түстік шешімі оның сәулеттік және эстетикалық құрамын ұйымдастырудың маңызды факторы болып табылады.

Жүргізілген зерттеулер қасбеттерде түс композициясын қалыптастыру бойынша ұсыныстар ұсынуға мүмкіндік берді.

Түстің қалаған сипаттамасын анықтайтын алғышарттар жиынтығы-композициялық шешім, қасбеттің түс аймақтарын бөлу моделіне сәйкес қарастыру ұсынылады.

Түс аймағы деп белгілі бір қабылдау шарттары мен тиісті талаптарға сәйкес келетін қасбет бетінің бөлігі аталады.

Қасбет жазықтығын бес қасбеттік аймаққа бөлуге болады: 1 және 2 - қабылдау қашықтық пен қозғалыс жылдамдығымен

Кесте 1: Түстік-композициялық шешімдердің жіктелуі

(8)

ерекшеленетін негізгі аймақтар; 3-ші - ғимаратқа жақын жаяу жүргінші қабылдаған «тактильді қол жетімділік» аймағы, оның биіктігі адамның қол көтергендегі биіктігіне сәйкес келеді; 4-ші қасбеттік «немқұрайлылық аймағы» (қасбет жазықтығының бір қарағанда көзге ілесе бермейтін бөлігі) және 5-ші «тәуелділік аймағы» жоғарыда қарастырылған тәжірибеге сәйкес бөлінген, аулалар мен тар көшелерде, ғимараттар арасындағы қашықтық қасбеттің түсі бөлменің жарықтандыру деңгейіне әсер ететіндей болған кезде қарсы тұрған үйлердің тұрғын бөлмелеріндегі табиғи жарық деңгейіне қасбетті әрлеудің әсер ету аймағы

Негізінен қасбеттің жоғарғы бөлігінде орналасқан, үлкен қашықтықтардан және қозғалыс жылдамдығының жоғарылауы- мен қабылдауға арналған 1-ші қасбеттік аймақтың түс- композициялық шешімінде қасбеттің маңызды бөліктерін қамтитын үлкен масштабты түсті элементтерді (оларды ұсақ бөлшектерден де алуға болады) пайдалану ұсынылады.

Көрші шағын ғимараттардың түс схемасымен ортақ жүйеге біріктірілген қаныққан түстерді қолдануға болады.

- «1 қасбеттік аймақ» болып қасбеттің жоғарғы бөлігі саналады. Оны қабылдау негізінен үлкен қашықтықтардан және қозғалыс жылдамдығының жоғарылауынан болады (автомобиль терезелерінен)

- «2 қасбеттік аймақ» - жақын қашықтықтан (25 метрге дейін) қарастырылатын қасбеттің бөлігі.

Төменгі сәулет кеңістігінің ашылу бұрышы 27⁰ – 30⁰, бұл бірінші 2-4-ші қабат деңгейіне сәйкес келеді.

3 – «3 қасбеттік аймақ» - қол жетімділік аймағы, Адамның қолын көтергендегі биіктігі ретінде анықталады. Оны орналастыру ерекшелігіне сәйкес әрлеу материалдарына қойылатын ерекше талаптар (бекіту беріктігі, механикалық әсерлерге және вандализм көріністеріне төзімділік және т. б.).

4 - «4 қасбеттік аймақ» - «бей-жайсыздық аймағы» (қасбет жазықтығының бір қарағанда көзге ілесе бермейтін бөлігі) - қасбеттің белгілі бір биіктігі, оның түс схемасы қарсы тұрған үйлердің қонақ бөлмелеріндегі табиғи жарық деңгейіне әсер етпейді.

5 - «5 қасбеттік аймақ» - қарсы тұрған үйлердің тұрғын бөлмелеріндегі табиғи жарық деңгейіне қасбетті әрлеудің әсер ету аймағы.

Жаяу жүру жылдамдығы кезінде жақын қашықтықтардан (25 метрге дейін) қабылдауға арналған 2-ші қасбеттік аймақтың

(9)

түсті-композициялық шешімі үшін форманы (ақшыл сары, қызыл, қызыл, жасыл және қоңыр реңктері т.б.) көрнекі түрде кеңейтетін орташа қанықтылықты, түрлі-түсті элементтерді, соның ішінде сәулет бөлшектерінің жалпы ырғағын толықтыратын әртүрлі текстураларды қолдану ұсынылады.

Адам қолын көтерген кездегі биіктігіне сәйкес келетін 3-ші қасбеттік аймақтың түсті-композициялық шешімі жоғары жатқан аймақтардың түс гаммасымен үйлесімді болуы тиіс, жеңіл жөнделетін және тазаланатын материалдардан, мүмкіндігінше табиғи шығу тегінен (тас, керамика) жасалады.

4-ші қасбеттік аймақтың түс-композициялық шешімі үшін, қасбеттің төменгі және орта қабаттарының белгілі бір биіктігін қамтитын «немқұрайлылық аймақтары», үйлер арасындағы қашықтыққа байланысты, қарама-қарсы үйлердің бөлмелеріндегі табиғи жарық деңгейіне әсер етпеген кезде, қараңғы және орташа қаныққан реңктерді қолдануға рұқсат етіледі.

5-ші қасбеттік «тәуелділік аймағының» түсті- композициялық шешімінде (4-ші аймақтың үстінде, қасбет бетінің орта және (немесе) жоғарғы бөлігінде орналасқан) қарсы тұрған үйлердің үй-жайлардағы табиғи жарық деңгейіне әсері ескерілуге тиіс; түсі қанық қара бөлшектерсіз (материалдардың шағылысу коэффициенті кемінде 0,45) ашық түстерді ғана пайдалану ұсынылады.

Сәулет нысандарының түстік композициялық шешімдерінің үш түрі әзірленді:

1. 1-5 қасбеттік аймақтарға қойылатын талаптарға сәйкес әртүрлі мөлшердегі және қанықтылықтағы түсті элементтер қолданылады.

Бұл әр қасбеттік аймақтың жеке ерекшеліктерін барынша анықтауды білдіреді, жеке ғимарат көлемінің сипаты ескеріледі және қажет болған жағдайда пішінді ұсақ компоненттерге бөлу ұсынылады.

Түс композициясы қоршаған орта мен табиғи ортаның орташа түстерінің әсерін ескере отырып, бірыңғай түс схемасында жасалады. Бұл схема көп қабатты үйлердің түс құрылымын қабылдаудың жақын қашықтықтарында қолданылады. Оны қарама-қарсы үйлердің бөлмелеріндегі табиғи жарық жағдайларын жақсарту, ғимарат көлемінің құрылымдық түс композициясын жасау үшін тығыз тұрғын үй құрылысында қолдануға болады.

(10)

2. Жақын орналасқан ғимараттардың қарапайым көлемдері біртұтас болып түсіндіріледі, осындай бірнеше қасбеттер үшін толық түс композициясы жасалады. Аула кеңістігінің сипатын баса көрсету үшін түс массаларын, супер графиканы қолдануға болады. Тұрғын үй ғимараттарының тобын біртұтас (тұрғын үй кешені) ретінде қарастырған кезде түс, атап айтқанда, ғимараттардың көлемдік-кеңістіктік орналасуын өлшеу немесе визуалды түзету үшін қолданылады.

Әр түрлі бағдарланған қасбеттерді түстермен бекіту ғимараттың сәулеттік көлемінің қазіргі ырғағын толықтыратын түс екпіндері мен аралықтардың кеңейтілген жүйесін жасайды.

Схема үлкен қашықтықтардан жоғары жылдамдықпен қабылданған үйлер тобының түс-композициялық шешімі үшін немесе маңызды құрылыс үшін фон құру немесе бір сәулет ортасынан екіншісіне ауысу кезінде қолданылады.

3. Алғашқы екі шешімді құру принциптерін біріктіреді және ғимараттар тобына ұсынылады. Көрші ғимараттардың қасбеттерін түс массалары бойынша кең ауқымды бөлу қолданылады, оларды тұрғын үй кешеніне көзбен біріктіреді. Бұл жағдайда кішігірім түсті элементтер жүйесі қолданылады, олардың мөлшері мен қайталану жиілігі әртүрлі қасбеттік аймақтарға жататындығына байланысты өзгереді. Сәулет формасының сипатына сәйкес келмейтін, бірақ оны көзбен бұзбайтын түс композициясы туындауы мүмкін. Түс компоненттерінің қарқындылығы мен өлшемдері қасбеттік аймақтарға қойылатын талаптарға сәйкес өзгеруі керек. Схеманы кез-келген қабылдау қашықтығында көптеген ұсақ қайталанатын сәулет-құрылымдық элементтер болған кезде түсті- композициялық шешімде қолдану ұсынылады.

Түс-композициялық шешімдерінің қалыптасуының практикалық маңыздылығы:

- дәстүрлі сәулет өнерінің көптеген нысандарына тән белсенді полихромия және негізінен жылы реңктердің түс комбинациясы бірдей және қаланы дамыту тәжірибесінде қолданылуы керек;

- тұрғындардан қабылданатын нысандарға дейінгі қашықтықтың өсуімен және көліктегі қозғалыс жылдамдығының жоғарылауымен бөлшектердің масштабын ұлғайту және көп қабатты үйлер мен кешендердің жоғарғы аймақтарында белсенді полихромияны қолдану негізделген;

(11)

- бұл жағдайда таңдалған шешімнің көрші кешендердің шешімдерімен де, ғимараттың төменгі аймақтарымен де үйлесімді қатынасы қамтамасыз етілуі керек; қазіргі заманғы көп қабатты тұрғын үйлердің қасбеттерінің түстік-композициялық шешімдері түрлі-түсті композициялар мен сәулеттік формалар құрылымының өзара әрекеттесуінің кең палитрасына ие, қасбеттердің пластикасын асырып жіберуден бастап оларды көзбен көргенге дейін; қала құрылысы тығыз орналасқан жағдайда үйлердің қасбеттерінің түсті-композициялық шешімдері қасбеттер түсінің қарама-қарсы тұрған үйлердің үй- жайларының табиғи жарық деңгейіне әсерін ескере отырып қабылдануы тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ә.Ш. Тәтіғұлов. Архитектура мен жобалау негіздері. -Алматы:

Рауан, 2000. -472 б.

2. Н. Разақов. Ғимараттар мен имараттардың құрылымдары. - Алматы: 2010.

3. З.А. Казбек-Казиев, В.В. Беспалов, О.В. Коротко және т.б.

Сәулеттік құрылым. -Алматы: Архитектура-С басылымы. 2006.

4. А.В. Ефимов. Колористика города. -М.: Стройиздат. 1990.

5. Б.П. Михайлов и др. Архитектура гражданских и промышленных зданий. -М.: 1986.

Н.К. Келмагамбетов Кызылординский университет имени Коркыт Ата Кызылорда, Казахстан E-mail: [email protected]

Цветовые композиционные решения в градостроительстве

Аннотация: В статье рассмотрены раскрытие закономерностей формирования цветовых решений фасадов строительных комплексов и внесение предложений по разработке цветовых композиций, направленных на усиление архитектурной красоты зданий на основе этих моделей. В статье даны рекомендации по использованию архитектурной краски в градостроительстве,

(12)

совершенствованию ком-позиционных решений, улучшению архитектурной красоты фасадов строящихся и реконструируемых зданий.

Ключевые слова: Архитектура, градостроительство, цвет, архитектурное решение, цветовое решение, жилые дома, фасад.

N.K. Kelmagambetov Korkyt Ata Kyzylorda University Kyzylorda, Kazakhstan E-mail: [email protected]

Color-composition solutions in urban planning

Abstract: The article identifies the patterns of formation of color- compositional solutions of facades of construction complexes and makes recommendations for the design of color compositions aimed at enhancing the architectural beauty of buildings on the basis of these models. The article provides recommendations for the use of architectural paint in urban planning, the improvement of compositional solutions, improving the architectural beauty of the facades of buildings under construction and reconstruction.

Keywords: architecture, urban planning, color, architectural solution, color scheme, housing, facade.

References

1. A.Sh. Tatigulov. Basics of architecture and design. -Almaty: Rauan, 2000. -472 p.

2. Н. Razakov. Buildings and structures of buildings. -Almaty: 2010.

3. Z.A. Kazbek-Kaziev, V.V. Bespalov, O.V. Korotko et al.

Architectural structure. -Almaty: Architecture-C edition. 2006.

4. A.V. Efimov. Coloristics of the city. -M.: Stroyizdat. 1990.

5. B.P. Mikhailov and others. Architecture of civil and industrial buildings. -M.: 1986.

(13)