И 63
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ
Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының докторы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;
Жарлыгасов Женис Бахытбекович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Зерттеулер, инновация және цифрландыру жөніндегі проректоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор;
Скударева Галина Николаевна, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Мәскеу облысындағы МОУ «Мемлекеттік гуманитарлық-технологиялық университеті» ректорының м.а.; Ресей Федерациясының жалпы білім беру ісінің құрметті қызметкері, Ресей;
Бережнова Елена Викторовна, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Мәскеу халықаралық мемлекеттік қатынастар институты, Ресей;
Ибраева Айман Елемановна, «Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ жетекшісі;
Онищенко Елена Анатольевна, «Педагогикалық шеберлік орталығы» жекеменшік мекемесінің Қостанай қаласындағы филиалының директоры;
Демисенова Шнар Сапаровна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының меңгерушісі;
Утегенова Бибикуль Мазановна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының профессоры;
Смаглий Татьяна Ивановна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің, педагогика ғылымдарының кандидаты; педагогика және психология кафедрасының қауым.профессоры;
Жетписбаева Айсылу Айратовна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Ы.Алтынсарин атындағы әдістемелік кабинетінің меңгерушісі.
И 63
«Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары»: 2023 жылдың 17 ақпандағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. I Кітап. – Қостанай:
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023. – 1081 б. = «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков»: Материалы международной научно- практической конференции, 17 февраля 2023 года. I Книга. – Костанай: Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023. – 1081 с.
ISBN 978-601-356-244-5
Жинаққа «Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары» атты Алтысарин оқулары халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары енгізілген.
Талқыланатын мәселелердің алуан түрлілігі мен кеңдігі мақала авторларына заманауи білім беруді жаңғырту мен дамытудың, осы үдерісте қазақ ағартушыларының педагогикалық мұрасын пайдаланудың жолдарын, мұғалімдерді даярлаудың тиімді технологиялары мен форматтарын әзірлеу мен енгізу мәселелерін, ақпараттық қоғамдағы білім беру кеңістігінің ерекшеліктерін айқындауға, сондай-ақ педагогтердің инновациялық қызметінің тәжірибесін жинақтауға, педагогикалық үдеріс субъектілерін психологиялық-педагогикалық қолдауға мүмкіндік берді.
Бұл жинақтың материалдары ғалымдарға, жоғары оқу орындары мен колледж оқытушыларына, мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерге, педагог-психологтарға, магистранттар мен студенттерге қызықты болуы мүмкін.
В сборнике содержатся материалы Международной научно-практической конференции Алтынсаринские чтения «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков». Многообразие и широта обсуждаемых проблем позволили авторам статей определить векторы модернизации и развития современного образования, использования в данном процессе педагогического наследия казахских просветителей, вопросов разработки и внедрения эффективных технологий и форматов подготовки учителей, специфики образовательного пространства в информационном обществе, а также обобщения опыта инновационной деятельности педагогов, психолого-педагогической поддержки субъектов педагогического процесса.
Материалы данного сборника могут быть интересны ученым, преподавателям вузов и колледжей, учителям школ и воспитателям дошкольных учреждений, педагогам-психологам, магистрантам и студентам.
УДК 37.02 ББК 74.00
© А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023
© Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
білімін қалыптастыруға жҽне ол ҥшін жеке жауапкершілігін сезінуге кҿмектесу болып табылады.
Балалармен диалогта, бірлескен шығармашылықта ғана нағыз сабақ туады, оқу іс – ҽрекетіне ынтасы артады. Мҧғалім оқытудың жаңа жолдарын іздестіру, табу керек. Табысты мҧғалім инновациялық тҽсілдер мен ҽдістерден қорықпайды, оқушының игілігі ҥшін жҧмыс істейтін ҽртҥрлі формаларды пайдаланады. [6, б. 3]
Заманауи білім беруде басты назар жоғары ҽлеуметтік мҽртебеге жҽне материалдық қҧндылықтарға ие болуда табысқа жетуді ғана кҿздейтін, бірақ адамның шынайы бақыты туралы ойлауға ҥйретпейтін интеллектуалдық дамуға аударылады. Бҥгінде моральдық қҧндылықтардың қҧнсыздануы, басымдықтардың материалдық жағына ауысуы байқалады. Рухани туралы ойланбай, кҿп білім алған адам ҿзін бақытты сезіне алмайды. Қазақтың қос ағартушысы отандық тҽрбие туралы ойларын қорытындылай келе, қазіргі білім беруде ҿзектілігін жоймаған мынадай ойларды анықтауға болады:
халықты жалпыға бірдей тҽрбиелеу идеясы
демократиялық білім беру жҥйесін қҧру
жас ҧрпақты тҽрбиелеудің тҧтас тҧжырымдамасын жасау
ағартушылық жҽне білім беру мақсаттарын айқындау – ҧлтжанды, ҿз халқының
мҥддесі ҥшін ҿмір сҥретін еңбекші, ақыл – ойы дамыған, адамгершілігі жоғары тҧлға тҽрбиелеу. Алтынсарин мен Кҿбеевтің идеялары бҥгінде белгілі. Қоғамның болашағы білім беру жҥйесіне байланысты, ҿйткені бҥгінгі балалар уақыт ҿте келе жаңа заман елінің тағдырын қҧра бастайды. Білім берудің бірінші кезектегі міндеті – қазіргі ҿмір талабынан артта қалуды еңсеру, яғни оқушыларды дайындауда тек бҥгінгі кҥннің проблемалары мен қажеттіліктерін ғана емес, сонымен бірге болашақта кҿрінетін мҽселелерді де ескеру қажет. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңінде тҧрақты даму жҽне оның бҽсекеге қабілетті адам ресурстарының озық дамуына негізделген. Бҽсекеге қабілетті қоғамдағы білім беру саласы ҽлеуметтік саланың қарапайым элементі болудан қалып, елдің болашағына инвестиция қҧю қҧралына айналады. Олай болса, жаңартылған білім мазмҧнын беру бағдарламасында кҿрсетілгендей бҥкіл қазақстандық білім беру жҥйесінің басты міндеттерінің бірі – қарқынды дамып келе жатқан ортада ҿмір сҥруге қабілетті, білімді, шығармашыл, қҧзыретті жҽне бҽсекеге қабілетті тҧлғаны қалыптастыру жҽне дамыту. Ҿз мҥддесі сияқты барынша ҿзін – ҿзі жҥзеге асыруға дайын, жҽне қоғам мҥддесі ҥшін ҧлы ҧстаз жҽне ағартушы Ы.Алтынсариннің сҿзін қуаттайды:
«Біздің ҽрқайсымыздың міндетіміз – біздің Отанымыз игілікті болуына ҥлес қосу». [6, б. 3]
Әдебиеттер тізімі:
1. Ҿтетілеуов Б. Шығармалар. Алматы, 1961
2. Қирабаев С. Спандияр Кҿбеев «Ҿмірі мен жазушылық қызметі»
3. Сыздықова Р. Қазақ ҽдеби тілінің тарихы. Алматы. «Ана тілі». 1993 4. Ильминский Н. Воспоминания об Алтынсарине. Казань,1891
5. Жарикбаев К., Калиев С. Антология педагогической мысли Казахстана. Алматы, 1995 6. https://egemenkz.
ҼОЖ 37.034
ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУ ҤРДІСІНДЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН ШЫҒАРМАЛАРЫН ОҚЫТУ
Камалова Айнур Магзумовна бастауыш сынып мұғалімі Султанова Гулден Конысбайкызы бастауыш сынып мұғалімі Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының
«Қостанай қаласының білім бӛлімінің
№ 24 мектеп – гимназиясы» КММ Қостанай қаласы, Қазақстан Е–mail: [email protected] Андатпа
Авторлар мақалада Қазақстан қоғамын қажырлы еңбек пен рухани байытуға шабыттандырған Ыбырай Алтынсариннің әңгімелері ӛміршеңдігін тілге тек етеді. Ағартушының шығармашылығындағы адамгершілік пен тәрбие тақырыбының мәнін ашуда тиімді әдістерді кеңінен қолдана білген. Ағартушы – педагогтың мұрасы бастауыш сыныпта тәрбие кӛзі ерекше болу деп сӛз етеді. Ы.Алтынсариннің шағын әңгімелерін сабақ барысында жаңа технология элементтерін қолдану арқылы қазіргі оқушыларға жеткізудің тиімді жолдары кӛрсетілген. Заман талабына сай үндестігін ашып кӛрсету – мақала мазмұнында қарастырылған.
Түйінді сөздер: Ыбырай Алтынсарин, ағартушы шағын әңгімелері, заманауи рухани тәрбие, тиімді әдіс – тәсілдері.
Аннотация
Авторы отмечают, что в статье представлен анализ эффективных путей изучения рассказов Ибрая Алтынсарина для детей, которые являются просветительским начледием известного педагога. Суть рассказов – труд и духовное обогащение человека. В статье показаны эффективные методы и приемы через которые необходимо донести современным школьниками ценностные смыслы нравственности и воспитания в творчестве просветителя. Наследие педагогакак источник воспитания в начальной школе. Созвучие нравственных идей рассказов современности является главным фокусом статьи.
Ключевые слова: Ибрай Алтынсарин, просветитель, короткие рассказы для детей, современное духовное воспитание, эффективные методы и приемы.
Abstract
The authors note that the article presents the stories of Ibray Altynsarin, who inspired Kazakh society to hard work and spiritual enrichment. Innovative methods have been widely used in revealing the essence of the topic of morality and education in the work of the educator. His legacy is considered a source of education in elementary school.
Small talk shows that using of elements of new technologies during classes is effective. He managed to reveal harmony that meets modern requirements.
Key words: Ibray Altynsarin, educator, short stories for children, nowadays, spiritual enrichment,effective methods and techniques.
Бҥгінгі ҿркениетке бет бҧрған ақпарат заманында бастауыш сыныпта терең білімді, білікті, бҽсекеге қабілетті, шығармашыл тҧлға тҽрбиелеу - ең ҿзекті мҽселе. Демек, оқытудың жаңа тeхнологиясын eнгізу, білім бeруді ақпараттандыру - XXI ғасырдың басты талабы. Қазіргі таңда «Ҽлeм ҿзгeргeндіктeн, біз де ҿзгeрeміз» деген даналық сҿзді педагогикалық ҧстанымымызға айналдырып, бастауыш сыныпта сабақ беріп келеміз. Ҽрбір сабағымызда мерейлі мақсатымыз – білім алушыларды ойландыру, іздендіру сол арқылы ҿз беттерінше ізденіп оқуға баулу. [1, б. 8]
Бастауыш сыныпта білім беру дегеніміз – бҧл оқушы санасының ең жылдам дамитын аса қҧнды, қайталанбас кезеңі болғандықтан оқушыны тҧлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы екендігі сҿзсіз. Осы орайда «Ҧстазы жақсының ҧстанымы жақсы», «Ел болам десең бесігіңді тҥзе»
деген қанатты сҿздер ел ертеңі болатын жас ҧрпақтың жан-жақты сауатты болуы аса маңызды екендігін дҽлелдеп келеді. Яғни, санасын қалыптастырып, білімге деген қҧлшынысын оятатын, ертеңге сеніммен қараудың бастамасын беретін бастауыш сыныптың орны ерекше. Заман талабына сай инновациялық технологияларды оқу ҥрдісінде қолданудың ауқымы, тҥрлері ҿзгеріп отырады.
Бірақ, ең бастысы инновациялық технологияларды ҽрқашан да тиімді, жҥйелі қолдану керек деген ойдамыз. Жаңа білім берудің тиімділігі: мақсаттың нақтылығы, жоспарда бҿлім, бҿлімшелердің айқындылығы, сыни тҧрғыда кҿзқарасының қалыптасуы ҿздігінен білім алушы болып табылады. [2, б 6-7] Бҥгінгі кҥнгі жаңартылған білім берудің де алға қойған қағидасының бірі баланы мҽжбҥрлі емес, білім алуға қызықтыру арқылы білімге деген уҽжін арттыру арқылы оқушыны қҧзыретті тҧлғаға айналдыру. Ҿз дҽуірінде Ыбырай Алтынсарин шығармашылығында кҿрініс тапқан, педагогикалық кҿзқарасындағы ҧсынған балаға еркіндік беру, жҥрек жылуын беру, мҧғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастық, оқушы бойынан жақсы қасиеттерді табу тҽрізді ҧстанымдар білім беруді дамыту бҥгінгі кҥні де жалғасын тауып келеді. «Егер балалар бірдеңені тҥсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кіналауға тиісті емес, оларға тҥсіндіре алмай отырған ҿзін кіналауға тиіс. Ол балалармен сҿйлескенде, ашуланбай, жҧмсақ сҿйлесуі, шыдамдылық кҿрсетуі керек» деген ой-пікір бҥгінде ҧстаздардың ең басты мҽселесі. Ҿз алдымыздағы шҽкірттерімізге білім беруде Ыбырай ҧстаздың осы бір қанатты сҿзін тҽжірибемізде ҥнемі ҧстанамыз. Жанарында білсем екен, ҥйренсем екен деген жалыны бар шҽкірттерімізге ҧрыспай, бар білгенімізді зор ынтамен тҥсіндіруге тырысамыз. Қазіргі ҧстаздар, яғни біздің алдымыздағы басты міндет – ғылым мен техниканың даму деңгейіне сҽйкес оқушының білімі терең, іскерлі жҽне қабілетті болуына баулу. [3, б. 8-9]
Ҽлемдік стандарттар негізінде кҿкейге тҥйгеніміз алдымызға мақсат қоя отырып, сол мақсатқа жету жолында шҽкірттердің жҥрегіне жол тауып ҽрекеттендіре білу шеберлігіне жетсек, егемен елдің ҧл-қыздары білімді де білікті болып шықпақ. Соның арқасында біз бҽсекеге қабілетті іргесі мықты ел боламыз. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ең негізгі мақсаты – білім алушылардың оқу нҽтижелерін жетілдіріп, саналы ҧрпақ тҽрбиелеу. Білім берудің мазмҧны жаңарып, жаңаша кҿзқарас пайда болды. Осыған байланысты ҧстаздар алдында оқытудың ҽдіс-тҽсілдерін ҥнемі жаңартып отыру жҽне технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тҧр.
Жаңа бағдарлама бойынша жаңаша кҿзқарас қалыптасып, білім деңгейі биікке кҿтеріліп келеді. Қазақ тарихында Ыбырай Алтынсаринның есімі ҥркердей мҽңгі жарқырайды. Ол ҿзінің бҥкіл шығармашылық ҿмірін бір ҧлы мақсатқа арнады. Иҽ, дана ағартушының басты мҧраты адам игілігіне қызмет ету болды. Олай деу себебіміз, қазіргі таңда Ыбырай Алтынсарин мҧрасы бастауыш сынып мҧғалімі ретінде біздің мҽңгі ескірмес рухани серігіміз ретінде кҥнделікті оқу - тҽрбиеміздің мазмҧнына айналды. [4, б. 5-6] Оның қалдырған мҧрасы бҥгінгі кҥні ҿміршеңдігімен біздің мектебіміздің де
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
игілігіне айналды. Осы орайда ҧстаздың ізбасары ретінде ертеңгі кҥннің бҽсекеге қабілетті шҽкірттеріне қазақ тілінің жалпақ, шҧрайлы екенін дҽріптеуде тамшыдай болса да ҥлесімізді қосу міндетіміз деп есептейміз. Қазіргі таңда ҿзімнің тҽжірибемізде ағартушының білім беруде «Ҽуелі зат есімге ғана жататын зат аттарын ҥйретемін, содан соң сын есімді ҥйретемін, осыдан кейін ғана зат есімді сын есіммен қосып, адам сияқты сҿйлем қҧратып ҥйретемін» деген даналық сҿздерін ҿзіміздің педагогикалық ҧстанымыма айналдырып алғанбыз.
Сонымен қатар ҥштілділікті де сабақ барысында назарда ҧстаймыз. Иҽ, бҥгінгі кҥні ҧлт ҧстазының арманы тҥгелдей дерлік орындалған секілді. Олай деу себебім ҧлы ағартушының мҧрасы біз ҥшін таусылмас қазына саналса, оның ҽрбір еңбегінен шҽкірттеріміз рухани тілектеріне жауап табады, нҽр алуда. Біздің тҽжірибемізде Ыбырай Алтынсарин мҧраларының педагогикалық идеясы балаларды ҧқыптылық пен сабырлылыққа, шыдамдылыққа, тҿзімділікке, еңбекке тҽрбиелейді. Дана ағартушының жҧрт назарын аудартқан тҧнып жатқан қазынасының бір бҿлігі мейірімділік тақырыбы.
Міне, осы орайда дҽл осы тақырыпты шҽкірттерімізге қалай жеткізе білеміз, тҽжірибемізді ортаға салғымыз келді. Бҽрімізге мҽлім, қазіргі жаңартылған білім аясында инновациялық технологиялардың пайдасы зор. Дҽл бҥгінгі кҥні инновациялық білім беру жаңа білімнің ҿзегіне айналды. Ыбырай Алтынсариннің екі тҥрлі мҽселені біріншісі бала оқыту, екіншісі ой-санасын жаңалыққа бейімдеу жолында тҽрбиелік мҽні зор шығармалары мирас боп қалса, бҧл менің ҽр сабағымыздан кҿрініс табуда. Бастауыш сыныпта ҿлеңдерін қысқа бір шумақпен ғибратты ойларды ҧсынады. Осы орайда ҿзіміздің тҽжірибемізде Ыбырай Алтынсаринның шығармаларын заманауи ҽдіс-тҽсілдерді қолдана отырып тҥрлендіруге болады.
Мҽселен, ҧстаздың еңбек тақырыбындағы ҽңгімелерінің мазмҧнын терең ҧғындырып, кҽсіби шеберлігімізді шығармашылықпен ҧластыра отырып, мақсатқа жетуге болады. Тҽрбиелік мҽнін терең ҧғындырып, кейіпкерлерге мінездеме беруде білім алушыларға ҿз бетімен ізденуге бағыт беруге болады. Оның шығармаларынан қандай ҥлгі-ҿнеге аламыз? Мҽселен, Ҿнер, білім бар жҧрттар ҿлеңін тҥсіндіру кезінде бірінші топқа «Топтастыру», екінші топқа ҿлең шумағы бойынша «Қас-қағым сҽт»
ҽдісі бойынша сҧрақтар, ал ҥшінші «5 жол ҿлең» ҽдісі арқылы тапсырма беруге болады. [5, б. 4-6]
Соңында «Керме жіп» атты кері байланыс арқылы қаншалықты ой тҥйгендерін қорытын- дылаймыз. Ыбырай Алтынсарин шығармаларын АКТ-аясында жаңа технологияның белсенді ҽдіс- тҽсілдерін қолдана отырып, тҥсіндірсек, оқушының білуге деген қызғушылығы арта тҥсетіні анық. Иҽ, ҽр сабағымда ҧлт ҧстазының тҽрбиелік мҽні зор ҽңгімелері шҽкірттеріміздің рухани санасын ҿсіріп, жақсы мен жаманды айыра білуге ҥйретті. Ағартушының «Талап етіп талпынбаса, адам баласы алға баспаған болар еді» деген даналық сҿзі де ҿмір шындығына айналып отыр. «Талапты ерге нҧр жауар»
деген халық мақалы да ҿмір тҽжірибесіне ала отырып, «Талаптың пайдасы» деген ҽңгімесінде Ыбырай сол идеяны кҿтереді.Ҽңгімесіндегі кейіпкердің табалының арқасында елге танымал болғанын мысалға келтіре отырып, бҧл арадағы кҿздегені - жас баланың талабын, сол талаптың арқасында неге қолы жеткенін кҿрсету, кім талап етсе, сол мақсатына жететіндігін дҽлелдеу еді. Талап дҽл қазіргі уақытта оқушыларымызға қажет. Бҧл ҽңгімесін ақпараттық технология аясында мҽтінді тыңдатып, тест жҧмысын ҧялы телефон арқылы тексеріп отырамыз. Бастауыш сынып оқушыларының сҿйлеу шығармашылығының дамуы ҽрдайым педагогикалық басшылықты қажет етеді. Бҧл ҥшін жҥйелі жҧмыс қажет. Ҿзіміздің тҽжірибемізде жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану керек деп шештік. Заманауи ойын арқылы ҧйымдастырылған сабақ балаларға жеңіл ҽрі тартымды, ҽрі тҥсінікті болады. Сонымен қатар инновациялық технология элементтерін де ҧтымды пайдалану ҥстіндеміз.
Оқушыларға ҽңгіме жанрының ерекшелігін айта отырып, Ыбырай Алтынсарин ҽңгімелерінің тақырыптарын, идеясын, қоғамдық мҽнін тҥсіндіру. Кҥнделікті сабағымызда Ыбырай Алтынсарин ҽңгімелерін оқушыларға қысқаша мазмҧндата отырып, оның шынайы ҿмірден алынғандығына назар аудартамыз. Сабақтың ҽдісі: СТО стратегиялары, сҧрақ-жауап, ой талқы, «Авторға хат» т.б. Мҽселен, жаратылыстану, дҥниетану сабақтарында ҽңгіменің ҧқсастығын салыстыру, бҿліктерге бҿлу, ат қойғызу, мҽтіндегі ҧқсастық пен айырмашылықты табуға Венн диаграммасы мен «Аялдамамен оқу»
стратегиясын пайдалансақ, математика сабағында мҽтін мазмҧны бойынша «Қиялдау арқылы сурет салғызу» стратегиясы кҿрініс тауып жатады. Ағартушы-жазушы, кемеңгер, ғҧлама ҧстаз Ыбырай Алтынсарин еңбектеріңде баланы елін, жерін сҥюге, табиғатты аялауға, имандылыққа, ҽдептілікке, қайраттылыққа, еңбек етуге тҽрбиелеудің ҧлт табиғатына лайық небір тамаша ҽдістері ҧсынылады. [4, б. 5-6] Ыбырай Алтынсарин адам тҽрбиесіне зор мҽн берген. Оқушыларға білім беруде, тҽрбиелеуде Ыбырай ҿмірінің, педагогикалық идеяларының ҿнегелі тҽрбие беретін жақтары жеткілікті. Себебі, Ыбырай Алтынсарин бҥкіл ҿмірі, еңбектері, негізінен ҥлгілі-ҿнегелі адам тҽрбиелеу ережесі десе болады. Ағартушы мҧрасын мҽңгілік ҿнеге мектебі дейміз. Қазіргі таңда жан аямай кҽсіп қылудан безінетін «бейнет кҿрмей дҽулет жоқ екенін» парасаттамайтын, ҧрлық пен қулықты қызық кҿретін жастарды жақсы мінез-қҧлық пен имандылыққа ҥйрететін, жол нҧсқайтын асыл-Ыбырай мҧрасы.
Оның шығармаларындағы терең ойды мҧғалім ҿзі терең тҥсінгенде ғана баламен жҥгізілетін білімдік жҽне тҽрбиелік істері нҽтижелі болмақ. Қоғамның санасын Ыбырай Алтынсарин педагогикалық жҥйемен баяндап эстетикалық таныммен пҽлсапалық қағидаларымен тҧжырымдап отырды. Қазіргі таңда ҧстаздың сабағында жаңа техналогия ҽдіс-тҽсілдері оқушыларды ортамен
қарым-қатынас жасай білуге, басқаны тыңдай білуге, топта бір тҧжырымға келуге, топ алдында ҿз ойын еркін айтып қорғай білуге, ҽдептілікке, жауапкершілікке, ҿнерге, еңбектенуге ҥйретеді.Ыбырай ҧстазымыздың да ҧсынған ҽдістемесінің негізі осы. Білім берудегі демократиялық, ізгілендіру, ынтымақтастық идеясы, мҧғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты ҿзгертті. Мҧнда мҧғалімнің кҽсіби-ҽдістемелік шеберлігінің маңызы зор. Қазіргі жаңалық деп жҥрген ынтымақтастық, ізгілендіру идеясын сол кездің ҿзінде-ақ Ыбырай Алтынсарин қалыптастырған болатын. Ыбырай Алтытынсариннің ізгі ойлары, талғамы, педагогикалық идеялары кҿп. Сондықтан, бҥгін алда қойған мақсатымыз Ыбырай Алтынсаринның еңбек, тҽртіп, тҽрбие идеяларына тоқталып, қазіргі заман талабымен ҧштастыру. Ҧстаз ретінде, Ыбрай Алтынсарин ҽр оқушыны біртҧтас жасампаз тҧлға деп қарайды. Сондықтан, жеке адамның бойынан жоғарыда айтылған адамгершілік қасиеттерінің бірі табылса, біртҧтас мінез қалыптасады. Бҧлар ҧстаздардың оқушыларға дҧрыс, жҥйелі, табанды тҥсіндірумен, балаға дҧрыс талап қоя білулерімен жҥзеге асырылады. Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабақтарында бағдарлама бойынша тақырыптарды оқытқанда қазақ халқының қолданбалы ҿнерінің тарихы, тҥрлері жайында мҽтіндер қҧрастырып, орынды пайдаланамын; халқымыздың еңбекке баулу тҽсілдеріне назар аударамын; оқудың ҧлттық сапасын оятумен бірге ата-бабаларымыздың қонақжайлық, ҥлкенге ілтипат, кішіге қамқорлық жасау, мейірімділік, еңбекке ҥйрететін ҽдіс- тҽсілдерді қолданамыз. Қазақ тілі сабағын ҥнемі ҧлттық педагогикамен ҧштастыруды кҿздейміз. [3, б. 8-9]
Инновациялық ҽдістер арқылы тақырыпты жаңғыртуға болады.
Ыбырай Алтынсарин мектептегі тҽртіпке зор кҿңіл бҿлген «Тҽртіптің шындыққа айналауы тҽртіптілік сезімін тудырады»-деген ҧлы ҧстаз. Тҽртіп деген педагогикалық ҧғымға, Ыбырай Алтынсарин терең талдаулар жасайды. Ол бірде тҽртіп-тҽрбие қҧралы десе, бірде тҽртіп-тҽрбиенің нҽтижесі деген анықтама береді. Ал, бҧл халық педагогикасындағы «тҽрбие-тҽртіптің қҧлы» деген тҥсінікке жақын. Рухани-адамгершілік тҽрбиенің қайнар кҿзі саналатын шағын ҽңгімелері баланы жастайынан отаншылдыққа, ҽдептілікке, достыққа, тазалыққа, ҧқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сҥюге, отбасын сыйлауға, ҧйымшылдыққа ҥйретуге, ҧрпақ бойына жалпы адамзаттық қҧндылықтарды, адамгершілік принциптер мен мҧраттарды ғҧмыр бойы басшылыққа алатын тҧлға қалыптастыруға негізделген. Қазіргі таңда Ыбырай Алтынсариннің осы арманы орындалғанына кҿзіміз жетіп отыр.
Ҿйткені, Қазақстандық білім беру мен ғылым жҥйесін жаңғырту кезеңіне куҽгер болудамыз, ағартушы салған сара жолмен бейбіт елде, бейбіт елдің ҧландарын білім нҽрімен сусындатудамыз, ол салған ҧстаздық жолда еңбек етіп, шҽкірт тҽрбиелеудеміз, оның ҽңгімелері мен ҿлеңдерін жас ҧрпақтың санасына қҧюдамыз.
Қорыта айтқанда, ҧлы ағартушы Ыбырай Алтынсариннің шығармашылығын инновациялық технологиялар арқылы жандандыруда кҥш-жігерімізді аямайық дегіміз келеді.
Әдебиеттер тізімі:
1. Ы.Алтынсарин тағылымы. Алматы: Мектеп, 1991. 86 б.
2. Алтынсарин Ы. Кел, балалар, оқылық: Ҿлең, ҽңгімелер мен мақал, жҧмбақтар. Алматы: Атамҧра, 2006. 168 б.
3. Ы.Алтынсарин . Таңдамалы шығармалары. Алматы: Ғылым, 1989. 320 б.
4. Сарбаева А.М. Ғҧлама тағылымы. // Оқу – ҽдістемелік журнал. Кҿкшетау: Келешек2030, 2020. №4, 5–6 бет
ҼОЖ 37.034
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИННІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҤЙЕСІНІҢ ЗАМАНАУИ ОҚУ ҤРДІСІМЕН ҤЙЛЕСІМДІЛІГІ
Каржауова Гулнур Давлетияровна информатика пәні мұғалімі Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының
«Рудный қаласы білім бӛлімінің М.Дулатұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі» КММ Қостанай облысы, Рудный қаласы, Қазақстан Е–mail: [email protected] Андатпа
Баяндама мазмұнында Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық жүйесін нақтылауда мәдениет- танымдық, этнопедагогикалық тұғырлар аясындағы жүйелiлiк, ақиқаттылық, баламалық, мәндік талдау, генетикалық, тарихилық және қисындылық, тұжырымдамалық бірлік ұстанымдарын басшылыққа алынды.
Міне, осы айтылғандарда тәжірибеде қолдану аясын ашып кӛрсеткен. Педагогикалық жүйесінің ӛміршеңдігін
