4443
10. Seebruck, R., A typology of hackers: classifying cyber malfeasance using a weighted arc circumplex model // Digital Investigation. 2015 14, P. 36-45
11. Choo K. R., Organized crime groups in cyberspace: a typology // Trends in Organized Crime. 2008 11(3), P. 270-295
12. Seebruck, R. A typology of hackers: classifying cyber malfeasance using a weighted arc circumplex model // Digital Investigation. 2015 14, P. 36-45
13. Broadhurst, R., Grabosky, P., Alazab, M., & Chon, S. Organizations and cyber crime: an analysis of the nature of groups engaged in cyber crime //
International Journal of Cyber Criminology. 2014 8(1), P. 1-20
14. Seebruck, R., A typology of hackers: classifying cyber malfeasance using a weighted arc circumplex model // Digital Investigation. 2015 14, P. 36-45
15. Ze e , K., A m decla e a A alia e i e e fil e i g // Retrieved. 2009 https://www.wired.com/2009/09/anonymous-hacks-australia/
16. Seebruck R., A typology of hackers: classifying cyber malfeasance using a weighted arc circumplex model // Digital Investigation. 2015 14, P. 36-45
17. Pratt, T. C., Holtfreter, K., & Reisig, M. D., Routine online activity and internet fraud targeting: extending the generality of routine activity theory //
Journal of Research in Crime and Delinquency. 2010 47(3), P. 267-296 18. Adler, F., Mueller, G. O., & Laufer, W. S, Criminology // New York:
McGraw-Hill Higher Education. 2010
19. Adler, F., Mueller, G. O., & Laufer, W. S, Criminology // New York:
McGraw-Hill Higher Education. 2010
20. Townsley, M., Birks, D., Ruiter, S., Bernasco, W., & White, G., Target selection models with preference variation between offenders // Journal of Quantitative Criminology. 2016
21. Breetzke, G. D., & Cohn, E. G., Burglary in gated communities //
International Criminal Justice Review. 2013
22. Jac e , Alle , & W igh ., D g deale a i al ch ice hich customers to rip-off // International Journal of Drug Policy. 2014
23. Clarke R. V., Situational crime prevention: successful case studies //
Boulder: Lynne Rienner. 2010
343.2/.7
АЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КРИПТОВАЛЮТАНЫ ЗА ДЫ РЕТТЕУДІ ЕНГІЗУ
Т регалиев Бекбол Болатови [email protected]
. . , 3 ,
- ,
. . ., . .
4444
Жа а санды технологи ларды дамуы кез-келген сала а з сер н тиг з п жатыр. Электронды т лем жасау алыпты процеске айналып, электронды а шалар уа ыты жа ындап келед . Жи айтылып ж рген криптовал та деген м з не? Биткоин ше? Оны айда, алай олданамыз?
Еуропаны вал тасы еуро, Америкада доллар, ытайда ань, аза станда те ге болса, енд интернетт з вал тасы пайда болды. Ол — Биткоин криптовал тасы деп аталады. Шынайы м рде б з ай жерде ж рсек, сол жерд вал тасын олдану а м жб рм з. Ал интернет олданушыларына т лемдер н Биткоинмен ж рг зуд ешк м талап етпейд . Криптовал та — ерк н адамдарды ерк н та дауы.
Криптовал та— санды вал таны т р . Оны эмисси сы мен есеп- исабы т рл криптографи лы д стерге нег зделген. Ал ж мыс стеу компь терл к жел де орталы тандырылма ан. Криптовал та — жа а технологи лар мен к метт ба ылауынсыз ж рг зуге нег зделген т лемдер мен а ша аударымдарыны жылдам р сен мд ж йес [1].
аза стан Республикасында криптовал таныны нормативт к- ы ты базасы б г нг к н жо бол анымен, б ра -та криптовал тта за ж з нде тыйым салынба ан. Сонымен атар, ол за ды м ртебес жо ж не ол а ша болып та, актив рет нде де танылмайды, сондай-а за ды т лем ралы да емес. Криптовал та, атап айт анда, Bitcoin ж йес н ы ты режим р т рл мемлекеттерде р т рл ше олданылады, на ты айт анда б р мемлекеттен ек нш мемлекетке ауыс ан да айтарлы тай згер ске шырайды. Б р атар елдерде криптовал талы операци лар ресми т рде р сат ет лед . детте олар тауар немесе инвестици лы актив рет нде арастырылады ж не салы салу нысаны болып табылады. Bitcoin бас а елдерде те та ымал мысалы, Германи да айырбастау вал тасы, ал Жапони даBitcoin сатып алу ы ы бар за ды т лем болып табылады [2].
Ал ытай мемлекет н де Bitcion операци ларын ж рг зуге банктерде тыйым салынады, б ра -та жеке т л алар а р сат ет лед [3].
аза стан Республикасыны Президент Н рс лтан Назарбаевты нормативт к- ы ты нау анны басталу н ктес XI Астана экономикалы форумында с з с йлед . Мемлекет басшысы барлы елдер ш н криптовал та айналымы саласында ж не оларды лтты аржы ж йелер нде одан р бей мделу н орта а идаларын енг зу ажетт г н атап тт . Б л ш н аза стан Президент Б нег з нде G-Global сараптамалы тал ылау форматын олдануды сынды.
Б л ми нны ау пс зд г не назар аудару ажет. Ж йен зара байланысы бол анды тан, ми нды б зу м мк н емес, шабуылдаушылар а с ж з нде м мк н емес ж йен б зу а тура келер ед . Б ра шабуылдаушылар бас аша жолды та дайды. ау пс зд кт б р аспект с - оны иес логинн н жо алтып алуы ж не оны ылмыскерлерд рлап алуы[4]. Б л жа дайда пайдаланушы парольд б ле алмайды немесе есепт к жазбаны блоктай алмайды, йткен а парат жинауды б ры ай орталы ы жо .
4445
азіргі т жірибиеде, ылмыскерлер криптовалюта иелерінні логиннін рлап алған жағдайлар бар. Демек, табиғи с ра : Зардап шеккен пайдаланушы б л жағдайда не істеуі керек? Ал м нда лкен проблемалар бар. лтты за намада криптоквалютаны реттеу жо , оны т лем ралы, тауар, азаматты ы ты бас а да объектілері реттінде тану м мкін емес.
Демек, меншік иесініні м лкін рлау рлы деп танылуы м мкін емес, йткені рланған зат ретінде белгілі бір экономикалы ж не материалды параметрлері бар м лік болуы тиіс. Ал криптовалютаға келсек, ол бастап ыда материалды пайдасы жо , ал оған т н экономикалы м ні лі олданыстағы за намада за ды растауды ала алмады. Осылайша, б л жағдайда ы орғау органдары іс ж зінде ж бірленушіге к мек к рсете алмайды.
Сол ретте бізге А Шты за намасына к з ж гіртсек д рыс болады. Е алғаш ы реет Калифорния Жоғарғы сотында м лік ретінде мойындалды.
Bitcoin ж йесін зат (м лік) ретінде арастырған ж н. Зат (м лік), детте
«б кіл лем бойынша біры ғай сапа ж не ндылы тармен сатылатын тауарлар» деп аны талады. Б л жіктеу д рыс есептелген, себебі Bitcoin ж йесі пайдаланушыларды экономикалы мінез- л ын бейнелейді ж не айырбасты д ст рлі экономикалы т жырымдамасына с йкес келеді [5].
Зат (м лік) - бізді жеке ажеттіліктеріміз бен талаптарымызға с йкес келетін кез-келген элемент. Ж не осы физикалы м тажды тарды бірі - ндылы ндылығыны ажеттілігі. Тарих бойы адамдар т рлі ндылы тарды - тіпті какао б рша тарын немдеу шін пайдаланады, біра алтынға арағанда агрессивті. Керісінше, ауіпсіздік - кез-келген н рседен
« орғалған» кез-келген рал. Валюта, детте, німмен амтамасыз етілгендіктен немесе кіметті салы пен орғауға абілеттілігі болғанды тан, ол ауіпсіздік ретінде арастырылады [6].
Виртуалды валюталар зат (м лік) болып табылады, йткені олар а ша айырбастауды т рі ретінде ызмет етеді: Bitcoin алдымен зат (м лік) ретінде аралуы керек, себебі ол пайдаланушы ауымдастығында а шамен сатылып алады. Мюррей Ротбард зіні негізгі ж мысында, «адам мен экономика ж не мемлекет», а ша айырбастауды іс ж зінде жанама зат биржалары болып табылады деп бекітеді. Ротбард а шаны дамыту мен алмасуды ба ылап, з сыныстарын олдайды. Жалпыға орта а ша формасына дейін адамдар м міле жасау шін биржа немесе «тікелей айырбас» жасау керек болды. Сонымен атар, Bitcoin т тынушы ауымдастығында а шалай тауар ретінде рекет етеді, біра баға белгілеу т рғысынан ол бас а тауарлар ретінде бағаланады. Д ст рлі тауарларды , мысалы, алтын, к міс ж не ауылшаруашылы німдеріні бағасы оларды с ранысына ж не жетіспеушілігіне байланысты згереді. К птеген адамдар т ра ты сыныспен м лікті алғысы келгенде, баға к теріледі. Осылайша, Bitcoin бағасы бірдей бекітілген жабды тау лгісіне с йкес згереді. Биткоиндер аз, йткені, биткоиндер анша битокиндерді ндіру ар ылы шығаратындығын ба ылайтын алгоритм битокинді азайтуға зірленеді. Bitcoins сирек болып
4446
а а ад , ебеб а д а е е , б а да а а а а д
ба а ба а ге да е е д г е е ед . А да,
Bitcoin-д е а а ба а а а ад - е а
б е д а е ге да б а а а [7].
С д а б ва а А Ш а а а е б де а ( )
де да а д деге а а . е
ва а ба а а е а ба а б ад .
К ва а е е а д де а д г бе е е де
а .
Пайдаланыл ан дебиеттер т з м :
1. А а в М., К ва а, Пав да б га е а , 02.03.2017 http://www.saryarka-samaly.kz/index.php?id=91
2. Kecia L., In Germany, Bitcoin Is Now Legal Tender , а а
―Big think‖ 19.08. 2013 https://bigthink.com/ideafeed/in-germany-bitcoin-is-now- legal-tender
3. Helms K. Japanese Regulator Publishes Proposed Rules for Crypto Service Providers, Bitcoin.com https://news.bitcoin.com/japanese-regulator-rules- cryptocurrency-service-providers/
4. Ба а в С. М в а Б ? Bitcoin review, 29.12.2017 5. CFTC v. McDonnell, 287 F. Supp. 3d 213, Ка Ж а
е
6. Mitchell Prentis, Digital Metal: Regulating Bitcoin As A Commodity, 66 Case W. Res. L. Rev. 609, 626 (2015).
7. Jeff Currie, Bullion Bests bitcoin, Not Bitcoin, Goldman Sachs Global Investment Research, Mar. 11, 2014.
