4055 УДК 354
ҰЛТТЫҚ САНА ТҮСІНІГІ Рысбаева Сымбат [email protected]
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Жаратылыстану ғылымдары факультеті (ЖҒФ), Биотехнологиялогия мамандығы, БТ-19/3 тобының студенті, Нұр- Сұлтан, Қазақстан
Ғылыми жетекші – т.ғ.к. доцент Ж.К.Есимова
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар:Рухани жаңғыру » атты халыққа жолдаған мақаласында ұлттық рух пен ұлттық сананың кемелденуіне ұлттық салт дәстүр мен тілімізді мәдениетімізді сақтауға бағалауға бағытталған және жаңа заманға қарай жаңғырта дамытуға үндейтін мақаласында нақтылап көрсетілген.Бұл адамзат баласын өзінің рухани жағынан сананың дамуына өзінің ұлттық құндылықтары мен салт-дәстүрлерін құрметтеуге қастерлеуге арналған,және сонымен бірге әлем елдеріне Қазақ халқының ғасырлар бойы жетілген дамыған ұмыт болып қала жаздаған ұлттық болмысын жаңғырту әлем елдеріне таныту болып табылады.
XX ғасырдағы батыстық жаңғырудың үлгісі бүгінгі Егемен Қазақ еліне үлгі бола алмайды дейді Елбасы,өйткені «Жаңғырған қоғамнның өзінің тамыры тарихының тереңінен бастау алатын рухани коды болады.Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты-сол ұлттық кодының сақтала білуінде» [1].
Расындада, сан ғасырдан бері Ресейдің отарындағы ел болғанда Қазақ халқы өзінің бар болмысынан айырылып қала жаздады.Яғни,ұлттық кодымыз ұмыт болып қала жаздады.Ол біздің тек тілімізге ғана әсер ете қойған жоқ,біздің дінімізге мәдениетімізге,салт-дәстүрімізге қорыта айтқанда ұлттық кодымызға прогресивті бағытта үлкен әсер етті.
Жалпы Ұлттық кодқа-әр халық,ұлт,немесе мемлекетке ғана тән ұлттық салт-дәстүрлері, ұлттық болмысы,тілі мәдениеті,тарихы сияқты рухани дүниелер жататын ұлттық мәдениет.
Ұлттық сана –ұлт руханилығының негізі,өйткені тарихта Қазақ халқын ұлт ретінде сақтап қалған ең асыл дүниесі-ол ұлттық сана,ұлттық сананың рухы болып табылады.Ұлттық сана ұлттың рухани әлемінде сақталып,ұрпаққа рухани дүниелер арқылы беріліп отырғандығының арқасында тарихтың қиын кезеңдерің басынан өткерген.
Қазақ ұлтының рухани дүниелерінің өзі көрсетіп отырғандай, тарихты білген ұлттың тәрбиесі болмысы мықты болады.Тарихын білген қоғамда,ел тарихының шындығы негізделген тұжырымдар бұрмалана бермейді,себебі тарихты білетін өскелең ұрпақ өз қоғамының дұрыс сыншысы бола алады.
Тарихтың шындығын біріктіретін тұжырымдар тарих өрісіндегі оқиғалардың ақиқатын танудан туындайды. Тарихи оқиғалардың ақиқатын бірінші кезекте ұрпаққа жеткізетін халықтың өзі болуы тиіс. Өйткені, ұлттық сананың рухы тарихи оқиғаның ақиқатымен күш алып, оны ұлт руханиятының бойында сақтап отыруында. Сондықтанда, қазақ тұлғалары айтып кеткендей, бірінші кезекте ұлт тарихының қабырғасын қалаған материалдарды алдыменен ұлт руханиятының бойынан іздеп, сонымен ғана салыстырып оқыған жөн. Қай заманда болмасын мемлекеттің тұтастығын, ұлттың рухын әлсіретуді көздеген сырттан келетін саясат алдыменен елдің рухани дүниелерін, оған қызмет ететін адамның санасын өзгерту, өздеріне тарту арқылы тарихи тұжырымдарды бұрмалауға тырысып бағатындығы даусыз. Осы себептен де, ұлттың тарихы не үшін қажет? - деген сұраққа алаш зиялылары былай деп жауап берген: «Өзінің тарихын жоғалтқан жұрт, өзінің тарихын ұмытқан ел қайда жүріп, қайда тұрғандығын, не істеп, не қойғандығын білмейді, келешекте басына қандай күн туатынына көзі жетпейді. Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады. Дүниеде өңге жұрттар қатарында кем, қор болмайтын, тұқымым құрып қалмасын деген халық өзінің шежіресін иманы дәрежесінде ұғып білуге тиіс» [2].
4056
ың хы ың ә шығ ғ ғ ы ың ы
ы ы ың і і шығ ы. х ы ың і і ы . х ы
ы ы , х ы і ы ы і ы ң. Ə і х
ы і і і ың ы ы і ың ы ғы ы
ы і і ы ы. Х ы ә і ы ғ
ы х ығы ы ы ы.
ың і і ы ың ы ы і, ы ы ы ы ы
ң і і ің і і ы ғы х ің ы і ші
ы . Мә , х ы і ы ш ң і ің ғ ы х ы
ы х , ы , , ш ш , ы ы ғ ғ . я ы ы і ,
і і я ы і і і і ы . ы , ш я ы ы
ің ы , ың ы і і і х ы ы
ә і і [3].
М ің ң ы ы ығы х. і, ы я, ы я
х ы ы ы. х ы і і , і ы ы ы і
і . ғ ы ы ғ ың х ң і і ә і ығ
ші і і і я ы ы ың ғы х ың ә і і
ы ы ы ы і . х ы і , і ы ы , ы ы ғ
х ы ың і ы , ың ы ы і і ы ы ы ғ ы
х ы. х ы ы ә і і ың
ғы ы ы ә і - , ы ы і ы ә шығ ы
ы ғ . ә і ң ы х ғы ы ы ғ - ы.
ығы ә і хы ғ і ы ың ы ы
ғ ғы .
Х ы ы ың ә і ң ың ы ң іңі і , і ә ің
ә і ә і ғы ы ғ ші ғ ы -
шы. х, ә , і , ә , ғ ы ы ы ың ің
і ы ы ы і. ы ы і ы
ың ш ғы, ғ , ң ы ы ғы і і ғ ы і, ың
і і і ы і і і і , ы ы ы ы ы і .
ы ы ың , шы ғ ы ы ың і і ы ы ы [4].
х ың ы ы ы , ғ і ы ы , ың я ы
шы ы і ы ә . ә і і , ы , ы
і і ің , ің , ің ғы ы і і ы ң ы
і ш я ы ы ың ы і ы . ш я ы ы і
ы ы , « ғы ың ә і ш , ы ,
я , і ғы , і і і і х ә і .... ың і ің
ы ы ы , ығы ңы ы ы ы. ы і ің
іші ы . О ңі ә , ә - .
К ә і і ы ы ы , ы. х ә і
ы ғ ы. , х ы ың і і ы. ш
і і ә і ы шығ ы , і ғ ы ». ің ы
і і і і ың ә і, ы ы ы. М ің ы ығы , х ы
, х ы ың ығы х я . Мың ғ ы ы х ы ың х
і ің, ы і ің і і ы і. ің і і ,
ы і і ғ ың ы і і. 1918 ы ы М х Ə
« » ы ы « і і і» ы ы : « ың іші
ы , ә і ш . ы шы , ы ы я , і ы і
ы . О ы ің ә і шы ы , ә ш шығ ы
. я шы , і і , ығы ы ы ғ ығ шы ың ш хы ы
ы . Шы ы і ы ғ , і . ш ы ,
ың ы шығ ы ә і ың іші ә і і і , ы ғы ы
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
4057
, ң і і »,- і.
і ші і і, ң , ші і і, ң і і і, і.
ң ә і і , і і ә і
і ( ң і) ө і і .
ң , і ң ің
ә і. і , , ө і ің ә і ші і ,
ң , і і і і ң і і і ің і і. і і
ә і ң і і і . і
: « ң ә і ә і і і ің ,
іңі і , ө і і ә .
ә і і ». ш ң
і і , ң ш [5].
і , і ң ш і , ң , ң
і і ң іші ә і
ш ө . і , ң і і і і і і
і. і і .
Қ ы ғ тт р ті і і
1. « » і / Ə. . – : « »
, 1998. – 560 .
2. « і і ә » . – : И , 2013. – 1004 – .
3. . // . – 2013. - №6. 4-5 .
4. . ш . 5-ші . : , 1999 .
5. Ə . і і і // . – 2013. - №7. 3-4 .
453
І А Ы І ЫҚ- І А А ЫҚ
А І ( І ӨҢІ І ІҢ ҚА І Ы А ЫҢ
І) х
. . і ің 2
- ,
ші: . . ., .
ХХ ш і ш і і , ң і і і ң,
і і ө і ің ң
өші і , ө і і і. ң
« ң і », « і і », « і і
», « ә », « і і і і », « ә і »
і , « і » .
1917 өң і і і і і
, - ә . Ə і ші -ә і ші і
, і , ө , , і
ә , ң . , ші ,
, і , ә і і ө .
ш ш , ң і і і ң і
і ә і і. Х ң ә і
ә і -ш ш і , ө ң
ң ш ә і , і , ш
, ш ш , і , -
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
