№10

2-3 4 7

Нобелевский фестиваль во имя мира и инноваций в Казахстане Ғылымды дамытуда

зерттеу

университеттерінің рөлі зор

ҚазҰУ-дың ғылыми

көрсеткіштері

Жансейіт ТҮЙМЕБАЕВ:

Q

Q AZAQ AZAQ

UNIVERSITETI

UNIVERSITETI №10 (1836) 2022 жыл 9 сәуір

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

www.kaznu.kz facebook.com/KazakhNationalUniversity vk.com/kazuniversity instagram.com/KAZNU_FARABI

Апталық 1948 жылдың 20 сәуiрiнен шыға

бастады

ҚазҰУ

көшбасшылығын кезекті рет дәлелдеді

Бүгінде QS әлемдік рейтингінде 175-орынды иеленген Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – әлемнің ең үздік 200 университеті қатарына кіретін жалғыз қазақ стан- дық жоғары оқу орны. ҚазҰУ QS by Subject пәндік рейтингінде де қарқынды түрде алға жылжи бастады.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универ си те- тінде I халық ара- лық Фараби фо румы өтуде.

Бұл пәндік рейтингте университет екін- ші жыл қатарынан білім беру бағдар ла ма- ла рын ілгерілету бойынша жоғары көр сет- кішке қол жеткізіп отыр. 2021 жылы үздіктер то бына 11 даярлық бағыты кірген болса, биыл олардың саны 16-ға дейін өсті.

Осылайша QS by Subject 2022-де ҚазҰУ өз көрсеткішін нығайта түсті. Атап айтқанда,

«Заманауи тіл білімі» мамандарын даярлау бағытында кезекті рет тамаша нәтиже көрсетіп, әлемнің үздік университеттері арасында 60-орынға көтерілді. «Лин гвис ти- ка» бағыты бойынша университет топ 101- 150-ге енді, ал «Дінтану» және «Антро по ло- гия» мамандықтары алғаш рет әлем бо й ын ша топ 101-150 құрамынан көрінді.

«Ағылшын тілі мен әдебиеті» және «Құ қық- тану» дайындық бағыттары топ 151-200 қатарында. Сондай-ақ «Археология» және

«Философия» мамандықтары беделді ха- лық аралық рейтингке биыл алғаш рет кіріп, 151-200 тобынан табылды, ал «Саясат және халықаралық зерттеулер» әлемдегі үздіктер арасында топ 201-220-ға енді. «Экономика және эконометрика» мен «Математика» – 251-300, «Физика және астрономия» 451- 500 позициясына орналасты. Бұдан бөлек, өткен жылмен салыстырғанда ҚазҰУ ағым- дағы жылы «Өнер және гуманитарлық ғы- лым дар» пәні бойынша жалпы көрсеткішін жақсартып, 156-дан 145-орынға жоғары- лады. Сонымен қатар «Жаратылыстану ғылымдары» және «Инженерлік ғылымдар»

пәндері бойынша 451-500 тобындағы позициясын сақтап қалды. Нәтижесінде Әл- Фараби атындағы ҚазҰУ Орталық Азия және посткеңестік аумақтағы өз көш бас шы лығын кезекті рет дәлелдеді.

Қара шаңырақ ұжымын жоғары жетісті- гімен құттықтаймыз және алдағы уақытта да зор табыстар тілейміз!

Құрметті Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық

университетінің ғалымдары, жас

ізденушілер!

Сіздерді 12 сәуір – Қазақ- стан дағы Ғылым қызм ет кер- лері күнімен шын жүректен құт тықтаймын!

Ата-бабаларымыз кез кел ген табыстың тек тыным- сыз еңбек пен оқу арқылы келетінін дұрыс ұғынған.

«Ғылым таппай мақтанба...»

деп, ұрпақты ғылым, білімге үндеген ұлы Абайдың дана- лық ұстанымы бүгін де ма- ңы зын жойған жоқ. Бүгінгі өркениет өлшемі ғылым мен білімнің даму көрсеткішіне байланысты. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанды қалып- тас тыруда, бәсекеге қабілетті қуатты экономика құруда ғы лымның ықпалы зор бо- луы тиіс.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ғы- лым саласы қызметкерлерін құттықтаған сөзінде: «Осы айтулы дата – Ғылым қыз- мет керлері күнінің аса көрнекті ғалым Қаныш Сәт- баев тың туған күнімен тұс- па-тұс келуінің мәні зор.

Перспективасы бар ғылыми зерт теулерді қолдау, ұлты- мыз дың зияткерлік әлеуетін арттыру – сөзсіз шешімін та буға тиісті стратегиялық міндет», – деп атап өтті. Ел

Ауқымды шара Екінші ұс- таз атанған ғұлама ес керт кі- шіне гүл шоқтарын қою мен басталды. Оған Әл-Фара би атындағы ҚазҰУ-дың Бас- қар ма Төраға сы – Ректор Жан сейіт Түйме баев, Өз- бек стан Республикасы ның

Фараби форумы халықаралық деңгейге көтерілді

Ал ма ты дағы бас кон су лы Аб рор Фатхуллаев және бел гілі фараби танушы ға- лымдар, этномәдени орта- лық өкіл де рі қатысып, ба- ба рухына тағзым етті.

Сонан соң жиылған көп шілік Әл-Фараби кітап- ха на сын дағы қазақстандық фа ра битанушылар кітабы қо йыл ған көрмені аралап,

«Түр кі халықтарының дәс- түрлі құндылықтары» атты көркемсурет көрмесін тама-

ша лады. Жалғасы 5-бетте

Пре зиденті «Ғылымды дамы- ту Қазақстанның аса маңыз- ды басымдығы болып қала беретінін» де басты назарда ұстап отыр. Сондықтан қа- зір гі уақытта біздің алды- мыз да ғылымды жаңа бағыт- тар бойынша дамытудың ауқымды міндеттері тұр.

Әл-Фараби атындағы Қа- зақ ұлттық университеті әлем дегі топ-200 үздік ЖОО қатарына енген Қазақстан мен Орталық Азиядағы жал- ғыз университет. QS әлемдік рейтингінде 175-орында.

Уни верситет ұлттық рей- тинг терде де үнемі көш ба- сында. Жас ғалымдардың ғы лы ми зерттеу баста ма- ларын гранттық қаржы лан- дыруда ҚазҰУ ғылыми зерт- теу лер саны мен сапасы бо йынша еліміздегі оқу орын дарының арасында көш бастап келеді.

Әл-Фараби атындағы

ҚазҰУ-да 29 ҚР ҰҒА ака де- мигі, 59 ҚР ҰҒА коррес пон- дент-мүшесі, 525 ғылым док- то ры, 891 ғылым кандидаты, 411 PhD докторы ғылым саласындағы ортақ мүдде үшін аянбай еңбек етуде.

ҚР Үкіметі жанындағы ғы лыми-зерттеу комиссиясы анық таған ғылымды дамы ту- дың 10 басым бағытының ішінде ҚазҰУ жас ғалым да- ры ның жобалары эконо ми- каның нақты секторларына енгізу үшін перспективті деп танылды.

Бүгінде ҚазҰУ бірегей ғы лыми-инновациялық ин- фра құрылымы бар ірі зият- керлік корпорацияға айнал- ды. Өткен 2021 жылы уни верситетте Техноло гия- ларды коммерцияландыру орталығы құрылды. Басты мақсат – университет пен бизнес арасында мазмұнды ынтымақтастық орнатып,

ғы лымға қосымша ин вес- тиция тарту.

Жаңа зертханалар қата- ры на Қан тамырлары пато- ло гиясы орталығы қосылды.

Жерді қашықтықтан зонд- тау орталығы, цифрлық сау да алаңы форматындағы TOURISMKAZ мобильді қо- сым шасы да ерекше сұра- ныс қа ие тың жобалар.

Сон дай-ақ фитохимия не - гізін дегі тағамдық қоспа лар- дың шағын өндірісі ұйым- дас тырылуда.

Біз ғылымдағы әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып, интеллектуалды қуат-күшімізді одан әрі жетілдіріп, ел игілігі жолында аянбай қызмет атқара бермекпіз.

Құрметті әріптестер!

Баршамыздың ортақ ме- ре кеміз – Ғылым қыз мет- кер лері күні құтты болсын!

Өз де ріңіздей ға лым да ры- мыз дың із де ністері мен ғы- лыми жетіс тік тері арқылы уни верситетіміз да мып, елі- міз өркендей бер мек. Сіз- дерге мықты ден сау лық, отбасыларыңызға бере ке, ғылым жолындағы ең бек- теріңізге табыс тілеймін!

Құрметпен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Басқарма Төрағасы – Ректор Жансейіт ТҮЙМЕБАЕВ

Интеллектуалды қуатымыз

ел игілігіне жұмсалады

Q

AZAQ UNIVERSITETI WWW.KAZNU.KZ

АПТАЛЫҚ 1948 ЖЫЛДЫҢ 20 СӘУIРIНЕН ШЫҒА БАСТАДЫ

2

№10 (1836), 9 СӘУІР, 2022 ЖЫЛ

Өйткені шетелдік тәжірибеге сүйенер болсақ, әлемдік дең гей- де гі зерттеу университеттері бі- лік ті мамандар даярлаумен шек- тел мейді. Мұндай жоғары оқу орындары кең спектрлі ғылыми зерттеулерді іске асыруға және оларды экономиканың нақты секторына конвертациялауға м а- манданған. Қазіргі «цифрлық әлем» жағдайында жұмыс істейтін

«инновациялық экожүйелерді»

құру – заманауи ғылымды жаң- ғыр тудың бірден-бір жолы.

Осы мақсатта Әл-Фараби атын дағы Қазақ ұлттық уни вер- си теті іс жүзінде зерттеу универ- си тетінің моделін жүзеге асыра отырып, қоғам мен бизнес үшін пайдалы зерттеулер мен әзір ле- мелер ұсынуда. Бүгінгі таңда ҚазҰУ-дың ғылыми қызметін да- мытудың негізгі векторы – ке ле- шегі зор жаңа ғылыми бағыт тар- ды анықтау мен қолдау, пән ара лық және халықаралық қол данбалы зерттеу жобала ры- ның өсуін қамтамасыз ету. Сон- дық тан тоқсан жылдық тарихы бар оқу орны еліміздің басқа университеттерінде теңдесі жоқ бірегей ғылыми-инновациялық инфрақұрылымды басқаратын ірі зияткерлік корпорацияға ай на- луға нақты қадамдар жасап отыр.

Университетте 16 факультет пен жаратылыстану бағытында 8 институт және 29 әлеуметтік-гу- манитарлық бейіндегі ғылыми- зерттеу орталығы шоғырланған.

Мұның барлығы кластерлік тәсіл негізінде «идеядан коммерция- лан дыруға дейінгі» тиімді тех- ноло гиялық дәліз қалыптастыруға мүмкіндік беруде. Бұл орталық- тарда 29 ҚР ҰҒА академигі, 59 ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, 525 ғылым докторы, 891 ғылым кан- дидаты, 411 PhD докторлары ғылым саласындағы ортақ мүдде үшін аянбай еңбек етуде.

Басты жаңалығымыз – өткен жылы Технологияларды коммер- ция ландыру орталығын құрдық.

Нақты жоспарымыз – ғылыми жұмыстардың нәтижелерін жо- ғары технологияға және одан әрі өндіріске енгізу, инновациялық технологиялар құру және ғылыми әзірлемелерді нарыққа шығару.

Орталық алдымен университеттің коммерциялық әлеуеті бар әзірле- ме лерін сарапқа салуда. Сонымен бірге мамандармен бірлесіп әзір- лемелерді коммерцияландыру үшін қаржыландыру көздерін қа- лыптастырады. Осы арқылы уни- верситет пен бизнес арасында маз мұнды ынтымақтастық орна- тып, ғылымға қосымша ин ве с- тиция тарту көзделуде.

Қазіргі таңда ҚазҰУ-да жүзеге асырылып жатқан коммерция- лан дыру жобалары аясында соң- ғы жылдары Дүниежүзілік Банк пен Ғылым Қорының гранты бо- йынша 2 млрд теңгеден астам қаражат тартқан инновациялық кәсіпорындар, стартап және спин-офф компаниялары іске

қосылды, жоғары технологиялық өнімдердің шағын өндірісі жолға қойылды.

Мәселен, университетте энер- гия үнемдейтін нанобөлшектері бар газ разрядты шамдар өнді рі- лу де. Нарықта кездесетін өзге де лю м инесцентті шамдарға қара- ған да бір жарым есе артық жарық береді, ал құны балама түрлерімен салыстырғанда арзан. Мұндай шамдарды өндіру энергия тиім ді- лігін арттыруға арналған тех но- ло гиялар нарығында отандық өн дірістің үлесін арттырмақ.

Сондай-ақ химия және жаңа материалдар саласындағы Nano- quqirt органикалық стимуля тор- лар өндірісі нарықта сұранысқа ие өнім болып отыр. Еліміздің ірі агроөнеркәсіптік кешен нысан да- рындағы сынақ нәтиже лері бұл стимулятор азық-түлік ретінде тұтынатын өсімдіктердің өсуін жылдамдатып және аурулар мен

зиянкестерден тиімді қорғайды.

Сонымен қатар университет ғалымдары натрий-иондық акку- муля торларды жасау бойынша жоба жасап шығарды. Бұл күн энергиясын жинақтаушылардың балама түрлерімен салыстырғанда 40 пайызға арзан. Бірақ қазіргі уақытта әлемде мұндай акку муля- торларды дайындайтын бірде-бір ірі өндіріс орны жоқ. Бұл кәсіп- кер лер үшін осы нарықты игеруге тамаша мүмкіндік болмақ. Осын- дай инновациялық шешімдер үлкен станциялардың шығынын үнемдеуге мүмкіндік береді.

Мемлекет басшысы ұсынған

«Он ұлттық жоба» аясындағы ба- сым бағыттардың бірі – «Дені сау ұлттың әрбір азаматына са палы және қолжетімді меди ци налық көмек көрсету». Осы тапсырма аясында ҚазҰУ-да 2021 жылы дәрілік заттарды, құрыл ғы ларды және әдістерді жасауда қолдан ба- Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы

Н.Ә.Назар баевтың жарлығымен бекітілген қазақтың аса көрнекті ғалымы Қаныш Сәтбаев дүниеге келген 12 сәуір – Ғылым қызметкерлері күні ретінде биыл 10-шы мәрте атап өтілуде.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев ғылым саласын ұдайы дамытуға, келешегі зор ғылыми зерттеулерді қолдауға, ұлтымыздың зияткерлік әлеуетін арттыруға айрықша көңіл бөліп келеді. Оның ішінде ғылымды дамыту жөніндегі міндеттерді іске асыру үшін негізгі рөл зерттеу университеттеріне берілуі қажеттігін атап көрсетті. «Еліміздің білім беру және ғылым саласының алдында кезек күттірмес ауқымды міндет тұр. Бұл – уақыт талабына сай болумен қатар, әрқашан бір адым алда жүріп, тың жаңалықтар ұсына білу деген сөз», – деп, жо ғары оқу орындарына жаңа міндеттер жүктеді. Жаңа Қазақстанды құруға бет бұрған білім ордалары үшін бұл кезек күттірмейтін мәселе.

лы зерттеулерді дамыту мақса- тын да Қан тамырлары пато ло- гиясы орталығы құрылды.

Орталық ғалымдары арте рия- лық тамырлардың атеро скле ро- тикалық зақымдануы, сондай-ақ веноздық жүйе аурулары проб ле- масын ғылыми-техникалық және тәжірибелік зерттеулермен ай на- лысады. Орталық мамандары әзір леген құрылғылар болашақта стенттерді нарықтан толығымен ығыстырады. Сонымен қатар жүрек, ми, аяқ-қол артериялары, бүй рек сияқты мүшелердің қан тамырларында стенттеу және ашық тәсілмен жасалатын шунт- тау секілді ауыр операциялардың алдын алуға септігін тигізеді деген ойдамыз.

С о н д а й - а қ о р т а л ы қ т а COVID-19 вирустарын жоюға ар налған жеке портативті құрылғы әзірленіп, патенттелді.

Ол науқас тың демінен бөлінген ауадағы COVID -19 вирустарының тікелей таралуын жояды. Басқа да рес пи раторлық инфекциялардың ке лесі адамға жұқтыру қаупін бол- дыр майды. Жеке портативті камерада 30-60 секунд ішінде атмосфераға COVID-19 вирус та- ры нан зарарсыздандырылған ауа шығады. Құрылғының дизайны ықшам және қолдануға ыңғайлы.

Әрі қоғамдық орындарда өзімен бірге алып жүруге мүмкіндік бе- реді. Біздің ойымызша, бұл эко но- микаға ауыр соққы болатын әртүрлі әлеуметтік шектеулерден бас тартып, пандемияның алдын алу үшін ең тиімді, арзан әрі қолжетімді тәсіл.

Сондай-ақ фитохимия негі-

сабақтастыра отырып, зерттеу уни верситетіне тән деңгейде жүр- гізіп келеді. Оның дәлелі – оқу ордасындағы іргелі және қолдан- балы зерттеулер мен талдау лар- дың саны мен сапасының жоғары көрсеткіштері. Оған салалық бағдарламалар аясында және шет- елдік әріптестермен бірлесе жа- сал ған халықаралық ғылыми-тех- никалық жобаларды жатқызу ға болады.

Атап айтқанда, универси те ті- міз дегі Жерді қашықтықтан зонд тау орталығы Қытай ғылым ака де миясына қарасты Аэро ға - рыштық зерттеулер инсти ту ты - мен және SuperMap компания сы- мен серіктестік орнату арқылы геоақпараттық өнімдер ұсынып отыр. Орталықта Қытай ғылым ака демиясына тиесілі SatSee вир- туалды станциясы реалды ре- жимде жұмыс істейді. Осы арқылы QuickLook режимінде қытайлық бес жасанды жер серігінен, сон- дай-ақ АҚШ-тың LandSat ға рыш- тық аппаратына ұшу траек то- риясын бақылай отырып, қажетті ау мақтың ғарыштан түсірілген кескіндерін алады.

Осылайша ҚазҰУ-да ел эконо- ми касының көптеген салаларына едәуір өзгерістер енгізуге ықпал ететін сараптамалар жасалуда.

Мысалы, ауыл шаруашылығы, құ- ры лыс, төтенше жағдайлар, эко- логия, қоршаған ортаны қорғау және жүк тасымалы секілді сала- лар үшін аса тиімді. Әлемдік на- рықта бәсекеге қабілетті болуын осы секілді инновациялық ғылы- ми өнімдер тікелей жол ашады.

Сардоба суқоймасы жарылған

Ғылымды дамытуда зерттеу университеттерінің рөлі зор

Жансейіт Қансейітұлы ТҮЙМЕБАЕВ,

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Басқарма Төрағасы – Ректоры

зін де гі тағамдық қоспалардың шағын өндірісі ұйым дас ты ры- луда. Әлемдік пандемия кезінде білім ордасының ғалымдары тұмау вирусына және коро на- вирусқа қарсы табиғи тұнбалар жа сап шығарды. Олар – дәрілік және қоректік өсімдіктерден тұратын баламасы жоқ био ло- гия лық бел сенді қоспалар. Мұн- дай өнім дер дің өндірісі отандық нарықтан им порттық дәрілік заттарды ығыс тыруға мүмкіндік береді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлт тық университетіндегі ғылыми білім үдерісіне тоқталсақ, қазірдің өзінде жан-жақты зерттеулермен

SERPIN

Q

AZAQ UNIVERSITETI

WWW.KAZNU.KZ

3

№10 (1836), 9 СӘУІР, 2022 ЖЫЛ АПТАЛЫҚ 1948 ЖЫЛДЫҢ 20 СӘУIРIНЕН ШЫҒА БАСТАДЫ

кезде Жерді қашықтықтан зонд- тау орталығының мамандары шет елдік әріптестермен бірге опе ративті түрде төтенше жағ- дайға тап болған аумақты сара ла- ды. Нәтижесінде GF-3 деп ата ла- тын жасанды жер серігінің ға рыш тық суреттері негізінде қай ел ді мекендерді су басып қалғаны қысқа мерзімде анықталды.

Риддер қаласы маңында бол- ған орман өрті кезінде ҚазҰУ ма- мандары ғарыштық техно ло гия- лардың көмегімен апат сал дарын саралап шыққан бо латын. Осы кезде Жерді қашық тықтан зонд- тау орталығының қызметі тө- тен ше жағдайлар, техникалық апат тар мен климаттық ката - клизм дердің салдарын жылдам сараптауға болатынын дәлелдеп берді. Бұл тиісті құрылымдар мен облыстық әкімдіктердің қызметін едәуір жеңілдететіні сөзсіз.

Университеттегі әртүрлі сала- да ғы геоақпараттық өнімдер мұ- ны мен шектелмейді. Мәселен, қазіргі технологиялық тренд – цифр лық сауда алаңы форма тын- дағы TOURISMKAZ мобильді қо- сым шасын ерекше атап көрсетуге болады. Бұл – еліміздегі турис тер- ге де, туристік қызмет субъек ті ле- ріне де тиімді тұңғыш платформа.

Мұнда отандық және шетелдік туристер өз бюджетіне лайық кез келген турды сатып ала алады әрі қонақүйге тікелей тапсырыс беру мүмкіндігі қарастырылған. Одан бөлек, платформаға тіркелген туристік нысандармен онлайн ре- жимде карта арқылы танысып, пано рамалық 3D суреттерін көру- ге және QR кодын сканерлеп, осы объект туралы қызықты мәлімет- тер алуға болады.

Сонымен бірге ел дамуының

«Он ұлттық басымдығы» мен бизнестің келісімшарт негізіндегі тапсырыстары бойынша жүргі зі- ліп отырған іргелі және қолдан- ба лы зерттеулер оқу орнының әлеуетін нығайта түсуде. Осы тұста университеттің барлық ғылыми-техникалық жобалары конкурстық негізде қаржылық қолдау табатынын ескерген жөн.

Осылайша 2021 жылы жаңадан құрылған ғылыми шығарма шы- лық ұжымдар Президентіміз Қ.Тоқаев бекіткен «Он ұлттық жоба» аясында 330-дан астам ғы- лыми жобаны жүзеге асырды.

Бүгінде гранттық негізде қар- жы ландырылатын мемлекеттік ғылыми жұмыстардың 14 пайызы университет ғалымдарына тие сі- лі. Бұл жобалар нейроғылым, креа тивті индустрия, цифрлық эконо мика, экологиялық ин жи- ни ринг, цифрлық технологиялар, басқарудың интеллектуалды жүйе лері, наноматериалдар және нанохимия салаларын қамтиды.

Университетіміздегі Деректерді талдау және өңдеу орталығы, Ашық түрдегі ұлттық нано тех но- ло гиялық зертханасы, Биология және биотехнология мәселелері ғылыми-зерттеу институты және

басқа зерттеу орталықтары ға- лам дық өзгерістерді ескере келе, осы бағыттар бойынша жаңа жобалар ұсынды.

Атап айтқанда, ҚазҰУ-дың IT ма мандары Әл-Фараби Open- Source шешімдер базасында әзірлеген Jinalys Room веб-қосым- ша сы. Бұл – онлайн режимдегі кон ференциялар, кеңестер, баян- да малар жүйесінің функциялары бар отандық бейнекон ферен ция- лық байланыс сервисі. Пандемия кезінде экономиканың барлық саласы үшін бейнеконферен ция- лық байланыс қызметтері қажет- ті лікке айналғанын білеміз. Осы тұс та университеттің жас ма ман- дары «сұранысқа – ұсыныс» прин- ци пімен тиімді бизнес-құрал әзір- леп шығарды. Университеттің IT са ласындағы үздік жобалары бұл ғана емес.

Бүгінгі таңда «әлеуметтік же- лі лерді бақылау» (Social Listening) және контент-талдау техноло гия- лары танымал. Бұл қызметтер негізінен ағылшын тілінде құрыл- ған лингвистикалық сөздіктерге сүйенеді. Бірақ қазақ және орыс тілдеріне нашар бейімделген. Осы олқылықтың орнын толтыру мақ- сатында білім ордасының Дерек- терді талдау және өңдеу орталығы Opinion Monitoring System жо ба- сын жасап шықты. OMSystem жүйесінің басты артықшылығы – қазақ тіліндегі деректерді өңдей алады.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, университетіміз ғылыми әлеуетін пайдаланып, экономиканың түрлі салаларында қордаланған мәсе- ле лерді шешуді көздейді. Мәселен, Ғылыми-технологиялық паркте қазіргі таңда Нermetia Illucens деп аталатын шыбындардан агросек- торға өте тиімді өнімдер дайындау жолға қойылған. «Қара сарбаз»

деп аталатын бұл шыбынның дер- нәсілдері органикалық қал дық- тарды құнарлы тыңайтқышқа айналдырады. Сондай-ақ ақуызға бай мал азығын дайындауға тап- тыр мас дүние. Бұл – әлем ғал ым- дарын алаңдатып отырған азық- түлік қауіпсіздігі мен экологиялық мәселелерді шешудің балама жо- лы.

ҚазҰУ ғалымдары ұсынған осы тектес жобаның бірі – аква-

куль турадағы бекіретұқымдас ба лық тарды бактериялық ау ру- лар дан қорғайтын препарат. Жо- ба ның басты зерттеу объектісі саналатын эндолизиндерді ға- лым дар антибиотиктерге балама ретінде пайдалануға болатынын дәлелдеді.

Осындай жоғары сапалы ғы- лыми зерттеулер жүргізу – «ин но- вациялық дәлізді» жүзеге асы ру- дың алғашқы және маңызды кезеңі.

Қазіргі уақытта көптеген шет- елдік инновациялық компаниялар мен алдыңғы қатарлы универ си- теттер ғылыми-білім беру және коммерциялық наноспутниктерді әзірлеумен және құрумен айна лы- суда. Осы мақсатта 2018 жылдың 4 желтоқсанында ҚазҰУ-дың «Al- Farabi-2» екінші наноспутнигі күн-синхронды орбитаға шы ға- рыл ды. Наноспутникті Илон Маск тың атақты SpaceX ком па- ниясы ұшырды. «Al-Farabi-2»

наноспутнигі қазіргі таңда өзінің технологиялық және ғылыми миссиясы бойынша жұмысын ғарышта жалғастыруда.

ҚазҰУ ғарыштық техника және технологияларды әзірлеу бо йынша ұлттық ғылыми мектеп құрудан да шет қалмады. Осы бағытта оқушылар мен сту дент- терді ғарыш аппаратын әзірлеу, жобалау, құрастыру, сынау және пайдалану негіздеріне оқытуға арналған «ALFASAT» шағын жа- сан ды жер серіктерінің инно ва- циялық конструкторлары ұсы ны- лып отыр. Конструктормен жұ мыс істеу кезінде оқушылар кә сіби дағдыларын ғана емес, ада- ми қабілеттерін де шыңдай түс- пек.

Оқу ордасындағы инновация- лық жобалардың бірі жалпы және кәсіби білім беретін мекемелердегі оқу бағдарламасының тиімділігін арттыруға бағытталып отыр. Фи- зика курсы бойынша электр және магнетизм құбылыстарын зерт- теу ге арналған мобильді ап па- раттық-бағдарламалық кешен соның дәлелі. Физикалық заң ды- лықтарға сүйеніп, 20-дан астам зертханалық жұмыстарды жүр гі- зу ге мүмкіндік беретін қон дыр- ғының артықшылықтары жетер- лік. Құрылғы шағын шабадан

тү рінде жасалғандықтан, өте ық- шам әрі қауіпсіз. Сонымен қатар электр тоғына жалғанбай-ақ 12В батареямен жұмыс істейді.

Университеттің осы тектес қол жетімді және қолдануға ың- ғайлы инновациялық әзірле ме- лері сынақтан өткізіліп, кең ау- қым ды өндіріске сақадай сай.

ҚазҰУ-дың зияткерлік мен ші гін- дегі инновациялық әзірле ме лері ғалымдарға да, бизнес өкіл деріне де таптырмас табыс көзі болары анық.

Қорыта айтқанда, ғылым – бұл халықаралық ұғым. Оның тұжы- рым дамасы инновациялық идея- лар нарығын басқаратын, ше к а- ра лар мен мемлекеттерге ба ғынбайтын идеяларға негіз дел- ген. Әлемдік тәжірибе көр сет кен- дей, университеттің, инс ти тут- тың, кейде тіпті мемлекеттің ғы лыми жетістіктеріне үш негізгі фактор алғышарт болады. Бі- ріншісі – бір мүддеге жұмыс істей- тін талантты ғылыми-шы ғар ма- шылық ұжым, екіншісі – икемді басқару жүйесі, соңғысы – оқыту мен зерттеулер жүргізу үшін ба- рынша жағдай жасау. Сондықтан ҚазҰУ үшін халықаралық ғылыми қоғамдастықпен тығыз байланыс орнату аса маңызды.

Жаратылыстану саласындағы заманауи ғылыми жобалар кө бі- несе ауқымды және қымбат ин- фра құрылымды қажет етеді. Сон- дықтан ҚазҰУ үшін жаһандық ғы лыми аренада көптеген ұйым- дармен ынтымақтастық орнату тиімді. Мұндай өзара екіжақты байланыстар ғылыми білімді одан әрі ілгерілететін идеялардың жү- зе ге асуына ықпал етпек.

ҚазҰУ-да ғылыми кадрларды даяр лаудың біртұтас тиімді жүйесі қалыптасқан. Бұл әртарап танды- рыл ған экономикаға көшуді мақ- сат еткен ел үшін өте өзекті. Оқу ор нында жүзеге асырылып жат- қан таланттарды тарту мен ғы лы- ми кадрларды даярлаудың негізгі те тігі – постдокторантура бағ дар- ламасы.

Сондай-ақ университетте өт- кі зілетін ғылыми зерттеулер нә- ти желілігінің негізгі көрсет кіш те- рінің бірі – ғалымдар мен про фес сор-оқытушылар құрамы- ның рейтингтік халықаралық

ба сы лымдарда белсенді түрде ғы лыми мақалаларының жа рия- ла нуы. Өткен жылы Scopus де- ректер базасында жарық көрген қазақстандық ғалымдар жария ла- нымдарының 21 пайызы ҚазҰУ ғалымдарына тиесілі. Соңғы бес жылда университет ғалым да ры- нан дәйексөз келтіру саны үш есеге жуық өсті. Сонымен бірге Web of Science халықаралық де- ректер базасына универ си тет тің жеті ғылыми журналы енгі зіл ді.

Ең жоғарғы Q1 квартильіндегі жур налдарда жарияланған қазақ- стандық мақалалардың арасында ҚазҰУ-дың үлесі 28 пайызды құрайды.

Университетте студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары са па- лы жаңа деңгейге қойылған. Он мыңға жуық студент, магистрант- тар мен докторанттар ғылыми- зерттеу жұмыстарын орындауға қатысады. Жастар мұнымен ғана шектелмей, өздерінің кәсіпкерлік бастамаларын бүгіннен бастап бизнес-инкубаторлар құру ар қы- лы жүзеге асыруда. Осылайша студенттер болашақта жұмыс орын дарын және өздерінің ин но- вациялық кәсіпорындарын құруға алғашқы қадамдарын жасайды.

Студенттік бизнес инку ба- тор лар шеңберінде IT-техно ло- гия лар, робототехника, бала- малы энер гетика, био тех нология және биомедицина, маркетинг, әлеу мет тік-гуманитарлық ғы- лым дар сияқты ғылымды дамы- ту дың өзекті бағыттары бо йын- ша 70-тен астам инновациялық жоба іс ке асырылуда. Нәти же сін- де жо ғары оқу орнының сту- дент тері кәсіби құзырет тілік те- рін қалып тас тыра отырып, жұ мыс орын да рын, стартап тар- ды және ноу-хау-техно ло гия ла- ры бар өз кә с іп орындарын құруды үйре ну де.

Жыл басында ҚазҰУ мен «Ғы- лым Ордасының» 19 ғылыми зерт теу институттарымен мемо- ран думға қол қойды. Бұл өз ке зе- гінде университеттер мен ғы- лыми-зерттеу институттары ара сында білім және ғылым ық- пал дастығын нығайтады.

Қазіргі таңда Әл-Фараби атын дағы Қазақ ұлттық уни вер- ситетін зерттеу университетіне трансформациялауға бағыт тал- ған инвестициялық жоба сарап- та мадан өтуде. Осыған сәйкес, Al-Farabi SciTech Center орта лы- ғын ашу арқылы университеттің

«Жаңа инновациялық экожүйе- сін» қалыптастыру көзделіп отыр.

Бұл ғылыми-технологиялар орта- лы ғының инфрақұрылымын түр- лі саланың ғалымдары бірле сіп пайдалануға бағытталады. Мұның бәрі жаңа Қазақстанды құру ая- сын да жоғары нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Әрі ғылыми-инновациялық қыз мет ті корпоративтік басқарудың тиімді моделін құру арқылы уни вер си- тет тің тұрақты дамуын қам тама- сыз етпек.

SERPIN

Q

AZAQ UNIVERSITETI WWW.KAZNU.KZ

АПТАЛЫҚ 1948 ЖЫЛДЫҢ 20 СӘУIРIНЕН ШЫҒА БАСТАДЫ

4

№10 (1836), 9 СӘУІР, 2022 ЖЫЛ

ҚазҰУ-дың ғылыми көрсеткіштері

Ğ YLYM-B І L І M

Q

AZAQ UNIVERSITETI

WWW.KAZNU.KZ

5

№10 (1836), 9 СӘУІР, 2022 ЖЫЛ АПТАЛЫҚ 1948 ЖЫЛДЫҢ 20 СӘУIРIНЕН ШЫҒА БАСТАДЫ

Асылбек Қожахметов дәрісте сапалы білім беру, көшбасшылық қасиеттерді дамыту және же тіл- діру, сыни және стра те гиялық ойлау мәселелеріне егжей-тег- жейлі тоқталды.

Спикер өз сөзінде ҚазҰУ ұжы- мында ұзақ жылдар еңбек еткен тәжірибесімен бөлісіп, универ си- теттің негізгі мақсаты жастарды оқыту ғана емес, елдегі экономика мен қоғамның дамуына әсер ету екенін айтты. Яғни білім ордасын аяқтаған студент білікті және білімді маман болып шығуы қажет екенін жеткізді. Сонымен қатар әр адам өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруы керек екенін баса айтты.

Асылбек Базарбайұлы универ- си тетіміздің механика және қолдан б алы математика факуль-

Жүздесу барысында Жансейіт Түймебаев ҚазҰУ-дың ресейлік жоғары оқу орындарымен бір ле- сіп жұмыс жасаудағы тәжірибесі мол екенін айтты. «Бүгінгі таңда Ресей Федерациясының жетекші университеттерімен және инсти- тутта рымен ынтымақтастық ту- ра лы 150-ден астам келісімге қол қойылды. Соның арқасында түрлі білім беру бағдарламалары мен ғы лыми-инновациялық жоба ла- ры сәтті жүзеге асып келеді. Бү гін- де біздің білім ордамызда Мәскеу инженерлік-физика инс ти ту ты- ның филиалы ашылғалы жатыр.

Бұл жұмыстар білікті және білімді мамандарды даярлауға сеп бола- ды», – деді университет ректоры.

Сонымен қатар ресейлік әріп- тес тер ҚазҰУ базасында МИФИ фи ли алын ашу арқылы ынты мақ- тастықты нығайтуға және ядро- лық физика, лазерлік және плаз- Тараптар ҚазҰУ мен Мас сачу-

сетс университеті арасындағы ын тымақтастықты арттыру мә се- лелерін талқылады. Кездесу ба- рысында білім ордасының рек- торы Жансейіт Түймебаев Дил шод Ачиловке университеттің соңғы жетістіктері мен алдағы уақытта атқарылатын жұмыстар туралы ақпарат берді.

Жүздесу соңында тараптар ізгі тілектер мен естелік сыйлық тар- мен алмасты.

Айта кетейік, PhD, профессор Дилшод Ачилов ҚазҰУ-ға арнайы АҚШ-тан келген. Ол философия және саясаттану факультетінде студенттерге сабақ беріп, зерттеу жұмыстарын жүргізуде.

Шараға Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Басқарма Төрағасы – Ректор Жансейіт Түймебаев, оқытушы-профессорлар құрамы, студент жастар және Талғат Сайрамбаевтың жары мен шәкірт- тері қатысты.

Жиында сөз сөйлеген білім ор дасының басшысы Жансейіт Түймебаев конференция жұмы- сы на сәттілік тілеп, Талғат Сай- рам баевтың қазақ тілін терең зерттеп, дамытудағы атқарған жұмыстарына тоқталды.

«Талғат Сайрамбайұлы өмірі- нің ұзақ жылдарын Әл-Фараби атын дағы Қазақ ұлттық уни вер- ситетінде өткізді. Оқытушы, до- цент, профессор, кафедра мең ге- рушісі болды. Қазақ тілі мен түркі тілдерінің Ғылыми диссер та- циялық кеңесін басқарып, білікті мамандарды даярлауға үлес қос- ты. Ғалым сөз тіркесінің құры лы-

сын, құрамын, мағынасын ай қын- дап, күрделі сөз тіркесінің құ рылысы туралы ғылыми тұ жы- рымдар жасады. Қазақ тіл бі лі мін- де алғаш рет есімді және етістікті күр делі сөз тіркестерінің басты ерекшеліктерін анықтап, зерт- теді», – деді Жансейіт Түймебаев.

Конференция аясында «Ғи- брат ты ғұмыр» сериясымен ба сы- лып шыққан Талғат Сайрам бай- ұлының шығармашылығына ар налған кітаптың тұсаукесер рәсімі өтті.

Айта кетейік, Талғат Сай рам- баев 230-дан астам ғылыми ма- қа ланың, 12 монографияның, 15-тен астам оқулықтың авторы.

Оның ғылыми жетекшілігімен 38 кандидаттық және 3 докторлық диссертация қорғалды. Оның қазақ тілінің синтаксисі мәсе ле- леріне қатысты 180-нен астам ғылыми еңбегі басылып шықты.

Соңы. Басы 1-бетте Арнайы дайын дал ған «Өрке- ниет шырақшысы» деректі филь мі ұлы ұстаз жайлы құнды мағ лұ маттар легін толықтыра түсті.

Биыл тұңғыш рет халық ара- лық деңгейде ұйым дас тырылып отырған Фараби фо румын білім ордасының басшысы Жансейіт Түй ме баев құттықтау сөзбен ашты. «Әл-Фараби феномені – шын мәнінде теңдесі жоқ құ бы- лыс. Әл-Фараби – ұлы ойшыл ғана емес, ол – адам заттың рухани өр- л еуіне ықпал еткен планетарлық дең гейдегі ғұлама ғалым. Бү гін гі форумның тарихи мис сиясы – Фараби ілімі арқылы жастардың ой-өрісін кеңей ту. Тарихи және

заманауи құндылықтарды тоғ ыс- тыру арқылы фара би та ну дағы жаңа бағыттарды дамыту, Фараби ілімін жан-жақты, сала-салаға бөліп талқылау», – деп атап өтті ректор.

Жиында сөз алған Өз бек стан Республикасының Ал матыдағы бас консулы Аброр Фатхуллаев та ғалымның баға жетпес бай мұ ра- сының жалпыадамзаттық маңы- зын сөз етті. «Ұлы әл-Фараби өз за манында барлық ғылым сала ла- рына үлкен үлес қосты. Ор та ға- сырлық ойшылдардан алғашқы болып әлеуметтік өмір құры лы- мының ерекшеліктері туралы ілімнің негізін қалады. Ол шын мәнінде әлем адамы болды, түрлі рухани құндылықтарды бірік- тірді», – дей келе, бас консул ұлы

Фараби форумы халықаралық деңгейге көтерілді

Табысты кәсіпкер тәжірибесімен бөлісті

АҚШ профессоры ҚазҰУ-да зерттеу

жүргізуде

баба мұрасын ұлықтаған алқалы жиын үшін университет бас шы- лығына алғысын жеткізді.

Сондай-ақ форумның ашы- луын да Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Философия кафедрасының профессоры, Әл-Фараби орта лы- ғының ғылыми кеңесшісі Жақып- бек Алтаев, ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану инсти ту- тының бас ғылыми қызметкері Наталья Сейтахметова, қоғам қайраткері Асылы Осман, «Ахыс- ка» түрік этномәдени орталығы ҚБ Алматы қалалық филиалы төр- ағасының орынбасары Қазақбай Қасымов, Түрікмен қоғамдық- мәдени орталығының төрайымы Гүлнар Аннакулиева және өзге де қонақтар ой бөлісті. Олар ұлы баба мұрасының ұлағатын тілге тиек ете отырып, әл-Фараби ең- бек терінде байыпталған әлеу мет- тік-философиялық көзқа рас тар- дың негізгі идеяларын, түркі халық тарының рухани дәстүр- ле рінің қазақстандық мәде ниет- тің дамуындағы маңызын және олар дың әлемдік философиялық ой дың, ғылымның даму үрдіс те- ріне тигізген ықпалын тал қы- лады.

Фараби форумының ашылу салтанаты «Әл-Фараби және түркі халықтарының рухани дәс түр- лері» атты халықаралық кон фе- рен циямен жалғасты. Оған отан дық және шетелдік белгілі фа р абитанушы ғалымдар, оқы- тушылар мен білім алушы жастар қатысуда.

Халықаралық форум аясында бірнеше ғылыми конференция, семинарлар мен дөңгелек үс тел- дер өткізу жоспарланған.

те тінің түлегі. Ол Германия, Фран- ция, Ұлыбритания, Бельгия, Гол- ландия, Венгрия, Эстония ел дерінде менеджмент бойынша арнайы тағылымдамадан өткен.

2013 жылы Асылбек Қожахметов

«Болашақ» мемлекеттік бағдар ла- масының стипендиаты атанып, Беркли университетінің (Кали- фор ния) Хаас бизнес мектебінде ғылыми тағылымдамадан өтті.

Қазақстандық және сол түс тік аме- рикалық журналдарда жария лан- ған менеджмент және білімді дамыту бойынша 70-тен астам мақаланың авторы. 1980 жылдары ҚазҰУ-да Механика кафе дра- сының оқытушысы болды. Тоқ- саныншы жылдардың басында Ал маты менеджерлер мектебін құрды. Бұл мектеп кейін үлкен Бизнес академиясына айналды.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Almaty Management University (AlmaU) негізін қалаушы және прези- ден ті, іскерлік әкімшілендіру докторы, белгілі меценат, ҚазҰУ түлегі Асылбек Қожахметов «Білім, көшбасшылық және кәсіп керлік: не маңызды?» тақырыбында көшбасшылық дәріс оқыды.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде фи лология ғылымының докторы, профессор Талғат Сай рамбаевтың 85 жылдығына арналған «Қазақ тілі

грамматикасының қазіргі даму парадигмалары және оқытудың инновациялық технологиялары» атты халықаралық ғылыми- әдістемелік конференция өтті.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да Ұлттық зерттеу ядролық университеті – МИФИ делегациясы арнайы жұмыс сапарымен келді. Университеттің Басқарма Төрағасы – Ректор Жансейіт Түймебаев Ресей Федерациясынан келген меймандарды қарсы алып, кездесу өткізді. Тараптар Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ базасында Мәскеу инженерлік-физика институтының филиалын ашу жөніндегі мәселелерді талқылады.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универ си те - тінің Басқарма Төрағасы – Ректор Жансейіт Түймебаев Массачусетс универ си теті Дартмут коллед жі нің профессоры Дилшод Ачиловпен кездесу өткізді.

Профессор Т.Сайрамбаевтың 85 жылдығы атап өтілді

МИФИ филиалын ашу жұмыстары басталды

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Баспасөз қызметі

малық технологиялар, атом энер гетикасы, нанотехноло гия- лар бағыты бойынша мамандарды әзірлеуге бірлесіп жұмыс жүргі зу- ге дайын екендерін жеткізді.

Өз кезегінде Мәскеу инже нер- лік-физикалық институтының про ректоры Дмитрий Савкин жы- лы қабылдағаны үшін универ си- тет басшылығына алғысын біл дір- ді. «Бүкіл әлемге танымал Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлт- тық университетіне келгеніміз үшін қуаныштымыз. Біз Қазақ- стан да филиалды ашу үшін кез келген көмекті көрсетуге дайын- быз. ҰЗЯУ – МИФИ Ресейдің үздік бес университетінің қатарына кіреді. Шетелдерде филиал ашуда тәжірибеміз мол. Сол себептен жұ мыстарды бірлесіп атқару қа- жет», – деді.

Ресейден арнайы келген деле- га ция МИФИ филиалы орна ла са- тын оқу ғимараттарын аралап, заңнамалық тұрғыдағы мәселе- лер ді талқылап, шешетін болады.

AQPARAT

Q

AZAQ UNIVERSITETI WWW.KAZNU.KZ

АПТАЛЫҚ 1948 ЖЫЛДЫҢ 20 СӘУIРIНЕН ШЫҒА БАСТАДЫ

6

№10 (1836), 9 СӘУІР, 2022 ЖЫЛ

12 сәуір – Ғылым қызметкерлері күні. ҚазҰУ-да ғылым саласының әлеуеті зор. Осы орайда, Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті жариялаған «Үздік ғылыми қызметкер – 2021» республикалық байқауының

қорытындысы бойынша Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің жеті ғалымы үздік деп танылғаны есімізде.

Олардың қатарында Қуантай Бошқаев, Қайрат Дәулетов, Асқар Дәулетов, Гүлнафис Әбдікерова, Ләззат Спанқұлова, Гүлдана Қуанәлиева және Әлібек Исақовтар бар. Біз мерекеге орай, үздік деп танылған ғылыми қызметкерлерді оқырмандармен жақынырақ таныстыруды жөн санадық.

Үздік ғалымдар құрметке лайық

Қуантай БОШҚАЕВ – PhD, физика-техникалық факуль- те тінің профессоры және ЭТФҒЗИ бас ғылыми қыз мет- кері. Көп шілікке белгілі бол- ғандай, оқу сала сында – «ЖОО үздік оқытушысы – 2015», ал ғылыми зерттеу саласында жо- ғары жетістіктері үшін «Үздік ғылыми қызметкер – 2021» ма- ра паты берілген-ді. Қ.Бош қаев- тың ғылыми зерттеулері – компакт объектілер физикасы, А.Эйнштейннің жалпы салыс- тыр малық теориясы, реля ти- вистік астрофизика саласындағы ізденістерінен тұрады. «Біз ақ ер гежейлі жұлдыздардың қа- сиет терін, олардың массасы, ра- диу сы және басқа да ядролық құра мын, айналу әсерін зерт тей- міз. Ақ ергежейлі жұлдыздардың эволюциясын түсіндіруде ба ла- ма теориялық жұмыстармен ай- на лысамыз. Нейтрондық жұл- дыз дардың гамма жарылыстарда алатын негізгі рөлін түсіндіреміз.

Қара құрдымдар физикасында да жаңалығымыз бар: қараңғы материя мен қара құрдым өзара біртұтас жүйені құрғанда ай н а- ласындағы аккрециялық дисктің физикалық қасиеттерін өзгертіп жіберетінін жан-жақты қарас- тыр дық. Космология – әлемнің пайда болуы және дамуы жайлы теория саласында да тың жа ңа- лық тарымыз бар. Ғылыми әде- Қайрат ДӘУЛЕТОВ – меди- ци на ғылымының кандида- ты, PhD докторы. Ол 60-тан ас там халықаралық жария ла- нымдардың, оның ішінде: New England Journal of medicine, The Lancet, Journal of American Med- ical Association, Nature, British Medical Journal және басқа да көптеген беделді халықаралық жур налдардың бірлескен авто- ры. Ол Scopus 38 базасы бо йын- ша Хирш индексімен Қазақстан- ның ең дәйексөзді ғалымдары са натында. Жергілікті бас зерт- теуші ретінде АҚШ-тың Питтс- бург университетімен бірлесіп Ұлттық денсаулық институты- ның грантына дайындау бас та- масын көтерген.

– Мені жиі мазалайтын ой мы нау: «Неге Қазақстанда жүрек- қан тамырлары ауруларынан мез гілсіз көп адам қайтыс бо- лады?» 2016 жылғы кон фе рен- ция лардың бірінде «Аурулардың жа һандық ауыртпалығы» жо ба- сының үйлестірушісі, Ва шинг- тон университетінің ға лымы, эпи демиологиялық зерттеудің әлем дегі жетекші сарапшы ла ры- ның бірі Грегори Ротпен кез- дестім. Түскі ас кезінде оған жа- қын дап: «Мен Қазақстаннанмын, сізбен бірге жұмыс істегім ке- леді», – дедім. Оған біздің ісіміз бен жобамыз туралы айта баста- ға ннан кейін, ол тамағын бір шетке ысырып, мені мұқият тың- дай бастады. Көрдіңіз бе, олар біздің дерек-дәйектерге кейде бізден де көбірек мұқтаж келеді.

Соңғы уақытқа дейін біз жұқ па-

Ләззат СПАНҚҰЛОВА – эко номика ғылымының док- торы. Ғалымның «Елдің бәсекеге қабілеттілігі мен ұлт ден сау- лығы», «Денсаулық экономикасы:

жаһандық тәсілдеме», «Халық денсаулығы экономикасы» сын- ды еңбектері бар. «Эконо ми ка- ның математикалық және инс- тру ментальді әдістері» бағыты бойынша маманданған, сондай- ақ гуманитарлық білімнің түрлі салаларындағы еңбектердің ав- то ры. Белсенді түрде ғылыми- пе дагогикалық, еңбек қызметін ат қарып келеді. Ғалым «Үздік ғы- лыми қызметкер – 2021» ма ра- патымен қатар, «2010 жылдың үз д ік ЖОО оқытушысы» мем ле- кеттік грантының, «Үздік ЖОО оқытушысы» ҚР БҒМ төс бел гі сі- нің және «Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ үздік оқытушысы» төс бел- гісінің иегері атанған. Д.Джон

Асқар ДӘУЛЕТОВ – Қазақ- стан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының ака- де мигі, физика-математика ғылымдарының докторы, про фессор, физика-техни ка- лық факультетінің деканы және ЭТФҒЗИ бас ғылыми қыз меткері.

Асқар Дәулетов идеалды емес плазма физикасы саласының жоғары білікті маманы және шетелдерде есімі жиі аталатын ғалымдардың қатарында. Ол 1998 жылдан бастап плазма тәріздес ортаның әртүрлі тип те- рінің қасиеттерін сипаттауға арналған біртұтас модель жұ- мыс тарының циклін жүргізген.

Плазма параметрлеріндегі өзге- ріс тің кең диапазонды әртүрлі қасиеттерін сипаттауда экспе- ри менттің бірыңғай моделін құруға себепші болған.

Академик 2009 жылдан бас- тап физика пәні бойынша ҚР оқушылар құрама коман да сы- ның ғылыми жетекшісі. Ав тор- лық дайындау әдістемесі бойын- ша шәкірттерінің сол кезеңде ең беделді халықаралық олимпиа- да ларда 70-тен астам алтын, кү- міс және қола медальдарды же- ңіп алуына мұрындық болған.

Ғылым мен білімнің дамуына қосқан ерекше үлесі үшін Асқар Дәулетов 2014 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Ыбырай Алтын- са рин» төсбелгісімен, ал 2018 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің

«Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен мара- пат талған. Ол оқыту саласында

«ЖОО үздік оқытушысы – 2013», ал ғылыми зерттеу саласы бойынша «Үздік ғылыми қыз- меткер – 2021» атанды.

Гүлнафис ӘБДІКЕРОВА – Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасының про- фес соры. Ол тұлғаның әлеу мет- тенуі, әлеуметтік процестерді модельдеу, әлеуметтік болжау, қоғамның трансформациясы, модернизациясы ерекше лік те- рін зерттеумен айналысады.

250-ден астам ғылыми жұ мы с- тың авторы, 10-нан астам ғы лы- ми жобаның қатысушысы. Мем- лекеттік «Рухани жаңғыру»

бағ дарламасы бойынша ау да- рылған ғылыми жұмыстарға экс- перт, ғылыми редактор ретінде де қатысқ ан (2018-2020 жж.).

Қазақстан Республикасы Бі- лім және ғылым министрлігінің 2021 жылғы «Үздік ғылыми қыз- меткер» мемлекеттік сый лы ғы- ның иегері. Ғалым бұл марапатқа ие болуына ғылыми жобаларға же текшілік еткен жұ мыс та ры- ның орны ерекше екенін атап өтті. Оның үздік атануына әсер еткен 2015-2017 жылдарындағы

«Жоғары білім беру жүйесі мен жұмыс берушілер интеграциясы»

тақырыбындағы жобаның же- тек шісі ретінде атқарған ғылыми

Гүлдана ҚУАНӘЛИЕВА – Кеден, қаржы және эко ло- гиялық құқық кафе дра сы- ның қауым дас ты рылған про ф ессоры, заң ғы лы мы- ның докторы. Ол Білім және ғылым саласындағы ба қы лау комитеті сараптамалық ке ңе- сінің және Қазақстан заң гер лер одағының мүшесі. Г.Қуан әлиева 150-ден астам ғылыми еңбектің, соның ішінде жеке және ұжым- дық оқулықтардың, моногра- фия лардың және жаппай онлайн курстардың авторы. Негізгі еңбектері: «Қылмыстық құқық».

Оқулық (2003, 2004 жж., бір- лескен авторлар), «Қылмыстық құ қықтағы себеп байланыс мә- се лелері» монографиясы (2013 ж.), «Қаржы құқығы: орыс- ағылшын-қазақша түсіндірме сөздігі» (2015 ж.), «Қазақстан Рес публикасының қаржылық құқығы» оқу құралы (2018 ж.

бірлескен авторлар)» және т.б.

кітаптары жарық көрді.

Университеттегі еңбек жолы барысында ғалым өзін жоғары дәрежелі кәсіби маман ретінде биет те кездесетін бірнеше ба-

лама модельдерге қосымша өзіміз жаңа теорияны ұсындық.

Бұл теория бойынша қараңғы материя мен қараңғы энергия, әлемнің массалық қорының 95- 96 пайызын құрастыратын фи- зикалық ұғымдардың бір-бі рі- мен тікелей байланысты екенін ай ғақтаудамыз», – деп сөзін түйін деді ғалым.

Ол өз саласының жоғары бі- лікті маманы және осы бағыт бойынша Қазақстан Респуб- ликасының шетелде жоғары сілтеме жасаған ғалымдарының қатарында. Қазақ тілінде төрт оқу құралының және ағылшын тіліндегі бір монографияның бірлескен авторы.

лы емес ауруларды зерттеу бо- йын ша назарда