OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ISSN 1991-3494
Volume 3, Number 361 (2016), 131 - 137
DISSOLUTION OF THE NICKEL ELECTRODE IN PHOSPHORIC ACID AT POLARIZATION
BY STATIONARY AND NON-STATIONARY CURRENTS
A. B. Bayeshov1, S. S. Yegeubayeva1, A. S. K adirbayeva1, A. K. Bayeshova2, B. S. Abzhalov3 'institute o f Fuel, Catalysis and Electrochemistry o f D. V. Sokolsky, Almaty, Kazakhstan,
2Kazakh national university named after Al-Farabi, Almaty, Kazakhstan, 3K. A. YassawiKazakh-Turkish International University, Turkistan, Kazakhstan.
E-mail: [email protected], [email protected], [email protected] Keywords: electrolysis, alternating current, nickel, electrode, polarization.
Abstract. The aim o f the work was to study the electrochemical dissolution o f nickel in aqueous solutions of phosphoric acid at polarization o f a pair "titanium-nickel" electrodes by alternating current o f industrial frequency.
Influence o f density o f current and concentration o f acid on dissolution process is considered. At change o f density o f current on a titanic electrode in the range 10-125 A/m2 the value o f yield on dissolution current o f nickel increases, reaches a maximum (99.6%) at 75 A/m2 and further is decreased. At change o f density o f current on a nickel electrode in the range o f 50-300 А/м2 there is a reduction o f the yield on dissolution current from 99.5 to 10%. The concentration o f phosphoric acid affects the dissolution process, in accordance with its properties in the range o f 25-100 g/1 there is a considerable increase of the yield on current (20-98.9%). At increase in value of concentration from 100 to 200 g/1 phosphoric acid as electrolyte, becomes weaker, and it leads to decrease in magni
tude o f the yield on current to 12%. For comparison process o f electrochemical dissolution o f nickel at polarization by a direct current is considered. It is found that process o f dissolution o f nickel at polarization by alternating current proceeds much more effectively.
УДК 541.1.38
СТАЦИОНАРЛЫ ЖЭНЕ СТАЦИОНАРЛЫ ЕМЕС ТОКТАРМЕН ПОЛЯРИЗАЦИЯЛАНГАН НИКЕЛЬ
ЭЛЕКТРОДЫНЬЩ ФОСФОР КЫШКЫЛЫ ЕР1Т1НД1С1НДЕ ЕРУ1
А. Б. Баеш ов1, С. С. Егеубаева1, А. С. К адирбаева1, А. К. Баеш ова2, Б. С. Абжалов3 1«Д. В. Сокольский атындагы органикалык катализ жэне электрохимия институты» АК, Алматы, Казакстан,
2Эл-Фараби атындагы Казак улттык университет^ Алматы, Казахстан, 3К. А. Ясауи атындагы Xалыкаралык казак-тYрiк университетi, ТYркiстан, Казакстан Тiрек сездер: электролиз, айнымалы ток, никель, электрод, поляризация.
Аннотация. Жумыстын максаты ендiрiстiк жиiлiктегi айнымалы токпен «никель-титан» жубын фосфор кышкылынын сулы ерiтiндiлерiнде ендiрiстiк жиiлiктегi айнымалы токпен поляризациялау аркылы зерттеу болып табылады. Еру процесiне ток тыгыздыгынын жэне кышкыл концентрациясынын эсерлерi карасты- рылды. Титан электродындагы ток тыгыздыгын 10-125 А/м2 аралыгында езгерткенде, никелдщ еруiнiн ток бойынша шыгымынын мэш артып, 75 А/м2 кезiнде 99,6%-га дейiн жетедi, содан кейiн азаяды. Ал никель электродындагы ток тыгыздыгын 50-300 А/м2 аралыгында езгерткен кезде, ерудщ ток бойынша шыгымы 99,5%-дан 10%-га кемидi. Фосфор кышкылынын концентрациясы онын касиетiне сэйкес эсер етед^ 25
100 г/л аралыгында ток бойынша шыгым мардымды тYPде артады (20-98,9%). Кышкыл концентрациясын 100 г/л-ден 200 г/л-ге дешн еаргенде фосфор кышкылы электролит ретiнде элсiзденедi жэне осы ток бойын
ша шыгымнын 12%-га дейiн темендеуiне экеледi. Салыстыру максатында, никелдiн электрохимиялык еруi туракты токпен поляризациялау кезiнде карастырылды. Никелдщ еру п роц ес айнымалы токпен поляриза
циялау кезiнде айтарлыктай тиiмдiрек ж ^ р е и т керсетiлдi.
Никелден коррозияга тезiмдi ешмдер, физика-химиялык елшемдер жYргiзетiн аппараттар, машина белшектерi дайындалады. Жалпы никелдiн шамамен 10%-ы никелдеуге, мысалы, темiрдi, болатты, мысты, жездi жэне баска да металдар мен олардын балкымаларын каптауга колданылады.
Никелдеу гальваникалык тэсiлмен юке асырылады. Техникада аса манызды балкымалар алу Yшiн никель пайдаланылып жYP [1-4].
Электрохимиялык касиетi бойынша никель аса к ер н еу л т жогары жэне алмасу тогы ете темен металдарга жатады. Сондыктан сулы ерiтiндiлерде никель иондарынын разряды жогары поляри- зациямен жYредi. Темiр тобындагы металдарга жататын никель - жогары адсорбциялык касиетке ие. Осы касиетше байланысты ауада тез пассивацияланады. Металдын бул касиетi, онын электро
химиялык касиетше де елеулi эсер етедi. Сондыктан никель кышкыл жэне нейтрал ертндш ерде анодты поляризациялау кезшде онай пассивтеледi, ал сш тш ортада мYлдем ерiмейдi. Никелдiн стандартты потенциалы - 0,23 В-ке тен [5-8].
Никель электродынын айнымалы токпен поляризациясы кезiндегi сулы ерiтiндiлерде ерушщ механизмдерi бойынша бiркатар зерттеулер жYргiзiлген [9-23].
Туракты жэне айнымалы токтар арасындагы ерекшелiктердiн аныкталуы - металдарды элек- тролитпк ендеу кезiнде байкалатын стационарлы болып табылатын туракты токтын кейбiр кемшь лiктерiн толыктыруга мYмкiндiк бередi. Алайда, ендiрiстiк айнымалы немесе стационарлы емес токпен поляризациялау кезiндегi электродтардагы процестер бYгiнгi кYнге дешн толык зерттел- меген. Сондыктан, металдардын, онын iшiнде никелдiн фосфор кышкылы е р т н д ю н д е айнымалы токпен поляризациялау кезшдеп электрохимиялык касиеттерi кызыгушылык тудырып отыр.
Алдын-ала жYргiзiлген зерттеулерде, екi никель электродын айнымалы токпен поляриза- циялаганда олардын еруi байкалмады. Ал никель электродтардын бiреуiн титан электродымен алмастырганда, никелдiн жогары ток бойынша шыгыммен еритiндiгi керсетiлдi.
Осыган орай, жумыстын максаты - ж и ш п 50 Гц ендiрiстiк айнымалы токпен никель-титан электродтар жубын поляризациялау аркылы фосфор кышкылы ер тц щ сш д еп никелдщ электро- химиялык еру зандылыктарын зерттеу.
Айнымалы токпен поляризациялау аркылы никель-титан жубы электродтарын фосфор кыш
кылы ерiтiндiсiнде ер^уге арналган электролиз кондыргысы 1-суретте келтршген.
1-сурет - Айнымалы токпен поляризацияланган никель электродын фосфор кышкылы ерiтiндiсiнде электрохимияльщ epiTyre арналган кондыргыныц принципиалды схемасы: 1- электролизер; 2 - никель электроды;
3 - титан электроды; 4 - айнымалы ток кез1 - ЛАТР; 5 - амперметр; 6 - кшт
Зерттеулер сыйымдылыгы 100 мл-лш термостатты шыны электролизерде (1) жYpгiзiлдi.
Элeктpолизepдeгi электрод кещстш бeлiнбeгeн. Электролит peтiндe фосфор кышкылы (нeгiзгi концентарциясы 100 г/л) е р т н д ю пайдаланылды. Электродтар peтiндe - титан сымы (3) (ауданы 3• 10-6 м2) жэне никелден (2) жасалган (eлшeмi 8,6Т0"4 м2) тш бурышты пластинкасы колданылды.
Тiзбeктeн еткен айнымалы ток зертханалык трансформаторлар (4) (ЛАТР) кемепмен peттeлiп, ток кYшi айнымалы ток ампepмeтpi (5) аркылы елшендь Ток бойынша шыгымы айнымалы токтыц анодты жартылай периодына есептелшдь
Айнымалы токты колдану пассивацияга бешм металдардыц, оныц iшiндe никeлдiц, еру про- цeсiн жeдeлдeтeтiнi бeлгiлi. Осыган орай, никель электродын титан электродымен жуптастырып, фосфор кышкылы epiтiндiсiндe жш лш 50 Гц айнымалы токпен поляризациялау кeзiндeгi никeлдiц epyiнe ток тыгыздыгы, кышкыл концентрациясыныц эсepi карастырылды. Айнымалы токпен поля
ризациялау кeзiндe никелдщ epyiнiц ток бойынша шыгымы анод жартылай периодына есептелдг Фосфор кышкылы е р т н д ю н д е никель-титан электродтар жубын айнымалы токпен поляри
зациялау кезшдеп никелдщ ерушщ ток бойынша шыгымына титан электродындагы ток тыгызды- гыныц эсepi зepттeлiндi (2-сурет). Ток тыгыздыгын 10-125 кА/м2 аралыгында езгерткенде, никел
дщ epyiнiц ток бойынша шыгымы максимум аркылы етедь Ол ток тыгыздыгы 10-75 кА/м2 аралыгында, 30%-дан 99,6%-га дeйiн жогарылайды. Ал, ток тыгыздыгын одан ары карай жога- рылату, никель электродыныц epyiнiц ток бойынша шыгымын 99,6 %-дан 79,8%-га дешн темен- дeyiнe экeлeдi.
ТШ,%
:--- ’---1--->--- Г---'--- 1--- '--- 1---’---1---
О 25 50 15 100 125 'ц.кА/ы2
iNi = 100 A /м2; H3PO4 = 100 г/л; т = 0,5 саг.
2-сурет - Никель-титан жубы электродтарын айнымалы токпен поляризациялау кезш деп никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыгымына титан электродындагы ток тыгыздыгыныц эсер1
ЖоFары ток тышыздыктарында айнымалы токпен поляризациялашан никель электродыныц еруiнiц ток бойынша шышымыныц eсуi, айнымалы токпен поляризациялау кезшде катодты жар- тылай периодта бeлiнетiн сутек иондарыныц анодты жартылай периодта тYзiлетiн оксидтiк кабатты тотыксыздандыруымен тYсiндiруге болады. Никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыFымыныц жYЗ пайызFа жуык еруi, бул металдыц фосфатты косылысын алу Yшiн айнымалы токты колданудыц eте тиiмдi екендшн кeрсетедi.
Никель-титан жубы электродтарын фосфор кышкылы ерiтiндiсiнде айнымалы токпен поляри
зациялау кезiнде, никель электродыныц ерушщ ток бойынша шы^ымына осы электродтаFы ток тыFыздыFыныц эсерi 100-300 А/м2 аралыгында зерттелiндi (3-сурет). Кeрсетiлген ток ты^ызды^ы аралыFында никель электродыныц ерушщ ток бойынша шы^ымыныц максимум мэш 100 А/м2 кезiнде орын алып, 99,5 %-ды курайды, содан кешн аздап тeмендейдi. Никелдегi ток ты^ызды^ы 300 А/м2 болFанда, оныц ерушщ ток бойынша шы^ымы 20%-дан тeмен.
ТШ,%
А 100
80
60
40
20
0 100 150 200 250 300
iTi = 75 кД/м2; H3PO4 = 100 г/л; т = 0,5 саг.
3-сурет - Никель-титан жубы электродтарын айнымалы токпен поляризациялау кезшдеп никель электродыныц ерушщ ток бойынша шытымына никель электродындаты ток тытыздытыныц эсер1
Айнымалы токпен поляризацияланFан никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыFымына фосфор кышкылы концентрациясыныц эсерi 25-200 г/л аралыFында зерттелiндi. Фосфор кышкы- лыныц концентрациясы арткан сайын ток бойынша шыFымныц мэнi алFашкыда жоFарылап, сонан соц тeмендейдi. Зерттеу нэтижелерi бойынша, фосфор кышкылыныц концентрациясы 25-100 г/л аралыFында, никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыFымы 20-98,9% аралыFында жоFары- лайтындыFын, ал кышкыл концентрациясын 100-200 г/л аралыFында арттырFанда, электродтыц еруiнiц ток бойынша шыгымы 12% ^а дейiн тeмендейтiндiгiн байкауFа болады. Муны фосфат иондарыныц концентрациясыныц eсуiне байланысты электрод бетiнде никель фосфатынан тура- тын фазалык кабат тYзiлiп, электрод бетш каптап калып, пассивация кубылысыныц орын алуымен байланысты деп тYсiндiруге болады.
Стационарлы туракты ток пен айнымалы токтыц никель электродыныц электрохмииялык еруiне эсер ету айырмашылыктарын аныктау жэне салыстыру максатында, кешнп зерттеу жумыс- тары никель электродтарын туракты анодты токпен поляризациялау аркылы жYзеге асырылды.
Стационарлы анодты токпен поляризациялашан никель электродтарыныц еруiнiц ток бойын
ша шыFымына электродтардаFы ток тыFыздыFыныц эсерi карастырылды. АнодтаFы ток тыFызды- Fыныц eсуiмен никель электродтарыныц ерушщ ток бойынша шыFымыныц мардымды тeмендей- тiндiгi аныкталды (5-сурет). Ток тыFыздыFы 50 А/м2 кезiнде, никелдщ еруiнiц ток бойынша шыFымыныц максималды мэнi 88%-ды курады. Ал, ток тыFыздыFын одан ары жоFарылату кезiнде, никелдiц еруiнiц ток бойынша шыFымы 5% аумаFында болды. Фосфор кышкылы ертндю ш де туракты токпен поляризацияланFан никель электродтарыныц ерушщ ток бойынша шыFымыныц тeмендеуiн жоFары ток тыFыздыктарында металдыц пассивациялануына байланысты электрод- тардыц бетшде косымша реакциялардыц жYру жылдамдыFыныц артуымен тYсiндiруге болады.
тш ,%
100-
30- / N .
60- 40-
20- /
\
Г . | • | 1 | • | ^
0 50 100 150 200 С(НзР04),г/л
iNi= 100 А/м2; iTi = 75 кА/м2; т = 0,5 саг.
4-сурет - Никель-титан жубы электродтарын айнымалы токпен поляризациялау кезш деп никель электродыньщ ерушщ ток бойынша шыгымына фосфор кышкылы концентрациясыныц эсер1
ТШ,%
5-сурет - Никелд1 анодты токпен поляризациялау кезшдеп оныц ерушщ ток бойынша шыгымына электродтагы ток тыгыздыгыныц эсер1
Никель электродтарын анодты токпен поляризациялау кезшдеп никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыгымына фосфор кышкылы ертн д ю ш щ концентрациясыныц эсер1 (25-200 г/л) зерттел1нд1 (6-сурет). Зерттеу нэтижелер1, кышкыл концентрациясын 100 г/л дешн арттырганда,
тш,%
6-сурет - Никель электродтарын анодты токпен поляризациялау кезшдеп оныц ерушщ ток бойынша Шыгымына фосфор кышкылы ер т н д ю ш щ концентрациясыныц эсер1
никель электродыныц ерушщ ток бойынша шыгымы 86,9%-га дешн жогарылап, ал, оныц мел- шерш 100-200 г/л дешн арттырганда, 58,6%-га дeйiн темендейпш аныкталды. Муны электролит концентрациясы жогарылаган сайын, иондар козгалысыныц баяулауымен жэне никель электроды бетшщ пассивациялана басталуымен байланысты деп тYсiндipyгe болады.
Стационарлы емес жэне стационарлы жагдайлардагы никель электродыныц еруш салысты- ратын болсак, никель электродында ток тыгыздыгы 100 А/м2 болганда айнымалы токпен поляри
зациялау кезшде металдыц epyiнiц ток бойынша шыгымы 99,6% болса, анодты поляризациялау кезшде 86,9 %. Демек стационарлы емес жагдайда никель жогары ток бойынша шыгыммен еридь
Сонымен, никель электродын титанмен жуптастырып фосфор кышкылы е р т н д ю н д е енд>
piстiк ж иш ктеп айнымалы токпен поляризациялау кeзiндe жогары ток бойынша шыгыммен ни
кель фосфатын тYзe epитiндiгi алгаш рет аныкталды. Сонымен катар, никель электродтарын фос
фор кышкылы ертндю ш де анодты туракты токпен де поляризациялау кезшде бip катар нэти- желерге кол жетюзшдь Зерттеу нэтижeлepi нeгiзiндe, кышкылды ортада айнымалы токпен поляри
зациялау кезшде никель электродыныц туракты токпен салыстырганда жаксы еритшдш жэне металдыц ерушщ ток бойынша шыгымына электродтардагы ток тыгыздыгы жэне кышкыл концен
трациясы эсер е т е п и д т аныкталды. Айнымалы токпен поляризациялау кезшде никeлдi е р т п , оныц фосфат косылысыныц тYзiлyiнiц оптималды жагдайлары калыптастырылды. Элeктpолиздiц тиiмдi жагдайларында никeлдiц epyiнiц ток бойынща шыгымы 99,6%-ды курайтындыгы кepсeтiлдi.
ЭДЕБИ ЕТ
[1] Береговский В. И. Никель и его значение для народного хозяйства. - М.: Металлургия, 1964. - 405 с.
[2] Абрикосов А.А. Основы теории металлов. Учеб. руководство. - М.: Наука, 1987. - 520 с.
[3] Лидин Р.А., Молочко В.А., Андреева Л.Л. Химические свойства неорганических веществ / Под ред. Р. А. Ли
дина. - М.: Химия, 2000. - 480 с.
[4] Самсонова Г.В. Физико-химические свойства элементов. Академия наук Украинской ССР институт проблем материаловедения: Справочник / Под ред. чл.-корр. АН УССР. - Киев: 1965. - 806 с.
[5] Латимер В.М. Окислительное состояние элементов и их потенциалы в водных растворах. - М.: Иностранная литература, 1954. - С. 187-189.
[6] Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия: учеб. для вузов. - 4-е изд., испр. - М.: Высш. шк., Изд-во Центр Академия, 2001. - 743 с.
[7] Кудрявцева Н.Т. Прикладная электрохимия. - Изд. 2-е, пер. и доп. - М.: Химия, 1975. - 350 с.
[8] Федотьев Н.П. Прикладная электрохимия. - Л.: Химия, 1962. - С. 355-358.
[9] Баешов А.Б., Бекенова Г.С., Баешова А.К. Нейтрал ортада айнымалы ассиметриялык токпен поляризацияланган никель электродыныц электрохимиялык к;асиеттер1 // «Шокан тагылымы - 10» атты Халыкаралык гылыми конферен- циясы. - Кекшетау, 2005. - 216-222 б.
[10] Бекенова Г.С., Баешов А.Б. Никель электродын айнымалы токпен поляризациялау кезш деп электрохимиялык;
к;асиеп // «Электрохимия жэне катализ саласындагы инновациялык нанотехнологиялар» Халыкаралык гылыми конфе- ренциясыныц тезистерг - Алматы, 2006. - 54 б.
[11] Бекенова Г.С., Баешов А.Б., Коцырбаев А.Е. Никель электродын калий хлорид! ер тн дю ш д е айнымалы токпен поляризациялау кезшдеп электрохимиялык; касиеттер! // Промышленность Казахстана. - 2004. - № 3(24). - 34-35 б.
[12] Бекенова Г.С., Баешов А.Б., Коцырбаев А.Е. 0нд1р1стж жишжтеп стационарлы емес токпен поляризацияланган никель электродыныц кышкыл ортадагы электрохимиялык; еру процесш зерттеу // К. А. Ясауи атындагы ХКТУ хабар- шысы. - 2003. - № 6. - 9-14 б.
[13] Баешов А.Б., Бекенова Г.С., Баешова А.К. Нейтрал ортада никель элетродын айнымалы токпен поляризациялау кезш деп электрохимиялык; касиеттер1 // «Е. Бекетовтщ гылыми мурасы» атты халыкаралык гылыми-практикалык кон- ференциясыныц материалдары. - Петропавл, 2005. - 122-124 б.
[14] Баешов А. Баешова А.К. Конурбаев А.К. Журинов М.Ж. Извлечение никеля из отработанных растворов в виде труднорастворимых соединений // Вестник МКТУ им. Х. А Яссави. - 1998. - № 2. - С. 5.
[15] Бекенова Г.С., Баешов А.Б. Айнымалы токпен поляризациялау кезшдеп никель электродтарыныц туз кыш
кылы ершндасшдеп электрохимиялык; касиеттер1 // К. А. Ясауи атындагы ХКТУ хабаршысы. - 2003. - № 2. - 40-43 б.
[16] Баешов А.Б., Бекенова Г.С., Баешова А.К., Коцырбаев А.Е. Айнымалы ассиметриялык; токпен кышкыл ортада поляризацияланган никель электродыныц электрохмииялык касиеттер1 // КР ¥лтты к Еылым Академиясыныц хабаршысы. - 2004. - № 6. - 171-175 б.
[17] Бекенова Г.С., Баешов А.Б., Коцырбаев А.Е. Никелдщ металл калдыктарынан айнымалы токпен поляри
зациялау аркылы оныц неорганикалык косылыстарын синтездеу // 1здешс. Жаратылыстану жэне техникалык гылымдар сериясы. - 2004. - № 1(2). - 18-21 б.
[18] Бекенова Г.С., Баешов А.Б. Азот кышкылы ертн д ю ш д е айнымалы токпен поляризацияланган никель элек
тродыныц электрохимиялык касиеттер! // 1здешс. Жаратылыстану жэне техникалык гылымдар сериясы. - 2005. - № 1(2).
- 18-21 б.
[19] Баешов А., Нуруллаев М., Кулекеев К.Д. Электрохимическое поведение никелевых электродов в сернокислом растворе при поляризации промышленным переменным током // Труды Республиканской научно-практической конф-ции
“Ауезовские чтения-2”. - Шымкент, 1999. - Б. 159.
[20] Баешов А., Бекенова Г.С. Потенциодинамикалык; поляризациялык кисыктар тусiру аркылы калий хлорид! ерь тшдгсшдеп никель электродыныц элетрохимиялык; касиетш зерттеу // КР ¥Г А Xабарлары. - 2016. - № 1. - 32-37 б.
[21] Bayeshov A, Bekenova G. Research of nikels electrochemical property in sulfuric Acid solution by using potentio- dinamic curve // Ozietal journal o f Chemistry. - 2015. - Vol. 31, N 1. - P. 141-147.
[22] Баешов А., Бекенова Г. Никель калдыктарын кышкылды ортада айнымалы токпен поляризациялау кезшдеп электрохимиялык; касиеп // КР ¥Г А Баяндамалары. - 2015. - № 1. - 68-72 б.
[23] Баешов А., Бекенова Г. Айнымалы токпен поляризацияланган никель электродыныц туз кышкылы е р т н - дгсшдеп касиета // КР ¥Е А Xабаршысы. - 2015. - № 1. - 42-46 б.
REFEREN CES
[1] Beregovskii V.I. Nikel i ego znachenie dlya narodnogo hozaystva. M.: Metallurgiya, 1964. 405 p. (in Russ.).
[2] Abrikosov A.A. Osnovi teorii metallov. M.: Nauka, 1987. 520 p. (in Russ.).
[3] Lidin R.A., Molochko B.A., Andreeva L.L. Himicheskie svoistva neorganicheskih veshestv. M.: Himiya, 2000. 480 p.
(in Russ.).
[4] Samsonova G.B. Fiziko-himicheskie svoistva elementov. Kiev, 1965. 806 p. (in Russ.).
[5] Latimer V.M. okislstelnoe sostoyanie elementov i ih potensialy v vodnih rastvorah. M.: inosrannaya literature, 1954.
P. 187-189. (in Russ.).
[6] Ahmetov N.S. Obshaya i neorganicheskaya himiya: ucheb. dlya vuzov. 4-oe izd., ispr. M.: Vish. shk., Iz-vo Centre Akademii. 2001. 743 p. (in Russ.).
[7] Kudryavceva N.T. Prikladnaya elektrohimiya. Izd. 2-e, per. i dop. M.: Himiya, 1975. 350 p. (in Russ.).
[8] Fedotev N.P. Priklodnaya elektrohimiya. L.: Himiya, 1962. P. 355-358.
[9] Bayeshov A., Bekenova G.S., Bayeshova A.K. Shokan tagilimi conference, 2005. 216-222 p. (in Kazakh).
[10] Bekenova G.S., Bayeshov A. Konference tezisi, 2006. 54 p. (in Kazakh).
[11] Bekenova G.S., Bayeshov A., Konurbayev A.E. PromishlennostKazakhstana, 2004. N 3(24). - 34-35 p. (in Kazakh).
[12] Bekenova G.S., Bayeshov A., Konurbayev A.E. HKTUhabarshisi, 2003. N 6. 9-14 p. (in Kazakh).
[13] Bayeshov A., Bekenova G.S., Bayeshova A.K. E. Buketov conference, 2005. 122-124 p. (in Kazakh).
[14] Bayeshov A., Bayeshova A.K., Konurbayev A.E., Zhurinov M.Zh. Vestnik MKTU, 1998. N 2. Р. 5.
[15] Bekenova G.S., Bayeshov A. HKTU habarshisi, 2003. N 2. 40-43 p. (in Kazakh).
[16] Bayeshov A., Bekenova G.S., Bayeshova A.K. Konurbayev A.E. Izvestiya NAS RK, 2004. N 6. 171-175 p. (in Kazakh).
[17] Bekenova G.S., Bayeshov A., Konurbayev A.E. Izdenis, 2004. N 1(2). 18-21 p. (in Kazakh).
[18] Bekenova G.S., Bayeshov A. Izdenis, 2005. N 1(2). 18-21 p. (in Kazakh).
[19] Bayeshov A., Nurullaev M., Kulekeev K.D. Konference tezisi, Shimkent, 1999. 159 p. (in Russ.).
[20] Bayeshov A., Bekenova G.S. Izvestiya NAS RK, 2016. N 1. 32-37 p. (in Kazakh).
[21] Bayeshov A., Bekenova G.S. Ozietal journal o f Chemistry, 2015, Vol. 31, N 1. P. 141-147. (in Eng).
[22] Bayeshov A., Bekenova G.S. Dokladi NAS RK, 2015. N 1. 68-72 p. (in Kazakh).
[23] Bayeshov A., Bekenova G.S Vestnik NAS RK, 2015. N 1. 42-46 p. (in Kazakh).
РАСТВОРЕНИЕ НИКЕЛЕВОГО ЭЛЕКТРОДА В Ф ОСФОРНОЙ КИСЛОТЕ ПРИ ПОЛЯРИЗАЦИИ СТАЦИОНАРНЫ М И И НЕСТАЦИОНАРНЫ М И ТОКАМИ
А. Б. Баеш ов1, С. С. Егеубаева1, А. С. Кадирбаева1, А. К. Баешова2, Б. С. Абжалов3
^Институт топлива, катализа и электрохимии им. Д. В. Сокольского», Алматы, Казахстан, 2Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан,
3 Международный казахско-турецкий университет им. X. А. Ясави, Туркестан, Казахстан, Ключевые слова: электролиз, переменный ток, никель, электрод, поляризация.
Аннотация. Целью работы явилось исследование электрохимического растворения никеля в водных растворах фосфорной кислоты при поляризации пары электродов «титан-никель» переменным током про
мышленной частоты. Рассмотрено влияние плотности тока и концентрации кислоты на процесс растворения.
При изменении плотности тока на титановом электроде в интервале 10-125 А/м2 величина выхода по току растворения никеля возрастает, достигает максимума (99,6%) при 75 А/м2 и далее уменьшается. При изме
нении же плотности тока на никелевом электроде в интервале 50-300 А/м2 происходит уменьшение выхода по току растворения от 99,5 до 10%. Концентрация фосфорной кислоты оказывает влияние на процесс рас
творения в сответствии с ее свойствами, в интервале 25-100 г/л происходит значительное возрастание выхода по току (20-98,9%). При увеличении значения концентрации от 100 до 200 г/л фосфорная кислота, как электролит, становится слабее, и это приводит к снижению величины выхода по току до 12%. Для срав
нения рассмотрен процесс электрохимического растворения никеля при поляризации постоянным током.
Установлено, что процесс растворения никеля при поляризации переменным током протекает значительно эффективнее.
Поступила 05.05.2016 г.
