ISSN 2224-5294 Серия общественных и гуманитарных наук. № 3. 2016 N E W S
OF TH E N A T IO N A L A C A D E M Y OF SCIEN C ES OF TH E R EPU B LIC OF K A Z A K H ST A N S E R IE S O F S O C IA L A N D H U M A N S C IE N C E S
ISSN 2224-5294
V olum e 3, N um ber 307 (2016), 321 - 323
MODERN TYPES OF METHODS OF SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH AND
THEIR DEVELOPMENT PROSPECTS
A. B. K a m e to v a
Master of II course Master of II course
of the Eurasian National University named after LN Gumilyov Key words. Methods, pedagogical, research, modern.
A bstract. In this article methods of scientific and pedagogical research , taking into account the changes in modern science.
Э О Ж 008:34;108:351.838
ГЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫК ЗЕРТТЕУ ЭД1СТЕР1НЩ ЗАМАНАУИ ТYРЛЕРI ЖЭНЕ ОНЫ ЖЕТ1ЛД1РУДЩ
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
А. Б . К а м е т о в а
Л.Н.Гумилев атындагы Е¥У -нщ II курс магистранты Тушн сездер. Казiргi замангы эдiстерi , педагогикалык , гылыми-зерттеу.
Ацдатпа. Бул макалада гылыми педагогикалык зерттеу эдiстерi жэне оныц казiргi кездеп гылымдагы болып жаткан езгерютермен байланысты.
Казiргi тандагы гылым дамуы мен ондагы езгерютер, сэйкесшше, зерттеу эдютерш де жацашаландыруды талап етш отыр. Ол Yшiн, алдымен, ХХ гасырдагы гылым дамуындагы н еп зп ерекшелiктердi саралап алуымыз кажет. Себеб^ гылымдагы езгерiстер, сэйкесiнше, эдютер мен эдюнамаларга да айтарлыктай езгерютер алып келдг
Бiз, алдымен, эдютердщ классикалык, дэстYрлi калыптаскан жiктемелерiне токталып етуiмiз керек. Э.И.
Калиеваныц тYсiндiруi былайша ербидi: «Казiргi уакытта педагогикалык эдютер жYЙесiн реттеуде кейбiр жолдар аныкталды. Жалпы алганда олардыц барлыгы жYЙелi тYрде ортак сипатты 3 топка белшеда: 1.
Fылыми зерттеудщ барлык жалпы эдiстерi - диалектикалык. Бул топта педагогика мен психологияныц эдiстер жYЙесi эдiснамага жэне кез-келген гылыми таным эдiстерiне сай келед^ Диалектикалык эдiс баска да барлык зерттеу эдютершщ негiзi ретiнде катысып отырады; 2. Педагогика мен психологияда колданылатын жэне де баска да гылым салаларына ортак болып келетш зерттеу эдiстерi. Бул эдiстердi жш жалпы гылыми логикалык таным эдiстерi деп атайды; 3. Педагогика гылымыныц езiне гана тэн жекелеген эдютер. Соган сэйкес, жинактау децгейi гылыми эдiстердi жiктеуде критерий (керсеткiш) болып табылады. Бiрак, эдiс дегенiмiз - таным мен тэжрибеде белгiлi бiр нэтижеге жетудiц жолы жэне ол эркашанда GiP - бiрiмен жYЙелi байланыскан екi сипатка ие: объективп жэне субъективтi, ал педагогикада жекелеген зерттеу эдютерш толык реттi непздеме бойынша жiктеу кабылданган» [1,44б.].
Fылыми танымды зерттеушiлер казiргi кездегi оныц мынадай динамикасын атап керсетедi: интеграция, дифференциация, математикаландыру, индустрияландыру, акпараттандыру т.б. [2,114б.]
Интеграция жагдайында гылыми бш мдердщ бiрiгу Yрдiсi басталады, ол да жаhандана бастайды, эр тYрлi пэндер арасындагы айырмашылыктар тYсiрiледi. Бул кубылыстыц езi де эр тYрлi багытта iске асады: а) гылыми салалардыц езара эрекеттесуi - мысалы, математика мен тш бiлiмi, физика мен химия сиякты
321
Известия Национальной Академии наук Республики Казахстан
гылымдар байланыса бастайды; э) таным аппараттарыныц жалпылануы мен ортактануы - жалпы гылыми угымда: курылым, жYЙе, ыктималдык, алгоритм т.б. ерю1 кецешп, барлык гылымдарда колданыла бастады;
б) Белгш б1р салалар баска гылымдарды езше карай шогырландыруда басты роль аткарып отырады:
кибернетика, семиотика, акпарат теориясы т.б.
Егер де гылым салалары б1р1ге бастаса, онда олардыц эдютер1 де б1р1гед1 немесе б1р гылым ек1нш1 б1р гылымныц эдютерш колдануга тшс болып шыгады. Мысалы, педагогикалык психология, педагогиканыц да, психологияныц да эдютерш пайдаланады. Астрофизика астрономияныц да, физиканыц да танымдык эдютерш, тш п зандарын катар пайдалануга умтылады. Мысалы, окушылардыц интеллектюш тексеретш тест эдю1 бастапкыда психологиялык болганмен, каз1р оны инновациялык тургыдан алганда, педагогикада да колдануга болады.
Белгш б1р угымдар мен аппараттар жалпыланатын болса, онда, зерттеу эдютер1 ездш нен тутастана тусед! Мэселен, «курылым» бастапкыда жаратылыстану мен техникалык гылымдарда колданылса, кешннен, ол гуманитарлык гылымдарга да ене бастады. Осыдан, жалпы философиялык эдю болып табылатын
«курылымдык эдю», «курылымдык-функционалдык эдю» барлык гылымдарга таралды.
Бул бастапкыда, эаресе, элеуметтануда белсенд1 турде колданылса [3,33б.], кешннен, езшщ арнасын кецейтп. Осы эдю кез-келген обьектш тутас жуйе рет1нде жинактап алып, оныц курылымдарын белш керсетш, эркайсысыныц кызметтерш талдап беред1. Мысалы, элеуметтанудагы бул эдют1 педагогикада былайша колдануга болады.
Мэселенщ койылуы: Салт-дэстур мен эдет-гурып аркылы жастарды улттык идея аясында тэрбиелеу.
Б1ршш1, барлык салт-дэстурлер тутас жуйе рет1нде жинакталады. Ек1нш1, олардыц кай дши сешмнщ элеменп екендш ажыратылады. Ушшш1, олардыц тэрбиел1к мэш керсетшед1. Тертшш1, олардыц арасындагы байланыстар ашылады. Мысалы, «Судыц да сурауы бар», «Суга тук1рме» т.б. суга катысты ырым-тиымдар мен дэстурлер кене Тэщрш1лд1к, Зорастризм сеш м вд еп Жер-Суды курметтеудщ элемент! Су-Иер (Шумер) кене наным-сешм элемент! Мацызы мен тэрбиел1к мэш табигатты аялау - экологиялык тэрбие. Ол Жерд1 курмет туту, ягни, отаншылдык тэрбиемен байланысты болып шыгады. Демек, Жер -отаншылдык, Су - экологиялык тэрбиеге алып келш отыр. Екеушщ кызметтер1 ашылып, олар кайтадан тутас жуйеш курайды.
Дифф ереренциация гылымдардыц ез ш ш ен таралуы мен белш у! ХХ гасырдыц ек1нш1 жартысында белец алган бул багыт куш бупнге дешн жалгасып келед1. Мысалы: плазма физикасы, катты денелер физикасы т.б. Fылым ш1нде арнайы мамандану жYргiзiлiп, ез1нд1к терминологиялары калыптасады.
Мысалы, элеуметпк педагогика, Андрагогика, Геронтология, Юнегогика т.б. педагогиканыц салаларыныц пайда болуы, олардыц зерттеу эдютерш де терендете тусед! Егер, «элеуметпк жумыс» пэншде Карттармен жYргiзiлетiн элеуметпк жумыс мэселес бар болса, онда бул туста, педагогика элеуметпк жумыстыц эдютерш колданатын болады.
Математикаландыру. Математикалык эдютер мен тургыларды баска да гылыми бшмдерге колдану:
накты тэалдер, математикалык модельдеу, есептеу эксперименттер1 т.б. Мысалы, тарихта, элеуметтануда, психологияда т.б. айкын кершеда. Элеуметтанулык зерттеулердщ математикалык модельдену1, математикалык талдаулар жасау т.б.
Соцгы уакыттарда педагогика ш м ш де де математикаландыру урдю1 жYргiзiлiп келед! Мысалы, сауалнама жYргiзу - элеуметтану, психология, педагогика, езш тану т.б. ш мдердщ бэрше ортак тэсш. Олай болса, ондагы есептеулер таза математикаландырудыц к е р ш а болып есептелед! Буны педагог Э.И. Калиева нактырак тусшдарш берген болатын[1,56-58бб.].
Индустриаландыру кезшде гылымныц технологияга жэне технологияныц гылымга ену1 жYре бастайды.
Бугш п гылым куш п индустриалдык базаны кажет етед1: карапайым жасакталган кабинеттерден бастап, ужымдык зерттеулер журпзетш улкен лабараториялар.
Педагогика гылымында, б1р караганда, лобараториялар жок сиякты болып кершеда. Б1рак, шындыгында, б ш м беру мен тэрбие удерюшщ тугелге жуыгы инновациялар аркылы жYргiзiлетiн тэж1рибелер болып табылады. Мысалы, б1ршш1 сыныптан бастап, агылшын т ш н жаппай окыту, талантты балаларды, киын балаларды белш окытып, оларга эр турл1 тэж1рибелер журпзу т.б. улкен адам лабараториясы болып шыгады. Сондай-ак, интерактивт1 такта, проекторлар т.б. педагогикада, б ш м беруде колданылатын курылгыларга айналып отыр. Ендеше, бул да педагогиканыц индустрияландыруга аяк басып келе жаткандыгын бшд1ред1.
Ацпараттандыру каз1рп акпараттык технологияларды гылым мен букш когамдык ем1рге енпзу жэне унем1 жет1лд1рш отыру дегенге келш саяды. 1990 жылдар жалпыга кол жет1мд1 интернеттщ пайда болуы бул удерюп кушейтп. Бул машинага сенш калуды кушейтш, адам 1зденю пен ем1рл1к процестерде белсендшк керсете алмайтын болды.
Буны педагогика шм1 ек1 жакты карастырады: жагымды жэне жагымсыз тургыда. Жагымды жагы интернет, акпараттык желшер аркылы маглуматтарды тез игеру, акпараттарды жедел арада тауып алу т.б.
болса, тэрбие бойынша, ол ата-анасынан, ортасынан алшактай бастайды да, «компьютерге телм1рген окшау 322
ISSN 2224-5294 Серия общественных и гуманитарных наук. № 3. 2016 адам» калыптасып, ол жагымсыз мэнге ие болады. Бiрак, бул да педагогикадагы инновациялык тэсшдердщ бiрiне саналып отыр.
Библиографиялау - макалалар жариялау, сiлтемелердi дурыс керсету, оларды сауатты пайдалану;
мэтiнмен жумыс - eзiнiн мэтшдерш тудыру гылыми бiлiмнiн eсуiнiн елшемше айналып кеткен. Fалымнын жаналыгы тек жарияланып, тексерiлгеннен кейiн гана макулданады. Сондыктан казiргi гылым галымдардын мэтшдершщ тутастанган жинагы гипермэтiн ретiнде угынылды. Fалымнын осындай машыктануы гылыми сауаттылык ретiнде багаланды. Патенттеусiз галымнын енбеп ескерiлмей калатын ынгайлар байкалды. Бул плагиат, сштемеш дурыс алмау сиякты езара кактыгыстар тугызды.
Бул ерекшелжте эдiстер инновацияланбайтын сиякты болып кершеда. Бiрак, бундай машыктар, статистикалык, сандык, математикалык эдiстердi, мэтiнмен жумыс жасауды кайтадан жанартып отырады.
Мысалы, канша макала шыккандыгы, мэтiннiн улгаюы т.б. Мэпндермен жумыс жасау кезiнде, ол гипермэтшге айналады, демек, ол улгая тYседi де, бiрiмен бiрi тыгыз байланыс орнатуга карай багытталады.
Ендеше, гылымдагы осындай eзгерiстер олардын эдютершщ де жанашаланып отыргандыгын айгактайды. Олай болса, болашакта да кандай эдютер педагогикада колданылуы мYмкiн немесе олар калай жетше тYседi деген сиякты сауалдар койылады.
Бiрiншiден, эдiстер эмбебаптана тYсуi тиiс. Бугiнгi танда гылымда жана тургылар, амалдар, тэсiлдер мен эдютер, эдюнамалар пайда болу Yстiнде. Оларды да педагогикада колдану жолдары болуы тиiс. Мысалы, синергетика iлiмi пайда болганнан кейiн, ол гылыми эдю ретiнде барлык гылымдарда колданыла бастады. Ал оны педагогикада пайдалану жолы кандай? «Хаос тэртiпке алып келетш» болса[4], окушынын дагдарыска ушырауы, онын жана eмiрге, тын устанымдарга аяк басуы болуы тиiс, олай болса, устаз оган осындай шарттар калыптастыруы кажет.
Бундай эдiстердi кещнен колдану педагогикалык зерттеулердi одан эр1 eрiстете тYседi. Мысалы, диалектиканы тек философиялык эдiс деп карастырмау кажет. Онын да педагогикада колданылу жолдарын табуымызга болады.
Екiншiден, эдiстердi катар колдануга болады. Педагогикалык зерттеулерде, б ш м беруде тек б1р гана эдасп пайдаланып шектелiп калмау кажет. Мысалы, интегративп эдiснама осындай багдарларды басшылыкка алады. Демек, педагогикалык кана емес, баска гылым эдастерш де мYмкiндiк келгенше, б1р мэселенi шешу Yшiн катар колдануга болады деген сез.
Корыта айтканда, казiргi тандагы педагогикадагы гылыми эдiстердiн жанаруы жана мэселелердi туындатады жэне бурынгы дэстYрлi тYрде шешiлген нэтижелер де оган сэйкес eзгеруi ыктимал. Олай болса, жана эдiстердi енгiзе отырып, кептеген iргелi мэселелердi шешуге мумкiндiктер ашылады деген сез. Жалпы алганда, педагогикалык эдiстердi одан эрi зерттеу eзектi мэселелердщ бiрi болып табылады.
ЭДЕБИЕТ
[1] Калиева Э.И. Еылыми-педагогикалык зерттеу эдастемесг Оку куралы. - Актау, 2010 - 120 б.
[2] Демидов, А. Б. Философия и методология науки: курс лекций / А. Б. Демидов. — Витебск: УО «ВГУ им. П. М.
Машерова», 2009. — 102 с.
[3] Социология: Учебник для вузов / В.Н. Лавриненко, Н.А. Нартов, O.A. Шабанова, Г.С. Лукашова; Под ред. проф.
В.Н. Лавриненко. 2-е изд., перераб. и доп. — М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. - 407 с.
[4] Пригожин И., Стенгерс И. Порядок из хаоса.-М.: Прогресс,1986.-432с.
REFERENCES
[1] ^ lie v a E.I. Py^mi-pedagogi^a^ zertteu sdistemesi: O ^ ^ a l y . - A^au, 2010 - 120 b.
[2] Demidov, A. B. Filosofiya i metodologiya nauki: kurs lekcij / A. B. Demidov. — Vitebsk: UO «VGU im. P. M.
Masherova», 2009. — 102 s.
[3] Sociologiya: Uchebnik dlya vuzov / V.N. Lavrinenko, N.A. Nartov, O.A. Shabanova, G.S. Lukashova; Pod red. prof.
V.N. Lavrinenko. 2-e izd., pererab. i dop. — M.: YuNITI-DANA, 2002. - 407 s.
[4] Prigozhin I., Stengers I. Poryadok iz xaosa.-M.: Progress,1986.-432s.
СОВРЕМЕННЫЕ ВИДЫ СПОСОБОВ НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ И ПЕРСПЕКТИВЫ ИХ РАЗВИТИЯ
А.Б. Каметова
Магистрант II курса ЕНУ им Л.Н.Гумилева Ключевые слова. Методы, педагогические, научные исследования, современные.
Аннотация. В данный статье рассматриваются методы научно-педагогического исследования учетом изменений в современном науке.
Поступила 25.04.2016 г.
323
