www.enu

(1)

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚТАРДА ОҚИТЫН ТӚМЕН ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ КУРС СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚУ МОТИВТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Утегенова, М. С., Ахметова Ж. Қ.

Павлодар Мемлекеттік педагогикалық институты http://www.enu.kz

Кез келген елдің басты капиталы ол - үздік технология және қазіргі заманға сай білімді адамдар, инновациялық жаңалықтарға ашық, өзін-өзі дамыта алатын және шығармашылықты жүзеге асыра алатын тұлғалар.

Жиырма бірінші ғасырдың маңызды міндеттерінің бірі - өмір сүру сапасын жоғарылату, оның ішінде тұлғаның даму шарттарын анықтайтын білім беру сапасын жақсарту болып табылады.

«Білім берудің басты өлшемі - білім мен білік алған кез-келген азамат әлемнің кез-келген елінде қажетке жарайтын маман болатындай деңгейге көтерілу болып табылады»,- деп ҚР президенті Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында атап көрсетті [1;]. Осы әлемнің кез келген елінде қажетке жарайтын мамандар – олар бүгінгі білім алушы студенттер, жастар.

Мемлекет болашағы да - жастар.

Студенттік кез-бұл жастық шақ кезеңі. Сол кезде жоғары оқу орнында оқу кезеңі адамның жан-жақты жетілген жеке басның қасиеттері уақытымен дәл келеді. Әсіресе мақсатқа жетушілік, шешім қабылдау табандылық, белсенділік, өзін-өзі ұстаушылық, әлеуметтік, адамгершілік мотивтерінің күшеюі, өмір сүрудің маңыздылығы мен парызы, жауапкершілік, махаббат және адалдық т.б., қасиеттері күшейеді.

Жоғары оқу орындарындағы студенттерінің білімдерінің үлгерімініне көптеген факторлар әсер етеді: әл-ауқаты, денсаулық жағдайы, жасы, отбасылық жағдайы, оқу орнына дейінгі дайындық деңгейі, өзін-өзі ұйымдастыру дағдысы, өз қызметін ұйымдастыру және қадағалауы, оқу орнын таңдау, білім алу формасы, (күндізгі, сырттай, қашықтықтан және т.б.), оқу орынның білім алу процесінің ұйымдастырылуы, оқу орынның материалдық базасы, қызмет көрсетушілер мен оқытушылардың біліктілік деңгейі, оқу орынның абыройы және де студенттің жеке психологиялық ерекшелігі. Осы факторлардың ішінен студенттердің оқу үлгеріміне ең көп әсер ететіні оқу мотивациясының қалыптасуы.

Жоғары оқу орнында білім алу, оқу адамның бойында өз күшіне және қабілетіне сенімділік, кәсіптік шығармашылықты дамытады. Гуманитарлық бағытта оқитын студенттердің танымдық қызығушылықтар кеңейеді, дамиды. Мәдениет, тарих, өнер, тіл мәселелері бойынша ирудициялар артады, өте бай тілдік қорлары мен сөздік шешендіктері дамып, сөз бен істің бірлігінде өмір сүреді. Ал жаратылыстану мен математика бағытта оқитын болашақ мамандар заттарға абстарактілі қарап пән әлемінде озады.

А.Реан, Н.Бордовская, С.Розумның әдебиеттерінде қазіргі заман студенттер жоғары оқу орнында алған білімдеріне, көзқарастарына, белгілеріне және мамандықтарына қарай үш топқа бөлінетіні көрсетілген[2; 279]:

(2)

Бірінші топқа оқуды жоғары оқу орнында алған кәсіптік білімдерін басты құндылық деп санайтын студенттер жатады.

Екінші топқа алған білімді бизнес деп санайтын студенттер жатады. Олар өздері алған кәсіптік білімді ғылыми тұрғыда қызықпайды тек білімді келешекте өзінің жеке өмір сүруіне керек құрал ретінде қорғайды.

Үшінші топқа жататын әлі де кәсіптік таңдауы анықталмаған жеке басының тұрмыстық жоспары мәселелері, шешілмеген студенттер кіреді.

Әр курста студенттің бейімделу үрдісі әр түрлі жүреді.

Жоғары оқу орындағы студенттердің оқу мотивациялары бүкіл оқу кезеңінде әртүрлі өзгерістермен сипатталады және курстан курсқа өткенде динамиканың өзгеруін байқауға болады.

Сол себепті келесі міндеттерді шешу қажет болды: әр түрлі бағытта оқитын төмен және жоғары курс студенттердің оқу мотивтерінің ерекшеліктерін диагностикалау.

Зерттеуге алынған Павлодар Мемлекетттік Педагогикалық институтының әр түрлі бағытта оқитын бірінші мен үшінші курс студенттері.

Павлодар Мемлекетттік Педагогикалық институтының бірінші мен үшінші курс студенттерінің оқу мотивацияларының диагностикалауда С.А.Пакулина, С.М. Кетьконың

«Педагогикалық жоғары оқу орнында оқитын студенттердің оқу мотивациясы» әдістемесі қолданылды. Әдістеме екі бағытта қарастырылды: оқудағы ішкі мотивация, оқудағы сыртқы мотивация.

Оқудағы ішкі мотивацияға мыналар кіреді: жоғары оқу орнына түсу мотивы, релевантік кәсіби мотиві, өзін-өзі жетілдіру мотивы. Олар келесі бір сипатты көрсетеді:

 кең ауқымды оқу мотивациясы оқу үдерісінің өзінде қаланған (өз мамандығына деген қызығушылық, жақсы оқу, терең білім алу, интеллектуалдық қанағаттандыру, өзін-өзі жетілдіру, )

 оқуды әрі қарай жалғастыру;

 қиын және ауқымды оқу сабақтарын таңдауы (ұтымды қиындықтың тапсырмасын және қиын тапсырмаларды қалайды);

оқу қызметiндегi жоғары когнитивтi иiлгiштiгi

 оқудағы тапсырманы, проблеманы творчесволық жағынан шешу

 оқу субъектінің жоғары оқу ортасына және жоғары оқу жүйесіне тез бейімделе алу Оқудағы сыртқы мотивацияға кіретін мотивтер: жоғары оқу орнына түсу мотивы, иррелевантік кәсіби мотивтер.Олар келесі сипатты білдіреді:

оқу үдерісімен байланысты емес мотивтер, оқудан тыс іс-әрекетінде болуы (курстарстардан қалмау, оқытушылардың құрметiне жету, қоршаған ұжымның мақылдауына қол жеткізу, жеке меншікте жұмыс істеу)

жеңіл және аз уақытты алатын оқу сабақтарын таңдау (баға алу үшін жеңіл тапсырмаларды қалайды)

оқу іс-әрекетінде когнитивтi иiлгiштiгi төмен

(3)

креативтілік деңгейі төмен

Зерттеу әдістемелердің мәліметтер негізінде жалпы баға шығарылып, студенттердің оқудағы сыртқы мотивация деңгейі анықталды.

Кесте 1 –Студенттердің оқудағы сыртқы мотивациясын анықтайтын констатациялық экспериментінің салыстырмалы кесте көрсеткіші

Жоғары және төмен курс студенттер

Мотивациялар Жоғары оқу орнына түсу мотиві

Нақты өмірдегі мотиві

Кәсіби мотивы

Физика-математикалық факультет, Инф-11

22% 37% 41%

23% 40% 37%

Көріп отырғанымыздай, студенттердің оқудағы сыртқы мотивациясы бойынша тәжірибеге қатысқан физика-математикалық факультет, Инф-11 топ студенттерінің жоғары оқу орнына түсу мотивы 22% берді. Ал Инф- -31топ студенттері 23% көрсетті. Яғни оқудағы сыртқы мотивация бойынша жоғары оқу орнына түсу мотивы физика-математикалық факультетінде оқитын, Инф-11 топ студенттеріне қарағанда, Инф -31 топ студенттерінде жоғары екенін көрсетеді. Нақты өмірдегі мотивтері, Инф-31 топ студенттерінің 40% көрсеткішін берсе, Инф-11студенттерінде 40

% байқалды. Кәсіби мотивке тоқталатын болсақ жаратылыстану бағытта оқитын Инф- 31студенттері 34% алса, физика-математикалық факультет, Инф-11 топ студенттері 21% алды.

Анықтау экспериментінің нәтижесі 1-суреттегі диаграммада көрсетілген:

Оқудағы сыртқы мотивация

21

26

40 39 40

34

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Жоғары оқу орнына түсу мотивы Нақты өмірдегі мотиві

(4)

Кесте 1 – Студенттерінің оқудағы сыртқы мотивациясын анықтайтын констатациялық экспериментінің салыстырмалы кесте көрсеткіші

Жоғары және төмен курс студенттер

Мотивациялар Жоғары оқу орнына түсу мотиві

Нақты өмірдегі мотиві

Тарих, экономика және құқық факультеті, МТ-11

33% 36% 31%

26% 40% 34%

Кесте-2 көрсеткіші бойынша оқудағы сыртқы мотивациясын диагностикалау кезде тәжірибеге қатысқан тарих, экономика және құқық факультет, МТ-11 топ студенттерінің жоғары оқу орнына түсу мотивы 22% берді. Ал сол бағытта оқитын үшінші курс студенттері МТ-31топ - 23% көрсетті. Яғни оқудағы сыртқы мотивация бойынша жоғары оқу орнына түсу мотивы тарих, экономика және құқық факультетінде оқитын, МТ-11 топ студенттеріне қарағанда, Тарих, экономика және құқық факультеті, МТ-31 топ студенттерінде жоғары оқу орнына түсу мотивыжоғарырақ. Нақты өмірдегі мотивтері МТ-31 топ студенттерінің 37% көрсеткішін берсе, МТ-11студенттерінде 37% байқалды. Кәсіби мотивке тоқталатын болсақ гуманитарлық бағытта оқитын МТ-41студенттері 34% алса, үшінші курс студенттері МТ-31 топ студенттері 37% берді.

Анықтау экспериментінің нәтижесі 2-суреттегі диаграммада көрсетілген:

Алынған нәтижелердің көрінісі бойынша, оқу үдерісінде төмен және жоғары курс студенттерінің оқудағы ішкі және сыртқы мотивациясын диагностикалау кезде, соның ішінде

Оқудағы сыртқы мотивация

22 23

37 41 40

37

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Жоғары оқу орнына түсу мотивы Нақты өмірдегі мотиві Кәсіби мотивы

(5)

сыртқы мотивацияға тоқталатын болсақ әр түрлі бағытта оқитын жоғары курс студенттерінің оқудағы сыртқы мотивация жоғары пайызын көрсетті. Яғни үшінші курста оқу белсенділіктерінің барлық оқу компененттері төмендеуі байқалды.

Жоғары оқу орнында әртүрлі курс студенттердің өзгерістерін жастық шақ ерекшеліктерімен түсіндіруге болады. А.Реан, Н.Бордовская, С.Розумның «Психология и педагогика» оқулығында төмен және жоғары курс студенттерінің психологиялық мінездемелерінің көріністерін келесі себептермен түсіндіреді:

Студенттердің оқу үрдісінде психологиялық ерекшеліктері үнемі өзгеріп отырады.

Бірінші курс студенттері кәсіптік және оқу құндылықтары жоғары көрсеткіштерімен сипатталады. Сонымен қатар олардың кәсіпті оқу құндылықтары жеке бастың емес қоғамдық маңызды деп түсінушіліктері әжептеуір қалыптасады.

Үшінші курста оқу белсенділіктерінің барлық оқу компененттері төмендеуі байқалады.

Кәсіби танымдық мотивтері, оқу белсенділіктері және жетістіктері төмендеп, бәріне көңіл толмаушылық синдромы пайда болады.

Кәсіптік қызметінің қиындығы туындауының себебі кәсіптеріне деген құзіреттілік, білім, білік дағдыларына жетіспеушілігі, қызметке деген қорқыныш тудырады. [2; 279]

Шынайы өмірдегі студенттік кез өз кәсіптерін таңдау мен шынайы өмірдегі кәсіпті игерудің арасында бір-біріне сай келмеушілік өкініш сезімін тудырады. Кәсіпті дұрыс таңдамаған студенттердің біреулерінің оқу төмен, екінші студенттерінде мамандыққа көңіл қалғаны. Ал біреулері мамандық тандауға күдікпен қарайды.

Жоғары оқу орындағы кеш жастық шақтың аяқ басқан студенттер және кеш жастық шақтың аяқтау кезеңінде студентердің психологиясы, әсіресе оқу іс-әрекетіндегі психологиясы өзгеретіні байқалады. Бұндай өзгерістер А.Реан, Н.Бордовская, С.Розумның «Психология и педагогика» оқулығында байқауға болады.

Зерттеу әлі жалғасын табады. Жоғары курс студенттердің оқудағы мотивацияның динамикасы ары қарай зерттелініп, студенттердің кәсіптілік мотивацияның көтеру жолы ашылады, яғни алда төртінші курс кәсіби практика, дипломдық жұмыс, студенттердің оқудағы мотивация өзгерілуі мүмкін.

Қолданған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа әлемдегі Қазақстан» Астана, 2007 ж.

2. А.Реан, Н.Бордовская, С.Розум «Психология и Педагогика» Москва, 2006. 279-280 с 3.Кон И.С. «Психология старшеклассника: монография» М: Просвещение, 1982. 270 с.

4. Кетько С.М., Пакулина С.А. Методика диагностики мотивации учения студентов педагогического вуза [Электронный ресурс]// Психологическая наука и образование

5. Намазбаева Ж.И. «Жалпы психология» Алматы, 2006. б.110-111