AVIFAUNABAWAH KANOPI DI HUTAN DATU KAPUR, BAU

AVIFAUNABAWAH KANOPI DI HUTAN DATU KAPUR, BAU

SARAWAK

Rostina Binti Hassim

Sarjana Muda Sains dengan Kepujian (Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan)

~ 2004

113

Pusat Khidmat Maklumat Akademik UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK.

94300 KOla Samarahan

AVIFAUNA BAWAH KANOPI DI HUTAN BATU KAPUR, BAU SARAWAK

P.KHIDMATMAKLUMAT AKADEMIK UlIMAS

11111 11111111111111111111

1000126480

ROSTINA BINTI HASSIM

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Muda Sains dengan kepujian

(Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan)

Universiti Malaysia Sarawak Fakulti Sains dan Teknologi Sumber

2004

{' (JV'\ - ­

c

AVIFAUNA BAWAH KANOPI DI KAWASAN BATU KAPUR, BAU SARAWAK.

oleh

Rostina binti Hassim

Sains dan Pengurusan Sumber Haiwan Fakulti Sains dan Teknologi Sumber ABSTRAK

Avifauna bawah kanopi di kawasan Hutan Batu Kapur, Bau Sarawak adalah kajian menyeluruh mengenai maklumat kepelbagaian dan kelimpahan burung di kawasan terganggu dan kurang terganggu yang terdapat di kawasan kajian. Hasil kajian yang didapati bertujuan untuk membuat perbandingan ciri-ciri burung yang terdapat di kedua-dua kawasan. Dua puluh jaring kabut dipasang (10 di kawasan kurang terganggu dan 10 di kawasan terganggu) dan kajian dijalankan selama enam hari. Sebanyak 10 1 individu burung yang merangkumi 33 spesies berjaya ditangkap.

Keputusan bagi kelimpahan relatif di kedua-dua kawasan tidak berbeza secara signifikan dan kepelbagaian spesies menunjukkan kawasan terganggu dan kawasan kurang terganggu adalah berbeza secara signifikan. Tiada perbezaan morfologi secara signifikan antara kedua-dua kawasan. Sumber makanan dan ekopelancongan merupakan faktor utama yang mempengaruhi taburan corak dan komposisi burung di kawasan kajian.

Kata kunci: Avifauna bawah kanopi, kepelbagaian, kelimpahan, kawasan terganggu, kawasan kurang terganggu

ABSTRACT

The study of understorey avifauna of limestone area, Bau Sarawak was to determine the abundance and diversity of birds both in disturbed and less disturbed aresa. Results obtained from the study were based on comparison bird's characteristic between those areas. Twenty mist­

net were lIsed (10 in disturbs area and 10 in less disturbs area) and the study was carried out forsix days. A total of 101 individuals representing 33 species were caught. The result indicated that there was no significant differencein relative abundance between disturbed and less disturbed areas. However, the differences in biodiversity index was significant. No significant was also found in external morphology of birds between disturbeed and less disturbed areas.

Food sources and ecotourism activities were probably factors that influenced species composition and distribution patterns in the study sites.

Keywords: understorey avifauna, diversity, abundance, disturbed area, less disturbed area

PENGENALAN

Burung merupakan kumpulan yang disukai ramai. Menurut Zaidi (2002), ramai orang menyukai burung ini berdasarkan wamanya yang cantik dengan bunyinya yang merdu.

Terdapat empat faktor yang mempengaruhi ekologi burung di dalam sesuatu kawasan.

Menurut Gill, (1990) empat faktor yang mempengaruhi ekologi kumpulan ini ialah iklim, sumber makanan, habitat dan penyakit. Ini menunjukkan burung sangat mudah dipengaruhi oleh persekitarannya.

Avifauna bawah kanopi boleh dikategorikan sebagai kumpulan burung yang tinggal dan hanya mencari makanan di kawasan bawah kanopi. Burung-burung dari kumpu~an lain turut menggunakan kawasan ini untuk mencari makanan walaupun tidak tinggal di kawasan ini (Aminah, 1998). Menurut Sewell dan Catterall (1998), kekayaan dan kepelbagaian spesies burung yang banyak didapati adalah daripada bawah kanopi iaitu kurang daripada 2000 meter dari aras laut. Ini kerana di kawasan bawah kanopi terdapat kepelbagaian makanan dan sumber habitat yang pelbagai di kawasan ini.

Kawasan kajian boleh dikategorikan sebagai dua kawasan iaitu kawasan terganggu dan kurang terganggu. Kawasan terganggu boleh didefinasikan sebagai kawasan yang diterokai untuk tujuan pembalakan, pembangunan atau pertanian di mana ia mengubah struktur asal hutan dan komposisi di dalamnya (Payne, 1995). Kawasan kurang terganggu pula didefinasikan sebagai kawasan di mana struktur asal hutan masih kekal dan kurang orang memasuki atau memusnahkan habitat asalnya (Zaidi, 2002).

Menurut Davison et al (1989), terdapat sekurang-kurangnya 9000 spesies burung boleh

ditemui di dunia dan daripada jumlah itu terdapat 702 spesies ditemui di Malaysia.

Daripada jumlah tersebut sejumlah 554 spesies burung dijumpai di Borneo dan 13 spesies adalah endemik yang terdapat di Borneo. Didapati bahawa separuh daripada jumlah burung yang di jumpai di Malaysia hidup di hutan hujan tropika. Menurut MacKinnon dan Philipps (1993), kawasan daratan bagi kepulauan Borneo adalah lebih luas

berbanding dengan kawasan Sumatra iaitu 60% daripada daratan di Borneo yang masih diliputi hutan, 30% di Sumatra dan 10% di Jawa. Ini kerana di kawasan tropika masih kaya dengan kepelbagaian spesies flora dan fauna yang terdapat di Borneo.

Secara lazimnya burung keluar makan di waktu pagi. Kebanyakkan spesies burung yang ditangkap merupakan spesies yang mencari serangga dan nektar yang banyak terdapat pada waktu pagi. Serangga-serangga tersebut merupakan makanan bagi spesies burung yang ditangkap (MacKinnon & Philipps, 1993). Selain daripada itu, burung yang menghisap madu dan memakan bijian merupakan salah satu daripada agen pendebungaan dan penyebaran biji benih (Lack, 1992; Payne, 1995). Kumpulan burung ini akan keluar seawal 0600 jam dan akan pulang ke sarang sebelum terbenam matahari. Ini kerana mata mereka tidak dapat melihat sepenuhnya pada waktu malam. Oleh yang demikian kumpulan ini mencari makanan pada waktu siang dan kembali ke sarang pada waktu petang.

LATARBELAKANG TEMPAT KAnAN

Lokasi kajian di jalankan di Gua batu kapur Pari-pari. Gua Pari-pari lebih luas daripada kawasan di Gua Angin. Ini adalah salah satu faktor Gua Pari-pari menjadi temp at kajian.

Ia terletak di kawasan Bau (gambarajah 1). Bau merupakan kawasan perlombongan emas pada mas a dahulu. Menurut Wilford (1964), Gua Angin terletak kira-kira 35 km daripada bandar Kuching dan 8 km dari bandar Bau untuk menuju ke Gua Pari-Pari. Dua buah gua ini telah diwartakan sebagai kawasan perlancongan oleh kerajaan negeri Sarawak. Lantai dinding gua pari-pari terbentuk daripada stalaktit dan stalagrnit (Koon dan Cranbrook, 2002). Ia terbentuk kira-kira seratus hingga seratus lima puluh juta tahun dahulu.

Kawasan didalamnya gelap dan lembap. Terdapat kawasan yang belum diterokai di luar gua ini yang mengekalkan habitat semulajadinya. Kawasan luar gua ini di kaji untuk melihat kepelbagaian dan kelimpahan spesis burung yang terdapat di kawasan ini.

Kawasan yang dikaji merupakan kawasan kediaman kaum bidayuh di mana mereka menjalankan pertanian menjadi sumber utama. Kawasan yang dikaji merupakan kawasan

di luar gua batu kapur (kawasan kurang terganggu) dan di kawasan pertanian (kawasan terganggu).

3

+

N Kawasan kajian (Gua Angin)

Kawasan kajian (Gua Pari-pari)

~. rOOlah ...

SIJIIgai !') jaOOraya

=

baluk~~

Gambarajah 1: Peta Gua Batu Kapur di Bau,Sarawak

Lokasi tempat kajian

Kawasan terganggu terletak di sekitar kawasan pertanian kaum bidayuh (01022.95'N, 11 0°07.48' E). Kawasan pertanian ini terletak di kaki gua pari-pari. Kawasan kajian ini terletak kira-kira setengah jam dari gua pari-pari. Kawasan kajian terganggu mempunyai ciri-ciri vegetasi berbeza dengan kawasan kurang terganggu. Litupan kanopinya lebih terbuka berbanding kawasan lebih terganggu di mana kawasan ini merupakan kawasan pertnnian bagi tanamanjagung.

Kawasan kurang terganggu terletak berhampiran dengan gua batu kapur. Kedudukan kawasan ini terletak di kawasan hutan yang gangguan manusianya adalah sedikit

berbanding kawasan kajian kedua (kawasan terganggu) ialah (01 °AiN, 110°.13 'E).

Jarak diantara kedua-dua kawasan dianggarkan sejauh dua kilometer.

OBJEKTIF

Objektif utama dalam kajian ini ialah untuk membandingkan kepelbagaian dan kelimpahan spesies burung di kawasan kurang terganggu dan kawasan yang terganggu di hutan batu kapur, Bau sarawak. Kajian yang dijalankan adalah bertujuan menentukan perbezaan di antara kawasan terganggu dengan kawasan kurang terganggu berbeza secara

signifikan atau tidak. Selain daripada itu ia juga bertujuan untuk memperolehi data baru dan membuat perbandingan dengan kajian-kajian sebelum ini di kawasan hutan batu kapur dan juga hutan-hutan jenis lain.

BAHAN DAN KAEDAH

Bahan

Jaring kabut (mist net) di gunakan di dalam persampe1an burung berukuran 12m x 2.7 m, bahan buatan po lyster, saiz 1ubang adalah 30mm dengan empat poket. Sampel ditimbang dengan "pasola spring Scale" (1 Og, 50, dan 100g) dan diukur menggunakan digital caliper atau manual caliper (inc/mm). Pembaris besi (mm) dan plier digunakan.

Kemudian sampel digelang dengan gelang at au cincin UNIMAS bemombor serta di cat at di dalam buku data.

5

I

Buku rujukan untuk mengecam burung ialah Smythies (1981), Lekagul dan Philip (1991) dan MacKinnon and Phillipps (1993).

Kaedah Lapangan

Kajian dijalankan di dua jenis hut an iaitu kurang terganggu dan terganggu adalah untuk mengkaji kepelbagaian spesies burung yang terdapat di kawasan kajian. Jaring kabut di letakkan di dua plot yang berlainan (sepuluh di kawasan terganggu, sepuluh di kawasan kurang terganggu dan lima di Gua Angin). Jarak jaring dengan tanah adalah pada 0.5 meter. Semua jaring yang ditempatkan di kawasan kajian diletakkan secara rawak. Pita penanda digunakan untuk menanda jaring agar mudah dilihat. Jaring itu akan di periksa etiap tiga jam dari 0600 hingga 1800 jam. U ncang kain digunakan untuk menyimpan

burung yang telah ditangkap sebelum diukur (panjang tarsus; panjang, lebar dan tebal paruh; panjang kepala-paruh; panjang sayap; panjang bukaan sayap; panjang ekor;

panjang keseluruhan; pertumbuhan bulu primer dan tahap pembiakan). "Pasola spring scale" digunakan untuk menimbang j isim burung. Semua burung yang di tangkap akan

dilepaskan semula setelah data diambil. Pembaris caliper digunakan untuk mengukur fisiologi burung. Buku rujukan digunakan untuk mengenal pasti spesies burung yang ditangkap dan borang inventori digunakan untuk mengambil data. Plier digunakan untuk memudahkan gelang terlekat di kaki burung. Gelang atau cincin digunakan sebagai penanda apabila burung dilepaskan semula. Burung-burung ini akan dilepaskan semula di kawasan di mana burung-burung ini ditangkap.

Jaring di pasang di kawasan kajian iaitu bermula daripada 27.07.2003 hingga 01.08.2003 petang. Keadaan topografi dan komposisi kedua-dua kawasan ini adalah berbeza.

Walaupun kedua-dua kawasan ini berbeza tetapi kaedah persampelan yang digunakan adalah sama.

Keputusan yang didapati daripada persampelan burung yang dilakukan kesemuanya ditangkap menggunakan jaring sahaja. Persampelan melalui bunyi dan pemerhatian tidak dilakukan di dalam kajian ini. Semasa kajian dijalankan, diandaikan bahawa populasi burung yang dikaji adalah tertutup (tidak berlaku imigarasi, emigrasi, kelahiran atau kematian). Mengikut Zaidi, (2002) menyatakan bahawa kadar tangkapan dikira berdasarkan jumlah indi vidu di darab dengan seratus kemudian di bahagikan kepada jumlahjaring yang dipasang darab bilangan hari dan di darabkan seratus.

Kadar tangkapan

=

Jumlah bilangan individu xlOOO lumlah Janngx bllangan hanx bIlangan Jam

Kaedah Analisis Data

Setelah data selesai diambil, analisis menggunakan indeks Shannon-Wiener dan t-test digunakan. Mengikut Laman, (2001) indeks kepelbagaian digunakan untuk mengira kepelbagaian spesies daripada data kelimpahan spesies. Bagi mencari kepelbagaian spesies, program Divers version 1.2 Charlie digunakan.

7

Menurut Hutcheson, (1970) t-test digunakan adalah untuk membandingkan dua indeks kepelbagaian yang bertujuan untuk menguji hipotesis asal (Ho). Rumusnya ialah

t= H'I-H'Z

S H"1-W2

Oi mana

H'= indeks kepalbagaian S = sisihan piawai

Kelimpahan relatif = bilangan individu setiap spesies x 100 lumlah keseluruhan tangkapan

Microsoft Excel digunakan untuk mencari min dan sisihan piawai bagi setiap spesies dan perbezaan di kedua-dua kawasan. T -test digunakan untuk mencari perbezaan di antara spesies di kawasan terganggu dan kurang terganggu. Rumus bagi min ialah 1.1=nl+nI~i

nj

di mana 1.1= nilai purata keseluruhan spesies

n= bilangan spesies

KEPUTUSAN

Hasil kajian yang di lakukan bermula pada 27.07.2003 hingga 01.08.2003 menunjukkan bahawa kawasan hutan lebih terganggu lebih tinggi jumlah tangkapannya berbanding hutan di kawasan kurang terganggu. Sejumlah 101 individu berjaya ditangkap di mana 66 individu yang ditangkap daripada kawasan terganggu dan 35 individu daripada kawasan kurang terganggu. Terdapat sembilan individu berjaya ditangkap semula. Individu tersebut termasuklah mossy-nest swiftet di tangkap semula pada hari ketiga, chesnut­

winged babbler dan rufous-backed kingfisher pada hari keempat. Olived-winged bulbul, plantive cuckoo dan rufous-backed kingfisher ditangkap pada hari kelima.Yellow­

r

breasted flowerpecker, blue-banded kingfisher, dan blue-eared kingfisher pula ditangkap pada hari terakhir. Berdasarkan jumlah tangkapan didapati bahawa spesies yang paling dominan ialah mossy-nest swiflet (Aerodramus salangana) iaitu sebanyak 26 individu dengan kelimpahan relatifnya 25.74%. Selain daripada itu spesies little spiderhunter dengan jumlah tangkapan sebanyak lapan individu dangan 7.92% kelimpahan relatifnya merupakan tangkapan kedua spesies tertinggi di kawasan kajian. Daripada lima belas famili yang di tangkap, famili apopidae merupakan tangkapn kelimpahan relatif yang paling besar jumlahnya iaitu 25.74%, diikuti famili pycnonotidae dan nectariniidae (13.86%), timaliidae (11.88%), alcedinidae (7.92%) dan dicaeidae (4.95%) (jadual 1).

Berdasarkan kajian yang di jalankan didapati kadar tangkapan di kawasan terganggu adalah lebih tinggi iaitu 140 burungljaring-jam berbanding kawasan kurang terganggu iaitu 73 burungljaring-jam.

Berdasarkan ujian indeks kepelbagaian Shannon-Wiener, didapati bahawa nilai di kawasan terganggu adalah tinggi berbanding indeks kepelbagaian di kawasan kurang terganggu. Didapati bahawa bacaan bagi indeks kepelbagaian di kawasan terganggu (H'=

1.227) lebih tinggi daripada bacaan indeks kepelbagaian di kawasan kurang terganggu (H'= 1.032). Melalui indeks kepelbagaian bagi kedua-dua kawasan ini, didapati bahawa perbezaan di antara spesies burung di kedua-dua kawasan adalah berbeza secara signifikan (t(cal) < t I01 (0 .05)/2 = 2.300> 1.984).

9

.~ 8.

30 ²⁵ ₂₀

1

II)

- + -

kurang terganggu

t: 15 . ..-'--+ _~terganggu

IV -+.­

g' 10

~ 5 .a

"--- - - -- - - -- -- ---------------- -- -- - - "

o

+-~-,----,----,----,----,----,

2 3 4 5 6

hari

Gambarajah 2: Kadar bilangan spesies di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Gambarajah 2 menunjukkan kadar tangkapan bilangan spesies di kedua-dua kawasan kajian (terganggu dan kurang terganggu). Didapati bahawa hari pertama, jumlah tangkapannya paling sedikit iaitu sebanyak satu spesies. Hari ketiga merupakan hari yang paling banyak jumlah tangkapannya iaitu sebanyak 28 individu dengan lima individu di kawasan kurang terganggu dan 23 individu di kawasan terganggu. Satu spesies daripada kawasan kurang terganggu dan 10 spesies di kawasan terganggu Didapati bahawa jumlah tangkapan burung tidak sekata daripada hari pertama hingga hari keenam. Ini mungkin disebabkan keadaan cuaca, di mana pada waktu hujan jumlah tangkapannya kurang berbanding hari dalam keadaan cuaca yang baik.

Komposisi Spesies

lerpnuu kUJ'3llC lerpnccu

I3lT1barajah 3: Julat taburan spesies burung di hutan batu kapur, Bau. Nombor menunjukkan bilangan spesies

Daripada jumlah keseluruhan spesies burung yang di tangkap di hutan batu kapur, Bau.

Sebanyak 35 spesies berjaya ditangkap dikedua-dua kawasan. Oaripada jumlah spesies yang ditangkap didapati lapan spesies didapati di kedua-dua kawasan hutan. Bagi kawasan terganggu didapati bahawa 17 spesies hanya dijumpai di kawasan tersebut.

Terdapat hanya sembilan spesies berjaya ditangkap di kawasan kurang terganggu.

Gambarajah 3 menunjukkanjulat taburan spesies burung di hutan batu kapur, Bau.

Komposisi famili

torpngcu kur.mC torg;muu

Gambarajah 4: Julat taburan famili burung di kawasan hutan batu kapur, Bau. Nombor menunjukkan bilangan famili

Terdapat 14 famili berjaya ditangkap di dalam kajian yang dilakukan di hutan batu kapur, Bau. Dari jumlah famili yang ditangkap, didapati bahawa 10 famili berjaya ditemui di kedua-dua kawasan. Hanya terdapat tiga famili berjaya disampel di kawasan terganggu dan satu famili pula berjaya ditangkap di kawasan kurang terganggu. Gambarajah 4 menunj ukkan julat taburan burung di kawasan hutan batu kapur, Bau.

11

Jadual 1; Taburan kelimpahan dan kepelbagaian spesies burung di kawasan yang terganggu dan kurang terganggu.

Spesies Kurang Kelimpahan Terganggu Kelimpahan Jumlah Kelimpahan

ter&an~ rel atif~%) relatif(%) relatif(%)

Columbidae

Emerald dove (Chalcophaps indica) 0 0 1.51 0.99

Thick-billed pigeon (Treron curvirostra) 0 0 1.51 0.99

Cuculidae

Banded bay cuckoo (Cacomantis sonneratii) 0 0 1.51 I 0.99

Plaintive cuckoo (Cacomantis merulinus) ^I 2.86 1.51 2 1.98

Apopidae

Mossy-nest switlet (Aerodramus salangana) 11 31.43 15 22.73 26 25.74

Alcedinidae

Blue-banded kingfisher (Alcedo eZllyzona) 0 0 I 1.51 1 0.99

Blue-eared kingfisher (Alcedo meninting) 0 0 I 1.51 I 0.99

Rufous-backed kingfisher (Ceyx rllfidorsus) 2 5.71 3 4.55 5 4.95

Rudy kingfisher (Halycon cOl·omanda) 0 0 1 1.51 1 0.99

Capitonidae

Gaudy (red throated) barbet (Megalaima mystacophanos) 0 0 3 4.55 3 2.97

Eurylaimidae

Black and red broadbill (Cymbrihynehus macrorhynehlls) 0 0 2 3.03 2 1.98

Pycnonotidae

Olive-winged bulbul (Pyenonollls pilimoslls) ^I 2.86 3 4.55 4 3.96

Red-eye bulbul (Pycnonotlls brunnells) 0 0 6 9.09 6 5.94

Spectacle bulbul (Pycnonotlls elythrophthalmos) 0 0 4 6.06 4 3.96

Turtidae

Magpie robin (Copsychlls salliaris) 2.86 0 0 0.99

White-rumped shama (Copsychus malabaricus) 2.86 0 0 0.99

Chesnut-naped forktail (Eniellrlls ruficaoillus) 2.86 0 0 0.99

Timaliidae

Chesnut-winged babbler (Stachyris erythroptera) 1 2.86 4 6.06 5 4.95

Grey headed babbler (Stachyris plioeephala) 4 11.43 0 0 4 3.96

Ferruginous babbler (Trichastoma bieolor) 0 0 2 3.03 2 1.98

SylyiidK

tailorbird (Orthotomus rujiceps) I 2.86 0 0 I 0.99

-tailed tailorbird (Orthotomus sericeus) 0 0 2 3.03 2 1.98

Muscicapjdae

Borneo-blue flycatcher (Cyornis superba) 3 8.57 0 0 3 2.97

Hill-blue flycatcher (Cyornis banYlImas) ⁰ 0 I 1.51 I 0.99

Dicaeidae

Orange-bellied flowerpecker (Dicaeum trgonostigma) I 2.86 0 0 I 0.99

Yellow-breasted flowerpecker (Prionochilus maculates) 0 0 4 6.06 4 3.96

Nectariniidae

Brown-throated sunbird (Anthreptes malacensis) I 2.86 I 1.51 2 1.98

Plain sunbird (Anthreptes simplex) 0 0 I 1.51 I 0.99

Crimson sunbird (Aethopyga siparaja) 0 0 I 1.51 I 0.99

Yellow breasted (olive backed) sunbird (Nectarinia I 2.86 0 0 I 0.99

jugularis) 0 0 I 1.51 I 0.99

Purple napped sunbird (Hypogramma hypogrammicum) 3 8.57 5 7.58 8 7.92

Little spiderhunter (Arachnothera longirostra) Estrildidae

Dusky munia (Lonchurafuscans) 2 5.71 I 1.51 3 2.97

Jumlah individu 35 66 101

Jumlah spesies 16 25 33

Kelimpahan relatif 34.65 65 .35

lndeks kepelbagaian H' 1.0312 1.227

13

ANALISIS PERBEZAAN MORFOLOGI SPESIES

Ciri-ciri morfologi burung di kawasan kurang terganggu dan terganggu kebanyakkannya tidak berbeza secara signifikan. Terdapat lapan spesies yang dijumpai dikedua-dua kawasan iaitu spesies little spiderhunter, mossy-nest swifiet, dusky munia, rufous-backed kingfisher, plaintive cuckoo, chestnut-winged babbler dan olive-winged bulbu1.

Sejumlah tiga individu di kawasan kurang terganggu dan lima individu di kawasan terganggu bagi spesies little spiderhunter berjaya disampel. 8agi spesies ini ukuran morfologi panjang kedua-dua sayap dan panjang keseluruhan berbeza secara signifikan di mana nilai p lebih keci I daripada 0.05 iaitu 0.02 dan 0.002.

Sejumlah 26 individu mossy-nest swiflet berjaya ditangkap di kedua-dua kawasan.

Sebelas individu di kawasan kurang terganggu 14 individu di kawasan kurang terganggu.

Panjang paruh bagi spesies ini tidak berbeza secara signifikan di kedua-dua kawasan kerana nilai p adalah kurang daripada 0.05 iaitu 0.04.

8agi spesies dusky munia, sejumlah tiga individu berjaya ditangkap di kedua-dua kawasan iaitu dua di kawasan kurang terganggu dan satu di kawasan terganggu. Terdapat dua ukuran morfologi yang mempunyai nilai p kurang daripada 0.05 bagi spesies ini iaitu panjang kepala-paruh dan panjang kseluruhan. Nilai bagi kedua-dua ukuran ini ialah ^0.03 dan 0.02 di mana tiada berbeza secara signifikan di kedua-dua kawasan.

Lima individu spesies rufous-backed kingfisher di tangkap semasa kajian iaitu dua di kawasan kurang terganggu dan tiga di kawasan terganggu. Ukuran morfologi bagi panjang tarsus yang berbeza secara signifikan dengan nilai p ialah 0.04 di kedua-dua kawasan.

Sejumlah lima individu chesnut-winged babbler ditangkap dengan satu di kawasan kurang terganggu dan empat di kawasan terganggu. Terdapat empat ukuran morfologi yang berbeza secara signifikan bagi spesies chestnut winged babbler di kedua-dua kawasan iaitu berat, panjang paruh, kedalaman paruh dan panjang kedua-dua sayap dengan nilai p kurang daripada 0.05 iaitu 0.002, 0.0 10, 0.006 dan 0.045.

Sejumlah empat individu olive-winged bulbul ditangkap. Satu di kawasan kurang terganggu dan tiga di kawasan terganggu. Didapati bahawa perbezaan signifikan bagi ukuran morfologi di kedua-dua kawasan ialah panjang tarsus dan panjang paruh dengan nilai p adalah kurang daripada 0.05 iaitu 0.0 10 dan 0.006.

15

Jad¥aI 2: Min dan sisihan piawai spesies burung di kawasan kurang terganggu

Spesies n _WT TR BL BO BW HB WL ws TA TL

Plaintive cuckoo 1 27.0 20.5 14.0 6.8 6.0 39.3 90.0 289.0 140.0 194.0

Mossy-nest swiflet 11

11.0±5.5 10.9±1.8 4.0±D.4 2.5±0.4 3.9±O.8 23.3±3.7 114.1±41.6 285.3±166.3 40.4+7.0 129.4±36.6 Rufous-backed kirlQlisher 2 20.0±2.8 10.8±0.7 30.9±O.7 9.6±1.3 8.9+2.4 59.0±2.6 55.5±5.0 200.0±17.0 29.0 137.0±2.8

Olive-winaed bulbul 1 30.0 21.0 10.8 5.2 7.1 36.5 75.0 220.0 76.0 160.0

Magpie robin 1 34.00 34.16 16.05 5.88 6.58 46.88 82.00 275.00 80.00 195.00

White-rumped shama 1 40.0 32.9 14.3 5.6 6.0 45.7 11.1 324.0 149.0 266.0

Chesnut-naped forktail 1 26.9 27.8 15.1 4.8 6.1 40.2 80.0 158.0 63.8 179.0

Chesnut-winaed babbler 1 19.0 22.7 14.2 6.6 3.6 25.7 58.3 240.0 51.0 135.0

Grey-headed babbler 4 17.0+4.4 29.6+9.5 19.4+12.7 5.4±1.0 4.8+0.9 40.8+12.0 63.5+3.1 312.8+238.5 42.5+23.6 115.3+50.6

Ashy tailorbird 1 8.5 24.4 11.8 2.8 4.5 34.9 44.0 14.1 36.8 105.0

Borneo blue flycatcher

3

18.0+2.8 20.0+1.5 10.4+0.9 4.0+0.2 5.7+0.3 32.6±3.9 74.3+3.5 233.7+23.5 61.9+2.8 139.3+10.1

Oranged-belled flowerpecker 1 6.0 13.4 10.1 3.2 4.3 25.6 38.0 147.0 21.0 84.0

Brown-throated sunbird 1 10.0 20.7 17.5 4.2 6.1 37.7 . 69.0 190.0 51.0 126.0

Little spiderhunter 3 18.0+7.2 19.9+5.5 37.9+0.8 4.5 5.1+0.8 48.2+18.2 65.3+5.0 222.0+24.3 39.1+9.0 163.0+7.2 Yellow breasted (olive-backed) sunbird 1 15.0 18.5 14.8 4.0 4.9 35.8 58.0 195.0 42.1 134.0 Dusky munia 2 12.0±2.8 16.3±1.0 9.8±1.5 8.0±2.5 8.0±0.3 23.5±0.3 48.0 148.0±22.6 43.5±5.0 107.5±0.7 WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm);

WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm); n=bi1angan individu

Jachal in dan sisihan piawai spesies burung di kawasan terganggu

.

SD8$ies n WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL

Emerald dove 1 79.0 20.5 9.7 4.6 3.2 44.3 143.0 400.0 96.0 206.0

Thick-billed pigeon 1 152.0 25.1 14.1 8.2 7.8 44.7 126.0 35.2 80.0 244.0

Banded bay cuckoo Plaintive cuckoo Mossy-nest swiflet

1 21.0 19.5 13.5 6.0 6.3 39.2 100.0 281 .0 30.5 199.0

1 14.0 17.5 14.0 6.9 6.4 29.6 100.0 285.0 100.7 185.0

15 11.6±2.8 11.0±1 .2 4.6±1 .0 2.7+0.5 4.2±1 .01 24.4±3.0 121 .1+17.8 266.H23.7 45.0±7.0 116.8±18.7

Blue-banded kingfisher 1 19.0 9.5 33.1 7.8 5.7 61 .7 61.0 217.0 28.5 152.0

Blue-eared k.ingfisher 1 23.0 10.3 34.6 7.9 6.2 63.9 65.0 234.0 41.0 158.0

Rufous-backed kingfisher 3 13.7+4.7 9.8±0.3 27.8±6.3 12.6+7.0 8.4±O.8 54.5±5.6 68.6±16.8 201 .0±12.8 31.2±7.3 133.3+8.3

Rudy kingfisher 1 16.0 11.6 28.2 9.2 8.5 53.4 59.0 212.0 29.0 135.0

Gaudy (red-throated) barbet 3 77.0±5.7 30.7+0.7 32.9+3.2 15.3+2.2 13.7+0.4 62.3+1.4 94.5+0.7 296.0+5.7 59.0+2.8 215.5+9.2 Black & red broadbill 2 67.0+2.8 29.5±O.5 23.8 13.3+0.1 15.1+3.8 51 .3+0.1 99.0±2.8 336.D±33.9 76.5±3.5 213.0±9.9 Olive-winged bulbul 3 23.7±6.7 24.0+0.4 13.5+1 .8 5.8+0.8 5.D±0.2 37.1±O.6 72.6±11.0 320.0±207.8 65.1+14.0 160.7+18.6 Red-eye bulbul 6 30.2+2.2 22.0+1 .3 14.2+1.8 6.0+0.6 5.6+0.7 37.7+0.9 80.8+7.9 254.4+22.1 72.7+8.0 174.4+11.0 Spectacled bulbul 4 21 .0+4.7 17.6+4.2 9.2+3.7 4.2+0.7 11.2+13.5 31.5+1.1 85.5+27.1 220.0+7.5 69.2+3.3 145.8+19.1 Chesnut-winged babbler 4 12.0±0.8 24.5+2.4 10.0±0.5 3.9±0.3 4.9+1 .2 30.6+1.6 54.3±3.2 174.0±18.4 ' 28.7+22.5 109.7+17.4 Ferruginous babbler 2 11.0 22.5±3.9 13.7+0.4 3.2+0.1 4.7+0.5 35.8+0.1 54.0+5.7 150.0+14.1 45.5+0.7 109.0±1.4 Red-tailed tailorbird 2 9.6+0.6 23.8+1 .5 12.3+1 .6 3.5+0.5 3.2+0.8 32.2+0.6 54.5±12.0 150.5±12.0 39.3+2.4 115.5+7.8

Hill-blue flvcatcher 1 17.0 16.1 10.0 4.9 5.5 25.3 70.0 200.0 47.0 135.0

. Yellow breasted flowerpecker 4 7.7+1.2 17.9+4.5 8.2+1 .0 4.4+0.4 4.3±0.5 24.6+3.1 49.7+3.2 154.0±12.0 21 .9±2.8 84.0+5.0

Brown-throated sunbird 1 11.0 24.5 16.7 4.2 4.8 36.2 62.0 198.0 41 .0 117.0

Crimson sunbird 1 4.9 10.6 10.5 0.3 0.3 23.1 50.0 145.0 40.0 I 100.0

Little spiderhunter 5 11.6+1 .8 18.4±O.8 36.1+4.5 4.1+0.4 4.9+0.9 55.1+3.3 59.7+6.2 178.0±28.8 44.3+2.6 142.2+6.0

Purple-naped sunbird 1 10.0 20.0 16.7 3.6 5.9 36.9 64.0 188.0 48.0 136.0

Plain sun bird 1 9.0 14.2 11.2 3.0 3.0 30.0 57.0 140.0 45.0 110.0

Dusky munia 1 9.0 14.4 9.4 8.8 6.6 20.2 47.0 132.0 38.0 91 .0

WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD= kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm);

WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm); n=bilangan individu

17

250.00

i

^200.00

-­ 150.00

~

::;, 100.00

~

::;, SO.OO 0.00

WT TR BL BD BW HB WL WS T A TL MORFOLOGI LUARAN

~ ~

Gambarajah 5: Perbandingan min ukuran morfologi little spiderhunter di kawasan terganggu dan kurang terganggu

·Perbezaan signifikan p<O.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BO=

kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL MORFOLOGI LUARAN

I~

^{• bwl kaw2}

I

Oambarajah 6: Perbandingan min ukuran morfologi mossy-nest swiflet di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Perbezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BO=

aman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap ( WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

100.00 1«1_00 1

:IJ.oo

I

^100.00

acteD

I 60.00 40.00

20_00 0.00

~

f-­

l- I­

I""

""" - - -

^I­

....

~

- - -

^l-

n.

^I

I'll

^I

r .

^I

~

^I r"'III ^I

1.(

^{I I I}

~

1 l!....:::J

vvr TR BL aD 8VV HB V\t. V\I'S TA TL morfologi IUOInn

Gambarajah 7: Perbandingan min ukuran morfologi dusky munia di kawasan terganggu dan kurang terganggu

.Perbezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

kedalaman paruh (mm); BW== lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

25) 0)

~m. oo

i ...

^tl9).oo

I tW O J

~On1

1

m

Owl

I

• bw2

W

TR 8L. S~ M :-lEi M.. V'/S T"" TL MORFOLOGILUARAN

Gambarajah 8: Perbandingan min ukuran morfologi rufous-backed kingfisher di kawasan terganggu dan kurang terganggu

bezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

kedlllalm:an paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

19

3tll.OO 300.00

i

^2tll.OO

_ 200.00

i = 1~.OO

100.00 50.00 0,00

.

,.

r­

-

^r­

-

'"'"" -

^~

rL.n.,._ fI.­

,

r­

...

~ ~

wr

^TR 8L SO 8VV H8 V\Il VVS TA TL

MORFOLOGI LUARAN

Gambarajah 9: Perbandingan min ukuran morfologi plaintive cuckoo di kawasan terganggu dan kurang ICrpnggu

'Perbezaan signitikan p<0.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

kedalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (mm); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); T A=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

300.00

2~.OO+---~---

i

^200.00

...., 1;U.OO+ - - - 1

::J

~

~ ::J

100.00 + - - - t 50.00 + - - - t

0.00

+-...

LrI---~_r-..,...

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL MORFOLOGI LUARAN

I~

^{kaw 1}

I

• kaw2

Gambarajah 10: Perbandingan min ukuran morfologi chesnut-winged babbler di kawasan terganggu dan brang terganggu

1IIiII!~,..n signitikan p<O.05: WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

kellllrnan paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap S=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

J

....,

Z;

~

:;J ~

~

29100 200.00 19100 100.00 50.00

1°

• kaw2 ^kawl

I

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL MORFOLOGI LUARAN

Oambarajah II: Perbandingan min ukuran morfologi brown-throated sunbird di kawasan terganggu dan kurang terganggu

Perbezaan signifikan p<O.05; WT= be rat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

kcdalaman paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap (nun); WS=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

J5].OO

300 00

2:il.OO

J

^{20J 00}

...., Ie

_{• kaw2}^{kaw 1}

I

Z; ,gJ 00

~

~ 100 00

~ ~

5000 0.00

WT TR BL BD BW HB WL WS TA TL MORFOLOGI LUARAN

Gunberajah 12: Perbandingan min ukuran morfologi olive-winged bulbul di kawasan terganggu dan kurang terganggu

ePerbezaan signifikan p<O.05; WT= berat (g); TR= panjang tarsus (mm); BL= panjang paruh (mm); BD=

bde^llJlVP1 paruh (mm); BW= lebar paruh (mm); HB= panjang kepala paruh (mm); WL=panjang sayap ). S=panjang kedua-dua sayap (mm); TA=panjang ekor (mm); TL= panjang keseluruhan (mm).

21